TEŞVİK SİSTEMİ
NEDİR – NE OLMASI GEREKİR?
Umut Oran Nisan 2012
TE V K S STEM Ş İ İ İ
NED R – NE OLMASI GEREK R?İ İ
5-6 Nisan 2012 tarihlerinde hükümet taraf ndan aç klanan te vikı ı ş sistemi ile Yat r m, üretim, istihdam ve ihracat politikaları ı ı aras nda bütünlü ün, ithalata ba ml oldu umuz ara mallar nı ğ ğı ı ğ ı ve hammaddelerinin Türkiye’de üretiminin, ihracat m zda,ı ı emek-yo un teknolojiden bilgi-yo un teknolojiye geçi inğ ğ ş sa lanmas amaçlandğ ı ığı beyan edilmi tir. Bu kapsamda “ithalatş haritas ” olu turulmu , bu çal ma kapsam nda Türkiye’ninı ş ş ış ı ithalata ba ml l k oran n n %43 oldu u tespit edilmi tir.ğı ı ı ı ı ğ ş
Yer verilen grafikte de görüldü ü üzere ithal ara ve yat r mğ ı ı mal n n üretim içerisindeki pay artm t r. Verilere bak ldı ı ı ış ı ı ığı zaman
• Türkiye’de ithalat n ihracattan daha fazla arttı ığı çünkü ihracat artışı ın n ayn zamanda ithalat da artt rdı ı ı ığı,
• Türk imalat sanayisinin 100 dolarl k üretim yapabilmekı için 2011 y l nda 43 dolarl k ithalat yaptı ı ı ığı,
görülmektedir.
2011 y l nda ithalat n yap s na bak ldı ı ı ı ı ı ığı zaman en büyük kalem olarak ara mal ithalat görülmekte, onu sermaye mal veı ı ı tüketim mal ithalat izlemektedir.ı ı
thalat n yap s ve imalat n ithalata olan ba ml l dü ünüldü ü
İ ı ı ı ı ğı ı ığı ş ğ
takdirde, bu durumun sürdürülemez sonuçlara gebe oldu u dağ bilinmektedir.
2002 – 2011 y llar aras nda ihracat yüzde 273 oran ndaı ı ı ı artarken ithalat yüzde 366,7 oran nda artm , d ticaret açı ış ış ığı yüzde 577 oran nda artarak 105 milyar dolar seviyesineı ç km t r.ı ış ı
Ayn dönemde Türkiye’nin cari açı ığı da sürekli olarak artm ,ış nihayetinde 2011 y l nda Türkiye en çok cari aç k veren üçı ı ı ülkeden biri olmu tur.ş
1980 – 2011 dönemi ele al ndı ığı takdirde, 2000 y l na kadar cariı ı i lemler açş ığı ın n belirli bir bantta seyretti i ancak 2000 y l ndağ ı ı ya anan krizden sonra açş ığın 9 milyar ABD Dolar seviyesineı ç ktı ığı, 2001 y l nda ya anan toparlamadan sonra 2002 y l ndanı ı ş ı ı itibaren artarak 77 milyar dolar seviyesine ula tş ığı görülmektedir. Cari i lemler açş ığında bu bask y yaratan enı ı önemli sebeplerden bir tanesi de üretimin ithalata dayal yap sı ı ı olarak gözükmektedir.
Türkiye’de bu yap sal durumun dı ışında kad n ve gençlerinı istihdama kat l m paylar n n dü üklü ü, yüzde 10 seviyesindeı ı ı ı ş ğ kemikle mi i sizlik oran , enerjide ithalata ba ml l k, bölgelerş ş ş ı ğı ı ı aras farkl l klar gibi sorunlar n yan s ra sa l kl , sürdürülebilir,ı ı ı ı ı ı ğ ı ı toplum refah n artt ran bir büyüme oran yakalanmas gereklili iı ı ı ı ı ğ de ortadad r. ı
2003 – 2011 y llar aras ndaki ortalama büyüme oran yüzdeı ı ı ı 5,3. Olarak gözükmektedir. Büyüme oran 1924 – 1930ı aras nda yüzde 9,6, 1951 – 1960 aras nda yüzde 6,3, 1961 –ı ı 1970 aras nda yüzde 5,5 düzeyindedir. Yine 1981 – 1990ı aras nda da yüzde 5,2’lik bir oranla büyümü tür. Her ne kadarı ş 2011 y l nda yakalanan büyüme oran önemli bir oran olsa daı ı ı bu büyümenin kronik sorunlar da çözmesi gerekir.ı
Te vikler, ş
• İthalata ba l üretim yap s n de i tirmeli,ğ ı ı ı ı ğ ş
• Yeni i olanaklar yaratmal ,ş ı ı
• Kad n ve genç istihdam n te vik etmeli, ı ı ı ş
• Bölgeler aras farkl l klar ortadan kald rmal ,ı ı ı ı ı ı
• Gelir da l m ndaki adaletsizlikleri azaltmal , ğı ı ı ı
• Enerji çe itlili i ve verimlili ine yard mc olmal , ş ğ ğ ı ı ı
• Sürdürülebilir çevre ilkesine uyumlu olmal ,ı
• Yüksek katma de erli bilgi yo un ürünlerin üretiminiğ ğ desteklemelidir.
Hükümet taraf ndan aç klanan te vik sisteminde,ı ı ş
• Genel te vik uygulamalarş ı
• Bölgesel te vik uygulamalarş ı
• Büyük ölçekli yat r mlar nı ı ı
• Stratetejik yat r mlar n te vi i ele al nm , ı ı ı ş ğ ı ış
te vik araçlar olarak da kdv istisnas , gümrük vergisi muafiyeti,ş ı ı vergi indirimi, sigorta primi i veren hissesi deste i, yat r m yeriş ğ ı ı tahsisi, faiz deste i ve kdv iadesi gibi enstrümanlarğ kullan lm t r.ı ış ı
Bu kapsamda Türkiye 6 bölgeye ayr lm ve her bölgeye özelı ış te vik uygulamas getirilmi tir.ş ı ş
Ancak te vik sisteminin belirli eksiklikleri oldu uş ğ gözükmektedir
Bu te vik paketi l baz nda sektör bazl olarak yap lmam t r.ş İ ı ı ı ış ı Hangi bölgede hangi sektör geli mi se sistem onu te vikş ş ş etmelidir.
Yap lan planlamada hangi y la ait sosyo ekonomik geli mi likı ı ş ş endeksinin ele al ndı ığı da belirsizli ini korumaktad r.ğ ı
İl GSMH’lerinde hangi y l n baz al ndı ı ı ığı belli de ildir.ğ
Verilere bak ldı ığı zaman Temmuz 2009 – Mart 2011 döneminde, Do u ve Güneydo u Anadolu Bölgesine te viklerinğ ğ ş yüzde 21’inin gitti i gözükmektedir. Kalan 79’luk dilimin üçte biriğ birinci bölgeye gitmi durumdad r. Bu durumun ortaya ç kardş ı ı ığı sonuç te vik sisteminin bölgeler aras adaleti sa layamadş ı ğ ığı ıd r.
Aç klanan yeni te vik paketinde bu sorunu çözmek için bir eyı ş ş yap lmam , sadece asgari ücret vergiden muaf b rak larak buı ış ı ı adaletsizli in giderilmesi umulmu tur. Buna kar n bölgedekiğ ş şı güvenlik sorunu, yat r m maliyeti sorunu, krediyle ilgili ipotekı ı sorunu, ula m ve nakliye sorunlar göz ard edilmi , bölgelerşı ı ı ş
aras adaleti sa lamak için gereken pozitif uygulamalar hayataı ğ geçirilmemi tir. ş
Kümelenme modelinden bahsedilmiş ama uygulaması konusunda aç kl k getirilmemi özellikle kalk nma ajanslar ileı ı ş ı ı ba lant kurulmam durumdad r.ğ ı ış ı
Aç klanan te vi in en önemli eksikliklerinden bir tanesi yüzy l nı ş ğ ı ı kalk nma projesi GAP için bir ey söylememesidir.ı ş
Bu te vik paketi aç klan rken bundan önceki dört te vikş ı ı ş sisteminin sonuçlar objektif olarak de erlendirilmemi ,ı ğ ş dolay s yla yeni te vik paketi eski tecrübelerden istifade edilerekı ı ş ortaya konmam t r. ış ı
Te vi in kayna belirsizli ini korumaktad r. Özellikle dünyadakiş ğ ğı ğ ı devam eden ekonomik kriz artlar göz önüne al ndş ı ı ığında, Türkiye’deki büyüme oran nda da bir daralma olaca hesabaı ğı kat ldı ığı zaman te vi e ayr lan kaynak ile ilgili tatmin edici birş ğ ı bilgi verilmemi tir. Bütçeye ne kadar yük getirece i, bütçeninş ğ aç k verdi i bu dönemde kamuoyu bilgisine sunulmal d r.ı ğ ı ı
Te vik paketinde mevcut yat r mlar hiçbir ş ı ı şekilde de erlendirilmemi tir. Halbuki mevcut yat r mlar n da rekabetğ ş ı ı ı güçlerini kaybetmeden ayakta kalmalar gerekmektedir. Bugüneı kadar 4 te vik kullananlar, eski te viklerden yararlananlar buş ş sisteme dahil edilmemi tir. Bu durum eski te vik kullananlar nş ş ı cezaland r ldı ı ığı ın gündeme getirmektedir. Eski te vikş kullan c lar n n da durumlar na uygun bir iyile tirme yap lması ı ı ı ı ş ı ı gerekir.
E itim ve sa l k alan ndaki yat r mlara kademe getirilmeli,ğ ğ ı ı ı ı kademeli bir sistemle bu yat r mlar n 6 bölgeye da lması ı ı ğı ı sa lanmal d r.ğ ı ı
Enerji konusu somut bir ekilde ele al nmam ve enerji ile ilgiliş ı ış somut bir eylem plan konulmam t r. ı ış ı D ticaret açış ığı ın n yüzde 47’sini olu turan enerji ithalat na ra men, yerli enerji kaynaklarş ı ğ ı ile yenilenebilir enerji kaynaklar na yat r m yap lmas te vikı ı ı ı ı ş edilmemi tir.ş
Tar m ve hayvanc l k için istisnai bir ülke konumundakiı ı ı Türkiye’de tar m ve hayvanc l a daha güçlü bir te vikı ı ığ ş uygulamas gerekmektedir. ı
Te vi in ba lang ç ve yürürlük tarihi de bir sorun alan d r.ş ğ ş ı ı ı Te vik yasas var ama bu yasaya ba l yönetmelikler veş ı ğ ı kararnameler ç kart lmam t r.ı ı ış ı
Te vik yasas ekonomik ve sosyal konsey ile isti are etmedenş ı ş ve TBMM’de tartışılmadan ortaya konulmu tur.ş
Stratejik yat r m ba lı ı ş ığı ın n eklenmesiyle, büyük ölçekli yat r mlar n miktar dü ürülse de, KOB ’lerin te viklereı ı ı ı ş İ ş ula m n n k s tl kalmas tehlikesi bulunmaktad r, Stratejikşı ı ı ı ı ı ı ı yat r mlar, pazar ve yan sanayi imkanlar na ba l olarak, I.ı ı ı ğ ı Bölgeyi tercih edecektir.
Yat r m ikliminin iyile tirilmesi aç s ndan olumlu, ancakı ı ş ı ı yetersiz sistemde; ihracata dönük üretimin te vik edilmesi için,ş yat r mc lar koruyan bir döviz kuru politikas gereklidir. 2023 y lı ı ı ı ı ı ı hedeflerine ula abilmek için, sadece yat r m te vikleri de il,ş ı ı ş ğ
makro ekonomik ortam n da üretim ve reel ekonomiyi ön planaı ç karacak ekilde dizayn edilmesi uygun olacakt r.ı ş ı
TE V K S STEM - ÖNER LERŞ İ İ İ İ
Yat r m , üretimi, ihracat ve istihdam art rarak cari açı ı ı ı ı ı ığı dü üren, ş yerli üretimi artt ran ve ı yerli malı kullanmay cazipı k lan, buna paralel ithalat azaltan bir çerçeveye sahip olmal d r.ı ı ı ı
Bölgeler aras nda yarat lan haks z rekabet gidermelidir.ı ı ı
Yeni sistem ile OSB’ler, her türlü denetime aç k konumlar ylaı ı ba ta; vergi ve sosyal güvenlik yükümlülüklerinin yerineş getirilmesinde kay tl ekonomiye katk lar , kay tdı ı ı ı ı ışı istihdamı önlemedeki fonksiyonlar ve kentsel dönü üme etkileri ile yeniı ş te vik sisteminin merkez üssü olmal . 4 Bölgeli te vikş ı ş uygulamas nda azami te viklerin sa landı ş ğ ığı 4. Bölge te viklerine benzer uygulamalar, bölge ayr m yap lmaks z nş ı ı ı ı ı tüm OSB’lere de sa lanmal d r.ğ ı ı
Projeler irdelenerek te vik edilmeli, fabrikalar n kentş ı merkezinden OSB’lere ta nmas desteklenmeli, yerli girdişı ı kullanan fabrikalara te vik verilmelidir.ş
Yeni te viklerde KOB ’lerin ad bile yoktur, bu olumsuzlukş İ ı giderilmeli. Kobilerle ilgili özel bir te vik modeli geli tirilmelidir.ş ş
Yat r m indirimi uygulamas geri getirilmeli, yap lan yat r mı ı ı ı ı ı harcamalar n n %100’üne yat r m indirimi uygulanmal d r.ı ı ı ı ı ı
Yat r m süresince çal anlar n ücretleri üzerinden yap lacakı ı ış ı ı gelir vergisi stopaj %50 indirimli uygulanma. Bu uygulama,ı
yeni yat r mlar n yan s ra yenileme ve tevsii yat r mlar n daı ı ı ı ı ı ı ı ı kapsamal d r.ı ı
