Etik Türleri
Etik temel olarak 3 çalışma alanına sahiptir :
– Deskriptif (tanımlayıcı) etik, – Metaetik (analitik) etik,
– Normative (kuralcı) etiktir.
1. Deskriptif (tanımlayıcı) etik
• Moral inançlar ya da davranışların gerçek tanımlamalarını içerir.
• Davranışlar veya inançlar üzerinde moral kararlar üretmez.
2. Metaetik etik
• Davranışlara anlam verme ve doğrulama ile ilgili teorik konularla ilgilenir. İlgi alanları nedeniyle profesyonel etikçilerin alanıdır.
• Metaetik "niçin iyi?” ya da “biz belirli bir eylem için iyi veya doğru derken ne demek istiyoruz?” gibi sorulara yanıt arar.
3. Normatif (kuralcı) etik
• Etik ilkeleri de içine alan etik teorilerle ve moral kurallarla “ne olmalı?”, “ nasıl davranmalı?” ve “doğru/yanlış nedir?”,
“iyi/kötü nedir?” gibi sorulara yanıt arar.
• Bu çalışma alanları dışında etiğin belirli uğraşı alanları içindeki uzantılarından söz edilebilir (tıbbi etik, biyoetik gibi).
• Tıbbi etik, tıp etkinliği içindeki tüm değer sorunlarının ele alındığı alandır. Günümüzde ise, tıbbi etik terimi yerine biyoetik terimi kullanılmaktadır. Biyoetik hızlı teknolojik ilerlemelerin yarattığı moral sağlık bakım problemlerinin çalışıldığı alandır.
Sağlık alanında neden etik standartlar
geliştirme gereksinimi olmuştur?
• Etik insanlık tarihi ile birlikte gelişme göstermiştir.
• İnsanların yaşamı ve iyiliğini etkileyen mesleklerin gelişmesi ile birlikte mesleğe özgü etik standartlar belirleme gereği duyulmuştur.
• Bunu ilk hisseden tıp bilimi olmuştur.
1.İletişim teknolojisindeki gelişmeler;
• Kitle iletişim araçlarının gelişmesi ile insanlar hak ve sorumluluklarını daha iyi kavramışlardır.
• Bu gelişme insan hakları, hasta hakları, kadın hakları, tüketici hakları gibi eylemlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
• Ve bu durum hem tüketicinin, hem de sağlık personelinin beklenti ve sorumluluklarını arttırmıştır.
2. Sağlığı etkileyen kendine özgü felsefe;
• İnsanlar hastalık durumunda vücutlarını ve yaşamlarını hatta duygularını sağlık görevlilerine emanet ederler ve güvenlerinin kötüye kullanılmadığını bilmek isterler.
• Sağlık etik felsefesinde, bu sorumluluğun profesyonel standartlarına uygun olarak yerine getirilmesi söz konusudur. Sağlık personelinin kararları hiçbir ayrım gözetmeksizin, nesnel ve etik ilkelere uygun olmalıdır.
3. Bilim ve teknolojideki gelişmeler;
• Tıp ve teknolojinin ilerlemesi ile etik sorunlar artmış ve farklılaşmıştır. Genetik mühendisliği alanındaki gelişmeler, hastalıklı genlerin saptanmasını sağlamıştır. Bu durumda, hastalığın oluşmasında rol oynayan genleri taşıyan fetusun ortadan kaldırılması sorununu gündeme getirmiştir.
• Beyin ölümü gelişen bireylerde volume respiratuar’ın kullanılması ve intravenöz yol ile beslenmesi bireyin yaşam süresini uzatır. Ancak bireye yaşayan insan denilebilir mi?
sorusunu akla getirir.
4. Etik dışı araştırma ve uygulamalar;
a) Araştırmalar ve etik;
• sağlık hizmetlerinde araştırmalar, doğrudan ve dolayı olarak insan deneklerinin kullanılması ile yapıldığından, etik ilkelerin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bu ilkelerin dikkate alınmaması, denek olarak kullanılan insanların, çeşitli fiziksel ve ruhsal sakatlıklara yol açmaktadır.
• Doğrudan insan üzerinde yapılan araştırmalar, daima etik soruları beraberinde getirir. Bilimsel bir araştırmanın düzenlenmesi, yürütülmesi ve değerlendirilmesinde etik kuralara uyulması zorunluluğu vardır. Aksi durumda önemli sorunlar ortaya çıkabilir.
a) Araştırmalar ve etik;
• İnsan üzerinde yapılacak araştırmalarda bilerek yada bilmeyerek insana zarar verecek hiçbir uygulamanın yapılmaması gerekir.
• Araştırmalarda etik dışı uygulamalarda, bireylerin fiziksel, ruhsal, sosyal yönden zarara uğramasını önlemek amacı ile 1949 yılında Nurmberg Kuralları ve buna dayanarak 1964 yılında Helsinki Bildirgesi ilan edilmiştir.
b) İşkence ve etik;
• Tokyo bildirgesine (1975) göre, işkence yalnız başına ya da bir yetkilinin emri altındaki bir birey ya da bireylerin, bilgi edinmek, itiraf etmek yada başka bir nedenle, kasıtlı ve sistemli bir biçimde bir başka bireye karşı zor kullanması ve ona fiziksel, ruhsal yönden acı çektirilmesidir.
• İşkence hangi tür olursa olsun etiğe aykırıdır.
c) Ölüm cezası ve etik;
• Ölüm cezası yaşamın kısıtlılığı ile ilgili olarak dinsel yaklaşıma, yaşamın korunması ile ilgili olarak tıbbi yaklaşıma ve etiğe aykırı bir uygulamadır.
• Ancak halen bazı ülkelerin yasasında yer almaktadır.
Dünya Hekimler Birliği Lizbon (1981) kararında,
Hekimlerin;
ölüm cezası uygulamasına katılmasının, infazda rol oynamalarının,
infaz sırasında kurbanın ölüp ölmediğini denetlemelerinin idam cezası uygundur şeklinde rapor vermelerinin
etiğe aykırı olduğunu belirtmektedir
• Günümüze kadar yayınlanmış olan sağlık alanında etik kurallarının, temelde 1948 yılında yayınlanmış olan
‘’İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi”’nden kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu bağlamda 1978 yılında Amerika da sağlık hizmetlerinin hastalara yönelik uygulamalara daha ayrıntılı bir etik bakış açısı geliştiren ‘’Hasta Hakları Bidirgesi’’ yayınlanmıştır.
MALPRAKTİS
• Kötü uygulama/hatalı davranış; tıbbi girişim sırasında bilgi; beceri eksikliği, ihmal veya gereksiz uygulamalara dayalı hatalar sonucu istenmeden yapılan ya da istenen sonuca ulaşmayan eylemlerle hastaya zarar vermektir.
