1. GİRİŞ
Buğday ülkemizde yetiştirilen en önemli tarım ürünlerinden birisidir. Buğday üretimi esnasında bitki gelişimini ve verimini etkileyen çeşitli faktörler ve etmenler içerisinde virüsler ve virüslerin neden oldukları hastalıklar önemli bir yer almaktadır.
Tahıllarda ürün kayıplarına neden olan virüsler içerisinde Arpa sarı cücelik hastalığı etmenleri (Barley yellow dwarf virus-PAV, -MAV,-RMV, SGV ve Cereal yellow dwarf virus-RPV), Buğday bodurlaşma virüsü (Wheat dwarf virus, WDV), Arpa çizgi mozayik virüsü (Barley stripe mosaic virus, BSMV), Buğday iğ çizgi mozayik virüsü (Wheat spindle streak mosaic virus, WSSMV), Buğday çizgi mozayik virüsü (Wheat streak mosaic virus, WStMV) ve Toprak kökenli buğday mozayik virüsü (Soil-borne wheat mosaic virus, SBWMV) ekonomik düzeyde kayıplara neden virüslerdir. Bunlar dışında lokal olarak belirlenen bazı virüslerinde buğdayları infekte edip ürün kayıplarına neden oldukları da bilinmektedir. Toplamda ise 55'ten fazla bitki virüsünün tahılları infekte ettiği bildirilmiştir. Buğday üretimi üzerine virüslerin olumsuz etkileri, virüsün ırkına, bitki çeşidine, ekim zamanına, vektörlerin etkili bir şekilde virüsleri taşıyabilmelerine ve çevre koşullarına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Buğdayda önemli ürün kayıplarına neden olan virüsler bitki gelişiminde bodurlaşma, yapraklarda sararma ve kızarma, bitki yapraklarında çizgi mozayik ve steril tohum oluşturulmasına neden olmaktadırlar. Arpa sarı cüceliğine neden olan virüsler (BYDVs) pek çok tahıl türünde genelde bitkide bodurlaşma, yapraklarda sararmalara neden olurlar, Buğday bodurlaşma virüsü (WDV) ise buğday ve arpada bodurlaşma bazende yapraklarda kızarmalara neden olmaktadır. Diğer önemli virüsler ise genelde bodurlaşma, çizgi mozayik ve sararmalara neden olarak verimde azalmalara neden olmaktadırlar. Buğdaylarda zararlı olan virüsler yaprak bitleri, yaprak pireleri veya akarlar ile taşınabilmekte, bazıları ise toprak kökenli funguslar ile bitkiden bitkiye geçebilmektedirler. Bazı yıllarda çeşide bağlı olarak çevre şartları, ekim zamanı, vektörlerle kolaylıkla taşınmadan dolayı buğdaylarda önemli ürün kayıpları meydana gelebilmektedir. Ülkemizde yapılan çalışmalar sonucunda buğdayı infekte eden bazı virüslerinin varlıkları belirlenmiştir. Daha önce yapılmış olan çalışmaların ışığında Kırklareli ilinde buğday ekim alanlarında virüslerin yaygınlıkları üzerine araştırma yapılması amaçlanmıştır. Bu çalışmada Kırklareli iline bağlı bazı ilçelerde (Merkez, Babaeski, Pınarhisar, Lüleburgaz, Pehlivanköy ve Vize) buğday ekim alanlarından seçilen her tarladan 10-30 örnek alınarak Barley yellow dwarf virus-PAV (BYDV-PAV), Barley yellow dwarf virus MAV (BYDV-MAV), Cereal yellow dwarf virus RPV (CYDV-RPV), Barley stripe mosaic virus (BSMV), Wheat dwarf virus (WDV), Brome striate mosaic virus (BrSMV), Wheat streak mosaic virus (WStMV) ve Wheat spindle streak mosaic virus (WSSMV) virüslerinin buğday ekim alanlarında varlığı ve yaygınlıkları ELISA testleri yapılarak araştırılmıştır. Elde edilen izolatlar daha sonra yapılması öngörülen moleküler çalışmalarda kullanılmak üzere muhafaza edilmektedir.
2. GENEL BİLGİLER
Buğday insanların günlük beslenmesinde çok önemli bir yere sahiptir.
Dünyada 2012 yılında 2173197400 da buğday üretim alanında 671496872 ton, Türkiye’de ise 2012 yılında ise yıllık buğday üretimi 75296394 da alanda 20100000
ton , Kırklareli ilinde ise üretim 416 000 ton olarak gerçekleşmiştir (Anonim 2014a, 2014b).
Buğday (Triticum aestivum) genellikle diğer infeksiyöz hastalıklardan farklı belirtilere sahip pek çok virüs için doğal konukçudur. Buğday yaklaşık olarak 55’ten fazla bitki virüsüne duyarlıdır (Brunt ve ark. 1996). En önemli buğday virüs hastalıkları etmenleri arasında Cereal yellow dwarf-RPV (CYDV-RPV), Barley yellow dwarf- PAV (BYDV-PAV), Barley yellow dwarf-MAV (BYDV-MAV), Barley yellow dwarf-RMV (BYDV-RMV), Barley yellow dwarf-SGV (BYDV-SGV), Barley stripe mosaic virus (BSMV), Wheat dwarf virus (WDV), Wheat spindle streak mosaic virus (WSSMV), Wheat streak mosaic virus (WSMV) ve Soil-borne wheat mosaic virus (SBWMV) dünyada tüm buğday yetiştirilen alanlarda büyük ekonomik ürün kayıplarına neden olmaktadırlar (Hofmann ve Kolb 1998, McNeal ve ark. 1976, Deb ve Anderson 2008, Sutic 1999). Sarı cücelik virüsleri (BYDVs), tahıllarda belirgin olumsuz etkilerinden dolayı ekonomik olarak en önemli virüsler olarak kabul edilmektedirler (Plumb 1983, Conti ve ark. 1990).
Arpa sarı cücelik hastalığına (BYDVs) neden olan virüsler Poaceae familyasına ait 150’den fazla bitkiyi infekte etmektedirler (Oswald ve Houston 1951, 1953, D’Archy 1995, Sutic 1999). Bu virüsler afidlerle taşınma özelliklerine bağlı olarak önceleri 5’e (PAV, MAV, RPV,SGV, RMV) (Rochow 1969, Gill 1969, Rochow ve Miller 1971, Miller ve Rasochovd 1997), daha sonra bunlar iki farklı türe (Luteovirus ve Polerovirus) ayrılmıştır (Fauquet ve ark. 2005). Sarı cücelik hastalığına neden olan virüslerin infeksiyonu sonucunda, bitkilerde belirgin bir bodurlaşma, yapraklarda kızarma ve tohum üretiminde azalma meydana gelmektedir. Birden fazla virüsün aynı anda bitkileri infekte etmesi sonucunda tahıl alanlarında çok belirgin ürün kayıpları ortaya çıkmaktadır (Lister ve Ranieri 1995).
Ürün kayıpları çeşitlerin duyarlılıklarına, virüs ırklarına, ekim zamanına, infeksiyon zamanına ve çevre koşullarına bağlı olarak değişmektedir (Gill 1969, McGrath ve Bale 1990, McKirdy ve Jones 1997).
Buğday bodurlaşma virüsü (WDV) bitkilerde bodurlaşma, özellikle buğdayda yaşlı yapraklarda renk açılmasına neden olmaktadır (Vajke 1961, Bendahmane ve ark. 1995, Lindsten ve ark. 1970). Infekteli buğday bitkisi yaprakları sararmakta bazende kırmızımsı bir renk almakta, virus kardeşlenmeyi azaltmakta, tohumların steril ve boş olmasına neden olmaktadır (Vajke 1988). Virüs persistent bir şekilde Psammotettix alienus ile taşınmaktadır (Vajke 1961).
WSSMV ve SBWMV Polymyxa graminis ile taşınmakta ve kışlık buğdayda önemli ürün kayıplarına neden olmaktadır. Hastalık belirtileri bitkilerde hafif bodurlaşma ve yapraklarda sarı çizgiler şeklindedir (Wiese, 1987). WSMV, buğdaylarda önemli olan diğer virüslerden birisidir ve Aceria tosicella Keifer ile taşınmaktadır (Hollings ve Brunt 1981, Brakke 1987). WSMV, kışlık buğday, arpa, yulaf, mısır, çavdar, ve bazı darılarda şiddetli mozayik ve bodurlaşmaya neden olmakta, bazen ciddi ürün kayıplarına yol açmaktadır (Rochow ve Muller 1971, Shahwan ve Hill 1984).
Arpa çizgi mozayik virüsü (BSMV) arpa, buğday, yulaf, mısır ve çok sayıda yabancı otu infekte etmektedir (Atabekov ve Novikov 1989, Carroll 1980). Hastalık belirtileri hafif çizgi mozayikten nekroza kadar değişebilmekte, bazen tamamen bodurlaşma şeklinde görünümler ortaya çıkmaktadır (Atabekov ve Novikov 1989).
Brom çizgi mozayik virüsü (BrSMV) Poaceae familyasına ait bitkileri infekte etmektedir. Virüs Eski Yugoslavya, Almanya ve Fransa’dan bildirilmiştir (Milicic ve
ark. 1980, Huth ve ark. 1995). BrSMV Aceria tosicella ile taşınmaktadır (Milicic ve ark. 1982).
Makkouk ve Kumari (2009) yaptıkları çalışmalar sonucunda BYDV- PAV, BYDV-MAV, CYDV-RPV’nin Batı Asya (Ön Asya) ve Kuzey Afrika’da tahılları infekte eden en önemli virüsler olduklarını ortaya koymuşlardır. Ülkemizde yapılan çalışmalarda WSMV, BYDVs, WBSMV, BMV, BaYMV, BYMV, WDV de tespit edilmiştir (Bremer 1971, Bremer ve Raatikainen 1975, Köse ve Ertunç 1999, Kurçman 1981, Makkouk ve ark. 1994, Pocsai ve ark. 2003, Köklü, 2004, Kutluk- Yılmaz ve ark. 2011, Ilbağı ve ark. 2005, Köklü ve ark. 2007).
Bitkileri infekte eden virüsleri tespit etmek amacıyla çeşitli testler kullanılmaktadır. ELISA çok sayıda bitkide virüslerin tespit edilebilmesi amacıyla yaygın olarak ve tahıllarda virüsleri tespit etmekte kullanılmaktadır (Lister ve Rochow 1979, Hammond ve ark. 1983, James ve ark. 2006). PCR (Polymerase Chain Reaction) nükleik asit hibridizasyonu ve non-radioaktif chemiluminescent metotlar farklı virüsleri tespit etmekte kullanılabilmektedir (Habili ve ark. 1987). ELISA dışındaki metodlar gelişmiş laboratuvarlar ve daha pahalı ekipmanlara ve sarf malzemelerine ihtiyaç göstermektedirler (Deb ve Anderson 2008).
Bu çalışmada Kırklareli ilinde bazı ilçelerde (Merkez, Babaeski, Pınarhisar, Lüleburgaz, Pehlivanköy ve Vize) buğday ekim alanlarında bazı virüslerin yaygınlıkları üzerine araştırma ve buğdayda etkileri üzerine gözlemler yapılması amaçlanmıştır. Çalışma sonucunda elde edilen infekteli bitkilerdeki virüslerin izolatları öngörülen moleküler çalışmalarda kullanılmak üzere -20 °C'de saklanmıştır.
3. MATERYAL VE YÖNTEM
Bu çalışma kapsamında, arazi çalışmalarında ön gözlemler gerçekleştirilmiştir.
Bu amaçla, 2015 yılı Nisan ayı içerisinde Kırklareli iline bağlı ilçelerde buğday tarlalarında virüs infeksiyonları açısından gözlemler yapılmıştır. Kırklareli ilinde Merkez ilçe, Pınarhisar, Vize, Lüleburgaz, Babaeski ve Pehlivanköy ilçelerinde buğday ekim alanları seçilmiştir. Belirlenen buğday tarlalarından sararma, mozaik, çizgi mozayik ve bodurlaşma belirtileri gösteren bitkiler seçilerek örnekler alınmıştır.
Toplam olarak 50 tarla seçilmiş ve tarla alanının büyüklüğüne göre 10-30 arası örnek alınarak muhafaza edilmiştir. Örnekler test edilinceye kadar -20 ºC'de derin dondurucuda saklanmıştır. Çalışmada toplam olarak 730 örnek alınmış ve bunlardan 500 örnek ELISA testleri ile bazı virüsler açısından test edilmiştir.
Çizelge 1. Kırklareli'nde ilçelere göre örnek alınan buğday tarla ve toplanan örnek sayıları
İlçeler Örnek alınan tarla sayısı
Toplam örnek sayısı
Test edilen örnek sayısı
Merkez 9 130 90
Lüleburgaz 16 210 160
Pınarhisar 7 100 70
Vize 7 120 70
Pehlivanköy 5 80 50
Babaeski 6 90 60
Toplam 50 730 500
Kırklareli iline bağlı ilçelerden toplanan örnekleri test etmek amacıyla kullanılan antiserumlar (BYDV-PAV, BYDV-MAV, CYDV-RPV) BIOREBA AG (Reinach, Switzerland (İsviçre)) ve (WDV, WStMV, BSMV, BrSMV) LOEWE GmbH (Sauerlach, Almanya)’dan ve (WSSMV) AGDIA'dan (Elkhart-Indiana-ABD) temin edilmiştir. ELISA testleri Clark ve Adams (1977)’a göre yapılmıştır. Örnekler, uygun tampon çözeltiler (Ek.1) kullanılarak 1/3 oranında sulandırılarak havanda havan eli ile ezilmiş ve elde edilen bitki özsuyu ELISA testlerinde kullanılmıştır. ELISA testleri E.2'de belirtildiği şekilde yapılmıştır. ELISA plateleri BioRad iMARK plate okuyucusunda 405 nm’de okumalar yapılarak değerlendirilmiştir. Negatif örneğin en az 2 katı yüksek değer veren örnekler pozitif kabul edilmiştir.
4. BULGULAR VE TARTIŞMA
Kırklareli iline bağlı ilçelerde 2015 yılında Nisan ayında gözlemler yapılmış ve toplam olarak 50 tarladan 730 bitki örneği alınmıştır. Arazide yapılan gözlemlerde bitlilerde sararma, bodurlaşma, yapraklarda bantlaşma şeklinde belirtiler gözlenmiştir (Ek 3, 4, 5). Virüs hastalık belirtileri gösteren ve göstermeyen bitkilerden rastgele örnekler toplanmıştır.
Çizelge 2. Kırklareli buğday alanlarında toplanan örneklerin ilçelere göre genel infeksiyon durumları
Örneğin toplandığı yer
BYDV-PAV BYDV-MAV CYDV-RPV WDV WStMV WSSMV BSMV BrSMV
Toplam test edilen örnek sayısı
Vize 3 1 9 3 0 0 0 0 70
Pehlivanköy 10 7 7 6 0 3 0 0 50
Kırklareli Merkez 5 2 2 13 0 2 0 0 90
Pınarhisar 8 3 9 2 0 4 0 0 70
Burgaz 21 24 15 21 0 16 0 0 160
Babaeski 3 6 12 10 0 8 0 0 60
TOPLAM 50 43 54 55 0 33 0 0 500
Test edilen örneklerin toplandığı 50 tarladan 47'sinde en az 1 virüs ile infeksiyon belirlenmiş, 1'si Pınarhisar 2'si Kırklareli Merkez ilçeden toplam 3 tarlada ise testlerde negatif sonuçlar alınmıştır. Toplam olarak test edilen 500 bitkide %27 oranında infeksiyon saptanmıştır. Test edilen bitkilerde genel olarak WDV %11 oranında, CYDV-RPV %10,8 oranında, BYDV-PAV, %10 oranında BYDV-MAV %8,6 oranında ve WSSMV %6,6 oranında belirlenmiştir.
İlçelere göre değerlendirildiğinde test edilen örneklerde Kırklareli Merkez ilçesinde en sık rastlanan virüs infeksiyonu WDV (13/90), Lüleburgaz ilçesinde en sık rastlanan virüs infeksiyonu BYDV-MAV (24/160), Pınarhisar ilçesinde en sık rastlanan virüs infeksiyonu CYDV-RPV (9/70), Babaeski ilçesinde en sık rastlanan virüs infeksiyonu CYDV-RPV (12/60), Pehlivanköy ilçesinde en sık rastlanan virüs
infeksiyonu BYDV-PAV (10/50), Vize ilçelerinde en sık rastlan virüs infeksiyonu CYDV-RPV (9/70) olarak belirlenmiştir (Çizelge.2)
Testler sonucunda bu çalışmada pozitif bulunan örneklerin % 56,2'si test edilen virüsler açısından 1 virüs ile tekli infeksiyon, %22,2'si 2 virüs ile, %11,1'i 3 virüs, %8,8'i 4 virüs, % 1,4'ü 5 virüs ile karışık infeksiyon halinde belirlenmiştir.
Bukvayova ve ark. (2006), Slovakya'da yapmış oldukları çalışmalarda 150 farklı noktadan toplanan 190'ı kışlık buğday ve 102'si kışlık arpadan oluşan toplam 292 örnekte DAS- ve TAS-ELISA kullanarak 2001-2004 yılları arasında BYDV-PAV, BYDV-RMV, CYDV-RPV ve WDV'nin infeksiyon durumlarını tespit etmişlerdir. Bu çalışmada, 2001 yılında en yaygın virüsün WDV (%68), 2002'de BYDV-PAV'ın (%93), 2003'te en yaygın virüslerin WDV (%71) ve BYDV-PAV'ın (%67) olduğunu bildirmişlerdir. Gene 2004 yılında aynı şekilde her iki virüs %75 oranlarında belirlemişlerdir.
Jasnic ve ark. (1991), yapmış oldukları çalışmalarda 125 buğday ve 39 ara örneğinin 43 buğday örneğinde ve 19 arpa örneğinde BYDV'nin tespit edildiğini bildirmişlerdir.
Mahmood ve ark. (1993), yapmış oldukları çalışmalarda sonbaharda ekimi yapılan buğdaylarda Mart ayında bazen %8 oranında PAV ile infeksiyon bulunduğu bildirmişlerdir.
Makkouk ve ark. (2001), Özbekistan'da yapmış oldukları çalışmalarda test ettikleri 250 buğday bitki örneğinde en yaygın virüsün BYDV-PAV (%12) olduğunu ve bunu BYDV-SGV (%10,8), BYSMV (%2) ve CYDV-RPV'nin (%1,2) izlediğini belirtmişlerdir.
Bowen ve ark. (2003), Alabama'da CYDV-RPV ve BYDV-PAV'ın infeksiyon sıklıklarını belirlemek amacıyla yapmış oldukları çalışmalarda BYDV-PAV ve CYDV- RPV'nin tekli veya birlikte infeksiyon şeklinde 2000 yılında %14,6 ve 2001 yılında ise
%12,2 oranında belirlendiğini, 2000 yılında PAV'ın RPV'den daha düşük sıklıkta (%4,3 ve %9,9) belirlendiğini bildirmişlerdir. Bununla beraber 2001 yılında PAV örneklerin %8,2'sinde RPV ise %1,9 oranında belirlenmiştir. Araştırıcılar, 2000 yılında toplanan örneklerde SBWMV, WSSMV ve WSMV'ünü sırasıyla %2, %7,8 ve %5,4 oranında, 2001 yılında toplanarak test edilen örneklerde %9.6, %34.3 ve %18.5 oranlarında belirlemişlerdir.
Maria ve ark. (1995) 1994-1995 yılları arasında yapmış oldukları çalışmalarda topladıkları 267 yaprak örneğinde BSMV, BMV, WSMV ve BYDV varlığını araştırmışlardır. Elde ettikleri sonuçlara göre infeksiyonlar 4 virüs için 1994 yılında
%18.9'dan %38,4 ve 1995'te %9,7'den %40,4'e kadar değişmiştir. Bu çalışmada bitkilerin %60'tan fazlasının 1'den fazla virüs ile ve %10'u test edilen 4 virüs ile infekteli bulunduğu bildirilmiştir. BYDV her 2 yılda da stabil bir infeksiyon oranı (%18) göstermesine rağmen diğer virüslerde değişkenlik görülmüştür.
Makkouk ve ark. (2001), virüs hastalık belirtilerine sahip 27 arpa, 37 ekmeklik buğday ve 81 durum buğday toplam 145 bitki örneğini toplamışlar ve BYSMV, BYDV- PAV, WSMV ve BSMV açısından test etmişlerdir. Test ettikleri 12 arpa, 56 durum buğday ve 18 ekmeklik buğday örneğinde BYSMV'yi belirlemişlerdir. BYDV-PAV'ı ise 4 arpa, 6 durum buğday ve 7 ekmeklik buğday örneğinde belirlemişlerdir.
Erkan ve Kutluk Yılmaz (2009), 2006 yılında toplayarak ELISA ile test ettikleri 154 buğday bitki örneğinde, 1 adet örnekte WSSMV (%0,7) tespit edilirken, BYDV- PAV 5 örnekte (%3,4), BYDV-MAV'ı 3 örnekte (%2), BYDV-PAV+MAV ikili enfeksiyonunu 1 örnekte (%0,7) saptamışlardır.
Çizelge 3. Kırklareli buğday ekim alanlarında toplanan örneklerin infeksiyon durumları
Toplandığı Yer
Önek sayısı BYDV-PAV BYDV-MAV CYDV-RPV WDV WStMV WSSMV BSMV BrSMV RPV + WDV RPV + MAV RPV+ PAV MAV+ PAV PAV+ WDV MAV + WDV WDV+ WSSMV PAV+ WSSMV RPV+ WSSMV PAV+ MAV + WDV PAV + MAV +WSSMV PAV+RPV+WDV
RPV+WDV MAV+ WDV+WSSMV RPV+ WDV + WSSMV PAV+ WDV +WSSMV PAV + MAV + RPV + WDV PAV + RPV + WDV + WSSMV PAV+ MAV+ WDV+ WSSMV PAV + MAV + RPV + WSSMV PAV + MAV + RPV + WDV + WSSMV Toplam
Vize 70 1 0 8 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 12
Pehlivanköy 50 6 5 5 1 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 1 22
Kırklareli Merkez
90 0 0 1 5 0 0 0 0 1 0 0 0 3 0 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 0 0 0 0 14
Pınarhisar 70 5 1 4 0 0 3 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 18
Lüleburgaz 160 0 9 7 4 0 1 0 0 0 1 0 0 5 2 0 2 0 2 2 1 1 0 2 1 1 2 3 1 47
Babaeski 60 1 1 7 0 0 0 0 0 1 2 0 0 0 1 2 2 1 3 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 22
TOPLAM 500 13 16 32 11 0 4 0 0 3 3 1 0 10 3 3 4 3 5 3 2 2 0 3 5 1 3 3 2 135
Ekhayez ve ark. (2011), Suriye'de 2009 yılında yapmış oldukları çalışmalarda buğday ve 58 arpa tarlasından viral infeksiyon belirtileri gösteren 938 buğday ve 971 arpa örneği toplamışlardır. Test edilen bu örneklerden 16 buğday ve 5 arpa örneğinde WDV pozitif sonuç alınmıştır.
Kırklareli'nde yapılan survey çalışmalarında elde edilen sonuçlar ilçeden ilçeye değişkenlik göstermektedir. Bowen ve ark. (2003) 2000 ve 2001 yıllarında yapmış olduğu çalışmada farklı infeksiyon oranları olduğunu bildirmiştir. Bazı yıllarda farklı alanlarda yapılan survey çalışmalarında infeksiyon oranları BYDV-PAV için %93'lere kadar çıkabilmesine rağmen (Bukyahova ve ark. 2006), bazı çalışmalarda %4,3 kadar düşük olabilmektedir (Bowen ve ark. 2003). Deligöz ve ark. (2011), 2006-2007 yıllarında yapmış oldukları çalışmalarda Samsun'dan toplamış oldukları 116 buğday bitki örneğinde BYDV-PAV'ın %8,6, BYDV-MAV'ın %5,1, BYDV-MAV+BYDV-PAV'ın
%1,7 oranında ve Amasya illerinden toplamış oldukları 100 buğday bitki örneğinde BYDV-PAV'ın %4, BYDV-MAV'ın %1 BYDV-MAV+BYDV-PAV'ın %4 oranında belirlendiğini bildirmişlerdir, bu sonuçlar Kırklareli ilinde yapılan survey çalışması sonuçlarına yakın değerlerdedir. Köklü (2004) Tekirdağ'da yapmış olduğu çalışmada BYDV-MAV en yaygın virüs olduğunu (%25), bunu sırasıyla BYDV-PAV (%22,3), WDV (%16,5) ve CYDV-RPV (%8,5) izlediğini belirtmiştir. İlbağı ve ark. (2005), Trakya'da yapmış oldukları çalışmalarda 2001 yılında test ettikleri bitkilerde BYDV- PAV infeksiyon oranının %70, WSSMV'nin %10 olduğunu, 2002 'de test ettikleri örneklerde sadece BYDV-PAV'ın %13 oranında belirlendiğini bildirmişlerdir.
Kırklareli ilinde yapılan bu çalışmada yaygın virüsün WDV olduğu, bunu sırasıyla CYDV-RPV, BYDV-PAV, BYDV-MAV ve WSSMV'nin izlediği belirlenmiştir.
Ayrıca pozitif bulunan örneklerde birden fazla virüs ile çoklu infeksiyonların %43,8 oranında bulunduğu belirlenmiştir. Yapılan surveyler esnasında özellikle yaprak biti populasyonlarının az olduğu gözlenmiştir. İnfeksiyon oranları yıldan yıla bitki gelişimi, iklim koşullarındaki değişiklikler ve vektörlerin varlığına bağlı olarak değişiklik göstermektedir.
5. SONUÇ
Tahıl üretimi ülkemiz açısından ekonomik öneme sahiptir. Tahıl üretiminin ve özellikle buğdayın önemli üretim alanları içerisinde Trakya'da bulunan iller de yer almaktadır. Tahıl üretimini ve verimini azaltan hastalıklar içerisinde bitki virüsleri önemli bir yere sahiptir. Tahılları ve özellikle temel gıda maddelerinin önemli bir kısmının ham maddesini oluşturan buğdayın üretildiği alanlarda, hangi virüslerin ne oranda yaygın olduklarının bilinmesi önemlidir. Bazı yıllarda virüs infeksiyonlarının epidemi oluşturarak büyük kayıplara neden olduğu da bilinmektedir. Bu çalışmada 2015 yılında Kırklareli ilinde buğday ekim alanlarında bazı virüslerin yaygınlıkları araştırılmıştır. WStMV, BrSMV ve BSMV test edilen örneklerde belirlenmemiştir. En sık rastlanan virüsün WDV olduğu bunu sırasıyla CYDV-RPV, BYDV-PAV, BYDV- MAV ve WSSMV'nin izlediği belirlenmiştir.
6. KAYNAKLAR
Anonim 2014a. faostat.fao.org Anonim 2014b. www.tuik.gov.tr
Atabekov J G, Novikov V K (1989). Barley stripe mosaic virus. CMI/AAB
“Descriptions of Plant Viruses, No: 344”.
Bendahmane M, Jouanneau F, de Kouchkovsky F, Lapierre H, Lebrun I, Gronenborn B (1995). Identification and characterization of wheat dwarf geminivirus from France. Agronomie, 15(7-8): 498.
Bowen K L, Murphy J F, Flanders K L, Mask P L, Li R H (2003). Incidence of viruses infecting winter wheat in Alabama. Plant Disease, 87(3): 288-293.
Brakke M K (1987). Virus diseases of wheat. Agronomy 13: 585-624.
Bremer K (1971). Wheat streak mosaic virus in Turkey. Phytopathologia Mediterranea, 10: 280-282.
Bremer K, Roatikainen M (1975). Cereal diseases transmitted or caused by aphids and leafhoppers in Turkey. Ann. Acad. Sci. Finn. A, IV Biologica, 203: 1-14.
Brunt A A, Crabtree K, Dallwitz M J, Gibbs A J, Watson L (1996). Viruses of Plants- descriptions and Lists from the Vide Database. CAB International, Wallingford, UK. pp.1484.
Bukvayová N, Henselová M, Vajcíková V, Kormanová T (2006). Occurrence of dwarf virus of winter wheat and barley in several regions of Slovakia during the growing seasons 2001-2004. Plant, Soil and Environment 52(9): 392-401.
Carroll T W (1980). Barley stripe mosaic virus: its economic importance and control in Montana. Plant Disease, 64: 136-140.
Clark M F, Adams A N 1977. Characteristics of the microplate method of enzyme- linked immunosorbent assay fort he detection of plant viruses. Journal of General Virology, 34: 475-483.
Conti M, D’Arcy C J, Jedlinski H, Burnett P A (1990). The “yellow plage” of cereals, barley yellow dwarf virus. in: Burnett, P.A. [Ed.], World Perspectives on Barley Yellow Dwarf. CIMMYT, Mexico DF, Mexico. pp. 1-6.
Deb M, Anderson J M (2008). Development of a multiplexed PCR detection method for barley and Cereal yellow dwarf viruses, Wheat spindle streak virus, wheat streak mosaic virus and soil-borne wheat mosaic virus. Journal of Virological Methods, 148: 17-24.
Deligöz İ, Kahveci-Caner Y, Akyol H (2011). Samsun ve Amasya illerinde buğday üretim alanlarında enfeksiyona nedne olan Barley yellow dwarf virus-PAV ve Barley yellow dwarf virus-MAV virüslerinin araştırılması. Bitki Koruma Bülteni, 51(2): 187-193.
Ekzayez A M, Kumari S G, Ismail I (2011). First report of Wheat dwarf virus and its vector (Psammotettix provincialis) affecting wheat and barley crops in Syria.
Plant Disease, 95(1): 76-76.
Erkan E, Kutluk-Yılmaz N D (2009). Samsun ili buğday üretim alanlarında enfeksiyon oluşturan virüslerin saptanması. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 24(2): 67-75.
Fauquet C M, Mayo M A, Maniloff J, Desselberger U, Ball L A (2005). Virus Taxonomy: Classification and Nomenclature of Viruses: Eighth Report of the International Committee on Taxonomy of Viruses. Elsevier Academic Press, San Diego, CA, pp. 891-900.
Gill C C (1969). Annual variation in strains of barley yellow dwarf virus in Manitoba and the occurrence of green bug-spesific isolates. Canadian Journal of Botany, 47: 1277-1283.
Habili N, McInnes J L, Symons R H (1987). Non-radioactive, photobiotin-labeled DNA probes for the routine diagnosis of Barley yellow dwarf virus. Journal of Virological Methods, 16: 225-237.
Hammond J, Lister R M, Foster J E (1983). Purification, identity and some properties of an isolate of barley yellow dwarf virus by enzyme-linked immunosorbent assay. Journal of General Virology, 69:649-654.
Hofmann T K, Kolb F L (1998). Effects of barley yellow dwarf virus on yield and yield components of drilled winter wheat. Plant Disease, 82:620-624.
Hollings M, Brunt A A (1981). Potyviruses. In: Kurstak, E. (Ed.), Handbook of Plant Virus Infections: Comparative Diagnosis. Elsevier, North-Holland, Amsterdam, pp. 731-807.
Huth W, Lesemann D E, Goetz R, Vetten H J, Maiss E, Proeseler G, Signoret P (1995). Brome streak mosaic virus isolated from barley in South France.
Agronomie, 15: 510.
İlbağı H, Çıtır A, Yorgancı Ü (2005). Occurrence of virus infections on cereal crops and their identifications in the Trakya region of Turkey. Zeitschrift für Pflanzenkrankheiten und Pflanzenschutz-Journal of Plant Diseases and Protection, 112(4): 313-320.
James D, Varga A, Pallas V, Candresse T (2006). Strategies for simultaneous detection of multiple plant viruses. Canadian Journal of Plant Pathology, 28: 16- 29.
Jasnic´ S, Stakic´ D, Falak I, Balaž F (1991). Distribution of barley yellow dwarf virus in wheat and barley in Vojvodina. Zaštita Bilja, 42(3): 191-197.
Köklü G (2004). Occurrence of cereal viruses on wheat in Tekirdağ, Turkey.
Phytoprotection, 85(1): 9-25.
Köklü G, Ramsell J N E, Kvarnheden A (2007). The complete nucleotide sequence for a Turkish isolate of Wheat dwarf virus (WDV) from barley confirms the presence of two distinct WDV strains. Virus Genes, 34(3): 359-366.
Köse A, Ertunç F (1999). Virus diseases of wheat and barley in Eskişehir province.
Journal of Turkish Phytopathology, 28(1-2): 55-62.
Kurçman S (1981). Eskişehir ili’nde buğdaylarda görülen buğday mosaic virüs hastalığı üzerine araştırmalar. Bitki Koruma Bülteni, 21(1): 1-17.
Kutluk-Yılmaz N D, Lyons R L, Smith M J, Kanyuka K (2011). Investigation of soilborne mosaic virus diseases transmitted by Polymyxa graminis in cereal production areas of the Anatolian part of Turkey. European Journal of Plant Pathology, 130: 59-72.
Lister R M, Rochow W F (1979). Detection of barley yellow dwarf virus by enzyme- linked immunosorbent assay. Phytopathology, 69: 649-654.
Lister R M, Ranieri R (1995). Distribution and economic importance of barley yellow dwarf. In: D’Arcy, C.J., Burnett, P.A. (Eds.), Barley Yellow Dwarf, 40 Years of Progress. APS Press, St. Paul, MN, pp. 29-53.
Mahmood T, Gergerich R C, Milus E A, West C P (1993). Barley yellow dwarf virus incidence in wheat and other hosts. Arkansas Farm Research, 42(3): 12-13.
Makkouk K M, Leseman D E, Saasi E E, Altay F, Süzen B, Bolat N, Braun H J, Payne T S, Bennival S P S (1994). Identity of and screening for resistance to a new soil-borne virus affecting wheat in Turkiye. 9th Congress of The
Phytopathological Union, Kuşadası-Aydın, Türkiye, 18-24 September 1994, pp.
271-272.
Makkouk K M, Kumari S G (2009). Epidemiology and integrated management of persistently transmitted aphid-borne viruses of legume and cereal crops in west and north Africa. Virus Research, 141(2): 209-218 (SI).
Makkouk K M, Kumari S G, Kadirova Z, Zueva A (2001). First record of Barley yellow striate mosaic virus and Cereal yellow dwarf virus-RPV infecting wheat in Uzbekistan. Plant Disease, 85(10): 1122.
Mária P, Mesterházy Á, Vasdinyei R, Gáborjányi R (1996). Mixed virus infection of wheat in south-east Hungary in 1994 and 1995. Cereal Research Communications, 24(2): 179-182.
McGrath P F, Bale J S (1990). The effects of sowing dates and choice of insecticide on cereal aphids and barley yellow dwarf virus epidemiology in Northern England. Annals of Applied Biology, 117: 31-43.
McKirdy S J, Jones R A C (1997). Effect of sowing time on barley yellow dwarf virus infection in wheat:Virus incidence and grain yield losses. Australian Journal of Agricultural Research, 48: 199-206.
McNeal F H, Berg M A, Carroll T W (1976). Barley stripe mosaic virus data from six infected spring wheat cultivars. Plant Disease Reporter, 60: 730-733.
Milicic D, Kujundzic M, Wricher M, Plavsic B (1980). A potyvirus isolated from Bromus mollis. Acta Botanica Croatica, 39: 27-32.
Milicic D, Mmamula D, Plazibat M 1982. Some properties of Brome streak mosaic virus. Acta Botanica Croatica, 41: 7-12.
Miller W A, Rasochovd L (1997). Barley yellow dwarf viruses. Annual Review of Phytopathology, 35: 167-190.
Oswald J W, Houston B R (1951). A new virus disease of cereals transmissible by aphids. Plant Disease Reporter, 35: 471-475.
Oswald J W, Houston B R (1953). The yellow-dwarf virus disease of cereal crops.
Phytopathology, 43: 128-136.
Plumb, R.T., 1983. Barley yellow dwarf virus-a global problem. in: Plumb, R.T. and Thresh, J.M. [Eds.], Plant Virus Epidemiology-The spread and control of insect- borne viruses. Blackwell Scientific Publications, Oxford. pp. 185-198.
Pocsai E, Çıtır A, Köklü G, Murányi I, Nyerges K, Vida G, Zsovákné Hangyál R (2003). Levélsárgulás és törpeség tünetet okozó gabonavírusok Törökországban. XIII. Keszthelyi Növényvédelmi Fórum 2003. Keszthely. 2003.
január 29-31. pp.37-39.
Rochow W F (1969). Biological properties of four isolates of Barley yellow dwarf virus. Phytopathology, 59: 1580-1589.
Rochow W F, Muller I (1971). Fifth variant of Barley yellow dwarf virus in New York.
Plant Disease Reporter, 55: 874-877.
Shahwan I M, Hill J P (1984). Identification and occurrence of Wheat streak mosaic virus in winter wheat in Colorado and its effects on several wheat cultivars.
Plant Disease, 68: 579-581.
Sutic D D (1999). Virus diseases of food graminoid plants. in: Sutic D.D., Ford, R.E.
and Tosic M.T. (Eds.), Handbook of Plant Virus Diseases.1999. CRC Press.
pp.1-71.
Wiese M V (1987). Diseases caused by viruses and virus-like agents. In:
Compendium of Wheat Diseases, second ed. APS Press, St. Paul, MN, pp. 66-
Vacke J (1961). Wheat dwarf virus disease. Biologia Plantanum (Praha) 3, 228-233 Vacke J (1988). Occurrence and economical importance of wheat dwarf virus in
Czeshoslovakia. 5th Conf. on Virus Diseases of Gramineae in Europe.
Budapest, 24-27. May, 1988. p. 43.
Ek 1. ELISA’da kullanılan tampon çözeltiler 1. Phospate buffer saline (PBS) (pH:7.4) 1 l
NaCl 8 g
Na2HPO4.12H2O 2.9 g
KH2PO4 0.2 g
KCl 0.2 g
NaN3 0.2 g
2. PBST (pH:7.4) (Yıkama Tamponu)
PBS 1000 ml
Tween-20 0.5 ml
3. Asma Ekstraksiyon Tamponu (pH:8.2) 1 l
Tris 24.2 g
NaCl 8 g
PVP (Mw 10000-40000) 20 g
PEG 10 g
Tween 20 0.5 ml
NaN3 0.2 g
4. Kaplama Tamponu (pH:9.6) 1 l
Na2CO3 1.59 g
NaHCO3 2.93 g
NaN3 0.2 g
5. Konjugat tamponu (pH:7.4) 1 l
PBS 1000 ml
BSA 2 g
PVP 20 g
Tween-20 0,5 ml
6. Substrate Tamponu (pH:9.8) 1l
Diethanolamine 97 ml
NaN3 0.2 g
Ek 2. DAS-ELISA (Clark ve Adams 1977)
Kaplama tamponu (pH:9.6) içerisinde 100 l IgG ELISA plate çukuruna ekle
37 C’de 2 saat süreyle inkubasyon
3 kere PBST ile yıkama
Ekstraksiyon tamponu (pH:8.2) içerisinde 100 l örnek ekle
37 C’de 2 saat süreyle inkubasyon
3 kere PBST ile yıkama
Konjugat tamponu (pH: 7.4) içerisinde 100 l Alkaline phosphatase enzimi ile işaretli IgG ekle
37 C’de 2 saat süreyle inkubasyon
3 kere PBST ile yıkama
1/1000 oranında substrat tamponu (pH:9.8) içerisinde çözünmüş 100 l p-Nitrophenyl phosphate ekle
Oda sıcaklığında 1-2 saat süre ile inkübasyon
405 nm’de ELISA plate okuyucusunda okuma
Ek 3. Kırklareli Vize ilçesinde buğday tarlalarının genel görünümü
Ek 4. Kırklareli Merkez ilçede buğday yapraklarında sararmalar
Ek 5. Kırklareli babeski ilçesinde buğday da sararma ve bantlaşma belirtileri
