KÜLTÜR BAKANLlGI
HALK KÜLTÜRLERINI ARAŞTIRMA ve GELışTIRME
GENEL MÜDÜRLÜGÜ YAYıNLARı: 166
SEMINER, KONGRE BILDIRILERI DİzİSİ: 36
ıv. MİLLETLERARASI
TÜRK HALK KÜLTÜRÜ
KONGRESİ
BİLDİRİLERİ
III.
CİLTHalk
Müziği,Oyun, Tiyatro,
EğlenceHALK OYUNLARıMIZ NE DURUMDA
HalilOOUlTÜRK (Türkiye)
BL:gün halk oyunlarımızmne durumda olduğunageçmeden önce, daha cvvc.ki halk oyunlanmiz ne durumdaydı, onu anlatarak söze başlarsakkonumuza açıklıkgetirmesi
bakımındandahayararlı olacağı kanısındayız.
1948 - 1970yılları arasındahalk oyunlarmuz yörelerindekurulmuşbu konudaçalışan
derneklerkanalıylameydana getirilen ekiplervasıtasıyla oynanmaktaydı, Ayrıca, açtıkları öğreticikurstarlada o yörenin halkoyunları yetişengençlereöğrcıilcrck aktarılmaktaydı.Bu
öğretim sırasındaönceleriyöreseloyunlarınıiyi oynayankişilerdeçalışmalarıizler. kon'..rd ederler ve bu titiz biruğraşlahalkoyunlarının aslının öğreıilmcsincdikkat cdcrlcrdi, Yar-i
onlar halk oyunlarınıbüyüklerinden. yaşlılarından r-asıl öğrenmişler ise ayrımın gençlere ö,ç-ctilmesine itina gösteririerdi. Özellikle bu yöre halkoyunlarıgençlereöğretilirkenhiç bir
değişiklikyapmazlar,yapurmazlardı.Oyunun figürlerinde herhangi birçıkarmaya dabaşka
oyunun ligürünüekleme gibi bir yola ne giderler ne de bunu yapmak isteyenlere göz
yumar-lardı.
İşte bu titiz çalışmalarsonunda yöre halk oyunları hiç bir değişikliğe uğramadan
kuşaktan kuşağa aktarılırgiderdi. Bu sayede yörede halkoyunlarının yozlaşmaması sağlanır, dolayısıylahalkoyunlanmızyörelerinde öncelerioynandığıgibi devam eder giderdi.
ESKİDEN ÖGRENİM NASIL OLURDU
Halk oyurılarımızyörelerinde gençlerin çok ilgisini çeker veonları öğrenmek için her
fırsattanyararlanmakta çaba sarfcdcrlcrdi. Gençler halk oyunlarını öğrenmek amacıyla
özellikledüğünleri.törenleri ve belirli günleri hiç kaçırmazlaro yöreoyunlarınıbol bol scy-rcdcrler, izlerier; oyunnağmeleriniçalançalgıolarınçaldığı havalarıbol bol dinlerler ve bir süre sonra çalgıcıların çaldığı oyun nağmelerini birlikte mırıldanmaya,söylemeye
başlar/ardı. Böylece farkındaolmadan ve hiç zorlanmadan yöre oyun nağmelerini öğrenirferdi.Yaniöğrenimeönce oyunnağmeleriniöğrenmek,czberlcmck yoluyla girerler-di. Bir taraftan oyun nağmelerini öğrenirken,czbcrlcrkcn, gözlcriylcdcoyunlarınıoynayan ekipteki büyüklerinin hareketlerini dikkatle izlerler ve onlarıda öğrenmeye,kendilerini de
aynıvücut, kol, bacak, hareket ve figürlerini yapmaya yönlcndirirlerdi, Bu yönlendirmeşu şekildeolurdu; oyun nağmeleriniiyiceöğrendiktensonraoturduklarıve durdukları yerde büyüklerinin oyundaki hareket,yürüyüşve figürlerini yapmayaçalışırlardı.Daha sonra oyun
oynayanlarıgeriden oyaayarak taklit etmeyebaşlarlardı.Buçalışmahareketlerini defalarca tekrar ettikten, yani hareket ve figürleri kendivücuılarınamalettikten sonraakranlarıylabir araya gelerekbeğendiklerikişiningerisinde toplanarak onlarda ekip meydana getirirler ve bir-likte oyunlarını oynamaya başlar/ardı. Bo" zamanlarında kurdukları ekiplerle oyun
nağmelerinisöyleyerek oyunlarınıoynarlar 'vcbu sayede de oyunda beraberliği, birliği sağlarlardı, Artık onlarında oyunlarınıoynayacak bir ekibivardı.Ekipçalısınaiarı sırasında
162 HAULOÖULTORK
büyüklerideonlarıseyreder ve gerekli düzeltmeleri yaparakoyunlarını doğru oynamalarına
yardımcı olurlardı. Bu çalışmalar ilerledikçe oyunlarıoynamak için büyüklerin bazı küçükleriniaralarınaalarak onlarla birlikteoynadıklarıve bu sayedede küçüklerine oyun oy-namada deneyim kazandırmaya çalıştıklarıgörülürdü.ıştegençler buçalışmalarla öğrenimini
yapmış olurlardı.Onlarda kendi büyüklerinden gördükleri,öğrendikleriyöre halkoyunlarını
katkısızve noksansız olarak oynamaya başlarlardı, ıştebu şekildeki çalışma ve öğrenim sayesinde yöre halkoyunları kuşaktan kuşağa aktarılırgiderdi.
Görüldüğügibi önce halk oyununun nağmeleri öğrenilir,sonra bu nağmeler eşliğinde
oyunlaröğrenilirdi. ışteo zaman oyunu oynarkennağmenin verdiği duygu sonunda
oy-nayanın benliğinden yaptığı katkı sağlanmışolurdu. Bu duygunun verdiğihava, oyun oy-nayan gencin benliği oyununda hissedilir, belirir. Öyle ki nağrnenin başlamasıyla
tutuşmalarve havaya girmeler, davul tokmağının vurmasıylada oyunabaşlamalar yürüyüş adımlarıve figürleriartık benliğinivererekoynadığıgörülürdü. Artıko kendindengeçmiş yalnız nağmeyi,davul tokmağınıve oyunbaşının komutlarından başkahiçbirşey duyma-maktadır. Öğrenimveöğretimböyleyapılırdı,
Yıllarilerledikçe buöğrenimve öğretim şeklinin değiştiğinigörürüz. Odoğal öğrenim
ve öğretim yerini sayıyla öğretimeve öğrenime bırakmıştır. Sayı sayarak halk oyunlarını öğretmek ya da oynamak oyunu ve figürlerini kalıplaştırmakdemektir. Yani her sayıda
yapılacakhareket kesin şekildebelirgindir. Ondan fazlasıya daeksiğiolamaz. Bu da oyunu oynamaktan ziyade cimnastik hareketlerini yaptırmadurumunadüşürür.Bunda duygu da yoktur, olamaz da. Çünkü, çalışmalardaoyunun nağmesi öğretilmiyor. Yalnızca sayı içindeki hareketinyapılmasıönemlidir. Nedeni ise çalgı çalanların azalmasıve daha çok çalgı çalanların çalışma zamanlarında, öğretim için çalışmalardafazla para istemeleridir. Bunukarşılarnanındaçok güçoluşudur. Ayrıcahalkoyunları nağmelerininneplağı vardır,
ne debandı. Bunağmeler bulunamayıncada halkoyunlarının öğretimiveöğrenimi sayıyla
yapılabilmektedir. Ama o oyun oyunluktan çok şey kaybetmektedir. Bir hareket
birleşiminden,duygudan yoksun birbirineeklenmişbir hareket denetimindenbaşkabir şey olmamaktadır.Bu durum daha ziyadeçalgı eşliğindeoynanmagerektiğindekendini hemen göstermektedir. Bir gösteri içinçalışmalarındaoyunlarçalgı eşliğindeoynanmayabaşlayınca hareket ve figürlerin oyunnağmesive davullabağdaşamadığıkendini gösterir. Onun içinde çok kez davultokmağının vuruş şeklinegöre sayısayarak hareketleri uydurmayaçalışarak oyunuoynadıkları açıkçafarkedilir.Artıkoyun oyunluktançıkmışveoyunluğundançokşey yitirmiştir. Yozlaşmalar başlamıştır. Binaenaleyh halk oyunlarının öğretimi ve öğrenimi muhakkakçalgı eşliğindeve önce halk oyunununnağmesinin öğretilmesiilebaşlamalıdır.
1971 yılından sonra halk oyunlarımız aslına uygun ve yörelerinde yıllardanberi oy-nandığı tarzı bırakılıp sahneye uygulanmış şekliyle oynanışı yaygınlıkkazanmaya başlamıştır.Butarzoynayışhalkoyunlarımızdaister istemez büyükyıkıntılar yaratmıştır. Butarz oyun oynamanınnedeni Turizm veTanıtma Bakanlığıbünyesinde kurulan Devlet Halk Dansları Topluluğununhalkoyunlarımızısahneye uygulayarakoynamalarını televiz-yonda görmelerinin eskisidir. Bunun yanında bir de değişik turistik yerlerimizdeki düzenlenen festival, kermes veşenliklereyurtdışından katılan diğerdevletlerin halkoyunları
HALK üYUNlARIMIZNE DURUMDA 163
öğreticilerimizi etki altında bırakmasından ileri gelmektedir. Sahneyeuygulanmışoyunlar adıüzerinde sahnede oynanacakşekildeve önce seyirciyidüşünerek düzenlenmiş oyunlardır. Bu bir halkoyunları olayı değildir.Bir sahne sanatı olayıdır.Sahneyeuygulanmışbir oyun-da ancak sahnede oynanır, meydanlarda oynanmaz. Sahneye uygulama çalışmalarına
baktığımızdailin birkaç oyunu içine alan ya da bölgede bulunanbazıillerinbazı oyunlarını
içine alan bir grup oyunlarınınsahneyeuygulanması yapıldığıgörürüz. Burada sahneye uy-gulamadauygulayıcıbir halk oyununun tüm figürlerini değil istediğifigürlerinialır, istediği
figürlerin yerlerinideğiştirirveistediğine adımekler ve şekillerçizdirerek birçalışma ile oyunlarıbirbirine ekler ve sahneye uygular. ıştesahneuygulayıcısınınmeydanagetirdiğibu oyunlarartıkyörelerinde oynanan halk oyunları değildir.Bu sahne ve sanat olayıdır.Bunu televizyondan gören yörelerin ekip çalıştıncıları aynı tarzıkendi yörelerinde uygulamaya başlamışlardır.Yani halk oyunlarımızeskiden beri büyüklerindenöğrendiği şekilde değil te-levizyonda görüldüğü şekildeyörelerinde oynanmaya başladığıgünden beri halk
oyun-larımızın bazıfigürleri oynanmamaktadolayısıylaunutulmayaterkedilmiş bulunmaktadır.
Buda halk oyunlarımıziçin büyük birkayıptır.Kaybolan bir figürüya da oyunu tekrar bul-makimkansız olmaktadır. Bazıörnekler vermek gerekirse; Gaziantephalaylarından,bir za-manlar oynanan hem de çok sevilerek oynanan birhışhış~hançerhalayı vardı.Bu gün
unu-tulmuştur. Oynanmamaktadır. Bir şirin nar halayı vardı, bir mendil halayı vardı şimdi
oynanmıyor.Bergama kermeslerinde oynanan bir kasnakzeybeği vardı şimdiyok.Yukarıda
yazdığımız oyunlar gibi her yörede oynanmayan nice güzeloyunlarımız artık unutulmuş artık oynanmıyor.Bu unutulmayabırakılışfolklorumuzun en zengin bir dalı olan halk
oyunlarımızın büyük bir erozyon, biryıkıntıile karşı karşıya geldiğinibize gösterir. Ne kadar üzülsek yeridir. ıştebunun için yapılmasıgereken ilkişher zamansöylediğimizgibi halkoyunlarımızınbir an önce ve en çabuk birşekildeyörelerinde filmlerle derlenmesi ve tespitidir. Bu derlemeye zaman geçirmeden bütün gücümüzlebaşlamak zorundayız.Devlet bütün imkanlarınıkullanarak KültürBakanlığı,Milli Eğitim Bakanlığı hatta Turizm
Ba-kanlığı işbirliğiileyetişmişuzman elemanlarla bu konuyaeğilmelive zaman kaybetmeden gereken organizasyon yapılarak halk oyunlanrnızınderleme ve filmlerle tespitine
başlanmalıdır.
Bunubaşarabilmekiçin neşekildebirçalışma yapmamızgerekir :
Önce derleme ve tespitleri yapacak üçerkişilikgurupçuklar meydana getirmeliyiz. Sonra bugurupçuklarınderlemelerinasıl yapacaklarını,nelere dikkat edecekleriniöğretecekbir seri seminerlerleyetiştirilmelerini sağlamamızgerekir. Bu üçkişilik gurupçuklarda bir halk oyunları elemanı,bir fılmealmaelemanı,birde sesleri banda kaydetmc elemanı olmalıdır. Üçerkişilikbu derlemegurupçuklarınınadedi yirmiolmalıdır.çünkü, çok zaman kaybettik. Bu nedenle yitirmekte olduğumuzhalk oyunlarımızı derleyebilmek, saptayabilmek için yapılacakprograma göre yurt düzeyinde birdençalışmayagirmekzorundayız.Öyleki bu der-leme ve saptamaçalışmalarıen çok üçyıliçinde bitirilmelidir. zamankaybeımek aleyhimi-zeolmaktadır.
Derleme ve saptarnagurupçuklarınınellerinde engelişmişseskayıt makinalarıve yete-rince bantlar, film çekme makinalarıve yeterince filmler, fotoğraf makinalarıve filmleri araç ve gereç olarakbulunmalıdır.
164 HAULüGULTORK
Bu derlenen halk oyunları Iilmlcrı, bandlarıvefotoğraflarıya KültürBakanlığı'ndaya da Milli Kütüphancde(aslındaFolklor Enstitüsünde)toplanmalıve uzmanlarcaarşivlenmelidir.
Yukarıda yazdığımız çalışmasonunda ancak halk oyunlarımızı yozlaşrnakıan, unuıul
maktan kaybolmaktankurtarmışolabiliriz. Biz buçalışmayı yapmadıkçahalkoyunlarımızın adlarını,figürlerini.oynanış tarzlarınıve sonunda dasayısını(adedini)sapıayamayız, Bunları artıkbilmemiz de çok önemlidir.
Bu derleme vesapıama çalışmalarından başkaher ilde, ilsınırlarıiçinde kendi yöre
oyun-larını eskiden oynandığı gibi oynayan halk oyunları ekipleri arasında yarışma
düzenlenrnelidir. Ama bu gün bazı Bakanlıkya da gazetenin yaptığı gibi değil, bu
yarışmalarKültürBakanlığı tarafındandüzenlenmclidir. Yörelerindeaynı oyunlarıoynayan ekiplerarasında oyunlarınıeskidenoynandığıgibi noksansızyani tüm figürleriyle oynayan ekipleryarışmalı, değerlendirilmelive ödüllendirilrnelidir.
Yarışmajürilerine yörede daha önceoyunları oynamış,iyi ve doğrubilen o yörenin
in-sanları getirilmelidir. Seçimin bi tarafyapılmasıiçinjüri üyelerine baskı yapılmamalıdır.
İşte yazdığımbu çalışmalarsonunda ancak yöre halkoyunlarının yıkıntılarını önlemiş olu-ruz.
Amacımıztüm halkoyunlarımızınunutulmaktankurtulmasınıve bütün figürleriyle tam olarak yörelerindeyaşamasını, oynanmasını sağlamaktır.Bu konuya bütün gücümüzle hiz-met etmektir. Ne kadar evvel bu konuya el uzatabilirsekkayıplarımızıno kadar az
