T.C.
KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
BİYOLOJİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ
IĞDIR İLİ MYOCASTOR COYPUS (MOLINA 1782) (SUMAYMUNU)’UN BİYOLOJİSİ VE EKOLOJİSİ (MAMMALIA: RODENTIA)
AYŞEGÜL İLİKER
OCAK 2009
Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürünün onayı.
.../.../... Doç. Dr. Burak BİRGÖREN
MÜDÜR
Bu tezin Yüksek Lisans tezi olarak Biyoloji Anabilim dalı standartlarına uygun olduğunu onaylarım.
Prof. Dr. İrfan ALBAYRAK Ana Bilim Dalı Başkanı
Bu tezi okuduğumu ve Yüksek Lisans tezi olarak bütün gerekliliklerini yerine getirdiğini onaylarım.
Yrd. Doç. Dr. Nahit PAMUKOĞLU Danışman
Jüri Üyeleri
Prof. Dr. İrfan ALBAYRAK Doç. Dr. Selami CANDAN
Yrd. Doç. Dr. Nahit PAMUKOĞLU
ÖZET
IĞDIR İLİ MYOCASTOR COYPUS (MOLINA, 1782) (SUMAYMUNU)’UN BİYOLOJİSİ VE EKOLOJİSİ (MAMMALIA: RODENTIA)
İLİKER, Ayşegül Kırıkkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Biyoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi Danışman: Yrd. Doç. Dr. Nahit PAMUKOĞLU
Ocak 2009, 108 sayfa
Bu araştırma Türkiye’de yayılış gösteren en büyük kemirici türlerinden birisi olan Myocastor coypus’un biyolojik ve ekolojik özelliklerini ortaya koymak amacı ile Nisan 2007-Kasım 2008 ayları arasında Iğdır ili Karakoyunlu ve Aralık ilçe sınırları içerisinde yer alan Karasu mevkiindeki arazi gözlemlerine ve kayıtlarına dayalı olarak yapılmıştır.
Avcılardan elde edilen 2 dişi bir erkek örnek, molar dişlerin yapısı, baculum şekli ve arazi notlarına dayalı olarak genç, yarı ergin ve ergin olarak üç yaş grubuna ayrılmıştır. Bu araştırmada Myocastor coypus’un biyolojik ve ekolojik özelliklerini ortaya koymak için baş, üyeler, kürk rengi, üreme biyolojisi, beslenmesi, davranışı, kıl morfolojisi, fallusu, baculumu, anüsün özellikleri,
kafatası ile ilgili özellikler, habitat, yuva yapısı, araştırma alanında meydana getirdiği etkiler, maruz kaldığı tehditler, karyolojik özellikler, iç ve dış karakter ölçüleri incelenmiştir.
Örneklerin baş iskeleti standart müze örneği haline getirilmiştir. İç ve dış karakter ölçüleri alınmıştır. Kürk rengi ve desenlerinin fotoğrafları çekilerek kıl örneklerinin mikroskobik incelemesi yapılmıştır. Baculum örnekleri binoküler altında ince uçlu bir pens ve diseksiyon iğnesi yardımıyla incelenmiştir.
Ölü olarak elde edilen iki Myocastor coypus (erkek ve dişi) örneğine standart preparatlama tekniği uygulanmıştır. Kromozom morfolojileri sentromer indeksleri hesaplanarak tespit edilmiştir. Myocastor coypus’un diploid kromozom sayısı 42, temel kromozom kol sayısı 82 ve otozomal kromozom kol sayısı 80 olarak tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler : Iğdır, Türkiye, Myocastor coypus, Sumaymunu, Biyoloji, Ekoloji
ABSTRACT
BIOLOGY AND ECOLOGY OF THE MYOCASTOR COYPUS (MOLINA, 1782) (NUTRIA) IN IGDIR PROVINCE
(MAMMALIA: RODENTIA)
İLİKER, Ayşegül Kırıkkale University
Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Biology, M. Sc. Thesis Supervisor: Asst. Prof. Dr. Nahit PAMUKOĞLU
January 2009, 108 pages
This study was carried out the the basis of the observations and records in Karasu place, located within the borders of Karakoyunlu and Aralık districts in Iğdır province on April, 2007-November, 2008 to reveal biological and ecological features of Myocastor coypus, one of the biggest rodent distributed in Turkey.
2 female and one male specimen taken from hunters were divided into three age groups, as young, juvenile and adult depending on molar teeth structure, baculum shape and field notes. In this study, to reveal biological and ecological features of Myocastor coypus, the following characteristics were examined: Skull,
extremite, fur color, breeding biology, feedings, behaviour, hair morpholgy, phallus, baculum, anal features, cranial characteristics, habitat, burrow structure, effects in study area, threats, karyological features, cranial and external character measurements.
Skull skeleton of the specimens were prepared into standard museum specimen. Cranial and external measurements were taken. Hair specimens were examined under microscope by taking photographs of fur color and its arrangement. Baculum specimens were examined under binocular microscope by using thin pointed forceps and dissecting needle.
Standart preparation techniques were applied for two dead Myocastor coypus (male and female) specimens. Chromosome morphologies were established by calculating sentromer indexes. It was determined that the diploid chromosome number of Myocastor coypus is 42, the fundamental chromosome number 82, and number of autosomal arms 80.
Key Words : Iğdır, Turkey, Myocastor coypus, Coypu, Biology, Ecology
TEŞEKKÜR
Bu çalışmada her türlü yardımı ve desteğini benden esirgemeyen hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Nahit PAMUKOĞLU’na teşekkür ederim.
Anatomik çalışmalardaki yardımlarından dolayı Sayın Doç. Dr. Dinçer YILDIZ’a, karyolojik çalışmalardaki yardımlarından dolayı Sayın Yrd. Doç. Dr.
Atilla ARSLAN’a, tahnit çalışmalarındaki yardımlarından dolayı Arş. Gör. Yasin DEMİRBAŞ’a, tezimdeki şekil çizimlerindeki yardımlarından dolayı Arş. Gör.
Tarkan YORULMAZ’a teşekkür ederim.
Arazi çalışmalarımda bana her türlü teknik desteği sağlayan Iğdır İl Çevre ve Orman Müdürlüğü’nün başta müdürü Sayın Taner TAZEGÜN’e ve Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdür Vekili Sayın Mete TÜRKOĞLU’na ve müdürlük personeline ayrıca gerekli izinleri vermede kolaylık sağlayan Çevre ve Orman Bakanlığı Milli Parklar Av ve Yaban Hayatı Genel Müdürlüğüne ayrıca teşekkür ederim.
Yüksek lisans süresince maddi ve manevi desteğini gördüğüm annem, babam ve kardeşlerime de teşekkür ederim.
İÇİNDEKİLER DİZİNİ
ÖZET………i
ABSTRACT………..….iii
TEŞEKKÜR……….………v
İÇİNDEKİLER DİZİNİ...………...……vi
SİMGELER DİZİNİ……….……..ix
ÇİZELGELER DİZİNİ………x
ŞEKİLLER DİZİNİ………xi
1. GİRİŞ………..……….1
1.1. Genel Bilgiler………...……….4
1.1.1. Ordo: Rodentia (Kemiriciler)……….…………4
1.1.2. Familya: Myocastoridae……….5
1.1.3. Genus: Myocastor……….………….5
1.1.4. Myocastor coypus’un Genel Özellikleri………...…..6
1.1.5. Sistematik………..………….7
1.1.6. Taksonomi………...7
1.1.7. Dış MorfolojikKarakterler………..8
1.1.7.1. Baş………...………8
1.1.7.2. Üyeler………...…………...9
1.1.7.3. Kürk Rengi………...…….10
1.1.8. İç Morfolojik Karakterler………...…..11
1.1.8.1. Kafatası……….……….11
1.1.8.2. Fallus ve Baculum……….12
1.1.8.3. Dişilerde Genital Organ Yapısı……….…13
1.1.8.4. Anüsün Yapısı………..….13
1.1.9. Biyolojik Özellikler……….….14
1.1.10. Ekolojik Özellikler……….…………15
1.1.11. Karyolojik Özellikler………..………18
1.1.12. Iğdır İlinin Jeolojik Yapısı, İklimi ve Bitki Örtüsü………19
1.1.12.1. Jeolojik Yapı………19
1.1.12.2. İklim……….………..…….20
1.1.12.3. Bitki Örtüsü……….…………22
2. MATERYAL VE YÖNTEM………...……….………….23
2.1. Dış Karakter Ölçüleri………..…………26
2.2. İç Karakter Ölçüleri………26
3. ARAŞTIRMA BULGULARI .………..………...….32
3.1. Myocastor coypus Molina, 1782………...………..32
3.2. Diagnostik Özellikler………..32
3.3. Biyolojik Özellikler……….33
3.3.1. Baş………33
3.3.2. Üyeler……….….……….35
3.3.3. Kürk Rengi………..……….39
3.3.4. Üreme Biyolojisi……….……….43
3.3.5. Beslenmesi ve Sindirim Sistemi………….………..46
3.3.6. Davranışı……….……….52
3.3.7. Kıl Morfolojisi……….….55
3.3.8. Fallus ve Baculum Özellikleri………..57
3.3.9. Anüsün Özellikleri………...……59
3.3.10. Kafatası ile İlgili Özellikler………..……..62
3.4. Ekolojik Özellikler………..72
3.4.1. Habitat………..…………72
3.4.2. Yuva Yapısı………..74
3.4.3. Araştırma Alanında Meydana Getirdiği Etkiler……..…….78
3.4.4. Maruz Kaldığı Tehditler………...…78
3.5. Karyolojik Özellikler………..……80
3.6. İncelenen Örnek Sayısı ve Kayıt Yerleri………82
3.7. Ölçüler………..……….. 83
4. TARTIŞMA VE SONUÇ ………..…...…………86
4.1. Biyolojik Özellikler……….………86
4.2. Ekolojik Özellikler……….……….90
4.3. Karyolojik Özellikler………..95
KAYNAKLAR………..……..…..98
SİMGELER DİZİNİ
♂ Erkek
♀ Dişi
mm Milimetre
cm Santimetre
gr Gram
km Kilometre
km2 Kilometrekare
mb Milibar
° C Santigrad derece
M Molar diş
P Premolar diş
I Kesici diş
ÇİZELGELER DİZİNİ
ÇİZELGE
Çizelge 1.1. 2007 yılı Şubat-Ekim aylarındaki meteorolojik veriler………...…..21 Çizelge 3.1. Myocastor coypus’un bireylerine ait ağırlık (gr), dış karakter
ölçüleri (cm) ve iç karakter ölçüleri (mm), 1: Ergin erkek (♂), 2:
Genç dişi (♀), 3: Yarı Ergin dişi (♀)……….…...….83 Çizelge 3.1. (devam) Myocastor coypus’un bireylerine ait ağırlık (gr), dış
karakter ölçüleri (cm) ve iç karakter ölçüleri (mm), 1: Ergin erkek (♂), 2: Genç dişi (♀), 3: Yarı Ergin dişi (♀)……....……….………84 Çizelge 3.2. Myocastor coypus’un yarı ergin dişisinden elde edilen erkek
embriyoya ait dış karakter ölçüleri ve ağırlığı…………..…….……85
ŞEKİLLER DİZİNİ
ŞEKİL
Şekil 2.1. Arazi çalışmalarının yapıldığı Iğdır İli haritası……….23 Şekil 2.2. Myocastor coypus’un baş iskeletinde iç karakter ölçülerinin alınış
yerleri. Üst çenenin üstten (A), alttan (B), yandan (C) ve alt çenenin yandan (D) görünüşü……….…...…………...30 Şekil 2.2. (devam) Myocastor coypus’un baş iskeletinde iç karakter ölçülerinin
alınış yerleri. Üst çenenin üstten (A), alttan (B), yandan (C) ve alt çenenin yandan (D) görünüşü…………...……..…...31 Şekil 3.1. Myocastor coypus ’da kafanın yandan görünüşü………..……...34 Şekil 3.2. Myocastor coypus ’da kulakların ve gözlerin konumu…………..……34
Şekil 3.3. Myocastor coypus ’da burun delikleri, vibresseler ve ağız yapısı
A: Palatal lob, B: Lingual lob……….……….…...…35 Şekil 3.4. Myocastor coypus ’da ön ayağın tabanı………....……...………36 Şekil 3.5. Myocastor coypus ’da ön ayağın yandan görünüşü…………..……….37 Şekil 3.6. Myocastor coypus ’da ardayağın tabanı………..………..37
Şekil 3.7. Myocastor coypus ’da ardayağın yandan görünüşü………..……38 Şekil 3.8. Myocastor coypus ’un kuyruk yapısı………..………..…….…38 Şekil 3.9. Ergin erkek bir Myocastor coypus ’un dorsalde kürk yapısı……….…39
Şekil 3.10. Beyaz kıllarla kaplı çene yapısı………...………40
Şekil 3.11. Seyrek kıllarla kaplı kuyruk yapısı………..…40
Şekil 3.12. Tüysüz ön ayak tabanı………...………..41
Şekil 3.13. Tüysüz arka ayak tabanı………..41
Şekil 3.14. Erkek Myocastor coypus ’da sık tüylerle kaplı genital bölge……..…42
Şekil 3.15. Dişi Myocastor coypus ’da seyrek tüylü genital bölge………..……..42
Şekil 3.16. Erkek, dişi ve yavrulardan oluşan bir Myocastor coypus ailesi…...44
Şekil 3.17. Erkek, dişi ve yavrulardan oluşan bir Myocastor coypus ailesi...…44
Şekil 3.18. İki genç bireyden oluşan bir grup………..…..45
Şekil 3.19. Dişi Myocastor coypus ’da ürogenital bölge………...……45
Şekil 3.20. Dişi Myocastor coypus ’da memelerin dorsalateral yerleşim yerleri I. Çift, II. Çift, III. Çift, IV. Çift meme ucu………….………...46
Şekil 3.21. Yonca tarlasında beslenen Myocastor coypus…...…….……….47
Şekil 3.22. Ocak ayında kamış köküyle beslenen Myocastor coypus……...…47
Şekil 3.23. Myocastor coypus ’da çekum (ç), ince bağırsak (i), kalın bağırsak (k) ve karaciğer (k.c)………...………...……...49
Şekil 3.24. Laboratuarda Myocastor coypus bağırsaklarından elde edilen koyu renkli sert dışkılar…………...……….………50
Şekil 3.25. Su üstündeki yükseltiyi beslenmek için kullanan iki Myocastor coypus………...………....51
Şekil 3.26. Gece faaliyet gösteren Myocastor coypus…...……….…………..….52
Şekil 3.27. Ocak ayında gündüz beslenen Myocastor coypus……….…………..53
Şekil 3.28. Birbirlerine sokularak ısınmaya çalışan bireyler……….54
Şekil 3.29. Myocastor coypus ’un suda yüzerken oluşturduğu ters “V”
şeklindeki dalgalar……….……….………..…...55
Şekil 3.30. Myocastor coypus’a ait kıl morfolojisi: uç kısım………56
Şekil 3.31. Myocastor coypus’a ait kıl morfolojisi: gövde kısmı…………..……56
Şekil 3.32. Myocastor coypus’a ait kıl morfolojisi: basal kısım…………...….57
Şekil 3.33. Penis ve anüsün bulunduğu bölge………58
Şekil 3.34. Myocastor coypus’da ergin erkekte penis (fallus) yapısı a: Lateral, b: Ventral, c: Dorsal………..………..58
Şekil 3.35. Myocastor coypus’da ergin erkekte baculum yapısı a: Dorsal, b: Ventral, c: Lateral………..………..59
Şekil 3.36. Dişi bireyde üro-genital bölgede bulunan anüsün konumu…...……..60
Şekil 3.37. Ergin erkek bireyde anüs ve penisin birbirine göre konumu……...…60
Şekil 3.38. Ergin erkek bireyde anüste bulunan salgı bezi papillaları……...……61
Şekil 3.39. Ergin erkek bireyde anüs dışarıya itildiğinde papillaların görünüşü………..………..………..61
Şekil 3.40. Kafatasının üstten görünüşü……….………...64
Şekil 3.41. Kafatasının alttan görünüşü……….………..…..64
Şekil 3.42. Kafatasının yandan görünüşü……….………...65
Şekil 3.43. Genç (a), yarı ergin (b) ve ergin (c) bireylerde kafatasının üstten görünüşü………..……….……65
Şekil 3.44. Genç (a), yarı ergin (b) ve ergin (c) bireylerde kafatasının alttan görünüşü………..………...…………..66
Şekil 3.45. Genç (a), yarı ergin (b) ve ergin (c) bireylerde alt çene yapısı……....66
Şekil 3.46. Ergin erkek bireyde üst çene dişlerinin yapısı………..……….……..67 Şekil 3.47. Ergin erkek bireyde alt çene dişlerinin yapısı…………..………67 Şekil 3.48. Ergin erkek bireyde alt (a) ve üst kesici (b) dişlerin yapısı………….68 Şekil 3.49. Genç dişi bireyde üst çene dişlerinin yapısı ve çeneye gömülü
durumdaki M3……….………..…….68 Şekil 3.50. Genç dişi bireyde alt çene dişlerinin yapısı ve henüz çeneye
gömülü durumdaki M3……….…….….…….69 Şekil 3.51. Yarı ergin dişi bireyde üst çene dişlerinin yapısı………...….……….69 Şekil 3.52. Yarı ergin dişi bireyde alt çene dişlerinin yapısı ve çeneye yarı
gömülü durumdaki M3……….…………....……...………70 Şekil 3.53. Genç dişi bireyde üst (a) ve alt çene (b) dişleri Ant: Anterior,
Post: Posterior, P: Premolar diş, M: Molar diş..………….…………70 Şekil 3.54. Yarı ergin dişi bireyde üst (a) ve alt çene (b) dişleri Ant: Anterior,
Post: Posterior, P: Premolar diş, M: Molar diş……..……….…..…..71 Şekil 3.55. Ergin erkek bireyde üst (a) ve alt çene (b) dişleri Ant: Anterior,
Post: Posterior, P: Premolar diş, M: Molar diş …………....……..….71 Şekil 3.56. Myocastor coypus ’un yaşadığı sazlık alan……….……...………….72 Şekil 3.57. Myocastor coypus ’un yaşadığı su kanalı……….………….…..73 Şekil 3.58. Araştırma alanında bulunan sucul ve yarı-sucul bitkilerin genel
görünümü…………..………...………74 Şekil 3.59. Myocastor coypus ’un yuva girişi ve dinlenme alanı………..75 Şekil 3.60. Myocastor coypus ’un kanal kenarında bulunan ve bir kısmı su
içinde olan yuva girişi………..………....76
Şekil 3.61. Ortamın vejetasyonunun üst üste yığılmasıyla oluşturulmuş
dinlenme yuvası ……….……….………77 Şekil 3.62. Ortamın vejetasyonunun üst üste yığılmasıyla oluşturulmuş
dinlenme yuvası ………..………77 Şekil 3.63. Saz kesiminden sonra Myocastor coypus’un yaşadığı sulak
alan...79 Şekil 3.64. Suya verilen elektrik sonucu ölen balıklar……….……..79 Şekil 3.65. Suya verilen elektrik sonucu ölen su kaplumbağası….……...………80 Şekil 3.66. Myocastor coypus’da erkek bireye ait metafaz plağı. Oklar ikincil
boğumları göstermektedir………...……….…………81 Şekil 3.67. Myocastor coypus’un karyotipi. Oklar ikincil boğumları
göstermektedir………...………...………82
1. GİRİŞ
Memeliler (Mammalia) sınıfı Rodentia takımı Sciurumorpha, Myomorpha ve Hystricomorpha olmak üzere üç alt takıma ayrılmaktadır(1,2). Sumaymunu olarak adlandırılan Myocastor coypus (3), büyük Hystricomorph bir rodent olup yarı-sucul yaşama uyum sağlamıştır ve arka ayakları perdelidir. Ön ayaklarında perde bulunmaz. Ayakları 5 parmaklıdır. Dış görünüşü bakımından sıçan benzeri, silindirik, uca doğru sivri bir kuyruğa sahiptir. Kafatası büyüktür ve zygomatik yaylar dışa doğru genişlemiştir. Ağız etrafı ve çenesi beyaz kıllarla kaplıdır. Önde iki tane portakal renkli kesici diş yer alır. Ağzı kapalı olsa bile bu kesici dişler görülebilir(4). En büyük kemirici türlerinden biri olan Myocastor coypus (sumaymunu) Güney Amerika’dan dünyanın çeşitli bölgelerine kürkünden faydalanmak amacıyla dağılmıştır(5-9).
Myocastor coypus’un esaret altında üretim çiftliklerine Arjantin öncülük etmiş ve bunu Avrupa, Amerika, eski Sovyetler takip etmiştir. Bu çiftliklerden kaçanlar doğada çoğu kez istilacı populasyonları meydana getirmiş, veya bazı ülkelere planlı olarak salıverilmiştir(10-12). 1900’lü yılların başında dünyanın bir çok yerinde; Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, İngiltere, Fransa, Hollanda, İskandinavya, Almanya, Kafkaslar, Asya’nın kuzeyi ve merkezi, Japonya, Orta Doğu ve Doğu Afrika’da yerleşmiştir(6,10,11,13).
Güney Amerika’daki doğal alanının büyük kısmında ticari adı “nutria”
olan Myocastor coypus sulak alanlarda, bataklıklarda, nehir ve göl kıyısında yarı
sucul bir hayat sürer. Güney Şili ve Tierra del Fuego’da (Şili) kanal ve koylarda bulunur. Habitatları çoğunlukla buzullarla beslenen derelerin ağzıdır ve koloniler buzullarda yüzen buz blokları arasında görülür. Myocastor coypus tatlı ve tuzlu suda da bulunabilir. Myocastor coypus Güney Amerika’ya özgüdür. Bolivya’nın orta kesimlerinden Güney Brezilya’dan Tierra del Fuego’ya dek uzanan dağılımları vardır. Günümüzde Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika’da da bulunmaktadır(14).
Myocastor coypus’un Türkiye’ye yakın olan ülkelerden Bulgaristan(15), Yunanistan ile İsrail(16,17), Gürcistan ile Rusya(17-19), Ermenistan ile Tacikistan(17), Azerbaycan, Türkmenistan ile Kazakistan(17,18) ve İran’dan(20) yayılış kayıtları verilmiştir.
Türkiye’de batıda, Edirne ve civarında(21,22), doğuda ise Kars ve Iğdır’da(23-25)yayılış göstermektedir.
Kemirici türlerinden bazıları insan ve diğer hayvanlara veba, tifo, tifüs ve tularemi gibi son derece tehlikeli hastalıkları bulaştırdıkları bilinmektedir(26-28). Diğer yandan, kemirici hayvanlar yaban hayatının besin kaynaklarından önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Böylece pek çok yılan, kuş ve memeli türü varlığını adeta kemirici hayvanlara borçludur.
Bitkisel besinlerle beslenen kemirici türlerine, daima tarım zararlıları olarak bakılmaktadır(29,30). Bu sebeple tarım alanlarında kemirici türlerini yok etmek için, zehirli ilaçlarla mücadele yapılmakta ve bu zehirli ilaçların özellikle diğer memeli ve kuş türlerini de yok ettiği bilinmektedir(31). Kemirici populasyonlarını zararsız seviyede, kontrol altında tutabilecek bir mücadele
yöntemi ancak onların biyolojik ve ekolojik özelliklerinin bilinmesiyle mümkün olabilir(32).
Myocastor coypus Türkiye faunası açısından egzotik bir tür olmasına karşın, dar ve sınırlı alanlarda da olsa yayılış göstermektedir. Bu nedenle ülkemiz biyo-çeşitliliği açışından büyük bir önem arz etmektedir. Ülkemizde yaban hayatının göstergesi olan yabani hayvanlar yaşamlarını güçlükle sürdürebilmektedir.
Bu araştırmada Iğdır ilinin Karakoyunlu ve Aralık ilçelerinde yayılış gösteren Myocastor coypus’un bazı biyolojik ve ekolojik özellikleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Yarı sucul bir hayata uyum sağlamış ve istilacı bir özellik gösteren Myocastor coypus’un sadece yayılışa dayalı bir kaç kaydı dışında biyolojisi ve ekolojisi ile ilgili Türkiye’den herhangi bir kayıt yoktur. Myocastor coypus’un biyolojisi ve ekolojisi bu çalışmanın esas amacını oluşturmaktadır.
1.1. Genel bilgiler
1.1.1. Ordo: Rodentia (Kemiriciler)
Kemiriciler takımı Yeni Zelanda ve Antartika hariç bütün kıtalar ve büyük adalarda yaklaşık 30 familya ile yayılış göstermektedir. Kemiriciler karasal ve bazen de yarı-sucul, plasentalı, bazı gruplarda paraşüt benzeri bir membran bulunmasına rağmen gerçek uçucu olmayan memelilerdir. Ayakları tırnaklı (unguiculate) yapıdadır. Rodentia takımı üyeleri diğer memeli grupların hiçbirisine benzemeyen diş yapıları sayesinde hemen tanınabilirler. Kesici dişler üstçene ve altçenede tek bir çifte indirgenmiştir. Kesici dişler köksüzdür, devamlı olarak gelişir ve keski şeklinde bir kesici kısma sahiptir. Altçenedeki kesiciler geriye doğru çenenin boğumlu kısmına varıncaya kadar uzanan bir oyuk içinde yer alır(2,28,33).
Kemiricilerde köpek dişleri yoktur, bu yüzden kesiciler ve yanak dişleri arasında diastema denen geniş bir boşluk vardır(33). Kesici dişlerin kırılması halinde yerine diş çıkmayacağından, kırılan dişin karşısındaki diş devamlı büyüyerek hayvanın ölümüne neden olur(34).
Rodentia takımı, Memeli sınıfının en büyük takımıdır. Türlerin büyük çoğunluğunu fare ve sıçanlar oluşturmaktadır. Karasal ve sucul habitatlarda yaşarlar ve bir çok tür birey sayısı bakımından oldukça zengindir. Kemiricilerin büyük çoğunluğu tohum yiyici olup bir kısmı böcekçil, bir kısmı otçul ve bir kısmı da omnivordur(28).
1.1.2. Familya: Myocastoridae
Memeliler (Mammalia) sınıfına mensup Sumaymunları (Myocastoridae) bugün dünyada sadece Myocastor cinsi ile temsil edilmektedir(4).
Dış görünüşü bakımından sağlam ve güçlüdür. Ordo’nun oldukça iri familyalarından biridir. Dış özellikleri sucul yaşama çok iyi adapte olduğunu gösterir. Arka ayaklarının dördü perdelidir. Beşinci parmak serbest olup muhtemelen kürkü temizlemek amacıyla kullanılır. Arka ayakları ön ayaklarından daha büyüktür, ön ayakları çok gelişmemiş bir pollex taşır ve iyi gelişmiş dört parmak keskin tırnaklıdır. Kafatası diğer Neotropikal Echimyidae’lerden daha ağır kaslarla bağlanmıştır. Afrika Thryonomys’lerine bu karakteri ile diğer ordo üyelerine kıyasla daha çok benzemektedir. Paroccipital yapılar çok uzamıştır. Her standsin lateral yapısı aşağıya doğru kemik ucundan iyice ayrılmıştır. Yanak dişlerinin büyüklüğü M3’ten öne doğru belirgin bir şekilde azalır, bunlar yarım köklüdür ve içeri ve dışarı doğru tekrarlayan kıvrımlarla genişler. Damak güçlü bir şekilde öne doğru daralır(35).
1.1.3. Genus: Myocastor
Corbet ve Southern(28), Osgood(36)’a göre günümüzde bir türü bulunan Myocastor coypus’un 5 alt türü tanımlanmıştır. Ancak bunlardan sadece 4’ü adlandırılmıştır: Myocastor coypus coypus, M. coypus bonariensis, M. coypus melanops ve M. coypus santacruzae. Bunlardan M.c. bonariensis en geniş yayılışa
sahiptir (Arjantin, Uruguay, Paraguay, Güney Brezilya) ve İngiltere’deki temsilcisi buna en yakındır. Dünyanın farklı bölgelerine yayılan alt türünün M.
coypus bonariensis olduğu ifade edilmektedir. Bu alt tür Güney Amerika’nın daha kuzeyi olan alt tropik bölgedendir.
1.1.4. Myocastor coypus’un Genel Özellikleri
Myocastor coypus’un kısa bacakları, uzun yuvarlak bir kuyruğu vardır.
Kafa büyüktür ve hemen hemen üçgendir, kulaklar küçüktür ve vibrissae uzundur.
Ağız valvular olup dudaklar kesici dişlerin ardında kapanır(4). Kulaklar, gözler ve nostriller kafanın üst kısmında bulunur, bu da Myocastor coypus’un sucul alışkanlıklarını yansıtır(37).
Yetişkin bir M. coypus’un dış ve iç karakter ölçülerine ilişkin ortalamalar ve en üst değerler şöyledir: baş-beden uzunluğu 521 (472-575); kuyruk uzunluğu 375 (340-405); ardayak uzunluğu 135 (120-150); kulak uzunluğu 27 (25-30);
occipitonasal uzunluk 114,2 (102.2-126.4); condylobasal uzunluğu 106.9 (94.0- 117.4); zygomatic genişlik 68.1 (60.3-76.5); interorbital genişlik 31.1 (27.8-35.5);
mastoid genişlik 50.9 (43.7-58.4); üst diastemanın uzunluğu 32.1 (28.1-35.4); üst diş kemerinin alveolar uzunluğu 27.8 (22.5-29.3); alt çene yüksekliği 34.5 (30.1- 39.5); alt diastemanın uzunluğu 20.2 (18.6-23.2); alt diş kemerinin alveolar uzunluğu 32.1 (30.5-33.3). Erkekler genellikle dişilerden daha büyüktür, sırasıyla 6.7 ve 6.36 kg’dır(38).
Arka ayaktaki ilk dört parmak perdelidir, beşincisi serbesttir(1). Ön parmaklarda güçlü pençeler vardır ve pollex küçüktür. Ayakların tabanları tüysüzdür(39).
1.1.5. Sistematik
Regnum: Animalia Phylum: Chordata Classis: Mammalia Ordo: Rodentia
Subordo: Hystricomorpha Infraordo: Hystricognathi Parvordo: Caviomorpha
Familya: Myocastoridae Ameghino(40), 1902 Genus: Myocastor Kerr, 1792
Species: Myocastor coypus (Molina, 1782) Mus coypus Molina, 1782;
Tip lokalite: River Maipo, Şili
1.1.6. Taksonomi
Vinogradov ve Argiropulo(18) Myocastor coypus’un Capromyidae familyası içinde olduğunu belirtmektedir. Corbet ve Southern(28) Myocastor coypus’un Capromyidae familyası içinde ayrı bir cins olduğunu ancak bazen de ayrı bir familya (Myocastoridae) içerisinde bulunduğunu kaydetmektedir. Corbet
ve Hill(41) Myocastor coypus’un ayrı bir familya yani Myocastoridae içerisinde yer aldığını ifade etmektedir.
Myocastorid’ler, Echimyid ve Capromyid’lerle ilişkili olsa da Myocastorid’leri aynı familyadaki bu taxalarla bağlamayı önleyen pek çok morfolojik farklılık vardır(14,42,43).
Emmons(44) ise, Myocastor coypus’un Echimyidae içinde yer alamayacağını ve ayrı bir familya içinde yer alması gerektiğini belirtmektedir.
Myocastor coypus’un üst sınıflandırılması çelişkilidir. Myocastoridae, Echimyid ve Capromyid’lerle bağlantılı olsa da çeşitli morfolojik farklar nedeniyle aynı familyada olması mümkün değildir. Dolayısıyla günümüzde Myocastor coypus Myocastoridae familyasına konmaktadır(44).
1.1.7. Dış Morfolojik Karakterler
1.1.7.1. Baş
Kafa büyük ve hemen hemen üçgendir, kulaklar küçüktür ve vibrissae uzundur. Ağız valvular olup dudaklar kesici dişlerin ardında kapanır(4). Kulaklar, gözler ve nostriller kafanın üst kısmında bulunur(37). Capromyid’lerde rhinarium büyük ve çıplaktır, kısa tüylerle kaplı bir alanın içinde olup etrafı tüylerle çevrelenmiştir, önde median bir olukla işaretlenmiştir. Nostriller anterior olarak uzamış ve genişlemiştir. Myocastor coypus’da ise rhinarium Capromyid’lere
median oluk yoktur. Nostrillerin kendisi daha küçük, burun deliği valvular ve hilal şeklindedir(45).
Myocastor coypus’un erginlerinde yüz kıllarından interramal ve genal kıllar yoktur ancak genç bireylerde tespit edilmiştir(45).
Hystricomorph rodentlerde ağız yapısı diğer rodentlerden oldukça farklıdır. Bunlarda yanaklar her iki taraftan uzayarak üst ve alt kesici dişlerin etrafında ayrı ayrı birleşirler. Üst kesici dişlerin içinden çıktığı kalın deri yapıya palatal lob, alt kesici dişlerin içinden çıktığı kalın deri yapıya ise lingual lob denir(45).
Hystricomorph rodentlerden sadece Caelogenys paca’da yanağın dışında bir girişi olan yanak kesesi bulunur, Myocastor coypus’da ise bu kese bulunmaz(45).
Myocastor coypus’da kulak yapısı Capromyid’lere göre daha aşağıda ve daha yuvarlak yapıdadır. Kulak kepçesinin yukarı sınırında ve antitragusun arkasında yapraksı bir çıkıntı bulunur. Antitragus Capromyidlere göre daha iyi gelişmiştir. Antitragusun üzerinde suyun kulak deliğine girmesini önleyen bir tutam kıl mevcuttur. Aynı amaç için kulağın üstünde kısa kıllarla örtülü diğer bir bölge daha vardır(45).
1.1.7.2. Üyeler
Myocastor coypus’un ön ayak parmaklarının uzunluğu ve düzeni Capromyid’lere benzese de, dört ana parmak görece daha kısa ve kalın, tırnaklar
ince ve daha az keskindir. Polex çok az gelişmiştir. Avuç içindeki yastıkçıklar iyi gelişmiştir ve büyüktür. Ortadaki lob yanlardakine oranla iki kat büyüktür. Carpal petteki iki yastıkçık birbirinden derin bir bölümle ayrılmıştır. Ön ayak içinin tamamı ışınsal olarak dizilmiş squamiform papillalarla kaplanmıştır. Arka ayak, ön ayağa oranla parmakların uzunluğundan dolayı daha büyüktür. Üçüncü parmak en uzun, ikinci ve dördüncü ondan biraz daha kısa, beşinci dördüncüden daha kısadır. Birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü parmaklar arasında yüzme perdesi bulunur. Dördüncü ile beşinci parmaklar arasında perde yoktur. Ancak buradaki perde beşinci parmak üzerinde serbest olarak bulunur. Plantar pet birinci, ikinci, üçüncü ve beşinci parmaklar üzerinde derinin lobları olarak belli belirsiz görülür.
Topukta metatarsus çıplaktır. Ayağın ön tarafı plantarda ve parmaklarda olduğu gibi squamiform papillalar ile kaplı olup topuk daha yumuşaktır(45).
Myocastor coypus’da kuyruk hafifçe uzun, silindirik ve oldukça kalındır.
Fakat sucul yaşama adapte olmamıştır. Genel olarak yüzerken dümen olarak ve kendini ileriye doğru kuvvetlice itmek için kullanılır(45).
1.1.7.3. Kürk Rengi
Myocastor coypus’da kürk, yumuşak, yoğun alt tüyden ve uzun koruyucu kıllardan oluşur(37). Alt tüy abdomende en yoğun hale gelir ve kış aylarında kalınlaşır(4). Renk, sarı-kahverengi ile koyu kahverengi arasında değişir(1,46). Çene beyaz tüyle kaplıdır. Kuyruk seyrek tüylüdür(39).
1.1.8. İç Morfolojik Karakterler
1.1.8.1. Kafatası
Myocastor coypus’da nasaller az çok kavisli, frontaller geniş ve düz, pariateller son derece alçalmıştır. Erginlerde çok güçlü saggital kabartı bulunur.
Saggital kabartı keskin uçludur. Fakat kısa squamasal yapı frontallere doğru küçük postorbital yapıya dönüşür. Anterior zygomatik kök normalden daha geride olup diş kökünün ortasına doğru uzar. Occipital bölge yüksek ve çıkıntılıdır.
Bullae yanlamasına yayılma eğilimindedir. Damak öne doğru çok dar olup arkaya doğru genişler. İnfraorbital foramende sinir geçişi için fasial kanal vardır(35).
Zygomatic yay geniştir. Jugal, lacrimal kemikle bağlı değildir ve lacrimal kanal rostrum yanında açık değildir(39,43).
Alt çene belirgin bir şekilde dışa doğru büküktür. Yanak dişleri oldukça hypsodonttur. Genç bireylerde diş serisinin temel dizilimi önde iki tane dışa doğru çıkıntılı yapıya sahiptir. İkinci dizi dişlerin ortasına doğru olup iki internal kıvrımlıdır. Birincisi hemen hemen ikincinin dışına rastlar. İkinci arkaya doğru yerleşik olup dik bir şekilde dişe doğru uzanır ve arka bölümü tamamen keser.
Kıvrımları çevreleyen diş minesi geniştir. Alt diş dizisinde üç tane içte bir tane dışta re-entrant kıvrım vardır. P4 küçük extra iç kıvrıma sahiptir. M3 erginde her iki çenede belirgin bir şekilde en büyük diştir. M2 belirgin bir şekilde öndeki dişlerden daha büyüktür. Yaş ilerledikçe aşınma artma eğilimindedir. Kesiciler geniş ve güçlüdür(35).
Diş formülü 1.0.1.3. / 1.0.1.3. olup incisorler bütün gelişmiş erkeklerde 15 mm genişlikte dişilerde ise 12 mm’dir. Erkeklerde ön mine portakal renginde olup dişilerde portakal renginden sarıya doğrudur. Premolarlar ve molarlar düzenli bir biçimde sıralanır. Öğütücüler düz yüzeylidir(28).
1.1.8.2. Fallus ve Baculum
Myocastor coypus’da penis (fallus), anüse yakın bir mesafede ve geriye doğru açılan, içeriye doğru çekilebilen prepuce (sünnet derisi) yapısının bulunduğu uçta ince, dibe doğru kalınlaşan bir yapıdadır. Üro-genital açıklık uçta olup penis tepesi ince ve noktalı bir yapıdadır. Glandular kesenin açıklığı kırışık dudaklı bir yarık şeklinde ve kese duvarı boylamasına katlanmıştır. Kese bölgesinin etrafında penis uzamış, tepe ucu azar azar incelmiş ve dipte daralmış, incelen kısım tekrar eden kısa spiküllerle kaplanmıştır(45).
Penis diğer kemiricilerde olduğu gibi posterior olarak sivridir(47,48). Penisde, prepuce ve glans penis mevcut olup sacculus urethralis ile baculum da bulunur. Baculum silindirik olup ossified kemikten, geçiş bölgesinden ve cartilaginous tipten oluşur. Bacular uzunluk 15 ila 25 mm arasındadır. Sacculus urethralisin tabanında büyük spiküller yoktur(45,49,50).
1.1.8.3. Dişilerde Genital Organ Yapısı
Myocastor coypus’da vulva, kemerli ve enine bir açıklık olup anüsün üstüne yakın klitorisin uzantısıyla kapatılmış olup kılsız genital alanın ortasında bulunur. Klitoris, kısa koni şeklinde ve hafifçe kıllı olup üretranın açıklığını oluşturmaktadır(45). Vajinal orifice, uriner papillanın altında bulunur.
Cartilaginous os klitoris vardır. Uterus duplex olup yumurtalar kabuklu değildir.
Yumurtaların ortalama uzunluk, çap ve kütle değerleri sırasıyla 12 mm, 7.5 mm ve 186 mg’dır(49). Vajinal orifice 4. yada 5. ayda açılır(51); hiç kapanmadığı(48,52), biraz kapandığı(51) yada tamamen kapandığı(53) bildirilmiştir. Plasentaların, büyük kan damarlarıyla uterin çeperine bağlı olan iyi gelişmiş decidua basilisi vardır(54).
1.1.8.4. Anüsün Yapısı
Myocastor coypus’da anüs, etrafı kıllı bir açıklık olup kuyruk köküne yakın bir yerde bulunur. Dişilerde anüs kılsız üro-genital bölgede bulunur, fakat erkeklerde anüs ile penis arasında çok kıllı bir bölge bulunur. Her iki eşeyde de anal bezler solid median kütle şeklinde olup, dört çift küçük papilla açıklığı ile sekresyon yapar ve anüsün dışarı itilmesiyle ortaya çıkar(45).
1.1.9. Biyolojik Özellikler
Myocastor coypus’nun üreme kapasitesi çok yüksektir. 1-13 embriyo oluşur. Bunlardan 3-5 yavru meydana gelir. İlk doğan yavrular dikkat çekici bir şekilde sonrakilerden küçüktür. Yavrular doğduklarında tamamen kürklü ve aktif olup incisor ve premolarlar fonksiyoneldir. Erginler büyük yapılı olmasıyla ayırt edilir. Tam gelişmiş erkekler 7 kg’ın üzerindedir. Hamile olmayan dişiler ise yaklaşık 1 kg daha hafiftir. Kapaklı burun deliklerine sahiptir(55-58).
Myocastor coypus’un potansiyel ömrü 6.3±0.4 yaştır. Güney Amerika’daki diğer kemiricilerde olduğu gibi Myocastor coypus’un vücut kütlesine rağmen uzun bir hamilelik dönemi vardır(59-61). Hamilelik dönemi 127 gün ile 139 gün arasında değişir(48,52,54,62,63). İlk doğum yaşı değişebilir, genellikle 6 ay ile 15 ay arasında görülür(64,65).
Myocastor coypus sezona bağlı olarak doğum yapmaz(55-58). En fazla doğum görülen dönemler Oregon’da Ocak, Mart, Mayıs ve Ekim aylarıdır(51). Lousiana’da ise Aralık-Ocak ve Haziran-Temmuz aylarıdır(66). Ortalama yavru sayısı 3 ile 6 arasında değişir(67,68). Kış aylarında yavru sayısı azalır(54,58,68,69). Yiyeceğin bol olduğu ve kışların ılık geçtiği yerlerde ise yavru sayısı daha fazladır(55). Uterusun sağında sola göre daha fazla fetus vardır(58,66,70).
Embriyoların yaşı kütlelerinden veya baş-beden uzunluğundan tahmin edilebilir(54,71). Embriyonik gelişme ilk ayda yavaştır. Embriyo bir hücre kütlesi içinde yer alır(54).
Yavruların doğumdaki ortalama vücut kütlesi yaklaşık 225 gr.(54) olup ilk beş ayda yavrular hızla kilo alır(51). Doğumda kütle bakımından dişi ile erkek
yavru arasında farklılık yoktur. Ancak tamamen büyüyen erkekler dişilerden %15 daha ağırdır(72). Yavrular yumuşak tüyle kaplı olup birinci ayın sonuna doğru kuyruk tüyleri çıkar. İngiltere’deki sumaymunlarında süt verme 7.7 hafta sürer(73).
Vücut kütlesi, 6 yaşına kadar olan erkekler için ve 2 yaşına kadar olan dişiler için yaş tayininde kullanılır(74). Yaş ayrıca göz-lens kütlesine bağlı olarak da saptanır. Cinsiyet ve besin statüsü gibi değişkenler lens kütlesi üzerinde önemli etkiye sahip değildir(56). Brown(55) vücut kütlesine ve kürk özelliklerine göre Myocastor coypus’u genç, yarı ergin ve ergin olarak sınıflandırmıştır. Adams(66) da Myocastor coypus’u ardayak uzunluğunu temel alarak sınıflanmıştır.
1.1.10. Ekolojik Özellikler
Genellikle ırmak, nehir ve göllerin sığ ve sazlarla kaplı kesimlerinde yaşarlar. Daha çok alçak rakımlı bölgelerde yaşasalar da And Dağlarının 1,190 m’lik alanlarında da yaşadıkları belirtilmiştir. Genellikle tatlı suları tercih etseler de Şili’deki Chonos Archipelago populasyonu tuzlu suda varlığını sürdürmektedir(75,76). Myocastor coypus çeşitli sucul habitatlarda yaşar. Şili’de ki habitatları, su yolları, nehirler, göller, bataklıklar ve bitkilerle yakın yerlerdeki sulardır. Genellikle alçak yüksekliklerde yaşarlar ancak And Dağlarının 1,190 m’lik bölgelerinde de görülebilirler(75).
Myocastor coypus genellikle 45-90º eğimli yerlerde tünel kazar(51). Tüneller 1 ile 6 m arasında değişir ve çeşitli girişleri vardır(19,51,52). Arjantin’de
tünel sıcaklığı 8-10º C’dir. Platform yuvaları lokal bitkiler kullanılarak oluşturulur(4).
Yuva bölgesi olarak çamurlu kenarları tercih eder. Yuva girişleri su seviyesinde bulunur ve tünellerle bağlantılı genişçe kovuklar su seviyesinin üstündedir. Myocastor coypus’un verdiği en büyük zarar sulak alanların toprağını bir arada tutan doğal bitki örtüsüyle beslenmesidir. Bu da toprak erozyonuna neden olur. Yuva yapmak için kazdıkları oyuklar başlıca sorun teşkil eder.
Myocastor coypus’un nehir kenarlarında açtıkları kovuklar yüzünden toprak erozyonları meydana gelir. Kovuk açma yaygın olarak rapor edilen zararlardandır.
Kovuklar yol yataklarında, sığ su kenarlarında, barajlarda ve bentlerde yer alır.
Toprak yağmur veya su seviyesinin yükselmesiyle ıslanır ve çöker. Yağmur kovukların yıkanmasına ve büyümesine neden olur. Bu da hayvanın verdiği zararlara katkıda bulunur. Yoğunluğu fazla olan populasyonlar dışında Myocastor coypus’un verdiği zarar minimaldir(77-82). Ancak drenaj sistemlerine, tahıllara ve doğal bitkilere zarar verdikleri bilinmektedir. Tüneller kimi zaman tarlaların sulanmasını sağlayan nehir yataklarına nüfus etmektedir yada bunları zayıflatmaktadır(83).
Ara sıra tatlı su midyeleri ile beslenmeleri hariç genellikle herbivordur.
Farklı bitkilerin farklı bölümleriyle beslenir. Yıl boyunca çayır otlarının yapraklarıyla beslenir. Besinleri arasında kamışlardan Carex elata, Carex riparia, sazlardan Sparganium erectum, Phragmites communis ve Typha yer alır.
Myocastor coypus arka ayakları üzerinde oturup bir yada iki ön ayağıyla besinini tutar ve yer. Büyük olan besinleri ise eline alabileceği küçüklüğe gelinceye kadar yerde yer. Yüksekte olan besinleri örneğin olgun buğday başaklarını ön ayakları
ile aşağıya doğru çeker yada gövdesini ısırıp yer. Bitkileri üst bölümden başlayıp toprak seviyesine kadar bazen de toprak seviyesinden 20 cm altına hatta köklere ve rizomlara kadar kazarak yer(64).
Kaliforniya’da şeker kamışı tarlalarının kenarlarındaki alanların % 11’inin zarar gördüğü ileri sürülmüştür. Myocastor coypus yonca, pirinç, çavdar ile beslenebilir(84). Ayrıca meyve ve kabuklu yemiş ağaçlarına, orman ağaçlarına zarar verebilir(85). İngiltere’deki Myocastor coypus’un mevcut bütün tahıllarla beslendiği ancak Circuta virosa ve Rumex hydrolapathum’un en fazla tercih ettiği bitkiler olduğu belirtilmiştir(78,86). Kök tahılları ise daha çok kış mevsiminde yediği ifade edilmiştir(78,82,86).
Myocastor coypus fırsatçıdır, doğal ve rastgele bulunduğu alanlarda çok çeşitli bitkiler tüketir. Diyetinin büyük bir kısmını su bitkileri oluşturur(87,88). Myocastor coypus beslenme platformu olarak suda yüzen nesneleri kullanır(52).
Yoğunluğu fazla olan populasyonlar dışında Myocastor coypus’un verdiği zarar minimaldir(77-82). Ancak drenaj sistemlerine, tahıllara ve doğal bitkilere zarar verdikleri bilinmektedir. Tüneller kimi zaman tarlaların sulanmasını sağlayan nehir yataklarına nüfus etmekte yada bunları zayıflatmaktadır(83).
Myocastor coypus’a Toxoplasmosis(89), Papillomatotis(90), kuduz(91), Eguine encephalomyeletis(92), Salmonellosis(93), Paratyphoid(94), Leptospirosis(95), Richattsia(96), Sarcopondiosis(97), Coccidiosis(98) bulaşabilir.
Myocastor coypus çeşitli öldürücü düşmanlara sahiptir. Aliev(10) evcil köpeklerin (Canis familiaris), altın çakalların (C. aureus), gri kurtların (Canis lupus) ve orman kedilerinin (Felis chaus) Sovyetler Birliği’nde Myocastor coypus’un en önemli düşmanları olduğunu belirtir. Güney Amerika’da ise
düşmanları: jaguar (Felis onca), dağ aslanı (Felis concolor), yabani kedi (Felis pardalis) ve küçük benekli kedi (Felis tigrinus)’dir(99).
Myocastor coypus ile beslendiği belirtilen diğer hayvanlar Canis rufus, Vulpes vulpes ve Mustela erminea(4)’dir. Ayrıca kırmızı şahin (Buteo lincatus), bataklık kuşu (Circus aeruginosus) ve Strix aluco gibi kuşlarda Myocastor coypus ile beslenmektedir(86,88,100).
Myocastor coypus’un erginleri tilki, yabani kedi, kır kurdu, susamuru ve insanların avıdır. Yavrular ise Amerikan vizonu, gelincik ve büyük boynuzlu baykuş tarafından avlanılır(28).
1.1.11. Karyolojik Özellikler
Myocastor coypus’un kromozomlarının diploid sayısı 42’dir. Bunlardan 7 çifti metasentrik, 10 çifti submetasentrik olup 2 çift telosentriktir(101,102). Temel kromozom sayısı 76’dır. Y kromozomu küçük ve akrosentriktir. Kromozomların bir çifti uydu taşır(103).
1.1.12. Iğdır İlinin Jeolojik Yapısı, İklimi ve Bitki Örtüsü
1.1.12.1. Jeolojik Yapı
Doğu Anadolu Bölgesi’nin Erzurum-Kars bölümünde yer alan ilin kuzey ve kuzeydoğu sınırını Aras Nehri ve bu nehrin yatağı boyunca geçen Ermenistan sınırı teşkil eder. Bölgenin doğu ve güneydoğusunda Nahçıvan ve İran, güneyinde Ağrı İli, batı ve kuzeybatısında ise Kars İli yer almaktadır. Yüzölçümü 3539 Km²’yi bulan ilin, Ermenistan ile hududunu boydan boya Aras Nehri teşkil etmektedir. Iğdır ilinin yaklaşık %74’ü dağlık, %26’sı da ovalık araziden oluşmakta olup, il genelindeki en önemli yükseltiler Büyük ve Küçük Ağrı, Zor, Durak ve Pamuk Dağları’dır. En önemli akarsuları ise Aras ve Karasu nehirleridir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve rutubetli bir mikroklima iklime sahip olan Iğdır’ın jeolojik yönden yapısı alüvyoniktir(104).
Dışa akışlı bir havza durumunda olan Iğdır ili, Aras Nehri ve kolları tarafından dış drenaja bağlanmaktadır. Kaynağını Bingöl Dağlarından alan Aras Nehri, Iğdır’dan geçerek doğuda Kura nehri ile birleşir ve Hazar Denizi’ne dökülür. Aras Nehri’nin toplam uzunluğu yaklaşık 930 km olup ülkemiz sınırları içindeki uzunluğu 548 km kadardır. Iğdır ili içerisinde kalan bölümümün uzunluğu ise 170 km’dir. Aras Nehrinin rejimi oldukça düzensiz olup Ocak ayında 42,2 m3/sn kadar olan değeri Şubat ve Mart aylarında çok yavaş yükselmekte fakat gerek karların erimesi ve gerekse de bahar yağışları nedeniyle Nisan ve Mayıs aylarında en yüksek değerine ulaşmaktadır(104).
Orta Karasu Çayı, Doğu Iğdır Ovasının güneyinde yer alır. Debisi 5 m3/sn dir. Sulama amaçlı olarak kullanılmaktadır. İletim kanalı ile Aras Nehrine dökülmektedir. Orta Karasu kaynağını Ağrı Dağı eteklerindeki Doğu Iğdır Ovası’nın güneyinde Bulakbaşı ile Hıdırlı köyleri arasında yer alan başlıca Bulakbaşı, Yazlık ve Güngören gibi yüksek debili sulardan alır. Bu sular Alüvyon-Bazalt kontağından çıkmaktadır. pH’ı 7,4- 8,2 arasında olup, orta sertlikte, orta tuzlu ve az sodyumludur(104).
Aşağı Karasu Çayı, Devlet Üretme Çiftliğinden doğar. Kuzeybatı- Güneydoğu yönünde Türkiye-İran sınırı boyunca akarak Dil Ovası ucundan Aras Nehri’ne dökülür. Başlangıçta debisi 1 m3/sn olup döküldüğü zaman 5m3/sn olur.
Yüksek tuzlu ve az sodyumludur. pH’ı 7,3-7,5 arasındadır. Ovanın diğer önemli yer üstü kaynakları da Yakup Deresi, Karaçomak Deresi, Güngörmez Deresi ve Gaziler Çayı’dır(104).
1.1.12.2. İklim
Iğdır Ovası ve çevresi, Türkiye ve Doğu Anadolu ölçüsünde kendine özgü iklim özellikleriyle “mikro klima” alanı içine girmektedir. Iğdır Rasat İstasyonunun 40 yıllık ölçümlerine göre, bu merkezde yıllık sıcaklık ortalaması 11.6 ºC, yıllık ortalama sıcaklık farkı ise 29.2 ºC kadardır. En yüksek sıcaklık değerlerine Ağustos 41.8 ºC, en düşük sıcaklık değerlerine de Aralık ayında -30.3 ºC rastlanmaktadır. Donlu günler sayısı 112.5 gün, yıllık ortalama yağış tutarı
257.6 mm. kadar olup, yağışların yarıdan fazlası 154.6 mm. ile ilkbahar ve yaz mevsimlerine isabet etmektedir. En az yağış ise 47.8 mm ile kış mevsiminde düşmektedir. Yıllık ortalama sıcaklık değeri, 11.6 ºC olarak tespit edilen Iğdır’ın çevre yerleşim birimlerinde ise bu değerler, Iğdır’ın yaklaşık 50 km. güneyinde bulunan Doğubeyazıt’ta 8.6 °C, 85 km. güneybatısındaki Ağrı’da 6.5 ºC ve 130 km. kuzeybatısındaki Kars’ta 4.3 ºC kadardır. Bölgede, donlu günler sayısı, Kasım ve Mart aylarında 14 günü aşarken Aralık, Ocak ve Şubat aylarında 24 günün üzerine çıkmaktadır. Bu durumda don olaylarına kış mevsiminde sıkça rastlandığı söylenebilir. Nisan ve Ekim aylarında ise don olaylarına daha seyrek rastlanır(104).
Arazi çalışmalarının yapıldığı 2007 Şubat-Ekim ayları arasındaki meteorolojik verilere göre en yüksek sıcaklık Temmuz ayında olup 37 ºC, en düşük sıcaklık Şubat ayında ve -19.2 ºC’dir. En çok yağış santimetrekareye 67.4 mm ile Nisan ayında düşmektedir (Çizelge 1.1.).
Çizelge 1.1. : 2007 yılı Şubat-Ekim aylarındaki meteorolojik veriler
2007 Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim
MİN SIC. ORT.
(°C) -6,8 1,6 5,4 12,6 16,4 18,9 18,9 15,4 9,2
MAX SIC.
ORT. (°C) 4,9 12,7 15,8 25,5 29,7 32,2 32,2 30,8 23,0
YAĞIŞ(cm2/mm) 8,4 51,3 67,4 28,2 35,3 32,3 41,7 0,0 41,5
KAR (cm2/mm) 19 3
ORT. SIC. (°C) -1,2 7,2 10,6 19,4 23,3 26.0 25,6 23,1 15,4
MAX SIC. (°C) 14.0 17,2 21,4 30,4 33,8 37.0 36,4 36,2 28,8
EN DÜŞ.SIC.
(°C) -19,2 -4,4 0,6 4.0 12,2 14,8 15,2 8,8 1,8
Basınç Ort.
(mb) 919,2 916,4 914,8 917,8 912,5 912,9 913,4 915,9 921,7
Rüz.Hız (m/sec) 1.3 1.7 1,7 1,6 1.8 1,8 1,8 1,4 1,1
Nis. nem. ort.
(%) 62,3 51,1 50,2 48,3 42,9 43,3 45,0 44,4 57,7
Topr. üst. sıc.
ort. (°C) -8,9 -0,1 3,7 10,4 14,3 17,4 17,4 13,5 7,2
1.1.12.3. Bitki Örtüsü
Bölgede, genel olarak depresyon alanı çevresinde yarı kurak iklim şartları, yüksek kesimlerde ise yarı nemli soğuk iklim şartları hüküm sürer. Bu özelliklere bağlı olarak ağaç yetiştirme sınırının altında bulunan ve yarı kurak iklim şartlarının görüldüğü depresyon alanına step vejetasyonu, yüksek kesimlerde dağ stepi ve Alpin vejetasyonu mevcuttur. Bölge, orman zenginliğinden büyük ölçüde yoksundur(104).
Ovanın, tuzlu-alkali topraklarında genellikle tuzcul bitkiler görülür. Bu vejetasyon, daha çok Doğu Iğdır ve Dil ovalarında yaygındır. Söz konusu bu yörelerdeki çorak arazilerde genellikle “kazayağı” familyasına ait bitki türlerine rastlanır. Özellikle taban suyunun yüksek olduğu alanlarda ve bataklıklarda sazlık ve kamışlıklara rastlanır, Aras nehri kıyısında elverişli bir yerleşme ortamı bulan söğüt ve yabani iğde ağaçları, su taşkınlarının etkilerinin azaltılmasında yardımcı olurlar(104).
Büyük ve Küçük Ağrı Dağları’nın kuzey ve kuzeydoğu eteklerinde, Aralık ilçesi dolaylarında kumul bitkiler yaygın olarak görülür. Büyük Ağrı Dağının kuzey kesimlerinde geniş yer kaplayan ve yer yer alüvyonlar üzerine kadar akmış bulunan genç bazalt örtüsü üzerinde çok fakir bir bitki örtüsünün varlığı dikkati çeker. Yine adı geçen dağların kuzey yamaçlarında huş ve titrek ağaççıklarına rastlanır(104).
2. MATERYAL VE YÖNTEM
Bu araştırma, 2007’nin Nisan-2008 Kasım ayları arasında Myocastor coypus’un yoğun olarak bulunduğu Iğdır ili Karakoyunlu ve Aralık ilçe sınırları içerisinde yer alan Karasu mevkii ve civarında arazi gözlemlerine ve kayıtlarına dayalı olarak yapılmıştır (Şekil 2.1). Araştırma alanı Iğdır ili Taşburun Beldesine bağlı Bulakbaşı, Yukarı Aktaş, İslamköy, Yazlık Köyü ve Karasu Köyleri arasında kalan yaklaşık 135 hektarlık sazlık alandan oluşmaktadır.
Şekil 2.1. Arazi çalışmalarının yapıldığı Iğdır İli haritası
Bu araştırmada elde ettiğimiz bulgular Nisan ayından itibaren düzenli olarak yapmış olduğumuz arazi çalışmaları sırasındaki kamera ve fotoğraf makinesi görüntüleri ile çeşitli gözlemlere dayanmaktadır. Myocastor coypus populasyonları gece ve gündüz aralıklı olarak izlenmiş, beslenme ve üreme biyolojileri ve ekolojileri ile birlikte davranışları da arazide gözlenerek kayıtlar tutulmuştur. Doğal çevrelerindeki habitat özellikleri, yuva yapıları, ayak izleri tespit edilerek ekolojik ve biyolojik özellikleri belirlenmiştir. Populasyon büyüklüklerine bakılarak türün yoğunluğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Yuvalar gözlenerek, populasyonu oluşturan birey sayıları tespit edilmeye çalışılmıştır.
Çiftleşme davranışları ile suda ve karadaki beslenme davranışları ve gün boyu yaptıkları faaliyetler izlenmiştir. Arazide beslenme ekolojileri ile ilgili gözlemler yapılmış ve ne tür besinlerle beslendikleri kaydedilmiştir.
Avcılar tarafından araştırma alanında iki Myocastor coypus (erkek ve dişi) örneği ölü olarak elde edilmiştir. Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Omurgalı Hayvanlar Araştırma Laboratuarına getirilen bu ölen örneklerin kan ve kemik ilikleri elde edilerek 72 saat boyunca kültüre alınmıştır.
Bu sürenin bitimine iki saat kala kolşisin ilave edildikten sonra standart preparatlama tekniği uygulanmıştır(105). Kromozom morfolojileri Zima(106)’ya göre sentromer indeksleri hesaplanarak tespit edilmiştir.
Vücut ağırlığı ve dört dış standart ölçü (tümboy, kuyruk, ardayak ve kulak uzunluğu) laboratuarda kantar, kumpas ve metre ile ölçüldükten sonra baş iskeletleri alınmış ve örnekler Mursaloğlu(107)’na göre standart müze örneği haline getirilmiştir. Kürk rengi ve kürk desenlerinin fotoğrafları çekilerek ve kıl
örneklerinin mikroskobik incelemesi yapılmıştır(108). Myocastor coypus’un kıl morfolojisi için koruyucu kıl örnekleri Benedict(109)’e göre dorsalden alınarak Hayat(110)’e göre JSM-5600 Taramalı Elekotron Mikroskopta incelenmiş ve fotoğrafları çekilmiştir. Kıl örnekleri 5 mlt glaciel asetik asit ve 95 mlt etil alkol (%70’lik) ile 15 dakika yıkanmış ve distile sudan geçirilerek temizlenmiştir.
Baş iskeletleri, laboratuarda % 15’lik amonyak çözeltisi ile 70 derecede kaynatılıp temizlenerek kurutulmuş ve her biri 0.01 mm hassasiyetli kumpas ile ölçülmüştür (Şekil 2.2.). Ölçüler, Miller(33) ile Harrison ve Bates(111)’e göre alınmıştır. Dişler, diseksiyon mikroskobu altında incelenmiştir.
Baculum örnekleri Lidicker(112)’e göre % 10’luk amonyak çözeltisinde 70ºC’deki benmaride 1.5 saat kaynatılarak, binoküler altında ince uçlu bir pens ve diseksiyon iğnesi yardımıyla temizlenerek incelenmiştir.
Örnekler laboratuarda, diş aşınım dereceleri, baş iskeletinin büyüklüğü, kemikleşme durumu, morfometrik değerler, arazide embriyo ve memelerdeki süt bezi faaliyetleri ile testis büyüklüğüne ve vücut ağırlığına dayanarak yaş gruplarına ayrılmıştır.
Myocastor coypus Çevre ve Orman Bakanlığı’nın 2006-2007 av dönemi merkez av komisyonu kararının ikinci bölümünde yer alan MADDE 2-(1)’de ; bu kararın ekindeki EK LİSTE-I’de Türkçe ve Latince isimleri belirtilen yaban hayvanları ile birlikte kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrası gereğince Bakanlıkça koruma altına alınmıştır.
2.1. Dış Karakter Ölçüleri
Tümboy: Sırt üstü milimetrik bir metre üzerine yatırılan örneğin burun ucundan kuyruğun etli kısmının sonuna kadar olan mesafe.
Kuyruk uzunluğu: İlk kuyruk omurunun başlangıcından kuyruğun etli kısmının sonuna kadar olan mesafe.
Ardayak uzunluğu: Topuğun en arka noktasından en uzun parmağın tırnak ucuna kadar olan mesafe.
Kulak uzunluğu: Dış kulak kanalı önündeki en alt noktadan kulak kepçesinin tepe noktası arasındaki mesafe.
2.2. İç Karakter Ölçüleri
Condylobasal uzunluk (1): Occipital kondillerin en ard noktalarını birleştiren hat ile kesiciler arasındaki premaxilla kemiklerinin en ön noktalarını birleştiren hat arasındaki en kısa mesafe.
Basal uzunluk (2): Foramen magnum’un ventralindeki en ön noktası ile premaksilla kemiğinin en uç noktaları arasındaki mesafe.
Basilar uzunluk (3): Foramen magnum’un ventralindeki en ön noktası ile üst kesici alveollerinin en ard noktalarını birleştiren doğru arasındaki en kısa mesafe.
Condylobasillar uzunluk (4): Occipital kondillerin en ard noktalarını birleştiren hat ile üst kesici alveollerin en ard noktalarını birleştiren doğru arasındaki en kısa mesafe.
Occipitonasal uzunluk (5): Occipital kemiğin en ard noktası ile nasal kemiklerin en uç noktası arasındaki mesafe.
Üst diastema uzunluğu (6): Sağ üst kesici dişin alveolünün en ard noktası ile sağ P4 alveolünün en ön noktası arasındaki mesafe.
Foramen incisiva uzunluğu (7): Foramen incisivanın ön noktalarını birleştiren doğru ile ard noktalarını birleştiren doğru arasındaki mesafe.
Nasal uzunluk (8): Nasal kemiklerin en ön noktası ile nasofrontal dikişin ortasından geçen düzlem arasındaki mesafe.
Üst molar alveol uzunluğu (9): Sağ P4 alveolünün en ön noktası ile M3 alveolünün en ard noktası arasındaki mesafe.
Üst molar uzunluğu (10): Sağ P4 ‘in en ön noktası ile M3 ‘ün en ard noktası arasındaki mesafe.
Bullae uzunluğu (11): Bullae’nin en ön noktası ile arkada paraoccipital çıkıntıya temas ettiği nokta arasındaki en kısa mesafe.
Interorbital genişlik (12): Orbit çukurlarının iki yandaki frontal kemik çıkıntılarının ön tarafında birbirine en yakın olduğu iki nokta arasındaki en kısa mesafe.
Occipital genişlik (13): Occipital kemiğin lateral yüzeylerde meydana getirdiği iki çıkıntı arasındaki mesafe.
Nasal genişlik (14): Nasal kemiklerin en geniş yerinin uzunluğu.
Damak uzunluğu (15): Ön kesici diş alveollerinin en ard noktasıyla damağın en ard noktası arasındaki en kısa mesafe.
Rostrum genişliği (16): Rostrum’un en geniş yerinin uzunluğu.
Zygomatik genişlik (17): Zygomatik kavislerin en dış noktalarını birleştiren en kısa mesafe.
Kafatası yüksekliği (18): Bullae ve üst ön kesicilerin uçlarına temas eden yüzey ile kafatasının en üst noktasından geçen ve aşağıdaki yüzeyle paralel olan yüzey arasındaki mesafe.
Beyin kapsülü genişliği (19): Parietal kemiklerin laterale doğru yaptığı çıkıntılar arasındaki mesafe.
Kesici diş kalınlığı (20): Sağ üst kesici dişin önü ve ard noktası arasındaki en geniş mesafe.
Alt molar alveol uzunluğu (21): Sağ P4 alveolünün en ön noktası ile M3
alveolünün en ard noktası arasındaki mesafe.
Alt molar uzunluğu (22): Sağ P4 in en ön noktası ile M3 ün en ard noktası arasındaki mesafe.
Alt diastema uzunluğu (23): Sağ alt kesici dişin alveolünün en ard noktası ile sağ P4 alveolünün en ön noktası arasındaki mesafe.
Coronoid prosses yüksekliği (24): Sağ alt çenedeki cronoid yapının en üst noktasına temas eden yüzeyle angular yapının tabanından geçen ve yukarıdaki yüzeyle paralel olan yüzey arasındaki mesafe.
Alt çene uzunluğu (25): Sağ alt çenede condyloid çıkıntının dış tarafa bakan en ard noktası ile kesici diş alveollerinin en ön noktası arasındaki en kısa mesafe.
Alt çene yüksekliği (26): Mandibul kemiğinin en alt noktası ile P4
alveolünün dış kenarı arasındaki en kısa mesafe.
A
B
Şekil 2.2. Myocastor coypus’un baş iskeletinde iç karakter ölçülerinin alınış yerleri. Üst çenenin üstten (A), alttan (B), yandan (C) ve alt çenenin
yandan (D) görünüşü
C
26 22
21 23
24
25
D
Şekil 2.2. (devam) Myocastor coypus’un baş iskeletinde iç karakter ölçülerinin alınış yerleri. Üst çenenin üstten (A), alttan (B), yandan (C) ve alt
3. ARAŞTIRMA BULGULARI
3.1. Myocastor coypus (Molina, 1782)
Mus coypus Molina(3), 1782:287. Tip yeri “Maipo nehri, Santiago Bölgesi, Şili.”
Myocastor coypus Kerr(113), 1792:225.
Myopotamus bonariensis Geoffroy St.- Hilaire(114), 1805:82. Tip yeri “Parana nehri, Paraguay.”
Mastonotus popelairi Wesmael(115), 1841:61. Tip yeri “Bobica, Bolivia.”
4 tane alttürü vardır(4);
M.c. bonariensis (Geoffrey St.-Hilaire(114), 1805:82) M.c. coypus (Molina(3), 1782:287)
M.c melanops (Osgood(36), 1943:132). Tip yeri “Quellon, Chiloe Adası, Şili.”
M.c. santacruzae (Hollister(116), 1914:57). Tip yeri “Salado nehri, Santa Cruz Bölgesi, Arjantin.”
3.2. Diagnostik özellikleri
Myocastor coypus Batı Hindistan Capromyid kemirgenlere son derece benzerdir. Myocastor’un ve Capromyid’lerin premolarları hayat boyu kalır.
