DATA YAYINLARI 9. SINIF KİMYA ÖNSÖZ KULLANIM ŞEMASI. Mavi dolgulu sorular beceri temelli yeni nesil sorulardır.

9. SINIF KİMYA

EDİTÖR Turgut MEŞE

YAZAR Komisyon

Bütün hakları Data Yayınlarına aittir.

Yayıncının izni olmaksızın kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekânik yollarla ya da fotokopi yoluyla basımı, çoğaltılması ve dağıtımı yapılamaz.

ISBN 978-625-7552-70-7

SERTİFİKA NO 40613

KAPAK TASARIMI Data Yayınları Dizgi Ekibi

SAYFA TASARIMI Data Yayınları Tasarım Ekibi

BASKI VE CİLT Özgür Web Matbaacılık

ANKARA

İLETİŞİM

İvedik Organize Sanayi Matbaacılar Sitesi 1518 Sok. Mat-Sit İş Merkezi No:2/20

Yenimahalle / ANKARA Tel: 0 312 384 20 33 - 0 505 925 57 81

Fax: 0312 342 23 58 www.datayayinlari.com bilgi@datayayinlari.com

Kitap hakkında görüş ve önerileriniz için WhatsApp hattımız: 0 542 262 03 37

ÖNSÖZ

Geleceğin Parlayan Yıldızları,

Bu kitap Milli Eğitim Bakanlığının belirlediği ders müf- redatına uygun olarak hazırlanmıştır. Kitap, derslerde daha başarılı ve aktif olmanızı sağlayan birçok özelliğe sahiptir. Bu kitapla birlikte bilginizi artırmanın yanı sıra mukayese, muhakeme ve yorum yeteneği kazanacaksı- nız.

Eğlenceli ve görsel içeriğiyle sizlere neşeli bir çalışma imkânı sunan bu kitap, geleceğe yönelik hayallerinizin ve ideallerinizin ilk basamağı olacaktır.

Data Yayınları www.datayayinlari.com

Mavi dolgulu sorular beceri temelli yeni nesil sorulardır.

Dolgusu olmayan sorular kazanım sorularıdır.

KULLANIM ŞEMASI

1 Aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?

1. Aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?

DATA YAYINLARI

1. ÜNİTE: KİMYA BİLİMİ 1. ÜNİTE: KİMYA BİLİMİ

SİMYADAN KİMYAYA 5 KİMYA DİSİPLİNLERİ VE KİMYACILARIN ÇALIŞMA ALANLARI ������������������������������������������������������������ 9 KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ ������������������������������������ 13 KİMYA UYGULAMALARINDA İŞ SAĞLIĞI VE

GÜVENLİĞİ ��������������������������������������������������������� 17 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - 1 ��������������������������25 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - 2 ��������������������������29 BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL ETKİNLİKLER ����������� 33

2. ÜNİTE: ATOM VE PERİYODİK SİSTEM 2. ÜNİTE: ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

ATOM MODELLERİ �������������������������������������������������37 ATOMUN YAPISI ����������������������������������������������������41 PERİYODİK SİSTEM �����������������������������������������������45 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - 1 ��������������������������59 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - 2 �������������������������� 61 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - 3 ������������������������ 63 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - 4 �������������������������65 BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL ETKİNLİKLER ������������69

3. ÜNİTE: KİMYASAL TÜRLER ARASI 3. ÜNİTE: KİMYASAL TÜRLER ARASI

ETKİLEŞİMLER ETKİLEŞİMLER

KİMYASAL TÜR-KİMYASAL TÜRLER ARASI

ETKİLEŞİMLERİN SINIFLANDIRILMASI �������������������73 GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER ������������������������������������������77 ZAYIF ETKİLEŞİMLER ������������������������������������������� 81 FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİMLER �������������������� 87 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - 1 �������������������������� 91 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - 2 ��������������������������95 BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL ETKİNLİKLER ����������� 99

4. ÜNİTE: MADDENİN HÂLLERİ 4. ÜNİTE: MADDENİN HÂLLERİ

MADDENİN FİZİKSEL HALLERİ ���������������������������� 103 KATILAR ������������������������������������������������������������107 SIVILAR 111 GAZLAR - PLAZMA ���������������������������������������������� 119 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - 1 �������������������������123 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - 2 �������������������������127 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - 3 ������������������������ 131 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - 4 ������������������������135 BECERİ TEMELLİ YENİ NESİ ETKİNLİKLER ������������137

5. ÜNİTE: DOĞA VE KİMYA 5. ÜNİTE: DOĞA VE KİMYA

SU VE HAYAT �������������������������������������������������������141 ÇEVRE KİMYASI ��������������������������������������������������145 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ ������������������������������149 BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL ETKİNLİKLER �����������153

ETKİNLİK CEVAP ANAHTARI ��������������������������������155

TEST CEVAP ANAHTARI ���������������������������...������159

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER

DATA YAYINLARI

4

DATA YAYINLARI

5

SİMYADAN KİMYAYA 1. ÜNİTE

TEST - 1

1. Aşağıdaki maddelerden hangisi simyacılar tarafından keşfedilmemiştir?

A) Zaç yağı B) Nitrik asit C) Şap D) Formik asit E) Üre

2.

◆ Modern kimyanın babasıdır.

◆ Yanma olayını açıklamıştır.

Yukarıda yaptığı çalışma ve özelliği hakkında bilgi verilen bilim insanı aşağıdakilerden han- gisidir?

A) Robert Boyle B) Moseley C) Ramsay D) Lavoisier E) Dalton

3. I. Süzme II. Elektroliz III. Damıtma

IV. Kavurma V. Diyaliz

Yukarıdaki tekniklerden kaç tanesi simyacılar tarafından kullanılmıştır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

4. Eski dönemde simyacılar bitki özlerinden faydala- narak ... aleti ile esans elde etmişlerdir.

Yukarıda boş bırakılan yere hangisinin yazıl- ması uygun olur?

A) Fırın B) Pota C) İmbik

D) Erlenmayer E) Kroze

1� SİMYA, SİMYADAN KİMYA BİLİMİNE GEÇİŞ SÜRECİ

Teorik temelleri olmadan deneme yanılma yöntemiyle yapılan çalış- malara simya (alşimi), bu işlerle uğraşanlara da simyacı (alşimist) denir.

Simyacılar; değersiz madenleri altına çevirmek, ölümsüzlük iksirini bulmak, hastaları iyileştirmek amacıyla çalışmalarını yapmışlardır.

Simya neden bilim değildir?

●

Teorik temelleri yoktur.

●

Sistematik bilgi birikimi yoktur.

●

Deneme yanılma yöntemi ile çalışır.

Eski çağlarda; alaşımlar, fırınlar, imbik, terazi, havan, cam, kroze, saklama kabı, kükürt, esans, barut, kezzap, altın, kil gibi maddeler keşfedilmiştir.

Simyacılar; damıtma, süzme, mayalama, ağartma, kavurma, sır- lama, özütleme, kristallendirme gibi yöntemleri kullanmışlardır.

Kimya Bilimine Katkı Sağlayan Bilim İnsanları Empedokles: Dört element kavramını ilk defa ortaya atan filo- zoftur. Işık ve görme olayı üzerine çalışmalar yapmıştır.

Democritus: Maddenin bölünemeyen en küçük birimine atom adını vermiştir.

Aristo: Tüm maddelerin dört elementten (hava, su, ateş, toprak) oluştuğunu savunan filozoftur. Bu elementlerin sıcak, soğuk, kuru ve ıslak olmak üzere dört özelliği vardır.

Ateş Kuru Sıcak

Islak Soğuk

Su

Hava Toprak

Cabir Bin Hayyan: İlk laboratuvarı kurmuştur. Kral suyunu bul- muştur. Kimyanın babası ünvanı ile tanınır. Nitrik asit, sülfürik asit, hidroklorik asidi bulmuştur.

Ebubekir er - Razi: Karıncaları damıtarak formik asit elde etmiş- tir. Gliserini keşfetmiştir. Fırın, kroze gibi laboratuvar malzeme- lerini geliştirmiştir.

Robert Boyle: En önemli eseri "Kuşçu Kimyager" kitabıdır. Bilinen hiç bir yöntemle kendinden daha basit maddelere ayrışamayan saf maddeyi element diye tanımlamıştır.

Lavoisier: Oksijenin havada bulunan ve yanmaya neden olan bir gaz olduğunu keşfetmiştir. Kütlenin Korunum Kanunu'nu bulmuştur.

Modern kimyanın babasıdır.

Simyacıların Buldukları Maddeler Kıbrıs taşı

Göz taşı Şap

Yemek tuzu Kezzap Zaç yağı

Tuz ruhu Sirke ruhu Güherçile

Sud kostik Potas kostik

Simyanın Uğraş Alanları: Felsefe, Kimya, Ekonomi Tıp, Fizik, Din Biyoloji, Metalurji, Astroloji

Simya ve Kimya Arasındaki Farklar

Kimya Simya

Bilim dalıdır. Bilim değildir.

Teorik temelleri vardır. Teorik temeli yoktur.

Bilimsel çalışma yöntemidir. Deneme - yanılma yöntemi uygulamıştır.

Belirli bilgi birikimi vardır. Bilgi birikimi yoktur.

DATA YAYINLARI

10 TEST - 2

10. Fizikokimya ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Endüstride kullanılan ham maddelerin imalatı ile ilgilenir.

B) Karbon içeren bileşiklerin yapılarını ve özellik- lerini inceler.

C) Nitel ve nicel analiz yöntemlerini kullanır.

D) Kimyasal tepkimelere fiziksel faktörlerin etkisi- ni inceler.

E) Madde örneklerindeki kimyasal maddelerin tür ve miktarlarını belirler.

11. Fiziko- kimya Analitik

kimya Polimer kimyası

Toprak, su ve havada bulu- nan maddelerin nicel analizi Pet, PVC, kauçuk gibi mad- delerin üretimi

Kimyasal tepkimelerde hız

Yukarıda verilen kimya biliminin alt dalları ile çalışma alanlarının eşleştirilmesi aşağıdakiler- den hangisinde doğru verilmiştir?

A) B) C)

D) E)

12. İnsanların sosyal ve ekonomik faaliyetleri sonucu işe yaramaz hale gelen, kullanım süresi dolmuş, yaşadığımız ortamdan uzaklaştırılması gereken maddelere genel olarak atık denmektedir.

Aşağıda verilen atık türlerinden hangisinin çevreye verdiği zarar diğerlerinden daha azdır?

A) Bitkisel ve hayvansal atıklar B) İnşaat atıkları

C) Tıbbi atıklar D) Elektronik atıklar E) Ambalaj atıkları 6. Maddenin yapısında bulunan bileşenleri nitel ve

nicel olarak analiz eden kimya disiplinine ...

kimya denir.

Yukarıda verilen boşluğa aşağıdakilerden han- gisi yazılmalıdır?

A) Biyokimya B) Fizikokimya C) Analitik kimya D) Organik kimya E) Anorganik kimya

7. I. Biyokimya laboratuvarı II. Çimento fabrikası III. Şeker fabrikası IV. Boya fabrikası

Bir kimyager yukarıdaki kurumlardan hangi- sinde mesleğini icra edebilir?

A) I, II ve III B) I ve III C) II, III ve IV D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV

8.

Yukarıda verilen maddelerin üretimi hangi kimya dalının görevi içindedir?

A) Analitik kimya B) Anorganik kimya C) Polimer kimyası D) Endüstriyel kimya E) Fizikokimya

9. Aspirin, asetil salisilik asit adıyla bilinen ufak ağrı ve sızılar için kullanılan ağrı kesici, ateş düşürücü bir ilaçtır.

Bu maddenin üretimi ile kimya biliminin aşağı- daki dallarından hangisi ilgilenmektedir?

A) Anorganik kimya B) Organik kimya C) Polimer kimyası D) Endüstriyel kimya E) Fizikokimya

KİMYA DİSİPLİNLERİ VE KİMYACILARIN ÇALIŞMA ALANLARI

DATA YAYINLARI

13

KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ TEST - 3

3. Element ve bileşiklerle ilgili;

I. Kendinden daha basit maddelere ayrıştırıla- maz.

II. Sembollerle gösterilir.

III. Saftır.

yargılarından hangileri ortaktır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III

4. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin for- mülündeki atom sayısı en azdır?

A) Sönmemiş kireç B) Amonyak

C) Kezzap D) Zaç yağı

E) Yemek sodası

5.

◆ HCI

◆ KOH

◆ CaCO₃

◆ CH₃COOH

Yukarıda verilen bileşik formülleri ile seçenek- lerdeki bileşik adları eşleştirildiğinde hangisi açıkta kalır?

A) Tuz ruhu B) Potas kostik C) Kireç taşı D) Zaç yağı E) Sirke asidi

1. Formül Yaygın Adı

I HCI a Zaç yağı

II H₂SO₄ b Tuz ruhu

III NaOH c Sud kostik

Yukarıda formülleri ve yaygın adları verilen bileşikler hangi seçenekte doğru eşleştiril- miştir?

A) I - a II - b III - c

B) I - b

II - a III - c

C) I - a II - c III - b D) I - c

II - a III - b

E) I - c

II - b III - a

2. Yasemin Öğretmen, Alpere aşağıdaki bilgileri vererek, bu bilgilerin hangi elementi ifade ettiğini sorar.

◆ İlk 20 elementten biridir.

◆ Kemiklerin yapısını oluşturur.

◆ Suya sertlik verir.

◆ Sembolü iki harften oluşur.

Buna göre Alperen'in cevabı aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?

A) Potasyum B) Kalsiyum C) Demir

D) Klor E) Helyum

1� ELEMENT SEMBOLLERİ

Element: Tek çeşit atomlardan oluşmuş saf maddelere denir. Sem- bolle gösterilir. Saftır. Homojendir. Erime ve kaynama noktaları sabittir.

Atomik Element = He, Na, Fe Moleküler Element = S

, O

F

, O

H → Hidrojen

C → Karbon Be → Berilyum P → Fosfor Fe → Demir Na → Sodyum Mg → Magnezyum

O → Oksijen K → Potasyum He → Helyum Li → Lityum S → Kükürt Ca → Kalsiyum F → Flor

2� BAZI BİLEŞİKLERİN FORMÜLLERİ VE ADLARI

Bileşik: İki ya da daha fazla elementin özelliklerini yitirerek oluş- turdukları yeni saf maddeye denir. Formülle gösterilir. Homojen- dir. Saftır. Fiziksel yöntemle ayrıştırılamaz. Erime ve kaynama noktaları sabittir.

Yaygın Kullanılan Bileşikler H

O → Su

NaCI → Yemek tuzu HCI → Tuz ruhu HNO

→ Kezzap CaO → Sönmemiş kireç NH

→ Amonyak NaHCO

→ Yemek sodası

CaCO

→ Kireç taşı NaOH → Sud kostik KOH → Potas kostik CH

COOH → Sirke asidi H

SO

→ Zaç yağı Ca(OH)

→ Sönmüş kireç NaOCI → Çamaşır suyu

DATA YAYINLARI

18 TEST - 4 KİMYA UYGULAMALARINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

7.

Yukarıdaki uyarı işareti aşağıda verilen mad- delerden hangisini içeren kabın üzerinde yer almaz?

A) Amonyak B) Asetik asit C) Potas kostik D) Kabartma tozu E) Çamaşır suyu

8. I Uranyum a Yanıcı

II Sodyum hipoklorit b Tahriş edici

III Tiner c Radyoaktif

Yukarıda verilen kimyasallar ile uyarı işaret- lerinin eşleştirilmesi hangi seçenekte doğru verilmiştir?

A) I - a II - b III - c

B) I - b

II - a III - c

C) I - c II - b III - a D) I - c

II - a III - b

E) I - b

II - c III - a

9. Bir eşyayı, bir objeyi bir kavramı resmetmeye yarayan sembollere piktogram denir.

Aşağıda maddelerin bulunduğu cam kaplar üzerin- deki etiket bilgileri verilmiştir.

I. Dinamit II. Tuz ruhu III. Yemek tuzu

Buna göre hangi piktogram işareti doğru kul- lanılmıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

4. ◆ Yağlı boya

◆ Beyaz sabun

◆ Mazot

◆ Yemek tuzu

◆ Tarım ilacı

Yukarıda verilen maddelerden kaç tanesi çev- reye zararlı kimyasallar içerir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

5.

◆ Yakıcı madde ile yaklaşılmamalıdır.

◆ Hamile kadınlar uzak tutulmalıdır.

◆ Lavaboya dökülmemelidir.

◆ Kesinlikle solunmamalı, el değmemelidir.

Yukarıda bazı güvenlik uyarı işaretleri ile ilgili bilgi verilmiştir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisinin açıkla- ması yukarıda yoktur?

A) B) C)

D) E)

6.

Yukarıda verilen uyarı işareti aşağıdaki madde- lerin hangisinin üzerinde bulunmaz?

A) Suni gübrelerde B) Tarım ilaçlarında

C) Petrol taşıyan tankerlerde D) Hayvansal atık gübrelerde E) Pillerde

DATA YAYINLARI

21

KİMYA UYGULAMALARINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TEST - 5

3. I. CO₂ II. NO₂ III. SO₂

Yukarıda verilen bileşiklerden hangileri asit yağmurlarına sebep olur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

4. Kap içinde yer alan kimyasalları karıştırmak için kullanılan çubuk malzemedir.

Yukarıda tanımı verilen malzemenin adı aşağı- dakilerden hangisidir?

A) Deney tüpü B) Pipet C) Baget

D) Saat camı E) Havan 1. _◆ Hücrelere oksijen taşır.

◆ DNA sentezinde görev alır.

◆ Eksikliği kansızlığa sebep olur.

Yukarıda hangi elementin insan sağlığı üzerin- deki etkisinden bahsedilmiştir?

A) Na B) Ca C) Mg

D) K E) Fe

2. Aşağıdaki maddelerden hangisinin çok az mik- tarda alınması bile insan sağlığına zarar verir?

A) Ca B) K C) Pb

D) Mg E) O₂

2� KİMYASAL MADDELERİN İNSAN SAĞLIĞI VE ÇEVRE ÜZERİNDEKİ

ETKİLERİ

Sodyum (Na): Vücuttaki su dengesinin korunmasını sağlar. Eksik- liğinde böbrek ve kalp rahatsızlıkları ortaya çıkar.

Potasyum (K): Sinir sistemi, kalp ve kasların çalışmasını sağlar.

Eksikliği eklem ağrısı, duyu bozukluğu, baş ağrısı yapar.

Demir (Fe): Hücrelere oksijen taşımada görevlidir. Eksikliği kansız- lığa, iskelet sistemi hastalıklarına sebep olur.

Kalsiyum (Ca): Kemiklerin ve dişlerin ana maddesidir. Eksikliği kemik hastalıklarına, hipertansiyona sebep olur.

Magnezyum (Mg): Kemik gelişimi için önemlidir. Eksikliği kalp, kara- ciğer işlev bozukluklarına, hafıza kaybına sebep olabilir.

Su (H

O): Vücut sıcaklığının düzenlenmesini, yeryüzünün nem den- gesinin oluşumunu sağlar.

Civa (Hg): Toksik etkiye sahip ağır bir metaldir. Böbrek, sinir sistemi ve beyinde hasara yol açabilir.

Karbon monoksit (CO): Karbon monoksit zehirlenmeleri ölüme kadar götürebilmektedir. Renksiz, kokusuz bir gazdır.

Karbon dioksit (CO

): Fosil yakıtların yanması sonucu oluşur.

Küresel ısınmaya sebep olur, sera gazı olarak bilinir. Asit yağmur- larına sebep olur.

Azot dioksit (NO

): Asit yağmurlarına sebep olur. Yorgunluk, nefes darlığı gibi olumsuz etkilere sahiptir.

Kükürt trioksit (SO

): Asit yağmurlarına sebep olabilir. Gözle temasında, tahrişe ve körlüğe sebep olabilir.

Klor gazı (CI

): Zehirlenmelere sebep olabilir. Su arıtımında dezen- fektan olarak kullanılır. Kanserojendir.

3� KUMYA LABORATUVARINDA KULLANILAN BAZI TEMEL MALZEMELER

Beherglas: Çözelti hazırlamada, aktarma işleminde kullanılır. Isıya dayanıklıdır. Sıvı hacimleri ölçülebilir.

Erlenmayer: Titrasyon işleminde kullanılır. Dibi düz koni biçimindedir.

Mezür (Dereceli Silindir): Sıvıların ve çözeltilerin hacim- lerini ölçmede kullanılır.

Balon Joje: Çözelti hazırlamada kullanılır. 15 mL'den 2000 mL’ye kadar farklı hacimlerde olabilir.

Ayırma Hunisi: Sıvı - sıvı heterojen karışımları ayır- mada kullanılır. Yoğunluğu büyük olan önce alınır.

Deney Tüpü: İçine kimyasalların konulduğu cam boru- dur. Isıya dayanıklıdır.

Spatül: Metal, plastik veya porselenden yapılan çay kaşığına benzeyen malzemedir.

Havan: Porselen, cam gibi malzemeden yapılmış katı malzemeleri ezmede kullanılan malzemelerdir.

Huni: Süzme işleminde kullanılan cam malzemedir.

Pipet: Miktarı az olan sıvıların hacimleri hassas olarak ölçmek için kullanılan cam malzemedir.

Baget: Kap içindeki kimyasalları karıştırmak için kulla- nılan cam çubuktur.

DATA YAYINLARI

28 1. ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - 1

25 Aristo, Empedokles'in Dört Element Kuramı'nı, ele- mentlerin özelliklerini ikişer ikişer karşılıklı olarak birbirinin zıttı olan dört özellikle ilişkilendirmiştir.

Bu özellikler; sıcak, soğuk, ıslak ve kurudur.

Sıcak Hava Islak

Su

Soğuk Toprak

Kuru Ateş

Yukarıda verilen bilgi ve şekilden hareketle;

I. Empedokles elementleri su, ateş, hava ve top- rak olarak sınıflandırmıştır.

II. Aristo'ya göre havanın özelliği sıcak ve ıslaktır.

III. Aristo, her şeyin topraktan oluşup tekrar top- rağa döndüğünü belirtmiştir.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

26. _{Saf Madde}

Element Bileşik

a N ve Ca örnek

verilebilir. ...

...

b ...

...

Fiziksel yöntemlerle ayrıştırılamaz, kim- yasal yöntemlerle ayrıştırılabilir.

?

?

Nuray Öğretmen’in “Yukarıdaki şemada soru işareti (?) bırakılan yerlere neler yazabiliriz?” sorusuna;

Enes: a’ya S₈ ve CH₃COOH örnek verebilir.

Sena: b’ye fiziksel ve kimyasal yöntemlerle bile- şenlerine ayrıştırılamaz.

Okan: b’ye fiziksel yöntemlerle ayrıştırılabilir, kim- yasal yöntemlerle ayrıştırılamaz.

şeklinde cevap vermiştir.

Buna göre hangi öğrencilerin verdiği cevap yanlıştır?

A) Yalnız Enes B) Yalnız Sena

C) Yalnız Okan D) Enes ve Okan

E) Sena ve Okan 23 Aşağıda verilen uyarı işaretlerinden hangisinin

anlamı yanlış verilmiştir?

Uyarı İşareti Anlamı

A) Toksik

B) Yakıcı

C) Radyoaktif

D) Çevreye

zararlı

E) Korozif

24 I. Karınca asidini bulmuştur.

II. Gliserini keşfetmiştir.

III. Alkolü tıpta kullanmıştır.

IV. Tuz ruhunu bulmuştur.

V. Fırın, kroze gibi aletleri keş- fetmiştir.

Er - Razi

Yukarıda verilen çalışmalardan hangisi Er - Razi'ye ait değildir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

DATA YAYINLARI

31

1. ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - 2

17. Eski çağlardaki insanlar;

I. Borcam II. Kroze III. Pipet

yukarıda verilen malzemelerden hangilerini keşfetmişlerdir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

18. Caner, stresli bir dönem geçirdiğinden konsant- rasyon bozukluğu ile birlikte kendisini uykusuz ve yorgun hissetmektedir. Ayrıca tırnaklarında çabuk kırılmalar olmakta ve bacak kaslarına ani kramplar girmektedir. Rahatsızlıklarının nedenini öğrenmek isteyen Caner doktor randevusu almış ancak ken- disi de internetten araştırma yaparak aşağıdaki bilgilere ulaşmıştır.

Element Eksikliğindeki Belirtiler

Bulunduğu Besinler Fe Kansızlık, yorgun-

luk, halsizlik

Kırmızı et, yu- murta, kabuklu yemiş, baklagiller Na

Kas güçsüzlüğü, bilinç bulanıklığı ve solunum yetmezliği

Kereviz, fındık, ceviz, deniz ürünleri Ca

Eklemlerde ve kemiklerde ağrı, kemik erimesi

Yoğurt, peynir, fa- sulye, mercimek

Mg

Kas ağrıları ve kramplar, yorgun- luk ve kas zayıflığı, ruhsal bozukluk

Kuruyemiş, ıspanak, muz, baklagiller

Tabloya göre Caner;

I. Ispanak ve muzu tüketerek aşırı stresini önle- yebilirim.

II. Tırnaklarımın çabuk kırılmasının nedeni demir eksikliği olabilir.

III. Na veya Mg eksikliğinden dolayı bacaklarıma ani kramplar giriyor olabilir.

IV. Etli kuru fasulye ve yumurtayı daha sık yersem uykusuzluk ve yorgunluk yaşamayabilirim.

çıkarımlarından hangilerine ulaşabilir?

A) I ve IV B) II ve III C) III ve IV D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV

19. Üzerinde bazı maddelere ait sembol veya formülle- rin bulunduğu hedef tahtası ve oyundaki puanlama sistemi verilerek Hüseyin’den hedef tahtasına üç tane atış yapması istenmiştir.

PUANLAMA

1 puan: Zaç yağının yapısın- da bulunan element sembolüdür.

2 puan: Amonyak formülüdür.

3 puan: Yaygın adı kireç taşı- dır.

4 puan: Canlılarda sinir hasa- rına yol açan bir ele- menttir.

5 puan: Kimyasal adı potas- yum hidroksittir.

NH₃

KOH S CaCO₃ Hg

Oyun sonunda 8 puan alan Hüseyin’in yaptığı atışlar aşağıdakilerden hangisi olabilir?

A) B) C)

D) E)

20 Umut; tabloda yaygın adları verilen bileşikleri aşa- ğıdaki kurallara göre dolaba

yerleştirmek istiyor.

◆ İlk sıraya amonyak, dör- düncü sıraya sönmemiş kireç yerleştirilmelidir.

◆ Bileşikler yan yana sıralan- malıdır.

◆ Yan yana yazılacak bileşik-

lerin en az iki elementi ortak olmalıdır.

Buna göre Umut hangi bileşiği dolaba yerleş- tiremez?

A) Sönmüş kireç B) Kezzap C) Su

D) Kireç taşı E) Yemek sodası Sönmüş kireç

Kezzap Amonyak

Su Kireç taşı Yemek sodası Sönmemiş kireç

DATA YAYINLARI

36 BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL ETKİNLİKLER

M

A B O R İ H İ D R O J E N

K A L E M T U R T K E S İ

M E R C İ V A C U A Z O T

A T F E M H T E K L O R R

S İ L E N E R S O S İ N E

T R O N İ L D E M İ R U N

B A R İ M Y E N İ Y O N A

T R E S T U T İ S U S E T

F R E N İ M E T E M İ K R

O K S İ J E N R R A N İ K

B E L İ Y U M B A K I R İ

KELİME AVI

Yukarıdaki tabloda karışık olarak soldan sağa ve yukarıdan aşağıya olmak üzere element isimleri verilmiştir.

Bunları bulmaya çalışalım.

N Aşağıda verilen çalışmalardan eski çağlarda üretilip günümüze aktarılanların yanına ( ) işareti koyunuz.

Esans üretimi Barut üretimi

Eleme Pet bardak yapımı

Elektroliz İmbik

Isırgan otundan ilaç yapımı Boya üretimi

DATA YAYINLARI

41

ATOMUN YAPISI TEST - 2

3. Proton sayıları aynı, kütle numaraları farklı olan yapılara . . . atomlar denir.

Yukarıdaki boşluğa aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

A) İzoton B) İzotop C) İzobar

D) Allotrop E) İzoelektronik

4.

n-1 A p-1 n

p n+1

p+1 D C

B Nötron sayısı

Proton sayısı

Proton ve nötron sayıları verilen A, B, C ve D atomlarının türüne ilişkin aşağıdakilerden han- gisi doğrudur?

İzotop İzoton İzobar

A) A-C D-A B-C

B) A-B B-C D-C

C) D-C A-C B-A

D) B-C A-D A-C

E) A-B A-C D-C

1. I İzoton a ²⁷₁₃K, ₁₃²⁶L

II İzobar b ²³₁₂X , ²²₁₁Y III İzotop c ⁴⁰₂₀Ca , ⁴⁰₁₉Z

Yukarıda verilen kavramlarla örneklerinin eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) I - a II - b III - c

B) I - b

II - a III - c

C) I - c II - a III - b D) I - b

II - c III - a

E) I - c

II - b III - a

2. _◆ Atomun yapısındaki pozitif yüklü taneciktir.

◆ Atomun temel taneciklerinden kütlesi en küçük olan yapıdır.

Yukarıda tanımları verilen tanecikler sırasıyla hangi seçenekte doğru verilmiştir?

A) Nötron - Proton B) Proton - Elektron C) Nükleon - Elektron D) Nükleon - Nötron E) Proton - Nükleon

Çekirdekte bulunan (+) yüklü taneciklere proton denir. Kütlesi 1 atomik kütle birimdir. Atom çekirdeğinde bulunan yüksüz tanecik nötrondur. Kütlesi 1 atomik kütle birimdir. Çekirdek etrafında bulunan negatif yüklü taneciğe elektron denir. Kütlesi, proton ve nötrondan çok küçüktür. X herhangi bir element atomunun sembolü olmak üzere;

Kütle Numarası İyon yükü

Elektron sayısı Proton sayısı

Nötron sayısı

Proton sayısı = Çekirdek yükü = Atom numarası Atom numarası = İyon yükü + Elektron sayısı Kütle numarası = Nükleon sayısı

Kütle numarası = Proton sayısı + Nötron sayısı

●

Pozitif yüklü iyona katyon

●

Negatif yüklü iyona anyon denir.

İzotop: Atom numarası aynı, kütle numarası farklı yapılar izo- toptur. Nötr izotop atomların kimyasal özelliği aynı, fiziksel özel- liği farklıdır. Elektron sayıları farklı olan izotopların hem fiziksel hem de kimyasal özelliği farklıdır.

11

H,

D,

T

İzoton: Nötron sayıları aynı, kütle numaraları farklı olan yapı- lardır.

13 5

B,

C,

O

İzobar: Kütle numaraları aynı, proton sayıları farklı olan yapı- lardır.

40

Ca

20

,

Ar

İzoelektronik: Elektron sayıları ve dizilişi aynı, proton sayıları farklı olan yapılardır.

16

S

,

Ar,

K

DATA YAYINLARI

48 TEST - 3 PERİYODİK SİSTEM

22 Tetris oyunu oynamayı seven Hasan son hamle- sinde gelecek şekli tahmin edebilirse yeri ona göre ayarlayıp oyunu kazanacaktır. Oyunu kazanması aşağıda verilen periyodik tablo özellikleri bilgile- rinde gizlidir. Bu bilgiler ışığında tabloda bir kesit oluşturacak ve son bölgeye yerleştirecektir.

4 elementten oluşan bu kesit ile ilgili aşağıdaki bil- giler veriliyor.

I. T ve Z elementleri tabloda aynı grupta yer almaktadır.

II. Atom numarası en büyük T, en küçük Y'dir.

III. X ve Y aynı periyot elementleridir.

Buna göre bu kesit aşağıdakilerden hangisidir?

A)

X Z

T Y

B)

Z

Y X

T

C)

X Y

Z

T D)

X Y Z

T

E)

X T

Z Y

20. Son katmanında 2 elektron bulunduran ve bileşik oluşturabilen baş grup elementlerinin adı hangi seçenekte doğru verilmiştir?

A) Alkali metal B) Toprak alkali metal C) Toprak metali D) Kalkojen

E) Soy gaz

21 Periyodik tablo konusu işlenen bir sınıfta konunun daha iyi pekişmesi için öğretmen, kendisinin bir element söyleyeceğini ve ardından öğrencilerden aynı periyotta başka bir element söylemelerini ister.

Öğretmen flor elementini söyleyip öğrencilerin cevaplarını bekler.

Melek: Oksijen Berivan: Bor Ali: Sodyum Efe: Azot Taha: Lityum

Buna göre hatalı cevap veren öğrenci hangisi- dir? (₃Li, ₇N, ₈O, ₅B, ₉F, ₁₁Na)

A) Taha B) Efe C) Ali

D) Berivan E) Melek

23

. . .

1A 2. periyot

8A

Periyodik tablodaki bir kesitte Erva 1A grubunun bulunduğu ikinci periyottan soy gazlara doğru aynı katmanda yürüyor. Katman boyunca uğradığı kutucuklarda metal ve yarı metal bulunan kutudan 2 altın alırken, ametal bulunan kutuya 3 altın bırakıyor.

Buna göre hangi grupta elindeki tüm altınları bırakmış olur?

A) Karbon grubu B) Azot grubu C) Kalkojenler D) Halojenler E) Soy gazlar

DATA YAYINLARI

51

PERİYODİK SİSTEM TEST - 5

1. Elektron ilgisi en az olan element aşağıdakiler- den hangisidir?

A) ₁₁Na B) ₁₂Mg C) ₃Li D) ₂He E) ₉F

2.

M Z

X L

Y

Periyodik tabloda yerleri belirtilen elementlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Atom hacmi en büyük olan X'dir.

B) M toprak alkali metalidir.

C) Z ve L halojendir.

D) Y metaldir.

E) Elektronegatifliği en fazla olan Z'dir.

3. ₇N, ₈O ve ₉F elementlerinin 1. iyonlaşma ener- jilerinin kıyaslanması hangi seçenekte doğru verilmiştir?

A) N > O > F B) F > O > N C) F = O = N D) F > N > O E) O > F > N

4. Yanda periyodik tablo ile ilgili verilen kesitte X, Y ve Z ana grup elementleri yer almaktadır.

Buna göre;

I. Atom çapı en küçük olan X'tir.

II. İyonlaşma enerjisi en küçük olan Y'dir.

III. Değerlik elektron sayısı en büyük olan Z'dir.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III

X

Y Z

3� PERİYODİK ÖZELLİKLER VE DEĞİŞİMİ

Atom Yarıçapı: Atomun çekirdeğinden en dıştaki katmanına kadar olan uzaklıktır. Atom yarıçapı, aynı periyotta sağdan sola, aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru artar.

İyonlaşma Enerjisi: Gaz haldeki nötr bir atomdan bir elektron koparmak için gereken enerjidir. İE, aynı periyotta soldan sağa 8A > 7A > 5A > 6A > 4A > 2A > 3A > 1A şeklinde, aynı grupta aşağıdan yukarıya doğru artar. He’un 1. İE’si en büyüktür.

Elektron İlgisi: Gaz haldeki nötr bir atomun bir elektron alması sırasındaki enerji değişimidir. Elektron ilgisi, aynı periyotta soldan sağa, aynı grupta aşağıdan yukarı doğru genellikle artar. Cl’un elektron ilgisi en büyüktür.

Elektronegatiflik: Atomun kimyasal bağdaki elektronları kendine doğru çekme eğilimidir. Elektronegatiflik, aynı periyotta soldan sağa, aynı grupta aşağıdan yukarı doğru genellikle artar. F’un elektronegatifliği en büyüktür.

Metalik - Ametalik Özellik: Metalik özellik elektron verme, ametalik özellik elektron alma eğilimidir. Aynı periyotta soldan sağa, aynı grupta aşağıdan yukarı doğru metalik özellik azalır, ametalik özellik artar.

Elektronegatiflik

İyonlaşma enerjisi

Ametalik özel lik Metalik özellik

Elektron ilgisi

Atom yarıçapı İyonlaşma enerjisi Elektron ilgisi

Elektronegatiflik Atom yarıçapı

DATA YAYINLARI

58 TEST - 6 PERİYODİK SİSTEM

23 Periyodik tablo konusu işlenen sınıfta öğretmen tahtaya bir kaç element yazacağını ve öğrencile- rinden cevabı bu elementler olacak çeşitli sorular hazırlamalarını ister.

◆ Hg

◆ H

◆ He

◆ B

◆ K

◆ CI

Tahtaya yazılan elementler için öğrenciler şu soru- ları hazırlar.

Pınar: Oda koşullarında sıvı halde bulunan metaldir.

Sefa: Toprak metali grubundaki yarı metaldir.

Hakan: En aktif metaldir.

Çiğdem: Değerlik elektron sayısı 2 olan soy gazdır.

Ufuk: Elektron ilgisi en yüksek olan elementtir.

Buna göre öğrenciler aşağıdaki elementlerden hangisi ile ilgili soru hazırlamamıştır?

A) Hg B) He C) K D) B E) H

24 1

2 Periyodik sistemde belirtilen yönlerdeki bazı özel- liklerin değişimi aşağıda verilmiştir.

Yön Özellik Değişim

1 Atom çapı Artar

2 Atom numarası Azalır

1 Elektropozitiflik Artar

2 Nükleon sayısı Değişmez

1 Elektron ilgisi Azalır

Buna göre değişimlerden kaç tanesi yanlış verilmiştir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

20 ₁₃Al ve ₇N elementleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Al ve N’nin elektron içeren katman sayıları eşit değildir.

B) Al bileşik oluşturduğunda periyodik sistemdeki yeri değişir.

C) Atom çapları, Al > N’dir.

D) Al’nin elektropozitifliği daha büyüktür.

E) N bileşiklerinde (+) ve (-) değerlik alabilir.

21 İyonlaşma enerjisi

Atom numarası X Y

Z

K

İyonlaşma enerji değerleri verilen X, Y, Z ve K elementleri ile ilgili hangisi yanlıştır?

A) Çapı en büyük olan Y'dir.

B) K, 8A grubunda yer alır.

C) X, Z ve K aynı periyottadır.

D) Elektronegatifliği en fazla olan K'dır.

E) X ve Y'nin değerlik elektron sayıları eşittir.

22

Periyodik özellikler ile ilgili;

I. Ametalik aktiflik II. Elektron ilgisi III. Elektronegatiflik

yukarıdakilerden hangileri ok yönünde genel- likle artar?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

DATA YAYINLARI

65

2. ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ-4

5. Bir elementin nötr atomu ile başka bir element atomunun iyonu karşılaştırıldığında;

I. Çapları II. Nötron sayıları III. Elektron sayıları IV. Çekirdek yükleri

niceliklerinden hangileri kesinlikle farklıdır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IV D) I ve III E) II ve IV

6. Aşağıdaki periyodik sistemde bazı grupların özel isimleri verilmiştir.

Alkali MetallerToprak Alkali Metaller Toprak Metalleri Karbon Grubu Azot GrubuOksijen Grubu Halojenler Soy gazlarGeçiş Metalleri

Buna göre kaç tane grubun adı yanlış verilmiş- tir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

7. Periyodun tablonun 2. periyodunda soldan sağa doğru gidildikçe;

I. Elektronegatiflik II. Değerlik elektron sayısı III. Atom hacmi

IV. Birinci iyonlaşma enerjisi

niceliklerinden hangileri genellikle azalır?

A) Yalnız III B) Yalnız IV C) I ve III D) II ve IV E) I, II ve III

8. ₂^X,₁₂^{Y ve}₁₃^Z element atomları ile ilgili aşağı- dakilerden hangisi yanlıştır?

A) Birinci iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki, X > Y > Z’dir.

B) X, doğada tek atomlu ve gaz halde bulunur.

C) Y, Z ile alaşım oluşturur.

D) Atom çapları arasındaki ilişki Y > Z > X’tir.

E) X, Y ile benzer kimyasal özellik gösterir.

1. Atom modelleri ile ilgili aşağıdakilerden han- gisi doğru değildir?

A) Dalton, Kütlenin Korunumu ve Sabit Oranlar kanunlarından yararlanarak atomun yapısı ile ilgili görüşlerini açıklamıştır.

B) Thomson’a göre atom çekirdeğinin dışında po- zitif yüke eşit sayıda negatif yük bulunur.

C) Bohr, çok elektronlu herhangi bir atomun yayıl- ma spektrumunu açıklamada başarılı olama- mıştır.

D) Rutherford’a göre atom çekirdeği, (-) yüklerin bulunduğu büyük hacimli bir boşlukla çevrilidir.

E) Bohr’a göre her yörünge belirli bir enerji değe- rine karşılık gelir.

2. ⁵⁶26X^3 iyonunda proton (p), nötron (n) ve elekt- ron (e) sayıları arasındaki ilişki aşağıdakiler- den hangisinde doğru verilmiştir?

A) p > n > e B) p = e > n C) n > e > p D) n > p > e E) e > n > p

3. ^XY₄^3 iyonundaki elektron sayısı aşağıdakiler- den hangisinde doğru verilmiştir?

(

)

A) 47 B) 50 C) 63 D) 79 E) 82

4. Periyodik cetvelin 17. grubunda yer alan X, Y ve Z elementleri ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor.

◆ X’in elektron ilgisi en büyüktür.

◆ Birinci iyonlaşma enerjileri, Z > Y’dir.

Buna göre elementlerin atom numaraları ara- sındaki ilişki;

I. Y > Z > X II. Z > Y > X III. Y > X > Z yukarıdakilerden hangileri olabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

DATA YAYINLARI

70 BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL ETKİNLİKLER

C

1

2

Periyodik tablonun 1 ve 2 yönündeki özelliklerinin (genel) değişimi nasıl olur. (Artar - azalır veya değişmez.)

1 yönünde 2 yönünde

1. Atom Numarası . . . . . .

2. Kütle Numarası . . . . . .

3. Atom Çapı . . . . . .

4. İyonlaşma Enerjisi . . . . . .

5. Elektron İlgisi . . . . . .

6. Elektronegatiflik . . . . . .

7. Elektropozitiflik . . . . . .

8. Değerlik Elektron Sayısı . . . . . .

9. Metalik Özellik . . . . . .

10. Ametalik Özellik . . . . . .

DATA YAYINLARI

77

GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER (KİMYASAL BAĞLAR) TEST - 2

3. Amonyum ile karbonat iyonları arasında olu- şan bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangi- sidir?

A) NH₄CO₃ B) (NH₄)₂CO₃ C) NH₄(CO₃)₂ D) (NH₄)₃CO₃ E) NH₄(CO₃)₃

4. Aşağıdakilerden hangisi oda koşullarında elektrik akımını iletir?

A) Yemek tuzu B) Hidrojen gazı C) Kireç taşı D) Karbon dioksit E) Alüminyum

5. ₁₉K ve ₈O atomları arasında oluşacak bileşik için;

I. Formülü KO₂ dir.

II. Potasyum oksit şeklinde adlandırılır.

III. Elektron ortaklaşmasına dayalı bağ içerir.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) I, II ve III B) I ve III C) I ve II D) II ve III E) Yalnız II

1. NaCl bileşiği ile ilgili;

Elif: Kristal örgü yapılıdır.

Emir: Oda koşullarında katı hâlde bulunur.

Özge: Katı ve sıvı hâlde elektrik akımını iletir.

Umut: Erime ve kaynama noktaları düşüktür.

yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin verdiği bilgi doğrudur?

A) Elif ve Emir B) Elif ve Özge C) Emir ve Umut D) Elif, Emir ve Özge D) Elif, Özge ve Umut

2. Aşağıda formülü verilen bileşiklerden hangisi yanlış adlandırılmıştır?

A) MgSO₄ = Magnezyum (II) sülfat B) AlCl₃ = Alüminyum klorür C) CuO = Bakır (II) oksit D) SO₂ = Kükürt dioksit E) OF₂ = Oksijen diflorür

Lewis Yapısı

●

Bir atomun değerli elektronlarının sembolü etrafına noktalar şeklinde gösterilmesidir.

●

2A → Mg → Mg

6A → O →[ O ]

Güçlü Etkileşimler

●

Atomlar ve iyonlar arasında oluşur.

●

Oluşumu ve kırılması sırasında 40 kJ'den daha fazla enerji harcanır veya açığa çıkar.

1�) İyonik Bağ: Elektron alışverişine dayanır. Elektrostatik çekim kuvvetidir. Metal - ametal atomları arasında olur. Kristal örgü yapılıdır. Bağ sağlamlığı yük/çap ile doğru orantıldır. Hiçbir bağ

%100 iyonik olmaz. En küçük taneciği birim hücredir. Katı hali elektriği iletmez. Sıvı hali ve sulu çözeltisi elektrik akımı iletir.

İyonik Bileşiklerin Lewis Yapısı

₂₀

Ca: 2 8 2

F: 2 7

Ca

+ 2F

CaF

F

Ca

F

Adlandırma

●

Metal Adı + Ametal Adı + ÜR eki

NaCI = Sodyum klorür MgF

= Magnezyum florür

●

Metal Adı + Oksit

CaO = Kalsiyum oksit Na

O = Sodyum oksit

●

Metalin Adı + Değerliği + Ametalin Adı + Ür Eki PbCI

= Kurşun (II) klorür Fe

O

= Demir (III) oksit

ortaklaşmasına dayanır. Aynı cins ametal arasında apolar kova- lent bağ, farklı cins ametal arasında polar kovalent bağ oluşur.

N

N apolar, H - CI polar kovalent bağa örnek verilebilir.

Lewis Yapısı

₈

O: 2 6

H: 1

H O H H

O O

H H

+ + → →

Adlandırma 1 . A m e t al i n

Latince Sayısı 2.Ametalin

Latince Sayısı 1.Ametalin

Adı 2.Ametalin

Adı

+ + +

N

O

= Diazot pentaoksit CO

= Karbon dioksit

NO = Azot monoksit PCI

= Fosfor pentaklorür 3�) Metalik Bağ: Elektron denizi ile metal katyonları arasındaki elektrostatik çekim kuvvetidir. Metal atomları ve alaşımlarda bulu- nur. Metalik bağ metallere; ısı ve elektrik iletkenliği, parlaklık, tel ve levha haline getirebilme gibi özellikler kazandırır.

DATA YAYINLARI

86 TEST - 4 ZAYIF ETKİLEŞİMLER (FİZİKSEL BAĞLAR)

15. I₂, CH₄ ve He maddelerinin aynı ortamda kay- nama noktaları arasındaki ilişki aşağıdakiler- den hangisinde doğru verilmiştir?

(₅₃I, ₆C, ₁H, ₂He)

A) He > CH₄ > I₂ B) CH₄ > I₂ > He C) I₂ > CH₄ > He D) He > I₂ > CH₄ E) I₂ > He > CH₄

16. Aşağıdaki tabloda K, L ve M baş grup elementle- rinin oluşturduğu moleküllerde bağlayıcı ile ortak- lanmamış elektron çifti sayıları verilmiştir.

Molekül

Bağlayıcı Elektron Çifti

Sayısı

Ortaklanmamış Elektron Çifti

Sayısı

K₂ 3 2

L₂ 1 0

M₂ 2 4

Buna göre;

I. K₂ molekülü üç tane apolar kovalent bağ içerir.

II. KL₃ molekülü, su ile hidrojen bağı oluşturur.

III. L₂M bileşiğinde elektron yoğunluğu dengeli dağılmamıştır.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

17. Çözünme olayında temel felsefe "benzer benzeri çözer." kuralıdır. Yani iyonik ve polar maddeler polar çözücülerde, apolar maddeler apolar çözü- cülerde iyi çözünür.

Bu bilgi ışığında evinin mutfağında hazırladığı su dolu bardağa Elif aşağıdaki maddeleri atar ve çözünüp çözünmediğine bakar.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi suda çözünmez?

A) NaCI B) Na₂CO₃ C) HNO₃

D) C₆H₁₂O₆ E) C₁₀H₈ 10.

I. O₂ II. H₂S III. CH₃Cl

Yukarıda verilen yapılardan hangilerinde sıvı halden gaz haline geçerken dipol - dipol bağ- ları kopar?

A) I ve II B) II ve III C) I ve III D) I, II ve III E) Yalnız III

11. Fiziksel bağlar;

I. Suyun buharlaşması

II. Su buharından kırağı oluşumu III. Metanın yanması

yukarıdaki olaylardan hangilerinde rol oynar?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

12. H₂O ile CH₃OH molekülleri arasında;

I. London kuvveti II. Hidrojen bağı

III. Dipol - dipol etkileşimi

yukarıdaki etkileşimlerden hangileri oluşur?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

13. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi suya eklendiğinde tanecikler arasında iyon - dipol etkileşimi oluşur?

A) CH₃COOH B) NH₃ C) HF

D) NH₄Cl E) H₂

14. Aşağıda bazı moleküller arasında oluşan en etkin etkileşim türleri verilmiştir.

I. O₂ – O₂ → London kuvveti II. HCI – HF → Hidrojen bağı

III. C₂H₅OH – HF → Dipol - dipol etkileşimi Buna göre bu etkileşimlerden hangileri yanlış verilmiştir?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

DATA YAYINLARI

91

3. ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ-1

1. Fiziksel değişimler ile ilgili olarak;

I. Yeni kimyasal türler oluşur.

II. Aynı yöntemle geri kazanılabilir.

III. Aynı koşullarda tepkimeye girme özelliği değişir.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız II B) Yalnız III C) Yalnız I D) I ve III E) II ve III

2. Aşağıda verilen kimyasal tür ve örneklerinden hangisi yanlıştır?

A) Atom = Fe, He

B) Birim hücre = NaCl, Mg(NO₃)₂ C) Element molekülü = H₂, F₂ D) Bileşik molekülü = H₂O, CH₄ E) Diatomik element = Cr, F₂

3. Amonyum sülfat bileşiğinin formülü hangi seçenekte doğru verilmiştir?

A) NH₄SO₄ B) NH₄(SO₄)₂ C) NH₄SO₃ D) (NH₄)₂SO₄ E) NH₄(SO₃)₂

4. Moleküller arası etkileşimlere;

I. İyonik bağ II. London kuvveti III. Polar kovalent bağ

yukarıdakilerden hangileri örnek verilemez?

A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II D) I ve III E) Yalnız I

5. Aşağıda verilen maddelerin hangisinde geçici dipoller oluşur?

A) CH₃Cl B) MgF₂ C) NO₂

D) C₂H₂ E) NF₃

6. Aşağıda verilen moleküllerden hangisinin Lewis gösterimi yanlıştır? (₁H, ₆C, ₇N, ₈O, ₁₇Cl)

A) N N B) ClCl C) O

H H

D) H H E) O C O

7. Aşağıda formülleri verilen bileşiklerden han- gisi yanlış adlandırılmıştır?

Formülü Adı

A) NF₃ Azot triklorür

B) CO₂ Karbon dioksit

C) N₂O₅ Diazot pentaoksit D) CCI₄ Karbon tetraklorür

E) NO Azot monoksit

8.

X: Toprak metali Y: Kalkojen

Z: Toprak alkali metal M: Azot grubu

Yukarıda verilen 3. periyot elementlerinden hangileri birbirleriyle bileşik oluşturamaz?

A) X - Y B) Y - Z C) Z - M

D) X - Z E) Y - M

9. Kimyasal türler arasındaki etkileşimler için;

I. İyonik bağ ve kovalent bağ olmak üzere 2 çeşittir.

II. En güçlü olanı London etkileşimidir.

III. Metalik bağ güçlü etkileşimdir.

yargılarından hangileri yanlıştır?

A) Yalnız III B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

10.

C H

H H

H

H C C

H O

Yukarıda verilen bileşik için;

I. Polar kovalent bağ sayısı 8'dir.

II. Apolar kovalent bağ sayısı 3'tür.

III. Ortaklanmamış elektron sayısı 4'tür.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) I, II ve III B) I ve III C) II ve III D) Yalnız I E) Yalnız II

DATA YAYINLARI

100 BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL ETKİNLİKLER

C Aşağıda verilen maddelerin tanecikleri arasında hangi etkileşim görülür, altlarına yazınız.

Alüminyum Tuzlu su Doğal gaz (CH₄, C₂H₆) Kolonya (C₂H₅OH, H₂O)

D Aşağıdaki olayları fiziksel veya kimyasal değişim şeklinde belirtiniz.

Gökkuşağı oluşumu Yumurtanın pişmesi Odunun yanması Suyun donması

Demirin erimesi Ekmeğin küflenmesi Yağmur oluşumu Mumun yanması

Yaprağın sararması Gümüşün kararması Camın buğulanması Karın yağması

DATA YAYINLARI

103

MADDENİN FİZİKSEL HALLERİ

4. Aşağıda verilen fiziksel hâl değişimlerinden hangisinde tanecikler arası etkileşim artar?

A) Erime B) Buharlaşma C) Yoğuşma D) Kaynama E) Süblimleşme

5. LNG ile ilgili aşağıdaki öğrencilerden hangisi- nin verdiği bilgi yanlıştır?

A) Ercan: Likit naturel gazdır.

B) Hilâl: Propan ve bütan gazlarını içerir.

C) Taha: Kokusuz ve zehirsizdir.

D) Aslı: Sıvılaştırılmış doğal gazdır.

E) Asuman: Ham petrolün sıvılaştırılması ile elde edilir.

6. Aşağıda meydana gelen olaylardan hangisi ekzotermik hâl değişimi olayıdır?

A) Karın yağması B) Kolonyanın uçması C) Suyun kaynaması D) Odunun yanması E) Kirecin söndürülmesi 1. Aşağıdaki olayların hangisinde düzensizlik

azalır?

A) Buharlaşma B) Erime C) Kaynama D) Kırağılaşma E) Süblimleşme

2. Endotermik olaylar, dışarıdan ısı olarak gerçekle- şir ve ortamın soğumasına neden olur.

Bu bilgiye göre aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleştiğinde ortam soğur?

A) Kırağılaşma B) Yoğuşma C) Donma D) Erime

E) Gazların suda çözünmesi

3. Bazı katılar ısıtıldıklarında sıvı hale geçmeden doğrudan gaz haline geçerler. Bu olaya süblim- leşme denir.

Aşağıdaki seçeneklerden hangisinde süblim- leşen bir madde verilmiştir?

A) Yemek tuzu B) Naftalin C) Şeker D) Kireç taşı E) Göz taşı

1� MADDENİN FARKLI HALLERİ

Madde, sıcaklık ve basınç koşullarına göre katı, sıvı ve gaz halinde olmak üzere üç temel halde bulunur.

KATI

SIVI

Süblimleşme GAZ

İyonizasyon Donma

Erime

Yoğuş Buha ma

rlaşma Deiyonizasyon

Kırağılaşma

PLAZMA

LPG (Sıvılaştırılmış Petrol Gaz): Ham petrolün damıtılması sonucu

alınır. Propan ve bütan gazları karışımıdır.

LNG (Sıvılaştırılmış Doğal Gaz): Büyük oranda metan gazı bulun-

durur.

İtici Gazlar: Deodorant ve spreylerde maddenin püskürtülmesini sağlayan gazlardır.

Soğutucu Gazlar: Buharlaşırken ortamdan ısı alan ve ısının bir yerden başka bir yere aktarılmasını sağlayan gazlardır. Buzdolabı ve klima gibi soğutma sistemlerinde kullanılır.

Havadan Azot ve Oksijen Gazlarının Elde Edilmesi: Havadan azot ve oksijen gazları ayrımsal damıtma yöntemleri ile elde edilir.

Ayrımsal damıtma yönteminde azot ve oksijen gazlarının kay- nama noktaları farkından yararlanılır.

4. ÜNİTE

TEST - 1

DATA YAYINLARI

110 TEST - 2 ^KATILAR

22 Tereyağı Kovalent katı

Bakır Metalik katı

Kuartz Amorf katı

Yukarıda verilen görseller ile katı türlerinin eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) B) C)

D) E)

23

Şeker

Tuz Tereyağı Kalem ucu

Alışveriş Sepeti

Alışverişe giden Dilek Hanım yukarıdaki malzeme- leri almıştır.

Buna göre Dilek Hanım aşağıdaki katı türlerin- den hangisine ait bir örneği sepetine koyma- mıştır?

A) İyonik katı B) Kovalent katı C) Moleküler katı D) Amorf katı E) Metalik katı

24

H₂O(k)

KNO₃

Br_2(k) Fe Silisyum karbür

Hasan, tahtaya bazı katı türlerine örnekler yazmıştır.

Buna göre Hasan aşağıdaki hangi katı türüne örnek yazmayı unutmuştur?

A) Moleküler B) Kovalent C) İyonik D) Amorf E) Metalik

19. Katı hâl ile ilgili;

I. Maddenin en düzenli halidir.

II. Madde belirli bir geometrik şekle sahiptir.

III. Tanecikleri titreşim hareketi yapar.

IV. Maddenin en yoğun halidir.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve III D) I, II ve III E) I, II, III ve IV

20.

Elmas Mum

Yukarıda görselleri verilen maddeler için;

I. Belirli geometrik şekli yoktur.

II. Elektrik akımını iletmez.

III. Sert ve sıkıştırılamaz.

yargılarından hangileri ortak değildir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

21. X: Belirli bir geometrik yapıya sahip olan katılara . . . . katılar denir.

Y: Ruj bir . . . katıdır.

Z:Silisyum nitrür bir . . . katıdır.

Yukarıda boş bırakılan yerlere aşağıdakilerin hangisinin getirilmesi doğru olur?

X Y Z

A) İyonik Kovalent Amorf

B) Kristal Amorf Kovalent

C) Kovalent İyonik Moleküler

D) Amorf Kovalent Amorf

E) Moleküler Moleküler İyonik

DATA YAYINLARI

119

GAZLAR - PLAZMA TEST - 5

3. Basınç birimi olarak;

I. atm II. mmHg III. Torr

yukarıdakilerden hangileri kullanılabilir?

A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) Yalnız I

4.

I. Açık hava basınç barometre ile ölçülür.

II. Kapalı bir kaptaki gaz basıncı manometre ile ölçülür.

III. 1 atm basınç 76 mmHg'dir.

Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğru- dur?

A) I ve III B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III E) Yalnız I

1. Aynı ortamda, sabit hacimli kapta bulunan N₂ ve H₂ gazları için aşağıda verilen özelliklerden hangisi kesinlikle birbirine eşittir?

A) Basınç B) Mol sayısı C) Özkütle

D) Birim yüzeye yapılan çarpma sayısı E) Hacim

2. Gazlar ile ilgili olarak;

I. Maddenin en düzensiz halidir.

II. Sadece titreşim ve dönme hareketi yapar.

III. Kendi aralarında homojen karışım oluşturur.

yargılarından hangileri yanlıştır?

A) Yalnız III B) Yalnız II C) Yalnız I D) II ve III E) I ve II

GAZLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ

Maddenin en düzensiz ve en yüksek enerjili halidir. Belirli şekil ve hacimleri yoktur. Akışkandır, sıkıştırılabilir. Tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme hareketini yapar.

Gazları Tanımlayan Özellikler

a� Basınç (P): Birim yüzeye etki eden kuvvettir. Gaz basıncı; birim hacimdeki tanecik sayısı, tanecik hızı ve çarpışma sayısı ile doğru orantılıdır.

1 atm = 76 cmHg = 760 mmHg = 760 Torr

Atmosfer basıncı, barometre; kapalı kaptaki gaz basıncı mano- metre ile ölçülür.

b� Hacim (V): Gazın hacmi, içinde bulunduğu kabın hacmine eşittir.

1 L (dm

) = 1000 mL (cm

)

c� Sıcaklık: Termometre ile Celcius (°C) biriminde ölçülür, ancak bütün gaz hesaplamalarında Kelvin (K) birimine çevrilir.

Kelvin (K) = Celcius (°C) + 273 → T(K) = t (°C) + 273 d� Miktar: Gazlarda madde miktarı mol sayısı olarak alınabilir.

1 mol tanecik = 6,02. 10

tane taneciktir. 6,02.10

sayısına Avagadro sayısı (N

) denir.

Saf Maddelerin Hal Değişim Grafiği

I II III IV V

Sıcaklık

Katı

Sıvı

Buhar

Katı - Sıvı

Sıvı - Buhar Kaynama noktası

Erime noktası

●

I, III ve V. aralıklar için; madde homojen görünümlüdür. Mad- denin sıcaklığı ve kinetik enerjisi artar, potansiyel enerjisi değişmez.

●

II ve IV. aralıklar için; madde heterojen görünümlüdür. Mad- denin sıcaklığı ve kinetik enerjisi değişmez, potansiyel enerjisi artar.

Plazma (İyonize Gaz): Bir maddenin molekül, atom, iyon ve serbest elektronların bir arada bulunduğu karışımdır. Yoğunlukları katı ve sıvılara göre düşük olup belirli şekil ve hacimleri yoktur. Isı ve elektriği iletir. Elektriksel ve manyetik alandan etkilenir. Pozitif ve negatif yük sayıları eşittir. Güneş, şimşek, yıldırım, mum alevi, plazma topu örnek verilebilir.

DATA YAYINLARI