Mağara tipleri
9. Hafta
Vados Teori
• Vados mağaralar basit olarak su tablası üzerinde akan yeraltı akarsularının faaliyeti ile oluşan mağaralardır. İddia edilir ki sızan yüzey suları ve düden aracılığıyla giren sular çok agresiftir ve doygun zona gidene kadar ağresifliğini hızla kaybeder. Bununla birlikte çözünme doygun zonun üst kesiminde daha aktif olarak yeralır. Dolin, dikey kuyular ve erime tavalarından sızan sular aşağı doğru hareket ederken doygun zonun üst kesimine gelene kadar çözmeye devam eder. Bu seviyede aşamalı olarak genişlemiş çatlak ve tabaka yüzeyleri boyunca yatay olarak uzanan kanallar serbest yüzey akarsularını barındırır (White, 1988).
Derin Freatik Teori
• Freatik zonda derinlere yönelen yeraltısuyu akış yolları boyunca çıkışa doğru hareket eder ve su tablasının üzerine çıkar. Geçilebilen tüm yollar boyunca çözünme aynı şekilde gerçekleşir. Akarsular arasındaki alanda su tablasının en yüksek kesimi ile kaide seviyesi arasındaki hidrostatik basınç akışın itici gücüdür. Bölgesel yükselmenin sonucu olarak gençleşme oluştuğunda yüzey akarsuları eski freatik mağaraları keser. Su tablası alçalır ve tedrici olarak mağaraların üst kesimleri havayla dolmaya başlar. Bu aşamada damlataşlar oluşmaya başlar. Böylece teori hem çözünme hem de depolanma mekanizmasını destekler.
• Sığ Freatik Teori
• Mağaralar yağışlı ve kurak mevsim arasında dalgalanan su tablasının yüksek ve alçak seviyesi arasında oluşan mağaralardır.
Yatay olarak uzanırlar. Su tablası uzun süre aynı seviyede kalırsa oluşan mağara yerel kaide seviyesinden yüzey akarsuyunun seki seviyesi ile aynı seviyede olacaktır.
• Derin freatik ve sığ freatik mağaralar benzer aşamalar geçirirler.
Derinlerde oluşurlar sonra sedimentle doldurulurlar ve son olarak vados zona çıkar ve depoları aşındırılır.
Speleothemler
• Speleothemler, karstik bölgedeki mağaralarda damlataş ve akmataş şeklinde oluşan ikincil mineral depolarıdır. Bunlardan damlataşlar, suyun duvardan ya da tavandan damlamasıyla oluşur. Bu yolla oluşan ve en bilinen birikimler dikit ve sarkıttır. Akmataşlar ise, suyun kayaç üzerine damladığı ya da kayaç üzerinde aktığı yerlerde biriken CaCO3, jips vb. depolardır. Mağara zeminine ulaşan su, klastik sedimanların içine sızabilir ve dağınık unsurları bir çimentolayla yapıştırarak mağara breşi adı verilen sert ve gözenekli bir kayaç meydana getirebilir. Tabanda CaCO3 birikimi bütünüyle zemini kaplayabilir ve moloz, breş ve mağara zeminindeki materyalle depolanabilir. CaCO3’ın birikmesiyle oluşan bir diğer depo ise travertendir. Genelde açık renkli, kompakt, çok gözenekli ve hücreli bir yapısı vardır.
