UNivERSiTESi EGiTiM BiLiMLERi ENSTiTUSU EGiTiM YONETiMiDENETiMi

EGiTiM YONETiMiDENETiMi EKONOMiSi VE PLANLANMASI

ANA BiLiM DALI

KIBRIS TURK MiLLi EGiTiM SiSTEMi iCERiSiNDE YONETiM

SURECLERi ACISINDAN OZEL EGiTiM HiZMETLERiNiN KONUMU VE

KKTC'DE OZEL EGiTiM GEREKSiNiMLi BiREY VE AiLELERiNE

SUNULAN HiZMETLERiN YETERLiLiGiNiN ANALiZi

YUKSEK LiSANS TEZi

Haz1rlayan

Kerime <;ELEBi

TezDam~mam

Yrd, Do~. Dr. Erdal GURYAY

Icerisinde Yonetim Surecleri Acismdan Ozel Egitim Hizmetlerinin Konumu ve KKTC'de Ozel Egitim Gereksinimli Birey ve Ailelerine Sunulan Hizmetlerin Y eterliliginin Analizi" adh bu cahsma Egitim Yonetimi Denetimi Ekonomisi ve Planlamasi Anabilim Dalmda oy birligi ile "Bilim Uzmanhgi Tezi" olarak kabul edilmistir.

,,,/M<t

/

'

/

Ba~kan:,.<.~···

_r·

_..

.

Prof. Dr. Levent KOKER

-Oye:

1. -r«:

nlf!.'nr. Mehmet <;AGLAR

Onay:

Yuksek Lisans Yonetmenligine uygun olarak duzenlendi.

_t.--i

Onaylanm.

~

•

Prof. Dr. Kaya OZKIN

Enstitu Mudur Vekili

OZET

Dunya Saghk Orgiitii'niin verilerine gore Dunya nufusuna gore 7-10

%

arasi oldugu belirtilen oziirlii bireylerin, iilkeler arasi degisen oranlarda 4-20% arasmda y oldugu belirtilmektedir. KKTC'de ozurlulerin sayisi konusunda kesin bir veri yoktur. En dii~iik oran olan 4% oram kabul edilirse 200.587 nufusa sahip KKTC'de yaklasik olarak en az 8023 oziirlii birey olma ihtimali vardir.

Oziir, "bireyin belirli bir zamanda, belirli durumda yapmasi istenilenleri yetersizlik yiiziinden yerine getirememe durumuna dtismesi yadao durumda kalmass hali" olarak tammlanmaktadrr. Ozur nedenleri dogum oncesi dogilin anr ve degum sonrasma

bagh

olarak gelisebilir. Mevcut yetersizlikler

cogu

zaman, bireyin yasammi etkiledigi gibi egitim almasmi da etkilemekte, ozel egitime muhtac durum.a getirmektedir.

Ozel

egitim bir sistemler biitiiniidiir. Ozurun onlenmesinden baslamlarak ozel egitim gereksinimli bireyin mesleki egitimine kadar stiren bir sureci kapsar.

Y apilan

bu arastirmada, Kibns Turk Milli Egitim Sistemi icerisinde yonetim stirecleri acisindan ozel egitim hizmetlerinin konumu ve KKTC'de Ozfuiin onlenmesmden baslamlarak ozel egitim gereksinimli bireyin mesleki egitimine kadar stiren snrecte ozel egitim gereksinimli birey ve ailelerine sunulmasi gereken hizmetlerin yeterliligi arastirtlrmsttr,

Ar~trrmanm sonucunda,

ozel

egitim hizmetlerinin sunumunda

bir

sistemsizlik ve koordinasyon eksikligi oldugu, oziirii onleme ve erken tam, erken miidahale ( erken egitim

+

erken tedavi), ailelerin desteklenmesi ve aile egitimi, egitimsel degerlendirme ve uygun okullara yerlestirme, okuloncesi ozel egitim, gereksinim turnne uygun egitim, entegrasyon ve mesleki egitim hizmetlerinin yetersiz oldugu; yasal diizenlemelerle, devletin tum kurum, kurulus, yerel yonetim, sivil toplum orgutleri ve bireylerin koordine cahsabilecegi sistemlerin ol~turulmas1 ve oziir konusu ile ilgili cahsmalann devlet politikasi haline getirileme geregi ortaya c;tkml~.

Oziir sorunu, bir bireyin, bir ailenin, bir okulun, bir dairenin, bir bakanhgm

sorunu degildir. Sorun toplumsaldrr ve toplumsal bazda ele almma geregi vardir.

Ozel gereksinimli bireyleri topluma, kendi kendine yeterli, bagimsiz, sosyal

ve ureten bireyler olarak kazandirrna ve toplumun bir tiyesi konumuna getirmenin

temeli egitimden gecer. Ozuriin onlenmesinden baslanarak ozel gereksinimli

bireylerin kendi kendilerine yeterli, bagunsiz ve uretken kisiler oluncaya kadar suren

surecte hem ozel gereksinimli bireye hem de ailesine sunulmasi gereken hizmetlerin

bir butunltik icerisinde ele ahnmasi ve bir sistem dahilinde sunulmasi gerekir.

Bu nedenle, film devlet orgutii, kurum, kurulus, yerel yonetim, sivil toplum

orgutleri ve bireyler olarak, koordineli bir bicimde isbirligi icerisinde cahsmah ve

sosyal devlet anlayisi ieerisinde, ozur sorununu 9ozumleyecek yasal duzenlemeler

yapihp, devlet politikalan uretilmelidir.

KISAL TMALAR

AAMR: (American Association Mental Retardation) Amerikan Zihinsel Gerilik Birligi

ABD: Amerika Birlesik Devletleri

AIDS ( Acquired immuno Defiency Syndrome): Sonradan kazamlmis immun yetersizlik sendromu

Akt.: Aktaran

AAMD (American Association Mental Deficiency): American zihinsel yetersizlik Birligi

Ark.: Arkadaslan

BCG (Bacillus Calmed Guaren): verem asisi

BEP: Bireysel Egitim Plani

Cev.: Ceviren

C.P. (Cerebral Palsy): :Beyin Felci

dB: Desibel

DEHB: Dikkat Eksikligi Hiperaktivite Bozuklugu

DSM-III,R: Otism teshisinin konulmasmda kullamlan 0190.t

HIV (Human Immuno Defiency Viruce

): Bag1~1khk

kazanmis immun yetmezligi

Viriisii

HIV-1: Human Immuno Defiency Viruce Tip 1

IDEA (The Individual with Disabilities Education Act): Amerikan Oziirlii Bireylerin

Egitimi Y

asasi

KKTC: Kuzey K1bns Turk Cumhuriyeti

MEB: Turkiye Cumhuriyeti Milli Egitim Bakanhgi

PACE (Parent Action in Childhood Education): Erken cocukluk egitiminde aile

Cahsmalan

PEECH (Precise Early Edication for Children with Hendicaps):Engelli cocuklar icin

kesin erken egitim

TC: Turkiye Cumhuriyeti

uco.

Uluslararasi Cahsma 6rgutu

UNESCO (United Nations Edicational, Scientific and Cultural Organization):

Birlesmis Milletler Egitim, Bilim ve Kiiltiir Orgiitu

UNISEF (United Nations Children's Fund): Birlesmis Milletler Cocuklar Fonu

•<o.zurluleri Korama, Rehabilite ve Istihdam Yasasi" gl;'l,,$,gili~~!t~l'letl~ziittulerin Ya$, ozur tii:rii ve bolgelere

gote' ge11ef gorunumu 3 7

"Ozurluleri Koroma, Rehabilite ve Istihdam Y asasi" geregi,

nakdi yardim alanlann dagtlnm 44

I.2.3 "Oziirluleri Koruma, Rehabilite ve istihdam Yasasi" geregi, nakdi yardrm almayanlarm dag1hmi 44 Tablo I.2.4 "Ozurluleri Koroma, Rehabilite ve Istihdam Yasasi" geregi,

istihdam edilen oziirliilerin cinsiyet, cahstrklan is yeri ve

oziir turune gore dagrhrm 48

Tablo 12.5 "Qziirliileri Korurna, Rehabilite ve Istihdam

Y

asasr" geregi,

i~ istegi ile

bekleyen oziirliilerin ogrenim durumlarma

gore dagihrm 49

Table I.2.6 "Ozurluleri Koruma, Rehabilite ve Istihdam Y asasi" geregi,

(is istegi ile bekleyen)

ozurlulerin YR$, ozur turu ve

bolgelere gore genel gorunumu 50

Tablo II.2.1 Ozel egitim ortamlan 66

Tablo II.2.2 Ozel egitim ve ogretim hizmetleri 67 Tablo II.3.1 KKTC'de ozel egitimin yillara gore gelisimi 120 Tablo II.3.2 Okul, ogretmen ve

ogrenci

sayilannm

ozel

egitim

hizmeti veren okullara gore dagilmu 121 Tablo II.3.3 Milli egitim bakanhgi ilkogretim dairesine bagli ozel

egitim okullan ve 2003-2004 egitim ve ogretim yihnda bu okullardan hizmet alan

ogr~n~ilerin•r~

Tablo II.3.4 2003-2004 egitim ve ogretim yilmda ozel egitim hizmeti veren okullardan hizmet alan ogrencilerin gereksinim

Tablo m.1.1.2. Tablo ID.1.1.3.

Tablo

m.1.I.4.

Tablo

tm.r.s.

Tablo

Ill.1.1.6. T

ablo

Ill.1.1. 7.

Tablo

ID.1.1.8.

ozurlu olarak belgelenen 0-18 yas arasi ozel egitim

gereksinimli coeuklann

bolgelere ve

ozil.r

turlerine

gore dagihm1

i3 5

"Ozurluleri Koruma,

Rehabilite

ve Istihdam

Yasasi" geregi

oziirlii olarak belgelenen ve nakdi yardim

alan 0-18 y~ arasi ozel egitim

gereksinimli

cocuklarm

bolgelere

ve oziir

turlerine

gore dagilirm

136

"Ozurlnleri Koruma,

Rehabilite ve

Istihdam

Y

asasi"

geregi ozurlu olarak belgelenen ve nakdi yard1m

alan 0-18 y~ arasi ozel egitim gereksinimli

cocuklardan dosyasma ulasilanlann

yerlesim

bolgeleri,

cinsiyetve ozur turlerine gore

dagilmn 137 "Ozurluleri

Koruma,

Rehabilite ve

Istihdam Yasasi"

geregi

ozurlu olarak

belgelenen

ve nakdi yardnn

a!M 0-18 ya~ arasi ozel egitim gereksinimli

cocuklardan dosyasma ulasilanlann y~,

egitim

donemi

ve oziir turlerine gore

dagihrm 13 8

Dosyalarma ulasilan 0-18 yas

arass

ozel

egitim gereksinimli cocuklann "Ozel istihdam

S~esi'nin"

snuflandrrmasi altmda yer alan saghk

kurulu raporlanndaki ozur tamlannm

dagrlmu

140

"Ozurluleri Koruma, Rehabilite ve Istihdam Yasasi"

geregi

ozurlfi olarak belgelenen, 0-18

y~

arasr

ij-l ~gitim

gereksinimli

cocnklann

egitim

alma

durumu

142

Ozel

egitim

kurumlannda

egitim

alan 0-18 yas

arasi ozel

egitim gereksinimli ogrencilerin durumu

143

"Ozurluleri Koruma, Rehabilite ve Istihdam Yasasi"

geregi ozurlu olarak belgelenen ve dosyalanna

ul~tlan O~ 18

yas arasi

ozel egitim

gereksinimli

coeuklann egitimsel

yonden

gereksinim turlerine

Tab-lo ffl.1.2.2. Tab-lo ffl.1.2.3. T abloill.1.2.4 Tablo

m.i.z.s.

Tablo ffl.1.2.6. Tablo m.1.2.7. Tablo ffl.1.2.8. Tablo ill.1.2.9. Tablo ffl.1.2.10. Tablo ffl.1.2.11. Tablo ffl.1.2.12. Tablo ill.1.2.13. Tablo ffl.1.2.14.

Ozel egitim gereksinimli cocuk ai1e1erine gore ozel egitim gereksinimli cocuklarda yetersizlige yol acan

nedenlerin olus zamarnna gore dagihrm 154 Ozel egitim gereksinimli eocuklardaki ozurun olus

zamam ve nedenlerine gore dag1hm1 158 Degum oncesi nedenlere hagh oziirlerde akraba

evliliginin etkisi 160

Dognm oncesi nedenlere bagh olarak gelisen

oziirlerde annenin yasmm etkisi 161

Degum oncesi nedenlere bagh ozurlerde ailede

baska oziirlii bireyin olmasmm etkisi 163 Degum am nedenlere bagh gelisen ozurlerde dogum

seklinin etkisi 165

Degum am nedenlere bagh gelisen ozurlerde

dogumun gercekle~tigi yerin etkisi 166 Dogum am nedenlere bagh gelisen oziirlerde dogumu

yapnran kisilerin etkisi 168

Degum

anmda

gelisen

ozurlerde dogum zamanmm

etkisi 169

Ailelerin

hamilelik oncesinde ozure

yol

acan

ned;tt\Jj:rle

ilgili bilgi edinme durumu 172

Ailelerin hamilelik oncesinde ozur nedenleri konusunda

bilgi edinme yollan 174

Ailelerin hamilelik oncesi ve hamilelik esnasmda

oziirfi onlemek icin test yaptrrma durumu 176 Anne adaylannm

hamilelik

esnasmda doktora

Tablo ill.1.2.16. Tablo ill.1.2 .17. Tablo m.1.2.18. Tablo ill.1.3.la Tablo

m.

t .3. lb Tablo

m.i.s

.1 c Tablo ill.1.3.ld Tablo ill.1.3.le T ablo m.1.3. lf Tablo m.1.3.lg

Yetersizlik nedenleri dogum oncesi, degum am ve bilinmeyen nedenlere bagh olarak gelisen cocuklarda, degum sonrasmda gozlemlenen normal d1~1 durumlann

dag1hm1 180

Ozel egitim gereksinimli eocuklardaki problemi ilk

fark edenlerin dag1hm1 182

Ozur nedeni degum oncesi, degum am ve bilinmeyen nedenlere bagh olarak gelif5en

~uklardaproblemlerinin fark edilmeyas

dag1lnm

184 Cerebral Palsy nedeniyle ozel egitim gereksinimi

olan cccuklann ikamet bolgeleri ve egitim donemlerine

gore yas ve cinsiyet dag1hm1

lS6

Ortopedik ozur nedeniyle ozel egitim gereksinimi olan cocuklann ikamet bolgeleri ve egrtim donemlerine

gore

yas

ve cinsiyet

dagihrm

187

Gorme ozuru nedeniyle ozel egitim gereksinimi olan cocuklann ikamet bolgeleri ve egitim donemlerine

gore

yas

ve cinsiyet dagilmu 187

Isitme engeli nedeniyle ozel

egitim gereksinimi olan cocuklann ikamet bolgeleri ve egitim donemlerine

gore yas ve cinsiyet dagihmi 188

Suregen hastalik nedeniyle ozel egitim gerekslnimi olan 9ocuklann ikamet bolgeleri ve egitim donemlerine

gore ya~

ve

cinsiyet

dagihrm

189

Uyum sorunu

nedeniyle ozel

egitim gereksinimi olan eocuklarm ikamet bolgeleri ve egitim donemlerine

gore yas ve cinsiyet dagilmn 189

Zihinsel

engel nedeniyle

ozel egitim

gereksinimi olan cocuklann ikamet bolgeleri ve egitim donemlerine

1.3.2. Tablo ID.1.3.9. Tablo Ill.1.3.10. Tablo Ill.1.3.11. Tablo Ill.1.3.12. Tablo Ill.1.3.13. Tablo Ill.1.3.14.

Ozel

egitim

gereksinimli ~ocukiann

ikamet~i

vs.

egitim donemlerine

gore

Yii:$ ~agi~&fi~

Ozel Egitim

gereksinimli cocuklann ikamet bolgelerine ve gereksinim turlerine gore egitim dummlannm

dagihmr 195

Ogrenci dummundaki ozel egitim gereksinimli cocuklann gereksinim turlerine gore egitim aldrgi

kurumlann dagilmu 200

Ozel egitim gereksinimli cocuklarda yetersizlik olma

dummu 202

Ozel egitim gereksinimli cocuklarda

gorulen

yetersizlik turlerinin dagrhrm 203

Ozel egitim gereksinimli cocugun mevcut yetersizliklerinin normal okullarda egitim almasma

etkisi 206

Ozel egitim

gereksinimli

cocugun normal okullardan yararlanrnasim engelleyen etmenlerin

dagilirm 208

Ozel egitim gereksinimli eocuklann ihtiyac duyduklan

arac

gerec

dagihmi 211

Ailelerin, normal

gelisim gosteren

cocuklanrra yapnklan harcamalara oranla, ozel egitim

gereksinimli cocuklara

yaptiklan harcamalarda fazlahk

olma

durumu 213

Ozel egitim

gereksinimli

cocuklann

ebeveynlerinin

ailevi durumlan 215

Ozel egitim gereksinimli cocuklann ailelerindeki

cocuk sayismm dag1bm1 216

Ozel

egitim gereksinimli coeugun dogus sirasi dagihmi 217

Ozel

egitim gereksinimli cocuklann ailelerinin gelir

Tablo ill.1.3.17. T ablo ill.1.3 .18. Tablo Ill 1.3 .19. Tablo ill.1.4.l. Table ffi.1.4.2. Tablo ill.l.4.3. Tablo ID.l.4.4. Tablo lll.l .4.5. Tablo Ill.1.4.6 Tablo ill.1.4.7. Tablo ID.l .4.8. Tablo ID.l.4.9. dagilmu

Ozel egitim gereksinimli cocuklann ebeveynlerinin egitim duzeyi dag1hm1

Ozel egitim gereksinimli i;ocuklarm anne mesleklerinin dag1hrm

Ozel egitim gereksinimli cocuklann baba mesleklerinin dagihnu

Ailelerin, eocnktaki problem fark edilir edilmez, aile egitimi veya psikolojik destek alabilme dummu Ailelerin, psikolojik destek ve aile egitimi aldiklanm belirtikleri kurumlann dagrhmi

Ozel egitim gereksinimli cocugun dogumunun esler arasi iliskilere etkisi

Ozel egitim gereksinimli cocuklann kardes sayilannm dagihnn

Ailede ozel egitim gereksinimli cocugun ohnasimn normal gelisim gosteren kardeslere etkisi

Ozel egitim gereksinimli cocugun baskasmm bakrmma ihtiyac duyma durumu

Ailenin ihtiyac duymasi durumunda ozel egitim gereksinimli cocuga bakacak birini bulmada zorluk

Y~i.it~

~ummu

Ozel egitim gereksinimli cocuklarm bakim ihtiyacuu karsilayan kisilerin dag1hm1

Ozel egitim gereksinimli eocugun dogumu ile annenin

i~

yasantismm etkilenme durumu

222 223 226 227 231 232 235 238

240

242

244

246

249

Tablo ill.1.4.11. Tablo ill.1.4.12. Tablo ID.1.4.13. Tablo ill.1.4.14. Tablo ID.1.4.15. Tablo ill.1.4.16. Tablo ill.1.4.17. Tablo ID.1.4.18. Tablo ill.1.4.19. Tablo ill.l.5.1. Tablo ill.1.5.2.

dummu

Ozel egitim gereksinimli cocugun dunyaya gelmesi ile ailelerinin cevresiyle olan iliskilerinin etkilenme

durumu

Doktorlann ailelere cocuklann tedavisi konusunda bilgi verme durumu

Cocuklarm tedavisi konusunda doktorun verdigi bilgileri yeterli bulmayan veya hie bilgi almadrgmi belirten ailelerin cocuklannm tedavisini ya.pt!~ i~in izledikleri yol dag1hmI

Cocuklann tedavisi konusunda doktorun verdigi bilgileri yeterli bulan ailelerin 9ocuklannn1 tedavisini yapnrmak

iein

izledikleri yol dagihrm

Doktorlann, ailelere ozel egitim gereksinimli cocuklarm egitimi konusunda bilgi verme dururnu Cocuktaki problem fark edilir edilmez ailenin sosyal hizmet uzmanlan ile goru~tiirulme durumu ve ilgililerin

eocugun

yasal haklan

konusunda aiiiye

bilgi verme dururnu

"Ailelerin Ozurluleri Koroma, Rehabilite ve Istihdam Y asasi" konusunda bilgilendirenlerin dagilimr

Ailelerin demeklerden hizmet alma durumu Ailelerin demeklerden bekledikleri hizmetlerin dagrhnn

Kesin oziirlii tamsi konuldugu zaman cocuklann yas dagrhm;

Kesin ozurlu ta111s1 konulana kadar 9ocugun

ttbbi

yonden degerlendirme sayisr

2Si

253 255 257 261 263 264 267 269 272 275 278

m.1.5.4.

m.i.s.s.

ill.1.5.6. ill.1.5.7.

Tablo

nu.s.s.

Tablo

IlI.1.5.9.

Tablo

ill.1.5.10.

Tablo

ill.1.5.11.

Tablo

ill.1.5.12.

Aileleri, cocuklanna egitimsel inceleme ve

degerlendirme

yapnrmak

uzere

vonlendireelerin

dagihrm

Ailelerin 9ocuklanna egitirnsel inceleme ve

degerlendirme yaptirabilecekleri bir

olusumu

bulrna

dururnu

Ozel

egitim

gereksinimli cocuklanna

egitimsel

inceleme ve

degerlendirme

yapttracak

organizasyonu buldugunu ifade eden ailelerin

bu organizasyonu bulduklan yerlerin dagihmi

Egitimsel

inceleme

ve

degerlendirme

organizasyonu buldugunu belirten ailelerin verdigi

bi-ilere

gore, bu organizasyonda bulunan

uzmanlann dagihrm

Ailelerin verdigi

bilgilere gore

egitimsel

incelerne

ve degerlendirme yapan ekipteki uzman

sayisi

dagihmi

Cocuklarma

egitimsel

inceleme

ve

degerlendirme

yaptirabilecekleri

bir organizasyonun

KKTC' de

olmadtgrm

belirten ailelerin izledikleri

yol dagihrm

Ozel egitim gereksinimli cocuklara, egitim

kurumuna yerle~tirilirken egitimsel incelerne ve

~~rlendirme yapilan kurumlann dagthrm

Egitim kurumuna yerle~tirilrnek icin yapilan

egitimsel

Inceleme ve degerlendirmelerde

ozel egitim gereksinimli

cocuklann

yas

dag1hnu

"Ozel Egitim Birimi'nde" egitimsel inceleme

ve

degerlendirmeleri yapdd1gmda 9ocuklann y~

dagihrm

282 283

285

287

290

291 294

'Jl}7

301

.5.14. Tablo ffi.1.5.19. Tablo ffi.1.5.20. Tablo ffi.1.5.21. Tablo ffi.1.5.22.

dajtlnm.

'.Egitimse1 inceleme ve degerlendirme yapilan cccuklara bireysel egitim programi hazrrlanma

durumu 306

Egitimsel ineeleme ve degerlendirme sonucunda cocuk

Icm

uygun gorulen egitim kurumunun

seciminde

ailenin goru~unun almma ve ailenin bu karara uyma

dururnu 307

Egitimsel

inceleme

ve

degerlendirme sonucunda

ozel

egitim gereksinimli cocuklarm egitim almasi onerilen

~~tim

kurumlarmm dagthrm 308

Ailelerin ozel egitim gereksinimli cocuklanna egitime ilk yoneli~te veya daha sonra "Ozel Egitim Birimi'nde"

egitimsel

degerlendirme yaptmna

nedenlerinin dagilmn 311

"Ozel

Egitim

Birimi'nde" egitimsel degerlendirmesi yapilan ozel egitim gereksinimli cocuklarm egitim

almasma karar verilen kurumlann

dagihnu

312 "Ozel Egitim Birimi'nde" yapilan degerlendirmeler sonucunda egitim

almasma

karar verilen kurumla ilgili

olill.t~ ailenin goru~unun almma durumu ve bu karara

ailenin uyma durumu 313

Ozel egitim

gereksinimli cocuklann

okuloncesi

donemde egitimsel yonden degerlendirilme durumu 315

Okuloncesi

donemde

egitimsel

yonden

degerlendirilen cocuklara bireysel egitim prograrm

hazirlanma ducrffl.W

l

16

ilkokul doneminde ozel egitim gereksinimli cocuklann egitimsel yonden degerlendirilme

Tablo

ID.l.5.24.

Tablofi.I.5.25.

Tablo ID.1.6.1. Table ID.1.6.2. Tablo ID.l.6.3. Tablo ID.l.6.4. Tablo ID.l.6.5. Tablo ID.1.6.6. Tablo ID. I. 7.1. Table ID.1.7.2.

Tablo

ID.l.7.3. Tahlofil.1.7.4.

Ozel egitim gereksinimli cccuklann ortaokul yas doneminde egitimsel yonden degerlendirilme dururnu Lise doneminde ozel egitim gereksinimli cocuklarm egitimsel yonden degerlendirilrne dururnlan

KK.TC'

de Erken Mudahale Organizasyonlannm olrna ve ozel egitim gereksinimli cocuklarm 0-3 yas

doneminde

erken mudahale hizmetlerinden yararlanma durumu

Erken mudahale (erken egitim

+

erken tedavi) hizrnetlerinden yararland1g1m belirten ailelerin; bu hizmeti aldiklan kurumlann dagthrm

Aileleri erken mudahale hizmetlerinden yararlanmak uzere yonlendirenlerin dagilnm

Ailelerin aldiklanm belirtikleri erken mudahale hizmetlerinin icerik

dagihrru

KK.TC 'deki

erken miidahale hizmetlerinin ailelere gore yeterlilik durumlan

Ailelere gore erken mudahale hizmetlerinden yararlanmanm kendilerine

saglayacagi

yararlann

daidtmi

Ozel egitim gereksinirnli eocuklann okuloncesi egitim hizmetlerinden yararlanrna durumu

Ozel egitim gereksinimli cocuklann okuloncesi egitim hizmetlerinden yararlarrdrklan yer

dagihrm

Ozel egitim gereksinimli eocuk ailelerini okuloneesi egitim hizmetlerine yonlendirenlerin dagrlimr

Ozel egitim gereksinimli cccuklarm aldtgi okuloncesi egitirn hizmetlerinin icerik dagilum

319 321 324 330 332 333

135

338 339 340

344

\

Ozel kreslere ozel egitim gereksinirnli eocuklann kabul

edilme durumu 346

Okuloncesi egitim faaliyetlerinden yararlandiklanm belirten ailelere gore

ozel

kreslerin

ozel egitim

gereksinimli

cocuklan

kabul

etmeme sebeplt'lri

348

Ailelere gore, cocuklarmm okuloncesi egitim

hizmetlerinden yararlanamama sebeplerinin onem

sirasma gore dagihmi 349

Ozel egitim

gereksinimli cocuklann,

gereksinim turlerine gore erken egitim alabilecekleri organizasyon bulabilme ve erken egitim alabilme

durumlan

352

Ozel

egitim gereksinimli cocuklann, gereksinim turlerine gore,

okuloncesi egitim

hizmetlerinden

yararlanma d11rutn'd 354

Ozel egitim gereksinimli cocuklann, gereksinim wrlerine gore, ilkokul

doneminde

egitim alma

dummu

360

Ozel egitim gereksinimli cocuklann, ilkokul donemi

egitimini aldrklan kurumlarm dagilmu 366 Ozel

egitim

gereksinimli

cocuklann ilkokul

doneminde aldiklan egitimin yeterli olma durumu 370 Ozel egitim gereksinimli cocuklara sunulan ilkokul

donemi egitim hizmetlerinin yetersiz olma durumu 372 Ozel egitim gereksinimli eocuklann ilkokul donemi

egitimini tamamlama durumu 374

Ozel egitim gereksinimli cocuklardan ilkokul donemi

egitimini tamamlayanlann egitim duzeylerinin dagilrmi 376

Tablo ffi.1.8.11. iabloill.l.8.12. Tablo ill.1.8.13. Tablo ill.1.8.14. Tablo ill.1.8.15 Tablo m.l.8.16. Tablo ill.1.8.17. Tablo ill.1.8.18. Tablo m.i .8.19. Tablo m.1.s.20. Tablo ill.1.8.21.

egitimi aldiklan kurumlann dagihrm 380 Ozel egitim gereksinimli cocuklann ortaokul

doneminde aldiklan cgitirn hizmetlerini ailelerin

yeterli bulrna duramu

3%4

Ailelere gore ortaokul donemi egitimi hizmetlerinin

yetersiz olma nedenlerinin dagilrmi 385

Ozel egitim

gereksinimli ~ocuklann ortaokul

doneminde aldiklan egitimi tamamlayabilme

durumu 387

Ozel egitim gereksinimli ~ocuklarm Iise doneminde

egitim alma durumu 388

Ozel

egitim gereksinimli ~ocuklann lise

donemi

egitimlerini aldiklan kurumlarm dagrhmi. 389 Ozel egitim gereksinimli cocuklann lise doneminde

akhklan egitimin yeterli olma durumu 392 Ozel egitim gereksinimli coeuklann lise doneminde

aldiklan egitimin yetersiz olma nedenlerinin dagilmu 393 Ozel egitim gereksinimli cocuklann lise donemi

egitirnlerini tarnarnlamadurumu 395

Ailelerin dusuncelerine gore, lise donemi egitimini tamamlayan veya bu donem egitimine devam eden

cocuklann yasitlan

oranmda

universiteye

gidebilme dururnlan 396

Ailelerin du~uncelerine gore, lise donemi egitimi alan ozel egitim gereksinimli cocuklann rneslek sahibi

olabilme dur1.un~ 1%

Ozel egitim gereksinimli ~ocuklann egitim donernlerine

ITI.1:9.3. TII.L9.4. ill.1.9.5. ill.1.9.6. ill.1.9.7. ill.l.9.8. ill.1.9.9. ill.1.9.10. m.1.9.11.

gore, toplumun bakrs acismm olumlu olmasmi s~~~¥tmenlerin dag1hrn1

Toplurnun bakis actsim olurnsuz bulan ailelere gore, toplurnun bakis acrsmm olurnsuz olmasmi saglayan etrnenlerin dagthrm

Ailelerin, toplurnun ozel egitirn gereksinirnli cocuga gosterdigi davran1~lardan rahatsizhk duyrna dururnlan Toplumun oziirliilerle ilgili genel yargrlanrnn dagihrru Egitimcilerin ozel egitim gereksinimli \locuklarla ilgili genel yargrlanmn dururnu

Saghkcilarm ozel egitim gereksinimli cocuklarla ilgili genel yargilanmn durumu

Devlet yetkililerinin

ozel egitim

gereksinimli eocuklarla ilgili genel yargilannm durumu

KKTC'de ozurlu bakim rnerkezlerinin olrna dururnu Oziirliilerin kendi aralannda veya normal gelisim gosteren yasrtlanyla toplamp eglene:.hi!eteg~, ~J<or yapabilecegi kluplerin olma durumu

Toplumun oziirliiye yakl~1m1m iyile~tirmek ve Ozurliiyii topluma kabul ettirmek

icin

yapilmasi gerekenlerin dagihrm 405 408 410 411 413 415 417 418 420 421

\

I.2.1 ~'Ozurluieri Koroma, Rehabilite ve istihdam Y asasi"

~~i

~g~ler1en

ozurlu sayrsmm ilcelere gore

dag~l,t;¢stt

I.2.2 "Ozurluleri Koroma, Rehabilite ve Istihdam Yasasi" geregi, belgelenen ozurlulerin oznr turune gore

yuzdelik dagihmlan 39

I.2.3 "Ozurluleri Koroma, Rehabilite ve Istihdam Yasasr" geregi, belgelenen 60 yas ve uzeri ozurlulerin ozur turu ve

ilcelere gore dagihrm 41

I.2.4 "Ozurluleri Koruma, Rehabilite ve Istihdam Yasasi" geregi, belgelenen 18-60 yas arasi ozurltilerin ilcelere

ve ozur turlerine gore dagihrm 42

I.2.5 "Ozurluleri Koruma, Rehabilite ve istihdam Yasasi" geregi, belgelenen 0-18 yas ozurlulerin ozur tum ve

bolgelere gore dagilmn 51

Ill l.2.1. Ozure yol acan nedenlerin meydana gelis

zamanlanmn yuzdelik dag1hm1 156

Ill. l .2.2. Ozel egitim gereksinimli i;ocuklann ailelerine gore ozurluleri dogum oncesine bagh olan i;ocuklann

o!Or nedenlerinin dagihrm 159

Ill.l.2.3. Down sendromu olgularmda annenin yasmm yuzdelik

dagrhmi 162

Ailede baska ozurlu olmasmm yuzdelik dag1hm1 163 Ill.l.2.5. Ozel egitim gereksinimli cocuklann ailelerine gore

dogum anma baglr geli~en ozur nedenlerinin dagilmu 164 Ill. l .2.6. Ozur nedenleri dogum anma bagh olan olgularda

dogum ~ekillerinin yuzdelik dagrhrm 166

III.1.2.8. III.1.2.9. III.1.2.10. III. l.2.12. III. l.2.13. III.1.2.14. III.1.2.15 III.1.3 .1. III. l .3.2. III.l.3.3. III.1.3 .4. III. l.3.5.

Ozurleri dogum sonrasma bagh olan cocuklann ozur

nedenlerinin dag1hm1 171

Ailelerin hamilelik oncesinde, ozur konusunda bilgi

edinme yuzdelik dagrhrm 173

Ailelerin hamilelik oncesinde oziir nedenleri

konusunda bilgi edinme yolannm dagtlmu 175 Ailelerin hamilelik oncesinde ozuril onlemek icin test

yaptirma durumlannm yuzdelik dagrhrm 176 Ailelerin ozuru onlemek uzere hamilelik

~~da

test yaptirma yuzdelik dag1hm1 177

Ozur nedeni degum oncesi, degum am ve bilinmeyen sebeplere bagh olarak gelisen cocuklann problemlerinin hemen soma

mik

edilme durumunun yuzdelik dagihrm 179 Y etersizlik nedenleri degum oncesi, dogum am

ve bilinmeyen nedenlere bagh olarak gelisen ~cuklarda, degum sonrasmda gozlemlenen normal

d1~1 durumlann dagihrm 181

Ozel egitim gereksinimli cocuklardaki problemi ilk

fark edenlerin dag1hm1 183

Ozel egitim gereksinimli cocuklann ikamet bolgelerine

ve egitim donemlerine gore dagrhrm 192 Ozel egitim gereksinimli olan 9ocuklann egitim

donemlerine gore yuzdelik dagihrm 193 Ozel egitim gereksinimli cocuklann gereksinim furn

ve egitim donemlerine gore dagihrm 194 Ozel egitim gereksinimli cocuklarm gereksinim

rurlerine gore egitim durumlannm dag1hm1 197 Ozel egitim gereksinimli cocuklarm egitim alma

1.3.7.

Grafik m.1.3.19.

Ozel egitim gereksinimli 9ocuklarda yetersizlik

bulmma

durumunun yuzdelik dagihmt 202

Ozel egitim gereksinimli 9ocuklann yetersizlik

turlerinin dagilmu 204

Ozel egitim gereksinimli 9ocuklann mevcut yetersizliklerinin normal okullarda egitim almalanna

etkisi 207

Ozel egitim gereksinimli cocuklann normal okullarda

egitim almasim etkileyen etmenlerin dagilmn 209 Ozel egitim gereksinimli 9ocuklann ihtiya9 duyduklan

arac gerec dagrhrm 212

Ozel egitim gereksinirnli cocuga yapilan harcamalann diger normal gelisen eocuklara gore fazla olma

durumunun yuzdelik dagihmr 214

Ozel egitim gereksinimli 9ocuklann ailelerindeki 9ocuk

sayismm yuzdelik dagrlnm 216

Ozel egitim gereksinirnli 9ocuklann ailelerinin

gelirlerinin yuzdelik dagihrm 219

Nakdi yardim alan cocuklarm yuzdelik dag1hm1 221 Ozel egitim gereksinimli cocuklann uyruklannm

yuzdelik dagilnm 222

Ozel egitim gereksinirnli cocuklann annelerinin egitim

durumlannm yuzdelik dagihmi 224

Ozel egitim gereksinimli cocuklann babalannm egitim

durumlarmm yuzdelik dagrhmr 225

Ozel egitim gereksinirnli 9ocuklann anne mesleklerinm

Ill.l.4.1. Ill.1.4.3. Ill.1.4.4.

tn.i.a.s.

Ill.1.4.6. III.1.4.8. Ill.1.4.11.

Ailelerin psikolojik destek ve aile egitimi alabilme

durumlanmn yiizdelik dagrlnm 231

Ozel egitim gereksinimli cocugun ailelerinin Psikolojik destek ve aile egitimi aldiklan kurumlann

daw.ln1i~

233

Ozel egitim gereksinimli cocugun dogumumm esler

arasi iliskilere etkisi 236

Ailede ozel egitim gereksinimli vocugun olmasmm

diger kardeslere etkisinin dag1hm1 241 Ozel egitim gereksinimli vocugun b~kasmm

bakimma ihtiyac duyma derecelerinin yiizdelik

dagtlmn 243

Ailelerin ihtiyac duymalan halinde ozel egitim gereksinimli cocuga bakacak birini bulmada zorluk

yasama durumu 245

Ozel egitim gereksinimli cccugun bakim ihtiyacnn

karsilayan kisilerin dagihrm 247

Ozel egitim gereksinimli 9ocugun dogumunun

annenin i~ y~ant1sm1 etkileme durumu 250 Ozel egitim gereksinimli cocuga sahip ailelerin

\'evreierindeki kisilerin cocuga karsi olan

davramf?lanndan rahatsizhk duyma durumlan 252 Ozel egitim gereksinimli cocuk dunyaya geldikten

sonra ailelerin cevre ile olan itiskiterinin etkilenme

durumu 254

Doktorlann ailelere cocuklarmm tedavisi konusunda

m.i.s.s.

IlI.1.5.9. Ill. l. 5 .11. IlI.1.5.12. Ill.1.5.13. Ill.1.5.14. Ill.1.5.16. Ill.1.5.17.

Egitim kurumuna yerle~tirilmek icin yapilan egitimsel inceleme ve degerlendirmelerde ozel

egitim gereksinirnli 9ocuklann yas dagihnu 298 4 yastan once egitimsel inceleme ve degerlendirme

yapdan cocuk sayrstnm yuzdelik durumu 299 4 yasm altmda kesin ozurlii tamsi konulan 9ocuklarm

yuzdelik durumu 300

"Ozel Egitim Birimi 'nde" yapilan egitirnsel inceleme

ve degerlendirmelerde gorev alan uzman dagihmi 304 "Ozel Egitim Birimi'nde" egitimsel degerlendirmesi

yapilan ozel egitim gereksinimli 9ocuklann egitim

almasma karar verilen kurumlann yuzdelik dagihrm 312 "Ozel Egitim Birimi'nde" yapilan degerlendirmeler

sonucunda egitim almmasma karar verilen kurumla ilgi olarak ailenin gorusunun almma durumunun

yuzdelik dag1hrm 313

"Ozel Egitim Birimi'nde" yapilan degerlendirmeler sonucunda cocugun egitim alacagi kurumla ilgili olarak verilen karara ailenin uyma duru~

yuzdelik

dagihrnr

314

Okuloncesi donemde ozel egitim gereksinimli ~cuklann egitimsel yonden degerlendirilme

durumlannm yuzdelik dagihmi 316

ilkokul doneminde ozel egitim gereksinimli 9ocuklann egitimsel yonden degerlendirme

durumlannm yuzdelik dag1hm1 318

ilkokul doneminde egitimsel degerlendirmeler sonucunda ozel egitim gereksinimli 9ocuklara bireysel egitim programmm hazirlanma durumunun yuzdelik

Lise doneminde ozel egitim gereksinimli yocuklann egitimsel yonden degerlendirilme durumlarmm

yuzdelik dagihmi 322

KK.TC' de erken mudahale hizmeti veren organizasyonlann bulunma durumunun yuzdelik

dagihrm 324

Ozel egitim gereksinimli yocuklann erken mudahale (erken egitim + erken tedavi) hizmetleri ald1g1

kurumlann dagihnu 327

Aileleri erken mudehale hizmetlerine yonlendirenlerin

dag1hm1 331

KK.TC'deki erken mudahale hizmetlerinin

ailelere gore yeterlilik durumlan 334 Okuloncesi egitim hizmetlerinden yararlanan cocuk

sayrsmm yuzdelik dagrhmi 338

Aileleri okuloncesi kurumlanna yonlendirenlerin

dagilrmi 342

Okuloncesi egitim faaliyetlerinin ailelere gore

yeterlilik durumunun yiizdelik dagthrm 345 Ozel egitim gereksinimli ~ocuklann ozel kreslere

kabul edilme durumlannm yuzdelik dagilnm 347 Ozel egitim gereksinimli cocuklerm okuloncesi

faaliyetlerden yararlanamama nedenlerinin dagthmi 350 Cerebral Palsy olgulannm okuloncesi egitim

hizmetlerinden yaralanma yuzdelik dagtlnm 355 Ortopedik ozur olgulannm okuloncesi egitim

hizmetlerinden yaralanma yuzdelik dag1hm1 356 Gorme ozuril olgulanmn okuloncesi egitim

hizmetlerinden yaralanma yuzdelik dag1hm1 3 5 7 Uyum sorunu olgulanmn okuloncesi egitim

hizmetlerinden yaralanma yuzdelik dagilnm 358 Zihinsel engel olgulannm okuloncesi egitim

hizmetlerinden yaralanma yiizdelik dagihnu 3 58 Cerebral Palsy olgulanmn ilkokul donemi

egitim hizmetlerinden yaralanma yiizdelik dagilmu 3 61 Ortopedik ozur olgulannm ilkokul donemi

egitim hizmetlerinden yaralanma yiizdelik dag1hmi 362 Gorme oziirii olgulannm ilkokul donemi egitim

hizmetlerinden yaralanma yuzdelik dag1hm1 362 ~itme engeli olgulanmn ilkokul donemi egitim

hizmetlerinden yaralanma yuzdelik dagihrm 363 Suregen hastalik olgularmm ilkokul donemi

egitim hizmetlerinden yaralanma yuzdelik dag1hmi 364 Uyum sorunu olan olgulanmn ilkokul donemi

egitim hizmetlerinden yaralanma yuzdelik dag1hmi 364 Zihinsel engel olgulanmn ilkokul donemi

egitim hizmetlerinden yaralanma yiizdelik dagthrm 365 Ozel egitim gereksinimli c;ocuklann, gereksinim

ttirlerine gore egitim aldiklan kurumlann dagihmt 367 Ozel egitim gereksinimli c;ocuklara sunulan ilkoknl

donemi egitim hizmetlerinin yeterli olma durumu 371 Ozel egitim gereksinimli c;ocuklann, ilkokul

doneminde aldiklan egitim hizmetlerinin yetersiz

Grafik lll.1.8.19. Grafik UI.1.8.20. Grafik UI.1.8.21. Grafik UI.1.8.22. Grafik UI.1.8.23. Grafik lll.1.8.24. Grafik lll.1.8.25. Grafik lll.1.8.26. Grafik HI. l. 9 .1. G:rafik UI.1.9 .2. Grafik lll.1.9.3. Grafik UI.1.9.4. Grafik UI.1. 9 .5.

Ozel egitim gereksinimli 9ocuklardan ilkokul egitimini tamamlayabilenlerin egitim duzey dagrlmn Ortaokul ya~ doneminde olan

ozel egitim

gereksinimli cocuklarm egitim alma yuzdelik dagihrm Ozel egitim gereksinimli cocuklann ortaokul donemi egitimi aldiklan kurumlann dagrlmn

llkokul ya~ doneminde egitim alan ozel egitiin gereksinimli cocuklann aldiklan egitim ~eklinitl. yuzdelik dag1hmi

Ortaokul y~ doneminde egitim alan ozel egitim gereksinimli cocuklann aldiklan egitim seklinin yuzdelik dag1hm1

Ozel egitim gereksinimli 9ocuklann lise doneminde egitim alma durumlannm yuzdelik dagilum

Ozel egitim gereksinimli 9ocuklann lise doneminde egitim aldiklan kurumlann dagrhrm

Ozel egitim gereksinimli 9ocuklann lise doneminde aldiklan egitimin yetersiz olma nedenlerinin dagilmu Toplumun ozurluye bakis acismm yuzdelik dag1hm1 Toplumun bakis acismi olumlu bulan ailelere gore, toplumun ozurlulere karsi olumlu olmasmi saglayan etmenlerin

dag1hm1

Toplumun bakis acrsmi olumsuz bulan ailelere gore, toplumun ozurlulere karsi olumsuz olmasmi saglayan etmenlerin dagrhmi

Ailelerin, ozel egitim gereksinimli cocuga k~i toplumun gosterdigi davran1~lardan rahatsizhk duyma durumu

Toplumun ozurlulerle ilgili genel yargilannm dagihrm 377 379 381 383 384 390 394 404 409 410 412

III.1.9.8

genel yargi durumlanmn yuzdelik dag1hm1

416

Devlet yetkililerinin ozel egitim gereksinimli 9ocuklarla

ilgili genel yargi durumlanmn yiizdelik dagilum

417

KKTC' de ozurluler bakim merkezlerinin olma

durumunun yuzdelik dagihmi

419

Ozarluleon kendi aralannda veya normal gelisim

gosteren yasitlanyla toplamp eglenebilecekleri~

spor yapabilecekleri kluplerin olma du~,,m

yiizdelik dag1hm1

420

Toplumun ozurluye yakl~1mm1 iyilesnrmek ve

oznrluyu topluma kabul ettirmek icin yapilmas1

V arsayimlar Bolum I I.1.1 I.1.2 I.1.3

iCiNDEKiLER

Ozur Tammi, Srmflandrrmasi, Nedenleri, Onlenmesi ve KKTC'deki Ozurlu Bireylerin Sosyal, Ekonomik ve Demogra:fik Y apist

Oziir Kavrami ve Tamrm Ozurun Smiflandmlmasi

Ozur Nedenleri, Onleme ve Erken Tani

11 lll V XVlll xxvm XXVlll 1 2 3 3 4 4

5

7 7 12 16

Demografik

Yapisi

35

Ozel Egitim Gereksinimli Cocuklar, Ozel Egitim ve

K1bns TUrk Milli Egitim Sisteminde Ozel Egitimin Y eri 52

Ozel Egitim Gereksinimli <;ocuklar 52

Ozcl Egitim Gereksinimli Cocuklann Tammi ve

Sm1flandmtmast 52

Ozel Egitim Gereksinimli <;ocuklarm Temel Gereksinimleri 56

Ozel

Egitim

59

Ozel Egitim

Tammi ve

Onemi

59

Ozel Egitim Gereksinimli Cocugu Olan Ailelerin Desteklenmesi

ve Aile

Egltimi

71

Ozel Egitim Gereksinimli Cocuklarm Tamlama ve

Degerlendirilmesi 77

Erken MUdahale (Erken Egitlm

+

Erken Tedavi) (Early Intervention)

ve Okuloncesi

Ozel

Egitim

83

Ozel Egitim Sisteminde Entegrasyon (Kayna~t1rma) 96 Ozel Egitim Gereksinimli Cocuklarm Mesleki Egitimi 109 Kibns TUrk Milli Egitim Sistemi ve Bu Sistem i9erisinde Ozel

Egitimin Y eri 112

Kibns

TUrk Milli Egitim sistemi

112

K1bns TUrk Milli Egitim Sistemi i9erisinde Ozel Egitlmm Y eri 119

Ozel

Egitimin Tarihcesi ve Gelisimi 119

Ozel Egitimde Y

asal Diizenlemeler

124

Denetim ve Finansman

125

Person el 126

Bulgular, S0nu9 ve Oneriler 130

Bulgular

130

istatistik Verilere Gore, KKTC'deki 0-18 Yas Arasi

Ozel

Egitim Gereksinimli <;ocuklarm Sayisal Durumu ve Demografik

Yap1s1 134

0-18 Yas Arasi Ozel Egitim Gereksinimli <;ocuklarm Ozur Tamlan, Oziir Nedenleri ve KKTC'deki Oziirii Onleme ve Erken

Tam Hizmetleri 152

KKTC' de 0-18 Yas Arasi Ozel Egitim Gereksinimli Cocuk ve

KKTC'de Ozel Egitim Gereksinimli Cocugu Olan Ailelerin

Desteklenmesi

230

KKTC' de Ozel Egitim Gereksinimli Cocuklan Tamlama ve

Egitimscl Degerlendirme 274

KKTC'de Erken Mudahale (Erken Egitim+Erken Tedavi)

(Early Intervantion) Hizmetleri

323

KKTC' de Ozel Egitim Gereksinimli Cocuklarm Okuloncesi

Egitimleri

337

KKTC'de Ozel Egitim Gereksinimli <;ocuklarm Gereksinim Tilrlerine Gore Egitimleri ve Ozel Egitim Sisteminde Entegrasyon

(kaynastirma) Hizmetleri

352

Ozurun Toplumsal Boyutu

403

S0nu9 424

ve en iyi potansiyele ulasmasmda buyuk bir etkendir. Ozel egitim

cocuklan tuketen degil fueten, kendi kendine yeterli, bagimsiz ve

~umuua

getirmenin yolu, egitimde gecer. Bu egitim surecinin temel tasi da,

li§imsel geriliklerde buyuk farkhliklar ()lu§macia,11 erken yasta egitime

r

..• Ozel egitim surecine erken haslamak kad~r, ~gitimin kesintisiz ve bir

risinde surdurulmesi de onemlidir.

:et egitim gereksinimli cocuklann ozel egitim hizmetlerinden ya-rarlanma

;<gogum oncesi ozurun onlenmesinden baslanarak, kendi kendifie yeterli,

ve.

uretken bir birey oluncaya kadar kesintisiz surmesini etkileyen bir 90k

drr,

Bu faktorler, cocugun kendisinden, ailesinden ve 9evresinden

d1g1 gibi, hizmetlerin sunumundaki yasal duzenleme, koordinasyon ve

syon eksikliklerinden de kaynaklanmaktadir. Bu faktorlerin olumlu yone

ozel egitim gereksinimli cocuklann egitimden yeterince

masma olumlu katki saglayacakttr. Bunu saglamak icin, yapilmasi gereken

mJi ilk is, oziirii onleme ve erken tam, ailelerin desteklenmesi ve aile egitimi,

s.el Inceleme ve degerlendirme, erken mudahale (

erken egitim

+

erken

,>okuloncesi ozel egitim, her gereksinime uygun ozel egitim, entegrasyon

§1trma) ve mesleki egitim hizmetleri sunacak olusumlara islevsellik

~fmak ve ozel egitim hizmetlerini, cocugun degum oncesinden ba§la,na+ak,

e yeterli olacak seviyeye gelinceye kadar surecek sekilde, bir . sisteme

bireysel bir sorun degil, toplumsal bir sorundur. Toplumsal

a.!

ele almarak, ozel egitim gereksinimli cocuklann egitim gereksinimlerinin en

:IsH<le kar§tlanabilmesi icin ulke genelinde tum ilgili kurum, kurulus, yerel

Im,

sivil toplum orgutleri ve bireyler koordineli bir sekilde cahsarak uygun

:fpolitikalar1

uretmelidir.

y«u;;,m«, Krbns

Turk Milli

Egitim

Sistemi icerisinde yonetim surecleri

egitim hizmetlerinin konumu ve KKTC' de ozel egitim sistemi

baslanarak, ozel gereksinimli

•.•. ..,rn.urn.,

yeterli, bagimsiz, uretken bireyler olarak gelebilecekleri en

ust

kadar kendilerinin ve ailelerinin

ihtiyac

duydugu hizmetlerin

yeterliligini irdelemeyi hedefleyen bir

arasttrmadir.

,q.,1w11«11111

alt amaclan; 0-18 yas ozel egitim gereksinimli 9ocuklann ve

egitim hizmetlerinden yararlanma yeterliliginintespiti ve,

Ozurun

onlenmesi

ve erken tam,

Ailelerin desteklenmesi ve aile

egitimi,

Egitimsel

tamlama,

degerlendirme

ve uygun okula

yerlestirme,

Erken mudahale (

erken egitim

+

erken tedavi)

Okuloncesi

ozel egitim,

Gereksinim turlerine uygun egitim,

Entegrasyon

(kaynastirma)

ve

Mesleki egitim hizmetlerinin ozel egitim sistemi icerisindeki

islevselliginin arastmlmasi,

Dogum

oncesi

ozunm onlenmesinden baslamlarak, ozel egitim

gereksinimli bireyin mesleki egitimini tamamlaymcaya kadar suren

surecte ozel egitim hizmetlerinin,

Y

asal duzenlemelerin,

Konu ile ilgili bakanhk, daire, kurum, kurulus, yerel yonetimler, sivil

toplum orgutleri ve meslek gruplan arasmdaki koordinasyon, esgudum ve

ekip cahsmasmm yeterliliginin tespiti, ve

Bu hizmetlerin daha etkin bir bicimde sunulabilmesi icin gerekenlerin

planlanmasi ve ozel egitim hizmetlerinin yeniden organizasyonunu

saglayici onerilerin sunulmasi alt amaclan olusturmaktadir.

Bu arastirma Ekim 2003 - Haziran 2004 tarihleri arasmda yapilmrstir.

asturna; 2003-2004 Egitim ve ogretim yih ile; .Ailelerinin anket sorularma verdikleri yamtlarla;

ah~ma ve Sosyal Guvenlik Bakanhgi Cahsma Dairesi Ozel istihdam Subesi §tatistik verileri ve Dr. Burhan Nalbantoglu Devlet Hastanesi Saghk Kurulu

.porlanndan elde edilen verilerle,

il.li Egitim ve Kultur Bakanhgi, Ilkogretim Dairesi Ozel Egitim Birimi orumlusu, Ozel Egitim Okul yetkilileri, Kaynak smif ogretmenleri, ilkokul simf gretmenleri, Saghk ve Sosyal Y ardim Bakanhgi, < yetkilileri, .iII>r.<. Burhan

lllbantoglu Devlet Hastanesi hastane amirleri, Saghk Kurulu doktorlan; Kadm

9gum

Uzmanlan ile ozurlulerle ilgili sivil toplum orgutlerinin yetkililerinden man bilgilerle; ve,

kaynaklarla smirhdir.

Bu cahsma, Kibns Turk Milli Egitim Sistemi icerisinde yonetim surecleri ozel egitim sisteminin konumunu, ozurun onlenmesinden baslamlarak qz~l sinimli bireyin kendi kendine yeterli, bagimsiz ve uretken konuma gelinceye

surmesi gereken ozel egitim hizmetlerinin KKTC' deki yeterliligini ve 0-18 ozel egitim gereksinimli cocuklann ozel egitim hizmetlerinden yararlanma

Saghk Orgutu (WHO), ulkeler arasi degisen oranlarda 4-20% arasi

belirtmektedir. KKTC' de ozurlu birey sayisi konusunda net bir veri

nufusa sahip KKTC'de en dusuk oran olan 4%'liik oram kabul

8023 ozurlu bireyin KKTC' de yasiyor olma ihtimali vardir.

ve Sosyal Guvenlik Bakanhgi, Cahsma Dairesi, Ozel Istihdam

~fau.::,u1'.

verilerine gore (Ekim 03), Ozurluleri Koroma, Rehabilitasyon ve

geregi ozurlu olarak belgelenen 2938 kisi mevcuttur. Ozurlu olarak

bireyler arasmda 387 tanesi 18 yasmdan kiil;iiktiir.

yaii;,,1uau1111

omeklemini, Cahsma ve Sosyal Giivenlik Bakanhg1 <;ah$ma

Istihdam Subesi verilerinde ozi.irlii olarak belgeledigi belirtilen 0.-18 yas

kisioen, bilgi dosyalanna ulasila bilinen 275 kisi olusturmustur. istatistik

kisinin verileri kullamhrken, anket teknigi ile yapilan cahsmalarda

veren 105 ailenin bilgilerine yer verilmistir.

._,111aua

verilerin toplanmasi asamasmda bir cok yontem kullamlmrstir.

taramasi ile ozur, ozurlii kavramlan, ozur nedenleri, ozel egitim

gereksinimli cocuklar ve ozel egitim sistemleri degisik yonleri ile tarannustrr.

KKTC Saghk ve Sosyal Yardrm Bakanhgi yetkililerinden, Dr. Burhan

Naibantoglu Devlet Hastanesi yetkililerinden, doktorlanndan, saghk kurul

rapor tutanaklanndan elde edilen bilgiler ile Cahsma ve Sosyal guvenlik

Bakanhgi Cahsma Dairesi Ozel Istihdam Subesi verilerinden elde edilen

bilgiler derlenerek KKTC' deki ozurlu bireylerin ozur tamlan, sosyal,

Okul yoneticileri ve ogretmenleri, Kaynak smif ogretmenleri, okul ogretmenleri ve ozurlu dernekleri yoneticileri ile yapilan

KKTC' deki ozel egitim gereksinimli cocuklar ve ozel egitim ilgili bilgiler derlenmistir,

1§mamn omeklemini olusturan 275 ozel egitim gereksinimli bireyin acik ve kapah uclu 110 sorudan olusan bir anket uygulanmt§tlr. ile gonderilen anketlere 105 aile cevap vermistir. Anket kullamldtgt arasnrmanm bu bolumunde, Ozur onlenmesinden mesleki egitime kadar suren surecte ozel egitim hizmetlerinin ailerin verdigi bilgiler dogrultusunda irdelenmistir.

taramasi ile bilgi edinilen ozel egitim sistemleri ve bu sistem yer alan hizmetlerle, ailelerin verdigi bilgiler dogrultusunda

ozel egitim hizmetleri kar§1la§tmlm1§ttr.

ozel egitim hizmetlerindeki aksamalar belirlenerek, ozel egitim

~,;;uumu

yeniden organizasyonu icin oneriler belirlenmistir.

onlenmesi icin toplumu aydmlaticr, bilgilendirici c;ah§malarm ve

11mm1t:11K oncesi, hamilelik esnasi ve degum sonrasi ozurun onlenmesi ile

ilgili cahsmalann devlet tarafmdan yeterince yapilmadigi,

Erken tam koyma surecinde doktorlarm gerekli hassasiyeti gostermedikleri ve ailelere c;ocugun durumu ile ilgili yeterli bilgi vermedikleri, ailelerin erken egitime yonlendirilmedikleri,

Ozel egitim gereksinimli cocuklarm ailelerinin desteklenmesi ve aile egitimi ile ilgili c;ah§malarm yapilmadigi; dolayisi ile sorunu ile bas basa kalan ailenin care bulmak icin caba harcarken bosa zaman kaybettigi ve erken egitime yonelmedigi,

organizasyonlann olmadigi ve ozel egitim gereksinimli cocuklann okuloncesi ozel egitim hizmetlerinden yeterince yararlanmad1g1,

../ Egitimsel inceleme ve kaynak merkezlerinin olmadrgi ve yaptlan egitimsel degerlendirmelerin yetersiz olmasmdan dolayi, ozurlulerin egitim kurumlanna gecikmeli ve yanh§ yerle§tirildikleri,

../ kaynak snuf yontemi ile yapilan entegrasyon (kayna§tirma) hizmetlerinin yetersiz ve vanlts oldugu,

../ Normal okullara devam eden ozel egitim gereksinimli cocuklarm bir coguna ( ozellikle ortaokul ve lise doneminde) ozel egitim destegi verilmedigi,

../ Ozel egitim gereksinimli 9ocuklara verilen mesleki egitim 9ah§malannm yeterli olmadigi,

../ Ozel egitim sistemin di.izenlenmesi ile ilgili yasal di.izenlemelerin olmadigi,

../ Konu ile ilgili bakanltklar, daire, kurum, kurulus, yerel yonetim, sivil toplum orgi.itleri ve meslek alanlan arasmda koordinasyon olmadigi, ../ Ozel egitim hizmetlerinin bir sistem i9erisinde yi.iri.iti.ilmedigi, hizmetlerin

aksadigi, si.irekliligine sekte vuruldugu ve hizmetlerin boluk por9i.ik sunulmasma sebep oldugu varsayim olarak kabul edilmi§tir.

. Oziir Kavrann ve Tammi

kavrarm ve tanmu konusunda bir kavrarn kargasasi'vardii; Oziirterimi cok kullanrldigi icin tamrm oldukca zordur. Ozurlu kavraml>bazerFsakat, gibi sozcuklerle de ifade edilmektedir (Usta, 1992:17; Bilir, 1986 :1 ).

gore (1983: 196); "Ozur, bireyin belirli bir zarnanda, belirli durumda

1~tc1111c11H:ai yetersizlik yuzimden yerine getirememe durumuna dusmesi yada o

,.,._a,una.:>• halidir."

(1983: 195); ozunm tammmr genellikle zedelenme, yetersizlik dayanarak aciklanmaktadrr,

,.~ ••••• ~. Bireyin psikolojik, fizyolojik, anatomik ozelliklerinde gecici yada

kalicr

n bir kayip, bir yapi yada isleyis bozuklugu olur. Vucudun bir parcasmm

eksik olusu, iyi islemeyisi gibi, daha acik bir deyisle bacaklann ohnayi~1, felcli olusu, parmaklann tutmayrsi, iyi gorememesi, isitememesi, yuz felci, geriligi vb. dururnlar hirer zedelenmedir ( Sazak,http://ibuozelegitirn.sitemynet

; Ersoy ve Aver, 2001: 10,11; Ozsoy,1983:195; Ozsoy, ve Eripek; 1989:6).

azen bireyin ozelliklerinde zedelenme olmaksizm belirgin farkhhklar ,yunun akranlanna gore 90k uzun olusu yada tam tersine 90k kisa olusu

bireyi akran grubundan 90k farkh gosterir cogu kez bu durumun farkmda olurlar (Sazak, gzelegitim.sitemynet.com/sol.html, 16.12.03 ).

k_;>Zedelenmeler yada sapmalar sonucu, bir insan icin normal kabul edilen igin yada yapimm onlenmesi, smirlanmasi haline yetersizlik denilmektedir. elenme yada sapma sonucu yasammda bir takim gucluklerle karsilasir, bazi

'n

ustesinden gelmede yetersiz kahr, Bacaklann olmayisi yurumede zorluk

~tersizlik gecici-kahci, giderilebilir-giderilemez, gelisen-gerileyen, etkisi

duruma degisebilen ozellikler gosterebilir, Bunlar derecelidir. Yetersizlik

l<:tbireye baghdrr, bireyseldir ( Sazak,http://ibuozelegitim.sitemynet.com/sol.

.12.03; Ersoy ve Aver,

2001:

10, 11; Ozsoy

1983:

195).

el: Bireyin yasadigi surece, yas, cins, sosyal ve kulturel faktorlere bagh

amasi gereken roller vardir. Birey yetersizlik yuzunden bu rolleri gerektigi

ayamaz durumda kahrsa bun

a ozur - en

gel denir. Y

ani birey belli

l:ll"da, belli durumlarda yapilmasi istenilenleri yetersizlik yuzunden yapmazsa,

zlik ozur- engele donusur (Sazak, http://ibuozelegitim.sitemynet.com/sol.

~.12:03; Ersoy ve Aver, 2001:10,11; Ozsoy1983:195).

iyazarlann tanimma gore ozur, normal buyume, gelisme ve hayata uyumu

gecici bir sure etkileyen bir sakathktrr, Sakathk belli bir fonksiyon kusuru,

saprna olmakla beraber bireyin normal yasannsmi her zaman etkilernez

kalarmm yardimma muhtac olrnadan gunluk aktivitelerini surdurebilen bir

al gozii ile bakilabilir. Ozur, bir bireyin gunluk hayata tam anlami ile istirak

c;1..,c;;:,1111

bozan, engelleyen kronik bir dezavantaj gibidir. Boyle dezavantajlar

fintrensek) veya disandan (ekstrensek) gelen bir olurnsuzluk olabilir. intrensek

esinden kaynaklanan bir dezavantajdir (Fakirlik, anne yoksunlugu, geri qlgeden gelme, irk aymrm gibi). Aynca depresyon nedeni ile de insan ozurlu

i.nigoremez hale gelebilir (.Bilir,1986: I).

l<Egitim sozliigii ise; engelliligi, gerek dogustan, gerekse hastahk yada kaza 11:ns1zhg1, ogrenimi yada i§ tutmasi gecici yada siirekli olarak engellenmis

el, anhksal yada hem bedensel hem de anhksal engelli durumda olanlar Ianmaktadir (akt. Usta, 1992:17).

diger tammda ise ozurluler; Dogustan veya sonradan herhangi.bir hastahk sonucu bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini-cesitli e( kaybetmesi nedeniyle normal yasamm gereklerine uyamama durumunda

ma, bakim, rehabilitasyon, damsmanhk ve destek hizmetlerine ihtiyaci olan tammlanmaktadir (Seyyar,www.sosyalsiyaset.com/documents/ozurlulugun _

gore; (www.Sosyalsiyaset.com/documents/ozurluluguntaniminda.htm: µkandaki tanimlama 90k genis kapsamh olmakla beraber butun ozurluleri aym pyar niteliktedir. Ozurlunun bakim ve rehabilitasyon hizmetlerine gercekten µyup duymayacagi ozurhmun anatomik ( bedensel ve organik) bozuklugundan eksikliginden ziyade fonksiyonel yetersizligin hangi boyutta ve derecede olmasi

dan iliskilidir. Dolayisryla, her ozurltmun, mutlak olarak bakima muhtac iddia edilemez. Agir derecedeki ozurluler dahil, temel ihtiyaclanm giderrne dan, destekleyici arac-gerec yardmu ile de olsa, bircok hareket yapabilrne e ve sansma sahiptirler. Bundan dolayrdir ki, yapilan tammlamanm aksine belirli kesimi her yerde ve her zaman surekli olarak baskalannm yardimma,

torlerin dikkate almmasi geregi vardir (Seyyar,www.Sosyalsiyaset.com/

/ozurluluguntaniminda.htm: 4

.3. 04

).

luk hayatma ait her zaman tekrar eden olagan ve bedene ait bazi basit

in yerine getirilmesinde ( · giyinme, yeme-icme, beden temizligi, tuvalet

giderme) baskalannm fiziki yardmuna surekli olarak ihtiyac hissedecek bir

gelen aciz insan olarak tarif edilmektedir. Avmpa ulkelerinde yasayan

bakima muhtachgi yanmda bakima muhtachk dereceleri sosyal guvenlik,

(nakdi ve ayni yardimlar) ve sosyal hizmetler ( rehabilitasyon, saglik ve

metleri) acismdan son derece onemlidir, Birbirinden bazen cok-farkl; da olsa

'Avmpa iilkesinde bakrma muhtachk riskine karsi sosyal guvenee sistemleri

dugundan bakima muhtac hale gelen ozurlulere, bakima muhtachk derecelerine

sosyal guvenlik alanmda degisik haklar tanmmaktadir (Seyyar,

syalsiyaset.com/documents/ozurlulugun

taniminda.htm: 4.3.04).

abilirlik:

Bir cok ozurlulttk hali, yurutulen meslege devam edilmesi icin

kil' etmemektedir. Cahsmak icin gerekli olan bedensel yeteneklerin tamamen

asr veya geri kalan yeteneklerle eski isini veya meslegini yapamaz duruma

1frhalinde bile gerek tibbi gerekse mesleki rehabilitasyon (program, egitim)

degisen yeteneklerine uygun olarak yeni islerinde

malan her zaman imkan dahilindedir (Seyyar,www.Sosyalsiyaset.com/

:nts/ozurluluguntaniminda.htm:

4.3 .04).

uslararasi Cahsma Orgiitii (U<;O), ozurluyu tammlarken onun

1~1

ve/veya

irtibat kurma geregi duymustur, Buna gore.l'fiziksel ve zihinsel

erinin azalmasi sonucu, uygun bir isi elde etme veya komma olanagmda ileri

e azalma olan kisiye ozurlu denir" (akt. Seyyar, www.Sosyalsiyaset.com/

,<"heden veya zihin gucunden belirli bir oranda yoksun oldugu saghk 1e belirlenen ve bir i~ bulmakta genellikle zorluk ceken, fakat herhangi bir :k:pnusu yetersizligine ragmen, bazi isleri derhal veya kisa bir alisnrma ileeek durumda olan kimseye sakat" denilmektedir (akt. Seyyar, www.

o:m/documents/ ozurlulugun taniminda .htm: 4.3.04).

ata intibakm Saglanabilmesi:

Ozurlulep.n

topluma kazandmlmalan ve

larak kendi hayatlanm duzenlemelerine yardnnci.

• • olmak icin sosyal

programlanna ihtiyac vardir. Tibbi ve mesleki rehabilitasyon programlan

~9ici bir surec cercevesinde birbirini takip eden uygulamalar olmasma

~lrehabilitasyon, ozurlulugun ortaya cikmasmdan itibaren, ozellikle nbbi.ve

al:)ilitasyon

doneminde ekonomik destekli yardimlarla baslayarak yasam

eden 90k varyasyonlu ve kapsamh bir hizmet turudur. Ban toplumlannda,

\11s.an haysiyetine ve onuruna yarasir bir sekilde toplum ile iv ice ve bans

o/abilmeleri icin, mumkun mertebe ozurlu olan ve olmayanlara yonelik

syo-ktilttirel

aktiviteler, sportif faaliyetler, dini ayinler ve siyasi muzakereler

tedir. Ozurlu bireylerin toplumun bir uyesi olarak, toplumdan

an daimi sosyal yardirnlarla temel ihtiyaclanmn giderilmesinin otesinde

kalabilmesi icin hem sosyal devlete, hem de toplumun butun kesimlerine

gontillti kuruluslara ve derneklere) onemli gorevler dusmektedir. Ozurlulerin,

y~ama aktif bir bicimde uyumunu ve sosyal entegrasyonunu saglayabilmek

mesleki egitim, ulasim ve kendileri icin ongorulen diger

tespitinde, yonteminde ve gelistirilmesinde rol almalan konusunda

da mutlaka temin edilmelidir (akt.Seyyar,www.Sosyalsiyaset.

cevreyi olusturan farkh mekanlara ve degisik binalara nangi sartlar altmda kavusulabilecegini ifade eden bir deyimdir.Mimari cevrenin Iikle halka acik kurum ve kuruluslann fiziki tasanrm ulasabilirlik acismdan ri de kapsayacak sekilde tanzim edilmelidir.Ulasilabilirlik sosyal, bilimsel, ·ive ekonomik faaliyetlere kanlabilme acismdan ozurluler icin son derece onemli dur.Ulasabilirlik temel insan haklanndan sayilmasi gereken onemli bir unsurdur. ··r1u sosyal, kulturel ve eglendirici faaliyetlere kanlma hakkma sahip olan"

rin bu haklanm kullanabilmeleri icin cevredeki fiziki ve mimari engellerin mertebe tamamen ortadan kaldmlmasi ve iletisimi kolaylastmci ortamlar mast gerekmektedir (akt.Seyyar,www.Sosyalsiyaset.com/docmnents/ozurlulu

Snnflandrrtlmasr

smiflandmrken Qe~itli gortisler ve snuflandirmalar mevcuttur.

(1986: 1-3) gore; ozur, intrensek oziir ve ekstrensek ozur olmak uzere

tri:mc:P.lc ozurler soyle siralanabilir:

Lokomotor (hareketle ilgili) ozurler: a. Cevrede hareket edememek

b. Vucut kisrmlannm birbirine uyumsuzlugu c. El hareketleri imkansizhgi

d. Eksersizlere karsi tahammulsuzluk

Vizuel (gorme) ozurler:

a.

Tam korluk b. Kismi korluk

;;q~11111:; ait (komunikasyon) ozurler:

a. Isitme

kaybi

b. Konusma bozukluklan c. Okuma giic;liigii d. Y azma yetersizligi

a. Sindirim sistemi hastahklan b. Bosalnm ile ilgili hastahklar

c. Agn' kalp, dolasim sistemi hastahklan d. Hayat kurtanci makineye bagh olma

L,111111;:;ta ozurler

a. Dogustan zeka gerilikleri

b. Sonradan kazamlrms zeka gerilikleri c. Ogrenme giic;liigii d. Bilinc kaybi

e. Bellek

kaybi f. Oriantasyon bozuklugu Emosyonel ozurler: a. Psikozlar b. Nevrozlar c. Davrams bozukluklan d. Alkol ve ilac ahskanhklan e. Antisosyal davramslar f. Emosyonel gelisme geriligi

Engellenmesr guc olan ozurler:

a. Vucudun bir kismmda fiziksel kusur b. Deride yara izi veya bir deri hastahgi

c. istern d1~1 hareketler (tik, korea, atetoz)

d. Ses cirkinligi, cildin fena kokusu, nefes kokulan

gorulemeyen ozurler:

a. Devarnh tedavi gerektiren rnetabolik hastahklar ( diyabet, kistik fibrozis) b. Ebilepsi ve cesitli bilinc kayiplan

c. Travrnalara karsi asm duyarh olan hastahklar (hernorajik hastahklar, bazi kernik hastahklan

d. Tekrarlayan hastahklar (rnigren, asnm)

i:Qllll~a bagh ozurler:

a. Derinin

burusup

sarkmasi

b. Fizik ve mental fonksiyonlann yavaslamasi

c.

Bellegin zayiflamasi

gibi.

bireyin birden fazla ekstrensek veya intrensek ozuru olabilir. Ekstrensek ve ozurler birlikte olabilir, yada bu ozurlerden biri sekonder ozure yol acabilir. anne yoksunlugu aslmda ekstrensek bir ozurdur, zarnanla ernosyonel bir ozure ki bu da intrensek bir ozurdur, Yine aym sekilde korluk gibi intrensek bir

u.£.uuu1c;1 olmak uzere iki gurupta ele ahnmaktadir. Bedensel ozurluler a. Gorme ozurluler • Az gorenler • Kor

b. Isitme ozurluler

• Agu isitenler • Sagir c. Ortopetik ozurluler

d. Konusma ozurluler

e. Surekli hastahgi olanlar Zihinsel - ruhsal ozurluler

a. Zihinsel ozurluler

• Ogrenme giiyliigii olanlar • Egitilebilir zihinsel ozurluler • Ogretilebilir zihinsel ozurluler • Klinik bakima muhtac olan ozurluler Ruhsal ozurluler

• Duygu giivliigii olanlar • Suclu veya suca yonelmisler.

Saghk Orgutu sirnflandrrrnasma gore (akt. MEB, 1991:91) ozurler; Davrams ozurleri

Iletisim ozurleri Kisisel beceri ozurleri • Lokomotor sistem ozurleri

Pozisyon bozuklugu ozurleri • Beceri ozurleri, olarak belirtilmistir.

TC'de ozurluler; 64/1993 - 51/1994 Sayrh Ozurluleri Koroma, Rehabilite ve Y asasi 'ndan yararlanabilmeleri icin yapilan saghk kurulu ve diger Sosyal Giivenlik Bakanhgi Cahsma Dairesi Ozel

B~,

sinir ve Ruh hastahklan

Gorme ozurluler Isitme ozurluler Hareket sistemi

Thalasamia ve orak hucre

Diger Sistem (kanser, Bobrek rahatsizhgi, gibi suregen hastahklan kapsamaktadir.) seklinde suuflandmlmaktadn (KKTC Cahsma .ve Sosyal Giivenlik Bakanhgi Cahsma Dairesi Ozel Istihdam Subesi istatistik Verileri Ekim, 2003).

Onleme Ve Erken Tam

.1..1ui,,,uu1 oncesinde veya degum sirasmda, annenin ve 9ocugun gecirdigi kaza ve

dogum travmasi, kromozom anomalileri, metabolik bozukluklar, kahtim v.b. dogumdan sonra gecirilen hastahk ve kaza, cocugun bedensel, zihinsel veya

yada birden 90k oziirlii olmasma sebep olabilmektedir''(Usta,1992:13).

(1980); cocuk sakathklannm onlenmesi ve rehabilitasyonu ile ilgili

}p1uua, "En az on cocuktan birinin, bedensel veya zihinsel ozurlu olarak dogdugu

w1:,v.uMa.u sonra sakatlandigi, Diinya nufusuna gore saptanan oziirlii cocuklann

hicbir rehabilitasyon servisi olmayan ve hicbir diizeltici tedbir almmayan, olan iilkelerde yasadig; belirtilmistir" (Cev. Karatepe,1983 :7).

olarak kullamlan nbbi tamma gore; Gozluk yada lensle tum duzeltmelerle birlikte 20/200 feet (ayak) yada ondan daha az gorme sahip olan yada gorme acisr 20 dereceyi asmayan kisilere kor Az goren ise tum diizeltmelerle birlikte gorme keskinligi 20/70 ve arasma dusen kisilere denilmektedir ( akt. Ersoy ve Avci 200 I).

Gorme bozuklugunun en yaygm nedeni kalmmdir (Ersoy ve Aver; 2001:34). (1992); Pueschel ve ark (1995); Culatta ve Tompkins (1999) gore; Gonne

£.<l.l,1\.lU~uua. neden olan diger etmenler ise sunlardir (akt. Ersoy ve Aver, 2001: 34-

ve Tompkins, 1999:307-348):

1. Dogum oncesinde gorme sinirinin etkilenmesi 2. Gozun zarar gormesi

3. Tiimorler

4. Beslenme yetersizlikleri ( A vitamini eksikligi) 5. Yabanci maddenin goze zararvermesi

6. Seker hastahgi

7. Viral enfeksiyonlar (kizannkcrk, AIDS, bel soguklugu)

8. Premature bebeklerin ya§atllabilmesi icin fazla oksijene maruz kalmalan sonucu

9. Kmlma problemleri (Hiperrnetrop, rniyop, astigrnat, katarakt ve gozle ilgili albinizrn kmlma bozuklugundan kaynaklanmaktadir.)

10. Ag tabaka ve goz siniri problemleri 11. Goz kasi problemleri

Tam:

e ozrunun onlenmesi icin ( MEB, 1991:132):

jlik oncesi ve evliligin baslangicmda genclerin ve ana-babalann, yetersizlige a9abilecek saghk sartlan konusunda iletisim araclanyla bilgilendirilrnesi,

:ha evliliginin sakmcalan konusunda toplurnun hilinclendirilmesi,

~ba evliligi yapmis olanlann genetik damsma servislerinden yararlanrnalan

damsma servislerinin yaygmlastmlmasi ve ucretsiz hizrnet

:llilmelerinin saglanmasi,

iiriin ortaya crkmasma yol acabilecek etmenleri aciklayan brosur, kitap v.b.

,t~ryallerin hazirlanmasi gebelik donemi risk faktorlerine iliskin konularda

ti~irn araclan ile toplurnun bilgilendirilmesi,

tsocuklarma kizanuk asisi yapilmasmm genel a~l politikasi icine ahnmasmm

saghk ve gelisim kontrollerinin duzenli olarak yapilabilme

II1etlerinin yaygmlru,;tmlmas1

olan kazalardan nasil korunulacagi hakkmda toplurnun

iliskin olarak yetersizligin erken teshisi ve erken egitim

tmetlerinin yaygmlru,;tmlmasmm saglanmasi,

le degum, ileri yaslarda dogumun onlenmesi ve aile planlamasi konusunda ,plurnun bilinclendirilmesi.

e·Oziirii

)zsoy, Ozyurek ve Eripek (1989) isitme ozurunu, "Isitme duyarhhgmm kisinin

t1yum, ozellikle iletisimdeki gorevleri yeterince yerine getiremeyisinden ortaya

dilin kazamrmndan onceki nedenler ve dili <iari sonraki nedenler olmak uzere iki gmpta incelenmektedir ( Ersoy ve Aver;

Dilin kazan1mmdan onceki nedenler: ( Belgin ve Caglar (1995), Kaya (1996), r:t'umbull ve ark. (1999):

YHamilelikte gecirilen rubella (krzannkcik), kabakulak,sanhk hastahklan, engi gibi atesli hastahklar, menenjit gibi viral enfeksiyonlar

A.nneden gecen sitomegalo virusu

rematiire degum ve dusuk dogum aguhg1

Premature doguma bagh beyinde kanama, orta kulakta oksijen azalmasi pogum esnasmda beyine oksijen gitmemesi

Kanda bilimbin duzeyinin yiikselmesi Kan uyusmazhgi

Annenin kullandigi ilaclann turu ve dozu

A.nnenin bobrek, seker hastahgi gibi sistematik hastahklan · A.nnenin rontgen ismlanna maruz kalmasi

A.nnenin gecirdigi kazalar(akt. Ersoy ve Aver; 2001 :61)

Dilin kazan1mmdan sonraki nedenler: (Dicfendrof ve Levertt (1989 ), Ozsoy ve ark.(1989), Belgin ve Caglar (1995), Pueschel ve ark. (1995), Kaya (1996), Culatta ve Tompkins (1999), Turnbull ve ark (1999):

Degum sonrasmda cocugun gecirdigi menenjit, orta kulak iltihabi, kizil, kizarmk, bogmaca, difteri, kabakulak, grip gibi mikroplu ve atesli hastahklar .Cocugun kullandigr streptomisin gibi ototoksik ilaclar

.1).:urnl\. yolunda cikacak ciban ve urlar

.1).:u1i:tgi:t yabanci madde kacmasi ve bunun cikanlmasr icin yapilan yanhs kulakta kemikciklerde olusan kireclenme

urultulu mekanlarda surekli bulunma (Akt. Ersoy ve Aver; 2001: 61,62).

:ylerin isitmelerinin zedelenmesinin onlenmesi, isitmesi zedelenmis olanlann ylenme derecelerini arnrmama, kazamlmis sozlu iletisim becerilerinin edilmemesi onleme ile ilgili konulardir. Bu konularda basanya ulasmak icin

ozrune neden olan faktorlerin ortaya cikmamasnu sagla.n:iaJ,f yada ortadan

.• uuuu,. ve toplumu isitme ozrunun nedenleri konusunda bilinelendirmek

rl"t,kmektedir (Ersoy ve Aver, 2001: 80).

ve Dil Bozukluklarr

gelisiminde, beklenen asamalarda gecikmeler olmasi, konusmanm, cekecek kadar normalden 90k farkhhk gostermesi ve iletisimin durumlar, konusma ve dil bozukluklan seklinde

wuu~ma bozukluklan (Akt. Ersoy ve Aver; 2001: 84 ).

Artikulasyon (eklemleme) Bozuklugu

(1971 ), Work(l 988), Ozsoy ve ark(l 989), Butler (1989) ve Culatta ve

bozukluklar (cene yapisi, disler, dudaklarm yapisi vs.) ozuuu bireylerde gerekli dogru sesin algilanmamasi