BESLENME VE KARBOHİDRAT BESLENME VE KARBOHİDRAT
METABOLİZMASI METABOLİZMASI
Prof. Dr. Fügen Aktan Prof. Dr. Fügen Aktan Ankara Üniversitesi Ankara Üniversitesi Eczacılık FakültesiEczacılık Fakültesi
Biyokimya ABD Biyokimya ABD Öğretim Üyesi Öğretim Üyesi
Karboh
Karboh idratlar idratlar
Biyosferin önemli enerji döngüsünde yer Biyosferin önemli enerji döngüsünde yer alıralır
Enerji amaçlı depo edilebilir Enerji amaçlı depo edilebilir
Yapısal fonksiyonları da vardır Yapısal fonksiyonları da vardır
karbonhidratlar hayati önem taşır.
karbonhidratlar hayati önem taşır.
karbonhidratlar yağa ve proteine göre karbonhidratlar yağa ve proteine göre
daha elverişli enerji kaynağıdır.
daha elverişli enerji kaynağıdır.
Yetersiz karbonhidrat alımı sırasında yağ Yetersiz karbonhidrat alımı sırasında yağ
ve protein vücutta enerji kaynağı olarak ve protein vücutta enerji kaynağı olarak
kullanılır kullanılır
Gereksinimden fazla tüketilen karbonhidrat Gereksinimden fazla tüketilen karbonhidrat
ise kişide mide, barsak bozukluklarına, ise kişide mide, barsak bozukluklarına,
şişmanlığa, kalsiyum yetersizliğine, v.s.
şişmanlığa, kalsiyum yetersizliğine, v.s.
neden olabilir.
neden olabilir.
Karbonhidratlar
Karbonhidratlar dost mu düşman mı?dost mu düşman mı?
Vücudun harcadığı enerjinin büyük bir bölümünü Vücudun harcadığı enerjinin büyük bir bölümünü
sağlarlar. İnsan besinsel enerjisinin %50-60’ı sağlarlar. İnsan besinsel enerjisinin %50-60’ı
karbonhidratlardan ibarettir.
karbonhidratlardan ibarettir.
Beyin dokusu enerji için genellikle Beyin dokusu enerji için genellikle
karbonhidratları kullanır.
karbonhidratları kullanır.
Ağır fiziksel hareketler için karbonhidratların Ağır fiziksel hareketler için karbonhidratların
daha elverişli enerji kaynağı olduğu daha elverişli enerji kaynağı olduğu
bilinmektedir.
bilinmektedir.
Diyette önerilen KH Diyette önerilen KH
Günümüzde yaklaşık %45 Günümüzde yaklaşık %45
Bu kalorinin %60 komplex KH Bu kalorinin %60 komplex KH
Sükroz ve rafine şekerler kalorinin %10 Sükroz ve rafine şekerler kalorinin %10
geçmemeli geçmemeli
Sindirimi ve Absorbsiyonu Sindirimi ve Absorbsiyonu
Tükrük amilazı Tükrük amilazı
Pankreatik amilaz Pankreatik amilaz
Disakkaridaz Disakkaridaz
Gl, Fr, GalGl, Fr, Gal
Komplex KH lar, kan Gl hızla arttırmaz.Komplex KH lar, kan Gl hızla arttırmaz.
Galaktoz Metabolizması Galaktoz Metabolizması
Süt çağındaki bebeklerde önemli Süt çağındaki bebeklerde önemli
İnsülin salınımı üzerinde etkisizdir.
İnsülin salınımı üzerinde etkisizdir.
Gl kadar Gal absorbe edilir.
Gl kadar Gal absorbe edilir.
Galaktozemia Galaktozemia
UDP-galaktoz transferaz enzimi yok veya UDP-galaktoz transferaz enzimi yok veya
yetersizdir yetersizdir
Fermente edilmiş süt ürünleri Fermente edilmiş süt ürünleri
Dextroz, maltoz içeren besinler Dextroz, maltoz içeren besinler
Laktoz İntoleransı Laktoz İntoleransı
Laktaz yokluğu Laktaz yokluğu
Genetik neden olabilir Genetik neden olabilir
Laktoz veya alfasakkarit alımı azdır Laktoz veya alfasakkarit alımı azdır
Fruktoz Metabolizması
Fruktoz Metabolizması
Ana kaynak sükroz ise;
Ana kaynak sükroz ise;
TG sentezlenir.TG sentezlenir.
Gl enerji olarak kullanılır.Gl enerji olarak kullanılır.
Ana kaynak fruktoz ise Ana kaynak fruktoz ise
Glikolitik yola girer. Glikolitik yola girer.
Kan Gl olarak salınır Kan Gl olarak salınır
Glikojen olarak sentezlenir.
Glikojen olarak sentezlenir.
Ana kaynak aşırı fruktoz ise;
Ana kaynak aşırı fruktoz ise;
KC ATP azalırKC ATP azalır
Plazma laktik asit ve ürik asit artarPlazma laktik asit ve ürik asit artar
NADH dan NAD sentezlenir, AMP parçalanır.
NADH dan NAD sentezlenir, AMP parçalanır.
Nişasta, uzun sürede.
Nişasta, uzun sürede.
Serum insülin ve Gl düzeyi artar.Serum insülin ve Gl düzeyi artar.
Alınan Gl karşılık İnsülin salınımı daha Alınan Gl karşılık İnsülin salınımı daha hızlıdır.
hızlıdır.
İnsülin toleransı gelişir.İnsülin toleransı gelişir.
Fruktoz diyeti Fruktoz diyeti
Kc ATP konsantrasyonunda azalma Kc ATP konsantrasyonunda azalma Uzun sürede insülin ve glikozilasyon Uzun sürede insülin ve glikozilasyon
TG üzerinde etkisi yok TG üzerinde etkisi yok
Antiketojeniktir Antiketojeniktir
Hiperglisemi üzerinde glukoz kadar değil Hiperglisemi üzerinde glukoz kadar değil
Sükroz Tüketimi Sükroz Tüketimi
Şişmanlık Şişmanlık
Esansiyel madde tüketimini azaltır Esansiyel madde tüketimini azaltır
Diş taşı oluşturur Diş taşı oluşturur
Glukoz intoleransı gelişir Glukoz intoleransı gelişir
Gl ve Fr kanda hızla artar Gl ve Fr kanda hızla artar
İnsülin rezistansı gelişir İnsülin rezistansı gelişir
TG artışına yol açar TG artışına yol açar
KH ların nonenerji fonksiyonları KH ların nonenerji fonksiyonları
Protein ve lipidlere bağlanır (örneğin antijen Protein ve lipidlere bağlanır (örneğin antijen
yapıları).
yapıları).
DNA ve RNA yapılarında riboz bulunur.
DNA ve RNA yapılarında riboz bulunur.
Glikoaminoglikan yapılarında yeralır. (Kondroitin Glikoaminoglikan yapılarında yeralır. (Kondroitin
sülfat, dermatan sülfat, hyaluronik asit gibi) sülfat, dermatan sülfat, hyaluronik asit gibi) Glukronik asit detoksifikasyonda önemlidir.
Glukronik asit detoksifikasyonda önemlidir.
Sindirilemeyen Sindirilemeyen
Karbohidratlar
Karbohidratlar
Lifli Besinler Lifli Besinler
Sindirilmeye ve emilmeye dirençli, Sindirilmeye ve emilmeye dirençli,
kalınbarsaktaysa kısmen ya da tümüyle kalınbarsaktaysa kısmen ya da tümüyle
fermente olan yenilebilir bitki bölümleri ya fermente olan yenilebilir bitki bölümleri ya
da analoğu olan karbonhidratlardır.
da analoğu olan karbonhidratlardır.
Çözünür (pektin) veya çözünmez (rezistan Çözünür (pektin) veya çözünmez (rezistan
nişasta) nişasta)
Barsak Bakterileri Barsak Bakterileri
Barsakta kalıcı bir şekilde koloni oluşturur Barsakta kalıcı bir şekilde koloni oluşturur
ve önemli faaliyetler yürütür.
ve önemli faaliyetler yürütür.
Çevreden ve besinlerden gelir ve günlük Çevreden ve besinlerden gelir ve günlük
olarak sindirilirler.
olarak sindirilirler.
Potansiyel olarak patojenik olabilir Potansiyel olarak patojenik olabilir
normal koşullarda barsak sisteminde kolonize normal koşullarda barsak sisteminde kolonize olmayıp, sadece geçiş yaparlar.
olmayıp, sadece geçiş yaparlar.
Bağırsaklardaki mikroorganizmaların Bağırsaklardaki mikroorganizmaların
bileşim ve aktivitesi diyet, stres, bileşim ve aktivitesi diyet, stres,
hastalıklar, tıbbi tedavi ve çevresel hastalıklar, tıbbi tedavi ve çevresel
faktörlere bağlı olarak değişmektedir.
faktörlere bağlı olarak değişmektedir.
Bunların bireye etkilerini sınırlamak için Bunların bireye etkilerini sınırlamak için
beslenme metotları geliştirilmiştir. Bu beslenme metotları geliştirilmiştir. Bu
konudaki yaklaşım probiyotiklerin ağız konudaki yaklaşım probiyotiklerin ağız
yoluyla alınmasıdır.
yoluyla alınmasıdır.
PROBİYOTİKLER PROBİYOTİKLER
Barsak mikrobiyal dengesini iyileştirerek, Barsak mikrobiyal dengesini iyileştirerek,
bireyi yararlı yönde etkileyen canlı bireyi yararlı yönde etkileyen canlı
mikrobiyal gıda katkılarıdır (fermente süt mikrobiyal gıda katkılarıdır (fermente süt ürünleri). Bu ürünlerde en çok kullanılan ürünleri). Bu ürünlerde en çok kullanılan
probiyotik mikroorganizmalar probiyotik mikroorganizmalar
laktobasillerin ve bifidobakterilerin seçilmiş laktobasillerin ve bifidobakterilerin seçilmiş
suşlarıdır.
suşlarıdır.
PREBİYOTİKLER PREBİYOTİKLER
Üst gastrointestinal sistemde sindirime Üst gastrointestinal sistemde sindirime uğramadan kolona ulaşabilen, kolonda uğramadan kolona ulaşabilen, kolonda
bulunan bazı bakteri veya bakteri bulunan bazı bakteri veya bakteri
gruplarının çoğalmasını, aktivitesini uyaran gruplarının çoğalmasını, aktivitesini uyaran
besin maddesine prebiyotik (oligo fructose, besin maddesine prebiyotik (oligo fructose,
lactulose, lactitol) denir.
lactulose, lactitol) denir.
Bu prebiyotikler (karbonhidratlar) üst Bu prebiyotikler (karbonhidratlar) üst
gastrointestinal sistem enzimlerine karşı gastrointestinal sistem enzimlerine karşı
dirençli olduklarından hidrolize olup dirençli olduklarından hidrolize olup
absorbe olamamaktadırlar.
absorbe olamamaktadırlar.
SİNBİOTİKLER SİNBİOTİKLER
Probiotik ve Prebiotik’in birlikte Probiotik ve Prebiotik’in birlikte
verilmesidir.
verilmesidir.
Bifidobakteria ve Frukto-oligosakkarit Bifidobakteria ve Frukto-oligosakkarit ile birlikte verilmesi gibi,
ile birlikte verilmesi gibi,
Laktobasilli ve Lactitol’un birlikte Laktobasilli ve Lactitol’un birlikte verilmesi gibi
verilmesi gibi
Fonksiyonel besinler, doğal olarak Fonksiyonel besinler, doğal olarak içerdikleri bileşenleri ile besin
içerdikleri bileşenleri ile besin
gereksinimini karşılamanın yanısıra, sağlık gereksinimini karşılamanın yanısıra, sağlık
açısından yarar sağlayan biyolojik öğeleri açısından yarar sağlayan biyolojik öğeleri
içeren, hastalıklardan korunmada etkili içeren, hastalıklardan korunmada etkili olabilen, yaşam fonksiyonları üzerinde olabilen, yaşam fonksiyonları üzerinde
olumsuz etkide bulunabilecek öğelerden olumsuz etkide bulunabilecek öğelerden
arındırılmış ve yaşam kalitesini yükselten arındırılmış ve yaşam kalitesini yükselten
besinler olarak tanımlanır.
besinler olarak tanımlanır.
KAYNAKÇA KAYNAKÇA
Principles of Biochemistry, Voet DJ, Voet Principles of Biochemistry, Voet DJ, Voet
JG, Pratt CW, 3rd Ed. 2008, Wiley.
JG, Pratt CW, 3rd Ed. 2008, Wiley.
Nutritional biochemistry and metabolism, Nutritional biochemistry and metabolism,
M.C. LINDER, 1985, Elsevier.
M.C. LINDER, 1985, Elsevier.
