Yaratıcı Dramanın Aşamaları

(1)

Yaratıcı Dramanın

Aşamaları

(2)

Yaratıcı Dramanın Aşamaları

 Yaratıcı drama çalışmalarında ne, niçin, ne zaman, nasıl, nerede, kim, kime (kimlerle) gibi sorulara

verilecek yanıtlar, yaratıcı drama sürecinin tüm

yapılandırmasını ya da izlenecek aşamalar zincirini oluşturur. Bu durum tüm sanat türlerindeki ve eğitim planlarındaki genel sistematiğe de paralellik gösterir. . Zira hemen tüm sanat türlerinin genel bir başlangıç, giriş, dramatik an ve anların yoğunlaştığı serim,

gelişme ve düğüm ya da sonuç bölümleri bu aşamaların da adını oluşturur

(3)

 Milli Eğitim Bakanlığı’nın hedef davranış

içerikli günlük planlarında ya da tema odaklı ve kazanım başlıklı (yapılandırmacı yaklaşım ağırlıklı) planlamada da, Ders, Konu (Tema), Hedef, Davranış (Kazanım), Süre, Sınıf, Araç- Gereç, Yöntem, Teknikler yazıldıktan sonra

“Giriş, İşleniş ve Değerlendirme” başlıkları planın kendisini oluşturur.

(4)

 Üstündağ da (2004) “Yaratıcı Drama Öğretmenimin Günlüğü” kitabının

6.baskısında bu belirlemeyi yapmış ve tüm çalışmaları bu aşamalara göre yeniden

biçimlendirmiştir. Ona göre de “yaratıcı drama sürecindeki giriş, geliştirme ve sonuç

etkinlikleri genel öğrenme süreçleri ve öğretim etkinliklerine koşut olarak

düzenlenir”(Üstündağ, 2004 s.40).

(5)

 Yaratıcı drama çalışmalarında önemli olan saptanan amaçlara göre işlenecek konunun uygun olan gruba ve gereken zamanda

verilirken tüm etkinlikler arasında bir

bağlantının olması, etkinliklerin bir birini

destekleyen ve bütünleyen bir özelliğe sahip olması ve katılımcıda içselleştirilmesi

düşünülen kazanımlara ulaşmada etkili olup olmayacağının belirlenmesidir

(6)

 Bu açıdan düşünüldüğünde birbirini destekler ve tamamlar nitelikte olduğu ve önceden

saptanan amaca ulaşmaya yetkin olduğu sürece etkinlikler dizisi olarak yazmak bile yaratıcı drama sürecindeki aşamalar

sorunsalını çözmeye yetebilecektir. İzlenecek aşamalar hem yaratıcı drama hakkında

öğrenmeyi hem de yaratıcı drama yoluyla

öğrenmeyi içerir. Bu nedenle her iki öğrenme biçimi de benzer bir aşamaya göre

gerçekleştirilir.

(7)

 Yaratıcı Drama yaşantıları belli aşamaları izlemek durumundadır. Bu aşamalar yine liderin yapacağı çalışmaya göre

biçimlendirilebilir, değiştirilebilir. Türkiye’de yaratıcı drama eğitimi alıp, bir drama dersini yapılandırma, planlama ve uygulama

çalışmalarında lider/eğitmen adaylarının

kendileri ile yapılan bir araştırma sonuçlarına göre çeşitli zorluklar yaşadıkları sonucuna

ulaşılmıştır.

(8)

 Araştırma Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yaratıcı Drama Programı’ndan 34, Çağdaş Drama Derneği Yaratıcı Drama

Eğitmenliği/Liderliği Programı’ndan 40 lider adayı ile yapılmış, bu adaylar kendilerine yöneltilen açık uçlu sorulara verdikleri

yanıtlarda yaratıcı dramanın aşamaları olarak adlandırılan ısınma, oyun, doğaçlama ve

oluşum gibi kavramlar arasında çeşitli karışıklar yaşadıklarını belirtmişlerdir

(9)

 Bu nedenle drama yaşantılarından edinilen deneyimlerden yola çıkılarak bir yaratıcı

drama dersinin veya etkinliğinin

yapılandırılmasında izlenmesi gereken aşamalar geliştirilmiştir (Adıgüzel, 2002, 2006):

 I. Isınma - Hazırlık Çalışmaları

 II. Canlandırma

 III. Değerlendirme-Tartışma

(10)

Isınma - Hazırlık Çalışmaları

 İngilizce’de spor pedagojisi’nden geçen ve yaygınlaşan haliyle Warming up, Almanca’da Aufwaermeübung olarak adlandırılan ısınmak, ısındırmak, birinin bir şeye yakınlık duymasını, alışmasını, benimsemesini, yadırgamaz olmasını

sağlamak ve onu alıştırmak için yapılır. Bu aşamanın esas amacı bir grup dinamiği oluşturmakla birlikte bir sonraki aşamaya hazırlık niteliği taşır. Isınmak

(warming up) süreç içeresinde beden ve zihinsel bir etkileşime dayalı olarak gerçekleşir.

(11)

 Isınmak aynı zamanda yaratıcı drama süreci içeresinde katılımcıların dikkatlerinin

yoğunlaşmasını sağlamak işlevine sahip olduğu için aynı zamanda bir açılış

aşamasıdır. Bu aşama, daha çok bedenin harekete geçtiği, hareket halinde olduğu

çalışmaları içerir. Bu çalışmaların kaynağını da spor, dans ve harekete dayalı etkinlikler oluşturur.

(12)

 Yaratıcı drama çalışmalarında katılımcının bedeninin hazır olmasından kasların gevşek tutulması,

kendiliğindenliğin oluşması, aktif olma, bir oyun

oynamaya hazır olma ve bedenini bu etkinleri yerine getirir hale getirme anlaşılır. Bedenin gerilmesi,

gevşetilmesi, davranış, jest, mimik, ses, nefes, gibi ifade araçları da bu aşamada yapılacak çalışmaları içerir. Katılımcılarda olan veya oluşan gerginliğin

azaltılması, gerektiğinde ortaya çıkarılıp çözülmesi bir sonraki aşamanın verimliliği açısından çok önemlidir.

(13)

 Isınma çalışmalarında duyular eş zamanlı olarak yoğun kullanılır. İçe dönük çalışmalar yapılır. Güven kazanma, uyum sağlama gibi grup dinamiğini oluşturmak için etkinlikler

yapılır. Kuralları diğer aşamalara göre belli ve daha çok lider tarafından belirlenen

çalışmaları içerir.

(14)

 Bu çalışmalar aynı zamanda yaratıcı drama çalışmalarına yeni başlayan katılımcı için yaratıcı drama alanına giriş-ısınma, onu yaratıcı dramaya alıştırma özelliği taşırlar.

Durum ve amaca göre bu çalışmalar uzun süreli ya da kısa süreli olabilir. Harekete

dayalı her ısınma eylemininin gerekçeleri ve diğer çalışma ve aşamalarla bağlantıları

olmak durumundadır.

(15)

 Isınma aynı zamanda bir rahatlamayı ve

etkileşimi içerir. Isınma çalışmaları, sözgelimi bir tiyatro etkinliği bağlamında yapılıyorsa,

oyuncunun zihinsel ve bedensel olarak

hazırlanmasını, okumadan oynamaya kadar tüm prova çalışmalarını da içerir. Oyunculuk yetisinin geliştirilmesi tiyatro açısından ısınma çalışmalarının önemli bir boyutunu oluşturur.

(16)

 Yaratıcı drama çalışmalarında katılımcıların enerjilerinin etkin bir biçimde kullanılması ile

hafifleme, rahatlama hissinde önemli bir yoğunlaşma elde edilir. Bu ısınmanın beklenen sonucudur.

Katılımcıların zihini ve bedeni bir dizi eylemlerle sürece hazır hale getirilir. Hazırlık süreci bireysel olabileceği gibi etkileşime dayalı olarak küçük gruplarla birlikte de yapılabilir. Etkileşime dayalı ısınma çalışmalarında da katılımcılarda grup dinamiğinin oluşması, işbirliğine hazır olma amaçlanır.

(17)

 Bildiğimiz çocuk oyunları ya da türetilmiş

oyunlar bu aşamada etkin olarak kullanılabilir.

Oyunların en temel özelliklerinden biri

eğlendirici olmasıdır. Bu oyunlar, liderin ve katılımcıların hem birbirlerine ısınmalarını hem de çalışılacak konuya hazırlanmalarını kolaylaştırabilir, gerekli durumlarda rahatlama çalışmalarını da içerebilir. Katılımcının tüm

etkinliklere tam katılımı oyunlar yoluyla daha etkin kılınabilir

(18)

 Ancak çalışmalarda bir süre sonra bazı gruplarda sadece eğlenmek temel amaç haline dönüşebilir ya da diğer aşamalara geçilmezse oyunların yaratıcı drama

etkinliklerinin kendisi olduğu algılanabilir. Bu tür sıkıntıları yaşamamak için oyunların

gerekli durumlara göre yaratıcı dramanın diğer aşamalarında da yararlanılabilecek etkinliklerden sadece biri olduğu

unutulmamalıdır.

(19)

 Bu aşamadaki seyir, liderin grubunu tanıması ve onların gereksinimlerine göre

hazırlayacağı drama programına da bağlıdır.

Bu aşamada olabilecek en kısa sürede

katılımcıların kendi aralarında, katılımcılar ile lider arasında, grup ile mekân arasında

iletişim sürecinin başlaması ve oluşmasına yönelik temel çalışmalar yapılır. Bir başlangıç grubu için bu yaklaşımda iletişim-etkileşim

için daha çok oyunlar oynanır,

(20)

 Burada temel amaç sonraki yaratıcı drama yaşantılarına ve süreçlerine katılımcıyı

hazırlamaktır. Bu aşama aynı zamanda

canlandırılacak konunun belirlendiği, verildiği, bireysel canlandırma ya da küçük grupların oluşturulduğu aşamadır. Lider çalışma

yapacağı konu çerçevesinde yine oyunsu

tekniklerle sözgelimi 4’lü 5’li gruplar oluşturur ve onların canlandırma öncesi hazır

olmalarını sağlar.

(21)

 Özellikle drama çalışmalarına yeni başlayan gruplarda ısınma etkinliklerine lider

olabildiğince aktif olarak katılmalıdır.

Başlangıç çalışmalarında katılımcılar izleniyor olmak ya da komik duruma düşmek gibi

kaygıları yaşayabilirler. Bu durumlarda liderin, grubun dışında kalıp yönergeleri oradan

vermek yerine “katılımcı” bir liderlik anlayışını benimsemesi ve uygulaması, katılımcıda

oluşabilecek olası kaygılardan kurtulmasını sağlayabilir.

(22)

 Küçük grupların süreç ile ilgili hazırlıkları, rolleri belirlemeleri, gerekli gördüklerinde kullanacakları malzemeleri sağlamaları, canlandırma yapacakları yeri seçmeleri ve orayı biçimlendirmeleri de bu aşamada

gerçekleştirilir. Zorunlu olmamakla birlikte eğer gerekli görülürse ısınma aşamanın başında ya da sonunda rahatlama, dikkati toplama veya odaklanma amaçlı çalışmalar ile daha çok duyguların paylaşılacağı ara paylaşımlar da yapılabilir.

(23)

Canlandırma

 Canlandırma, birinin kılığına, kişiliğine girip

onu oynamak, onu etkin bir duruma gelmesini sağlamak, etkinliğe geçirmek, geçmiş bir olayı ya da durumu göstererek yaşatmak

anlamında kullanılır. Canlandırma aşaması, bir konunun süreç içinde biçimlenip ortaya çıktığı, belirlendiği, biçimlendirildiği ve diğer katılımcılara sergilendiği tüm oluşum

çalışmalarını içerir.

(24)

Canlandırma

 Bu aşama aynı zamanda liderin verdiği bir konuyu canlandırmak için yapılan

“canlandırma öncesi” hazırlıkların yapılmasını da içerir. Bu aşama, canlandırılacak konu

çerçevesinde lider tarafından verilen ve bir başlangıç noktası olan, doğaçlama, rol

oynama (rol alma) ve diğer tekniklerin yoğun olarak kullanıldığı bir özelliğe sahiptir.

(25)

Canlandırma

 Yaratıcı drama çalışmalarındaki tüm

yaşantılar, paylaşımlar, değerlendirmeler bu aşamada oluşturulan canlandırmalara,

sonuçlarına ve bireyde bıraktığı izlere göre

yapılır. Saptanan temayı işlemede oluşturulan dramatik durumları ve anları çözmek için

gerekli olan tekniklerin kullanımı da daha çok bu aşamada gerçekleştirilir

(26)

Canlandırma

 Canlandırma eylemlerinde verilen konu, çoğunlukla dramatik bir durumu içerir. Bu durum da dramatik kurgunun bileşenleri

dikkate alınarak ele alınır ve değerlendirilir.

Konu ile birlikte bu bileşenleri, rol ya da

kişiler, mekân, zaman, çatışma, semboller, atmosfer, dramatik anlam oluşturur. Ortaya çıkan oluşumlar hem bu bileşenlere göre hazırlanır hem de bu bileşenlere göre

değerlendirilir.

(27)

Canlandırma

 Bu aşamadaki canlandırmalar bireysel, ikili olacağı gibi küçük ya da büyük gruplar veya grubun tamamıyla aynı anda da (süreçsel drama çalışmalarında olduğu gibi) olabilir.

Canlandırmalar sonucunda ortaya çıkan oluşumlar üzerine bir sonraki aşamaya devam edilebilir.

(28)

Değerlendirme-Tartışma:

 Yaratıcı drama çalışmalarında elde edilen sonuçlar bu aşamada değerlendirilir. Başka bir deyişle, sürecin özü, önemi, niteliği,

niceliği üzerine çeşitli duygu ve düşüncelerin paylaşımı da bu aşamada konuşulur, tartışılır.

Genel olarak eğitsel kazanımlar üzerine ya da ortaya çıkan oluşumlar üzerine tartışmalar bu aşamada yapılır.

(29)

 Öğrenilenlerin kazanıma dönüşüp

dönüşmediği ve bu durumun gelecek

yaşantılara etkisinin olup olmayacağı, tüm yaratıcı drama yaşantı ve süreçlerinin nasıl algılandığı, nasıl anlaşıldığına yönelik duygu ve düşüncelerin paylaşılması bu aşamada söz konusudur. Bu aşama aynı zamanda konu ya da yaratıcı drama öğretim bilgisi ile bilgilerin de tartışıldığı bir aşamadır.

(30)

 Yaratıcı dramanın doğasına yönelik yapılacak

tartışmalar, görüş alış verişleri, konuşarak olabileceği gibi rol içinde (sözgelimi bugün drama çalışmasında ne oldu biliyor musun diye başlayan ikili bir

doğaçlamalar ile) ya da rol dışında çeşitli yazma çalışmaları ile de (mektup. Yazın türleri, gazete

çıkarma) yapılabilir. Bu tür değerlendirme daha çok katılımcıların yaşadıklarına yönelik geri bildirimlerin, dolaylı yollardan eğitmene/öğretmene/lidere

aktarmalarını kolaylaştırır.

(31)

 Değerlendirme açısından diğer alanlarda kullanılan değerlendirme biçimleri, yaratıcı dramanın bir yöntem olarak kullanılması durumunda burada da geçerliliğini korur.

Sözgelimi Hayat Bilgisi ya da Sosyal Bilgiler dersinde yaratıcı dramanın bir yöntem olarak kullanılması durumunda dersin kazanımına yönelik yapılacak değerlendirme ölçütleri burada da geçerlidir.

(32)

 Sözgelimi çalışmanın amaçları arasında bilişsel kazanımlar ele alınıyorsa, bilgi

düzeyini ölçen bir araç olarak kullanılabilir.

Çalışmanın tutumları geliştireceği

düşünülüyorsa o zaman bir tutum ölçeği kullanılabilir. Başka deyişle değerlendirme yalnızca görüş, tutum ve yaşantıların sözel olarak paylaşılmasını da içerebilir.

(33)

 Bu aşamaların her birinin başında ya da

sonunda grubun yapısına göre rahatlama, ara paylaşım-tartışma etkinlikleri de eklenebilir.

Rahatlama, yaratıcı drama çalışmalarında bir aşamanın adı değildir. Bu tür etkinlikler

grubun dikkat yoğunlaşmasını sağlamak

amacıyla başlangıçta ya da dramatik kurgusal dünyadan gerçek dünyaya yeniden dönüşte bedeni ve zihni hazırlamak için çalışmanın sonunda uygulanabilir

(34)

 Göz kapalı ve serbest çağrışımı içermeyen çeşitli çağrışım çalışmaları ile hazırlık

aşamasında oynanan oyunlardan, bu amaç için de yararlanılabilir.

(35)

 Sonuç olarak, oynayarak – yaşayarak, kendini tanıyarak, grup dinamiğinden hız alarak, eleştirerek, tartışarak yapılan bir

öğrenme; birbiri üzerine yığılan bir öğrenme biçimini aşar. Öğretmenin tek yönlü bilgi

vermesinden çok, öğrencinin çok boyutlu eğitimi, derslerde aktiflik, bireyler arası

iletişim, yaratıcılık ve kişilik eğitimi gibi pek çok boyut, doğal bir öğrenme ortamında gerçekleşebilir

(36)

 Bu ortamın gerçekleştirilmesi,

liderin/öğretmenin; yaratıcı drama kavramını ve bileşenleri ayrıntıları ile bilmesine de

bağlıdır. Yaratıcı dramanın

yapılandırılmasında izlenecek aşamaların gerekçeleri anlaşılır, karmaşıklığa yer

vermeyen, aşamalar arasında bir uyumun olduğu, birbirleriyle bağlı ve birbirlerini

destekler etkinliklerin olması gerekir

(37)

 Bir drama eğitim planınını Ders, Konu

(Tema), Kazanımlar, Süre, Sınıf (Çalışılacak Grup), Araç-Gereçler, Yöntem ve Teknikler ve Süreç oluşturur. Süreç ise Isınma-Hazırlık,

Canlandırma ve Değerlendirme-Tartışma aşamalarından oluşur.