Beşeri Peyzaj: Nüfus

Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Coğrafya Bölümü,

COG 446 Rusya

Beşeri Peyzaj:

Nüfus

Ders Notları (Hafta 9)

Beşeri Peyzaj: Nüfus

Rusya, dünyanın en büyük ülkesi olmasına rağmen, nüfus bakımından (2009 yılı rakamlarına göre) dünya sıralamasında dokuzuncu ülkedir (142 milyon). Güncel olaraksa nüfusu 150 milyonun hemen altındadır ve kilometre kareye yaklaşık 8 kişi düşmektedir. 1990’ların başında SSCB’nin nüfusu 290 milyon civarındaydı. Bu dramatik nüfus değişiminde, bilindiği gibi, politik çözülüşün etkisi vardır.

Rusya’nın en önemli demografik karakteristiği doğum oranlarıdır. Günümüzde Rusya ve çoğu eski Sovyet ülkesinde nüfus azalmaktadır (Tablo 1). Örneğin, eski Sovyet bloğu ülkelerinden Ukrayna en hızlı (% -0.5) nüfus kaybı yaşayan ülkedir. Bunu % -0.3’le Rusya, Letonya ve Moldova, % -0.2’le Litvanya, % -0.1’le Moldova izlemektedir. Bu karşın Orta Asya ülkeleri bu örüntüden farklı bir eğilim sergilemekte; nüfusları artmaktadır.

Tablo 1. Eski Sovyet Bloğu ülkerinin karşılaştırmalı nüfus istatistikleri (2009)

Nüfus Yoğunluk D.O Ö.O TDO ÇÖO Y.B K.N.

Rusya 141,8 8 12 15 1,5 9,0 68 73 Belarus 9,7 47 11 14 1,4 5,0 70 74 Ukrayna 46,0 76 11 16 1,4 10,0 68 68 Moldova 4,1 122 11 12 1,3 12,0 69 41 Gürcistan 4,6 66 11 9 1,4 13,0 75 53 Ermenistan 3,1 104 15 10 1,7 25,0 72 64 Azerbaycan 8,8 101 18 6 2,3 11,0 72 52 Kazakistan 15,9 6 23 10 2,7 32,0 67 53 Kırgızistan 5,3 26 24 7 2,8 31,0 68 35 Özbekistan 27,6 59 23 5 2,7 58,0 68 36 Türkmenistan 5,1 11 22 8 2,5 51,0 65 47 Tacikistan 7,5 50 28 5 3,4 65,0 67 26 Estonya 1,3 30 12 12 1,7 4,4 73 69 Letonya 2,3 35 10 14 1,4 8,7 72 68 Litvanya 3,3 51 11 13 1,5 4,9 71 67 ABD 306,8 32 14 8 2,1 6,6 81 81 Dünya 6,8 50 20 8 2,6 46,0 69 50

Kısaltmalar: Nüfus (milyon kişi), Yoğunluk (km2_{), D.O (Doğum oranı/1000), Ö.O (Ölüm oranı/1000), TDO}

(Toplma doğurganlık oranı/1000), ÇÖO(Çocuk ölüm oranı/1000), Y.B (Yaşam beklentisi-yıl), K.N (Kent nüfusu %). Kaynak: Blinnikov, 2011: 138.

etmiştir. Bu nüfus, çözülüşün ilk 5 yılında göçe katılmış ve çoğunlukla ABD, Kanada, İsrail, Avustralya ve bazı Avrupa ülkelerini hedef ülke olarak seçmiştir.

Şekil 1. Eski Sovyet bloğu ülkelerinin nüfusu ve her birindeki etnik Rus nüfusunun oranı (Kaynak:

Blinnikov, 2011: 138).

Bu örüntünün yanı sıra, Rusya, özellikle Orta Asya ülkelerinden göç de almaktadır. Bu nüfus hareketliliğinin temel motivasyonları arasında iş bulmak, eğitim almak, güvenlik, sağlık güvenliği gibi hususlar bulunmaktadır. Bu nüfus akışı günümüzde yılda 100 bin kişiye ulaşmıştır. Dış göç rakamları ise yılda 20 bin civarındadır. Bu nedenle, Rusya’daki nüfus azalışının temel dinamiği doğurganlıktaki azalış, ölüm oranındaki artıştır. Bugün, Rusya’nın doğurganlık oranı (1.5), nüfusun kendisini yenileyebildiği seviyeden (2.1) daha azdır. Bu doğrultuda, Rus hükümeti 2007 yılında nüfus artışını sağlamak için bazı düzenlemeler yapmışsa da etkisiz kalmıştır.

Diğer bir sorun da, ölüm oranı ve ortalama yaşam beklentisidir. Rusya’da ortalama yaşam beklentisi erkekler için 61 yıl, kadınlar içinse 74 yıldır. Bunun karmaşık sosyal sebepleri olmakla birlikte öne çıkan en önemli faktör alkolizmdir. Rusya’da doğurganlığın azalması, buna karşın ölüm oranının artmasındaki bir başka faktör de kürtajdır. Rusya’da kürtaj yasal bir uygulamadır ve ülkedeki kürtaj oranı dünya ortalamasının üzerindedir (15-49 yaş arasındaki 1000 kadın başına 48).

Şekil 2. Rusya’nın nüfus piramidi (Kaynak: Blinnikov, 2011: 149).

Buraya kadar sözü edilen demografik gelişim Rusya’nın nüfus piramidinde somutlaşmaktadır (Şekil 2). İkinci Dünya Savaşı’nın mirası olan erkek nüfusunun kadın nüfusuna göre azlığı, Rusya’nın demografik yapısının bir diğer karakteristiğidir.

Rus nüfusunun ülkeye dağılışı asimetrik bir özellik göstermektedir. Nüfusun 3/4’ü Rusya’nın 1/4’ünde yaşamaktadır (Şekil 3).

Şekil 3. Rusya’da nüfus dağılışı (Kaynak: de Blij vd. 2011: 85).

toplanma eğilimi göstermektedir. Bu bakımdan ülkedeki kentleşme oranı % 73’tür. Nüfusun yoğun olarak toplandığı merkezler Moskova (15 milyon), St. Petersburg (6 milyon), Novosibirsk (2 milyon) ve Volga havzasındaki yaklaşık 1 milyonluk nüfusa sahip önde gelen şehirlerdir. Tüm bu şehirler siyasi, finansal, endüstriyel, hizmetler ve ulaşım bakımından belli avantajlara sahiptir. Rusya’da Novosibirsk’in doğusunda nüfusu 1 milyonu aşan bir şehir bulunmamaktadır.

Rusya’nın demografik eğilimleri bakımından dikkat çeken bir diğer özellik de nüfusun yaşlanması ve iç göçlerdir. Rus nüfusu hızla yaşlanmaktadır. 1989 ila 2002 sayımları arasında 40 yaş üstü nüfusun oranı % 34.5’ten % 42.2’ye çıkmıştır. Kuşkusuz, doğurganlık oranının düşük olması söz konusu eğilimi gelecekte de güçlendirecektir. Nüfusun ülke içinde yer değiştirme örüntüsü ise yine bir değişime işaret etmektedir. Temel eğilim, ülkenin kuzeyindeki ve doğusundaki yerleşmelerin göç vermesidir. Bu bölgelerdeki bazı merkezler iki sayım arasında nüfuslarının %15 ila % 60’ını kaybetmiştir. İç göçün büyük bir kısmı (% 80’i) Rusya’nın daha ılıman bölgelerine doğru olmaktadır.

Yararlanılan Kaynak: Blinnikov, M. S. 2011. A Geography of Russia and Its Neighbors. The

Guilford: NY. De Blij, H. J., Muller, P. O., Nijman, J., WinklerPrins, A. M. G. A. 2011. The World