1
2. ZİRAİ KAZANÇ
Zirai kazanç GVK 52. maddesinde tanımlanmıştır. Bu tanıma göre “zirai kazanç. Zirai faaliyetten doğan kazançtır” biçiminde ifade edilmiştir. Daha sonra f zirai faaliyetin ne olduğu geniş ölçüde açıklanmıştır.
Zirai faaliyet ise arazide, göl ve nehirlerde, ekim, dikim, bakım, üretme, yetişime ve ıslah yollarıyla veyahut doğrudan doğruya tabiattan istifade etmek suretiyle bitki, orman, hayvan, balık ve bunların mahsullerinin üretimini, avlanmasını, avcılar ve yetiştiricileri tarafından muhafazasını, taşınmasını, satılmasını veya mahsullerinden sair bir şekilde faydalanılmasını ifade eder.
Bitki ve hayvan türlerinin bazılarının üretiminin doğrudan doğruya arazi üzerinde yapılmaması zirai faaliyetin niteliğini değiştirmez. Örneğin; arıcılık, ipek böcekçiliği bir arazi üzerinde yapılmamasına, mantar yetiştiriciliğinin kapalı bir bina ortamında gerçekleştirilmesine karşın bütün bunlar zirai faaliyet olarak kabul edilir.
ZİRAİ FAALİYETİN SINIRLARI
Bazı durumlarda zirai faaliyet, ticari faaliyet ve gayrimenkul sermaye iratları ile iç içe girmektedir. Vergileme için bu faaliyetlerin birbirinden ayrılması gerekir.
1. Zirai İle Ticari Faaliyetin Sınırları
Zirai işletmenin ürünlerinin değerlendirilmesi ve zirai üretime bağlı olarak işletilmesi zirai faaliyet olarak kabul edilir. Bu anlayış içinde domatesten salça, sütten peynir veya yoğurt, ayçiçeğinden yağ, pancardan veya üzümden pekmez elde edilmesi zirai faaliyet olarak kabul edilir. Çünkü kanunda çiftçinin zirai ürünlerini değerlendirmek amacıyla zirai
üretimin tamamlayıcısı şeklinde işlemesi zirai faaliyet sayılmıştır (GVK. Md. 52/4). Ancak, başka çiftçilerden zeytin alarak bunlardan elde ettiği yağı satan bir çiftçinin yağ fabrikası sınai işletme ölçeğinde olduğu için faaliyetin tamamının zirai olarak değerlendirilmesi doğru olmaz. Burada çiftçi açısından bir zeytinlerin yağ fabrikasına gelinceye kadar olan zirai, değeri zeytinlerden elde edilen yağların başkalarına satımı olan ticari kazanç söz konusudur. Her iki kazancın yukarı da açıklanan esaslar çerçevesinde ayrılarak
vergilendirilmesi gerekir.
Çiftçiye ait her türlü makine, araç ve aletlerin (örneğin; traktör, biçerdöver başka çiftçilerin zirai üretim işlerinde çalıştırılmasının zirai faaliyet kapsamında
değerlendirileceği açıklanmıştı. Ancak kişinin kendine ait zirai araçları (biçerdöver veya traktör) kendi topraklarında çiftçilik yapmaksızın sadece başka çiftçilerin zira işlerinde ücret karşılığında çalıştırması zirai değil, ticari faaliyet olarak kabul edilip bu hükümlere göre vergilendirilmesi gerekir.
2. Zirai Kazançlarla Gayrimenkul Sermaye İradının Sınırları
Tarıma açık arazilerde zirai faaliyet ortaklık biçiminde sürdürülebilir. Arazi sahibinin ortak
ya da ortaklarla birlikte sağladığı gelirin zirai veya gayrimenkul sermaye iradı olduğu
konusu bazı yanlış anlaşılmalara yol açmaktadır. Zirai faaliyette bilfiil katılmaksızın sadece
üründen pay alınması halinde arazi sahibinin geliri gayrimenkul sermaye iradı olarak kabul
edilir. Katılırsa Zirai faaliyet olacaktır.
2
ZİRAİ İŞLETME, ÇİFTÇİ VE MAHSUL TERİMLERİNİN TANIMI
Zirai İşletme: GVK zirai faaliyetlerin içinde yapıldığı işletmeye zirai işletme denir. İşletmeye zirai karakteri veren husus zirai faaliyetin yapılmasıdır. Demektedir.
Çiftçi: Zirai işletmeleri işleten gerçek kişilere (zirai faaliyetle uğraşan adi ortaklar dâhil) çiftçi denir. Bu tanımdan çıkan sonuca göre ancak gerçek kişiler çiftçi olabilirler. Bu nedenle, Kollektif ve komandit şirketler zirai faaliyetle uğraşsalar bile çiftçi sayılmazlar ve bu sahadan elde ettikleri kazanç zirai kazanç değil, ticari kazanç olarak kabul edilir. Örneğin, Kollektif şirket zirai bir ürün olan domates yetiştirip satsa bile elde ettiği gelir ticari kazanç olur ve bu esasa göre
vergilendirilir.
Mahsul (Ürün): Zirai faaliyetler sonunda üretilen maddelere mahsul denir. Zirai mahsullerin bazılarını şöyle sıralamak mümkündür. Tarla mahsulleri (hububat, bakliyat vb.), bağ-bahçe mahsulleri (meyve, sebze vb.), hayvan mahsulleri (süt, yağ vb.), su avcılığı mahsulleri (balık, sünger vb.).
ZİRAİ KAZANCIN TESPİT ŞEKİLLERİ
Kanunda belirtilen işletme büyüklüğü ölçülerini aşan çiftçiler ile bir biçerdövere veya bu mahiyetteki bir motorlu araca veya on yaşına kadar ikiden fazla traktöre sahip olan çiftçilerin kazançları gerçek usulde (zirai işletme hesabı veya diledikleri takdirde bilânço esasına göre) tespit olunarak vergilendirilir. Kazançları gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçiler bu kazançları için beyanname vermezler. Çiftçilerin elde ettikleri zirai kazançlar, Gelir Vergisi Kanununun 94.
maddesine göre hâsıladan üzerinden tevkifat yapılmak suretiyle vergilendirilir.
VERGİYE TABİ OLAN ZİRAİ KAZANÇLAR 1. Gerçek Usul
Zirai Bilanço Esası Zirai işletme Hesabı
2. Gerçek Usulde Vergilendirilmeyen Zirai Kazançlar (Gerçek Dışı Usul) Vergiye Tabi Olmayan Zirai Kazançlar
İstisna ►Teşvik Ödülü İstisnası
Zirai kazançlarda vergilendirme gerçek usul ve gerçek usulde vergilendirilmeyenler olmak üzere ikiye ayrılır. Gerçek usulde kendi arasında bilanço ve zirai şetme hesabı esasına göre tespit edilebilir. Gerçek usule tabi olan bir çiftçi ister Bilanço isterse işletme hesabı esasına göre vergilendirilir. Tercih çiftçinin kendisine bırakılmıştır. Çiftçi bu iki esas arasında seçimlik hakka sahiptir. Gerçek usule kimlerin tabi olduğu işletme büyüklüğüne göre ve motorlu araç
özelliklerine göre belirlenir. Gerçek usulde elde etme tahsil yanında tahakkuk esasına bağlanmıştır.
Gerçek Usule Tabi Olanlar
Çiftçilerin gerçek usulde vergilendirilmeleri için, kanunda belirlenen ölçüleri aşmaları gerekir, Bu ölçüleri aşan ve bu nedenle büyük çiftçi sayılan çiftçilerin Gerçek usule tabi olacağını
söyleyebiliriz.
Bir çiftçinin gerçek usulde vergilendirilebilmesi için işletme büyüklüğü veya motorlu zirai araç sınırlarından herhangi birini aşması yeterlidir. Bu ölçülerden herhangi birinin aşılması gerçek usule göre vergilendirmeyi gerektirmektedir. Bu nedenle bu iki ölçünün açıklanmasına ihtiyaç vardır.
3
A. İşletme Büyüklüğü Ölçüsü
Zirai kazancın gerçek usulde tespiti bakımından bir takvim yılı içinde dikkate alınacak ölçüler toplam 28 zirai ürün grubundan oluşan uzunca bir liste vardır. Bu listede yer alan bazı gruplara aşağıda yer verilmiştir.
Zirai kazançta işletme büyüklüğü ölçüleri Gelir Vergisi Kanunun 54’üncü maddesinde düzenlenmiştir. İşletme büyüklüğü ölçüleri gerçek usulde vergilendirilip vergilendirmeme açısından önem arz etmektedir.
a) Arazi üzerinde yapılan zirai faaliyetlerde:
Zirai Kazançta İşletme Büyüklüğü Ölçüleri
1. grup: Hububat ziraatında ekili arazinin toplamı taban arazide 900 Kıraç arazide 1700 dönüm.
2. grup: Bakliyat, afyon, susam, keten, kendir ziraatında ekili arazi toplamı 1000 dönüm;
3. grup: Ayçiçeği ziraatında ekili arazinin yüzölçümü toplamı 950 dönüm;
4. grup: Pamuk ziraatında ekili arazinin yüzölçümü toplamı 400 dönüm;
5. grup: Çeltik ziraatında ekili arazinin yüzölçümü toplamı 300 dönüm;
6. grup: Pancar ziraatında ekili arazinin yüzölçümü toplamı 300 dönüm;
7. grup: Patates, soğan, sarımsak ziraatında ekili arazinin yüzölçümü toplamı 200 dönüm;
8. grup: Çay ziraatında ekili arazinin yüzölçümü toplamı 150 dönüm (Mahsul verebilecek hale gelmeyenler hariç);
9. grup: Tütün ziraatında ekili arazinin yüzölçümü toplamı 200 dönüm;
10. grup: Sebze ziraatında ekili arazinin yüzölçümü toplamı 200 dönüm;
11. grup: Sera ve çiçekçilik ziraatında ekili arazinin yüzölçümü toplamı 8 dönüm;
12. grup: Kavun ve karpuz ziraatında ekili arazinin yüzölçümü toplamı 300 dönüm;
13.grup: Meyve verebilecek hale gelmiş fındık ziraatında ekili arazinin toplamı 250 dönüm.
14. grup: Meyve verebilecek hale gelmiş bağ ve incir ziraatında ekili arazinin toplamı 250 dönüm;
15. grup: Meyve verebilecek hale gelmiş Antep fıstığında 2500 ağaç;
16. grup: Meyve verebilecek hale gelmiş zeytinliklerde 4500 ağaç;
17. grup: Meyve verebilecek hale gelmiş narenciyede 1500 ağaç;
18. grup: Meyve verebilecek hale gelmiş elmada 2000 ağaç;
19. grup: Muz ziraatında ekili arazinin yüzölçümü toplamı 30 dönüm;
20. grup: Meyve verebilecek hale gelmiş kayısıda 2000 ağaç;
21. grup: Meyve verebilecek hale gelmiş armut, kiraz, vişne, şeftalide 2000 ağaç;
22. grup: Diğer meyve ve ürün ziraatında ekili arazinin yüzölçümü toplamı 100 dönüm, yer fıstığı 350 dönüm (Meyve ve ürün verebilecek hale gelmeyenler ile palamut hariç);
23. grup: Büyükbaş hayvan sayısı 150 adet (İş hayvanları ile iki yaşından küçük, büyükbaş hayvanlar hariç);
24. grup: Küçükbaş hayvan sayısı 750 adet (Bir yaşından küçük, küçükbaş hayvanlar ile kümes hayvanları hariç);
B) Arazi üzerinde yapılmayan zirai faaliyetler ile kara ve su avcılığında:
1. grup: Deniz ve iç su balıkları yetiştiriciliği;
a) Denizlerdeki sınırları belirlenebilen üretim alanlarında yapılan balık yetiştiriciliğinde (ağ kafes vb.) 750 m2,
b) İç su balıkları yetiştiriciliğinde sınırları belirlenebilen havuz (beton, toprak vb.), göl, gölet ve baraj gölleri gibi üretim alanlarında 900 m2,
2. grup: Denizlerde yapılan balık avcılığında toplam tekne boyu 20 metre;
3. grup: Arıcılık ziraatında kovan sayısı 500 adet;
4. grup: İpek böcekciliği ziraatında kutu sayısı 500 adet;
4
Bakanlar Kurulu, Zirai Kazançlar Merkez Komisyonu’nun teklifi üzerine, bu ölçüleri gerekli
gördüğü bölgeler için yıllık olmak kaydıyla arazi ve ürün türlerine göre beş katına kadar artırmaya veya kanuni hadden az olmamak üzere yeniden tespit etmeye yetkilidir. Tespit olunan ölçüler, Resmî Gazete ’de yayımlandığı tarihi takip eden takvim yılı başından itibaren yürürlüğe girer.
Yukarıda (A) bendinde zikredilen meyveli ve meyvesiz ağaçlarda meyve ve ürün verebilecek hale gelme durumu başlangıcı ile (B) bendinde işletme büyüklüğü gösterilmeyen zirai faaliyetlerde işletme büyüklüğü ölçüsü Tarım, Orman ve Maliye Bakanlıklarınca müştereken tespit olunur.
İşletme büyüklüğü aile reisi ile birlikte yaşayan eş ya da velayet altındaki (Çocuklara ait işletmeler ile ortaklık halindeki işletmelerde toplu olarak dikkate alınır.
Bir çiftçinin birden fazla ziraat grubunda ürün yetiştirmesi halinde bir tanesinde kanunda bu grup için tanınan sınırı geçmesi halinde bile gerçek usule tabi olacağı açıktır. Ancak, birden fazla ürün grubunda ziraatta bulunulması ve bu ürün gruplarının hiçbirinde kanuni sınırı aşmaması halinde işletme büyülüğü şartının sağlanmış kabul edilebilmesi için, en fazla iki gruba ait işletme
büyüklükleri bu gruplar için kanunen tespit edilmiş hadlerin yarısını aşmamış olması gerekir. Eğer iki gruba ait ölçüler kanuni hadlerin yarısını aşarsa işletme büyüklüğü açısından gerçek usulde vergilendirilir.
Örnek: Çiftçi (A), taban arazide 600 dönüm buğday, 23 dönüm pancar, 50 Dönüm ayçiçeği, 10 dönüm patates ve 8 dönüm soğan ekmiştir. Gerçek usulde vergilendirilmeye veya
vergilendirilmemeye ilişkin işletme büyüklüğü ölçüsünün tespiti şöyle olacaktır:
Durumu Fiili Ekim (Dönüm) Kanuni Haddin Yarısı Kanuni Haddin Yarısının Aşılması
Buğday 600 450 (900 / 2) Aşılmış
Pancar 23 150 (300 / 2) Aşılmamış
Ayçiçeği 50 475 = (950/2) Aşılmamış
Patates + Soğan 18 100 = (200/2) Aşılmamış
Bu çiftçi kanuni haddi aşmamakla birlikte kanuni haddin yarısını sadece buğday (hububat) ziraat grubunda aşmış diğerlerinde aşmamış olduğu için işletme büyüklüğü açısından gerçek dışı usulde vergilendirilme hali devam edecektir. Ben bu çiftçinin ektiği pancar 180 dönüm olsaydı, çiftçi İki ayrı ziraat türünden olan buğday ve pancar için kanuni haddin yarısını geçmiş olacağından, gerçek usulde vergilendirilecektir.
B. Motorlu Zirai Araç Ölçüsü
Gerçek usulde vergiye tabi olma açısından çiftçinin aşağıdaki iki durumdan birine uygun zirai aracının bulunması gerekir.
- Biçerdövere veya bu mahiyette motorlu araca sahip olmak veya - On yaşından küçük ikiden fazla traktöre sahip olmak.
5
Gerçek Usulde Zirai Kazancın Tespiti a. Bilanço Esası
Bilanço esasında zirai kazancın tespiti, bilanço esasına göre ticari kazancın tespitinde olduğu gibi dönem sonu ve dönem başı Öz sermayelerin karşılaştırılması yoluyla yapılır. Buna göre zirai kazanç, zirai işletmenin hesap dönemi başında ve sonundaki bilançolarına dayanılarak bulunulan öz sermaye değerleri arasındaki dönem sonu öz sermayesi lehine oluşan farktır. Bu farktan varsa dönem içinde eklenen değerler çıkarılır, çekilen değerler eklenir.
Genel olarak belirtirsek; zirai kazançların bilanço esasına göre tespitinde önce zirai kazançlarla ilgili belirtilen zirai faaliyetin niteliğine uygun hasılat ve giderler göz önünde tutulacak daha sonra ticari kazancın bu husustaki hükümleri uygulanacaktır.
b. Zirai İşletme Hesabı
Bu esasa göre zirai kazanç, hesap dönemi içinde tahsil edilen veya alacak olarak tahakkuk eden hasılat ile ödenen ve borçlanılan giderler arasındaki olumlu farktır. Hesap dönemi başındaki mahsullerin değeri giderlere, hesap dönemi sonundaki mahsullerin değeri ise hasılata eklenir.
Gerçek Usulde Hasılat ve Giderler
Zirai kazançların gerçek usulde tespit edilmesinde hasılat ve giderler. Buna göre, yürütülen zirai faaliyet sonucunda tahsil ya da tahakkuk esasına göre elde edilen her türlü gelir hasılat
oluşturmaktadır.
Diğer taraftan ticari kazançlara paralel olarak, zirai faaliyetin sürdürülmesi ve devamlılığının sağlanması ile ilgili yapılan harcamalar da gider olarak kabul edilir. Ayrıca, zirai faaliyete özgü (tohum, gübre, fide, yem, ilaç ve benzeri maddelerin sağlanması için yapılan) harcamalar da gider olarak indirilebilmektedir.
Buna karşılık, çiftçinin kendisi, eşi ve çocuklarına yönelik ödemeler ile her türlü cezaların zirai kazançtan indirilmesi mümkün değildir. Ancak, zirai işletmede üretilmiş bulunan mahsullerden çiftçi ile eşi ve çocukları tarafından yapılan tüketimler indirilemeyecek giderler kapsam dışında tutulmuştur.
Gerçek Dışı Usul
GVK gerçek usulde vergilendirilen çiftçiler yanında gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçiler hakkında da düzenleme yapmıştır Bunlar için kanunda öngörülen vergilendirme rejimi çiftçilerin zirai ürünlerini vergi sorumlularına satmaları halinde hasılatın üzerinden yapılacak tevkifat üzerine oturtulmuştur. Bunlar beyanname vermezler ve dolayısıyla, varsa kendilerinden yapılan tevkifat dışındı herhangi bir vergi yükü ile karşı karşıya kalmazlar.
Çiftçinin zirai ürünlerini vergi sorumlusu olmayanlara satması halinde vergi tevkifatı yapılması söz konusu olmayacağından bir anlamda vergiden muaf olacaktır.( ödeyeceği vergi
bulunmayacaktır)
Kanunun gerçek usulde vergilendirilenler çiftçileri büyük çiftçi, bunların dışında kalan çiftçileri de küçük çiftçi olarak kabul ettiği anlaşılmaktadır. Zirai kazancından dolayı gerçek dışı usulde
vergilendirilenlerin, başka kazanç ve iratları üzerinden gerçek usulde vergilendirilmesi zirai kazançlarından dolayı gerçek usulde vergilendirilmesini gerektirmez.
Örneğin, ticari kazancından dolayı gerçek usulde vergilendirilen birinci sınıf tüccar (B)
şartları varsa zirai kazancından dolayı gerçek usulde vergilendirilemez.
6
