Afyonkarahisar 1. Yerel Ekonomik Gelişme Programı (Turizm, Sanayi, Ulaşım)

(1)

AFY ONKARAHİSAR

YEREL EK

ONOMİK GELİŞME PROGRAMI

TURİZM

SANA Yİ

MADEN

ENERJİ

TARIM

AFET YÖNETİMİ

ULAŞIM

İNSAN VE T

OPL UM

KENT SEL HİZMETLER

ÇEVRE

T.C. Zafer Kalkınma Ajansı Genel Sekreterliği

Cumhuriyet Mah. Öncü Sk. No:39 43020 Merkez/Kütahya T: (0274) 271 77 61-62

F: (0274) 271 77 63 E-posta: info@zafer.org.tr www.zafer.org.tr

Afyonkarahisar Yatırım Destek Ofisi Dörtyol Mah. Turgut Özal Cad.

Kat:4 03100 Merkez / Afyonkarahisar T: (0272) 212 20 70

F: (0272) 212 21 70

E-posta: afyonkarahisarydo@zafer.org.tr

(2)

AFYONKARAHİSAR YEREL EKONOMİK GELİŞME PROGRAMI

( TURİZM, SANAYİ, ULAŞIM)

2 0 1 5 - 2 0 1 7

(3)

5

Afyonkarahisar 2015 www.zafer.org.tr

07 43

08 49

08 52

17 56

20 61

23 66

34 75

40

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ AFET

YÖNETİMİ

MEVCUT

DURUM ÇEVRE

GENEL

SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM

KENTSEL HİZMETLER

TURİZM ENERJİ

SANAYİ İNSAN VE

TOPLUM

ULAŞIM TEMEL

POLİTİKALAR

MADEN EYLEM PLANI

(TURİZM, SANAYİ, ULAŞIM)

TARIM

(4)

6 7

Afyonkarahisar 2015

www.zafer.org.tr Afyonkarahisar 2015

www.zafer.org.tr

A. GİRİŞ

2014-2023 Bölge Planında TR33 Bölgesinin vizyonu “ekolojik dengeyi gözeten, bilgi temelli ekonomisi ile katma değer yaratan, rekabet gücü ve yaşam kalitesi artan, dengeli büyüyen, gelişen ve öğrenen bölge” olarak belirlenmiştir. Belirlenen vizyona ulaşılabilmek için, merkez-çevre modelinden yola çıkarak Bölgedeki hâlihazırda gelişmiş ve gelişme potansiyeli yüksek yerleşim yerlerini büyüme merkezleri olarak tasarlayan, çevre yerleşkelerin de bu merkezlerin çekiminde büyüyeceğini öngören senaryo, en uygun senaryo olarak seçilerek Bölge için 4 ana amaç ortaya konmuştur. Bu amaçlar;

daha rekabetçi bir ekonomik yapı yaratmak; yaşam kalitesini arttırmak; Bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak ve dengeli mekânsal organizasyon oluşturmaktır.

Öngörülerin hayata geçirilebilmesi ve hedeflere ulaşılabilmesi için “gelişme eksenleri”

olarak tanımlanan bölgesel düzeyde farklı müdahale alanlarına ihtiyaç duyulmuş ve Turizm, Sanayi, Ulaşım, Maden, Tarım, Afet Yönetimi, Çevre, Kentsel Hizmetler, Enerji, İnsan ve Toplum olmak üzere toplamda 10 gelişme ekseni belirlenmiştir. Öte yandan, gelişme eksenlerinin her biri için öncelik ve tedbirler belirlenmiş ancak Bölge Planının ölçeği nedeniyle, söz konusu öncelik ve tedbirler eylem planına dönüştürülmemiştir.

Bölge Planının uygulanma düzeyinin arttırılması ve kurumlar arası koordinasyonun etkin şekilde sağlanabilmesi için daha alt ölçeklerde operasyonel programlara ihtiyaç duyulmaktadır. Yerel Ekonomik Gelişme Programları (YEGEP), bu ihtiyaca cevap verebilmek adına 2015-2017 dönemi için hazırlanmış; il düzeyli çok sayıda kurumun işbirliği içinde yürütmesi gereken programlardır. Programlar, Bölge için katalizör durumunda bulunan ve kısa vadede etkili müdahale yapmanın mümkün olduğu sanayi, turizm ve ulaşım sektörlerini kapsamaktadır.

YEGEP’lerin etkileyeceği hususlar beş ana başlıkta toplanmaktadır. Bunlardan ilki, illerde yıllık olarak hazırlanan ve kalkınma ajanslarının Yönetim Kurullarında görüşüldükten sonra merkeze iletilen yatırım teklifleridir. İkinci olarak, Bölge illerinde yatırım yapmayı planlayan yerli ve yabancı yatırımcıların hangi sektör ve merkezlerde odaklanmalarının yararlı olacağına ilişkin yönlendirme sağlanmış olacaktır. YEGEP’lerin etki edeceği üçüncü başlık, Ajans tarafından hazırlanan proje teklif çağrıları, doğrudan faaliyet desteği ve teknik destek programlarının ana çerçeveleridir. Dördüncü olarak ise, Ajans’ın daha büyük çaplı desteği olan güdümlü proje desteğinin, YEGEP’lerdeki ana amaçlar ekseninden kurgulanması öngörülmektedir. Son olarak, Ajans tarafından başvurusu yapılan ya da Ajans’ın ortak olacağı Avrupa Birliği projeleri kapsamında hibe desteklerinin alınmasında, söz konusu projelerin YEGEP’lerde öncelikli başlık ve faaliyetlerle ilgili olması önemli bir avantaj sağlayacak; YEGEP’ler Bölge’de hazırlanacak AB projeleri için yol gösterici olacaktır.

Afyonkarahisar YEGEP’te, ilk olarak ilin farklı sektörlerdeki mevcut durumu karşılaştırmalı olarak ortaya konulmakta; akabinde, sanayi, turizm ve ulaşım sektörlerindeki temel politikalar belirtilerek ilgili projeler tanımlanmaktadır. Son olarak, her projeye ilişkin 2017 yılında ulaşılması planlanan hedefleri, sorumlu kurum/kuruluşları, potansiyel maddi kaynakları içeren eylem planları sunulmaktadır.

(5)

8 9

Afyonkarahisar 2015

www.zafer.org.tr

B. MEVCUT DURUM

1. GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM

2014 yılı Adrese Dayalı Nüfus Sayımı’na göre Afyonkarahisar’ın nüfusu 706.371’dir ve ülke genelinde 31. sıradadır. Bu nüfusun 402.241’i il ve ilçe merkezlerinde, 304.130’u ise belde ve köylerde yaşamaktadır. Afyonkarahisar’da kentleşme oranı %56,9’dur.

Afyonkarahisar’da nüfus yoğunluğu km²başına 49,3 kişidir.

Tablo 1 - İller Bazında Nüfus ve Kentleşme Oranları İl/İlçe Merkezleri

Nüfusu Belde/Köy

Nüfusu Toplam

Nüfus Kentleşme Oranı (%)

Afyonkarahisar 402.241 304.130 706.371 56,9

Türkiye 58.448.431 17.178.953 75.627.384 91,7

Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2014

İlin ilçeleri arasında nüfus yoğunluğu en yüksek olan ilçe Merkez ilçedir. Merkez ilçeyi Sinanpaşa, Sandıklı, İscehisar ve Evciler takip etmektedir. Bu ilçelerin ardından Çay ve Bolvadin gelmektedir.

Harita 1 - İlçe Nüfus Büyüklük ve Yoğunlukları

Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi

Afyonkarahisar ilçeleri arasında kentleşme oranı en yüksek olan ilçeler Merkez İlçe, Çobanlar ve Bolvadin’dir. Bu ilçeleri Sandıklı, Kızılören ve Bayat takip etmektedir. Bu ilçelerden sonra kentleşme oranında Emirdağ, Çay, İscehisar, Dinar, Evciler, Dazkırı ve Başmakçı gelmektedir.

Harita 2 - İlçe Kentleşme Oranları

Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi

Nüfus projeksiyonlarına göre ülke geneli ve Afyonkarahisar’ın nüfusu 2023 yılında artacaktır. TÜİK’in yaptığı nüfus projeksiyonlarına göre; Afyonkarahisar nüfusu 2018’de 709.070’e yükselip 2023’te ise 706.957’ye düşecektir. Ülke genelinde, 2012-2023 yılları arasında yıllık ortalama nüfus artış hızının %0,98 olması beklenirken, Eskişehir dışındaki Afyonkarahisar’ın yakın çevresindeki illerde beklenen nüfus artış hızı çok düşük oranlarda seyredecektir. İllere göre nüfus ve nüfus artış oranı öngörüleri Tablo 2’de gösterilmektedir.

Tablo 2 - Bölge İllerinin Nüfus Projeksiyonları 2018 Yılı

Öngörülen Nüfus 2023 Yılı Öngörülen Nüfus

Öngörülen Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı (Binde)

Afyonkarahisar 709.070 706.957 0,4

Eskişehir 857.005 908.347 12,7

Kütahya 571.035 565.664 -1,2

Manisa 1.366.768 1.370.823 1,7

Uşak 350.026 353.234 2,9

Türkiye 80.551.266 84.247.088 9,8

Kaynak: TÜİK, Nüfus Projeksiyonları 2012

(6)

10 11

Afyonkarahisar 2015

www.zafer.org.tr

İl, 2012 yılı dışında genel olarak net göç verme eğilimindedir. 2008-2011 yılları arasında Afyonkarahisar’ın net göç hızı 2009 yılı hariç %-0,9’un üzerinde seyrederken (yaklaşık %-1), 2012’de Tablo 3’te görüleceği üzere %0,3’ün üzerine çıkmıştır. Bu yönüyle Afyonkarahisar, Kütahya ile birlikte 2008, 2010 ve 2014’de yakın çevresindeki illere göre nüfusu en hızlı azalan illerdir ve 2012’de pozitif göç hızına sahip olmuşlardır.

Tablo 3 - Yıllara Göre İllerin Net Göç Hızları (Binde)

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Afyonkarahisar -9,41 -2,89 -9,51 -9,75 3,46 -6,48 -8,02

Eskişehir 13,25 12,15 6,41 9,18 8,98 6,98 9,83

Kütahya -13,34 -5,09 -7,78 -5,49 6,73 -5,30 -5,45

Manisa 2,16 -4,11 -2,46 -2,02 -1,37 -0,54 -2,09

Uşak -4,65 -2,83 -1,67 -4,36 2,68 0,47 -2,01

Afyonkarahisar, sosyoekonomik (demografik-nüfus, istihdam, eğitim, sağlık, yaşam kalitesi, vb.) açıdan çevre iller ile benzer bir gelişme sergilemektedir. Kalkınma Bakanlığı tarafından 2003 ve 2011 yıllarında birbirinden farklı değişkenlerle hazırlanan “İllerin Sosyo- Ekonomik Gelişmişlik Endeksi Sıralaması” çalışmaları incelendiğinde Afyonkarahisar’ın 44. sıradan 43. sıraya yükseldiği görülmüştür. Afyonkarahisar’ın yakın komşularından Eskişehir’in 6. sıradan 7. sıraya düştüğü, Uşak’ın ise 30. sıradan 25. sıraya yükseldiği görülmektedir. İlin, 2003-2011 yılları arasında bir basamak yükseldiği görülmektedir.

Harita 3 - İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Düzeyleri

Kaynak: DPT (Kalkınma Bakanlığı), İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi Sıralaması (2003)

Afyonkarahisar ile çevresindeki illerin, özellikle yaşam kalitesine (hava kirliliği, refah seviyesi, güvenlik sorunları vb.) ilişkin endekslerde sıkıntı yaşadığı görülmektedir.

Kalkınma Bakanlığı tarafından 2003 yılında hazırlanan “İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi Sıralaması” çalışmasında Afyonkarahisar 44., çevre illerden Kütahya 40., Manisa 25., Eskişehir 6., Uşak 30. sıradadır. İmalat sanayi alt endeksinde Eskişehir ve Afyonkarahisar çevre illere göre çok daha üst sıralarda yer almaktadır. Afyonkarahisar eğitim ve sağlık sektörü endekslerinde gerilerde (sırasıyla 55. ve 49. sıralarda) yer almaktadır. Genel sosyoekonomik endekste ve alt endekslerde Afyonkarahisar ve çevre illerin sıraları Tablo 4’te sunulmaktadır.

Tablo 4 - Afyonkarahisar ve Çevre İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Genel ve Alt Endekslerindeki Sıraları (2003)

Genel Endeks

Sırası

İmalat Sanayi Sektörü Alt Endeksi Sırası

Sağlık Sektörü Alt Endeksi

Sırası

Eğitim Sektörü Alt Endeksi

Sırası

Afyonkarahisar 44 26 49 55

Eskişehir 6 16 5 3

Kütahya 40 31 54 41

Manisa 25 19 22 37

Uşak 30 29 23 27

Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi Sıralaması 2003

İlde ilk ve orta düzey eğitim kurumlarından mezunların oranı iyidir ancak yüksek öğrenim görenlerin oranı ülke geneli ve çevre illere göre daha azdır. Ülke genelinde okuma yazma bilmeyenlerin oranı %4,6 iken; Afyonkarahisar’da bu değer %4,2’dir. İlde ilköğretim ve ortaöğretim düzeyindeki mezunların payları ülke genelinin üzerindedir.

Beşeri sermayenin ölçütlerinden biri sayılabilecek yükseköğrenim mezunları payı ise, ülke genelinde %12,9 iken; Afyonkarahisar’da %9,1; Kütahya’da %10,4’tür. Afyonkarahisar’ın yakın çevresindeki illere bakıldığında, söz konusu oranın Eskişehir’de %16,8; Manisa’da

%9,6; Uşak’ta ise %10,5 olduğu görülmektedir.

Tablo 5 - 15 Yaş Üzeri Nüfusun Eğitim Durumu (%)

Afyonkarahisar Eskişehir Kütahya Manisa Uşak Türkiye Okuma yazma

bilmeyen 4,2 2,6 3,2 3,6 3,3 4,6

Okuma yazma bilen fakat bir okul

bitirmeyen 5,9 2,8 7,3 6,8 7,3 6,7

İlkokul/İlköğretim/

Ortaokul ve dengi

okul mezunu 61,8 48,1 57,8 62,3 59,2 51,9

Lise veya dengi

okul mezunu 18,2 26,7 20,8 17,1 18,9 21,0

Yüksekokul/Fakül- te/Yüksek lisans/

Doktora mezunu 9,1 16,8 10,4 9,6 10,5 12,9

Bilinmeyen 0,7 2,9 0,4 0,5 0,8 2,9

(7)

12 13

Afyonkarahisar 2015

www.zafer.org.tr

İldeki bebek ölüm hızı çevre illere göre yüksektir. 2010 yılında, %0,12 olan bebek ölüm hızı son yıllarda artarak 2012 yılında %0,15’e yükselmiş 2013 yılında ise düşmüştür. 2013 yılında çevre iller arasında Uşak ile birlikte ilk iki sırayı paylaşan Afyonkarahisar’da bebek ölüm hızı Türkiye ortalamasının da üstündedir. Bu açıdan Afyonkarahisar’da yeni doğanlara yönelik verilen sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi, kadın doğum hastanesinin kurulması ve Halk Sağlığı Müdürlükleri tarafından köylerde taramaların arttırılması gerekmektedir.

Tablo 6 - Bebek Ölüm Hızları (Binde)

Yıl Afyonkarahisar Eskişehir Kütahya Manisa Uşak Türkiye

2009 15,1 16,0 18,5 15,9 15,5 13,8

2010 11,5 9,3 17,6 13,1 11,8 12,0

2011 12,2 8,1 12,2 10,9 12,7 11,7

2012 14,6 10,2 12,6 12,6 15,0 11,6

2013 12,6 10,7 11,8 8,8 13,8 10,8

Kaynak: TÜİK, Doğum İstatistikleri ve Ölüm İstatistikleri 2009-2013

İl, sağlık göstergeleri yönünden Kütahya ve Uşak’tan iyi, Manisa ve Eskişehir’den ise zayıf durumdadır. İlin yüz bin kişiye düşen uzman hekim sayısı Türkiye ortalamasının altında görülmektedir. Yüz bin kişiye düşen sağlık personeli sayısında Afyonkarahisar ülke geneli ile hemen hemen aynı durumdadır. Yüz bin kişiye düşen toplam hastane yatak sayısında ise 278 yatak ile ülke ortalamasının üzerinde, çevre illerin ise altındadır.

Tablo 7 - Sağlık Göstergeleri

Afyonkarahisar Eskişehir Kütahya Manisa Uşak Türkiye Yüz Bin Kişiye Düşen

Uzman Hekim 71 122 53 87 68 96

Yüz Bin Kişiye Düşen

Toplam Hekim 147 209 108 162 124 174

Yüz Bin Kişiye Düşen

Sağlık Personeli 667 905 629 657 753 666

Yüz Bin Kişiye Düşen Toplam Hastane

Yatak Sayısı 278 436 303 285 282 264

Kaynak: Sağlık İstatistiği 2013, TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2013, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları

İldeki yaş bağımlılık oranı (üretken kişi başına düşen bağımlı kişi sayısı) ülke ortalamasının ve çevre illerin üzerindedir. Bunun temel nedeni, İlden ağırlıklı olarak aktif yaş grubu olarak tanımlanan 20-24 yaş grubundaki insanların göç etmesidir. Yaş bağımlılık oranı, 0-14 yaş arası ile 65 ve üzeri yaştaki nüfusun çalışma çağı (15-64 yaş arası) nüfusuna oranıdır. 0-24 yaş grubundaki insanların göç etmesi, ilde işgücü kaybına sebep olmaktadır. İş gücünün azalması da çalışan her bireye düşen bağımlı insan sayısını arttırmaktadır. Afyonkarahisar’da söz konusu oranın ülke genelinin üzerinde olması ilin istihdam yapısı açısından olumlu bir gösterge değildir.

Tablo 8 - Yaş Bağımlılık Oranları (%) İl (Ülke

Sıralaması) Afyonkarahisar

(40) Eskişehir

(78) Kütahya

(68) Manisa (60) Uşak

(61) Türkiye Yaş Bağımlılık

Oranı 49,5 39,4 42,8 44,8 44,7 47,6

İlde işgücüne (15+ yaşına gelenler) katılım oranı ülke genelinin gerisindedir. Söz konusu oran, ülke genelinde %50,8 iken; Afyonkarahisar’da %54,1’dir. Bu durum, Afyonkarahisar’da işgücüne dâhil olan nüfusun payının ülke geneline göre daha fazla olduğunu göstermektedir. İller arasında Uşak’ın ve Manisa’nın işgücüne katılım oranı Afyonkarahisar’dan yüksektir. Kütahya ve Eskişehir’deki oranlar ise Afyonkarahisar’daki orandan düşüktür.

Tablo 9 - İşgücüne Katılım Oranları (%) İl (Ülke

Sıralaması) Afyonkarahisar

(24) Eskişehir

(62) Kütahya

(30) Manisa

(12) Uşak

(21) Türkiye İşgücüne Katılım

Oranı 54,1 46,9 52,5 55,5 54,4 50,8

Kaynak: TÜİK, İl Bazında Temel İşgücü İstatistikleri (2013)

İldeki işsizlik oranı, çevre illerden ve Türkiye ortalamasından düşük seviyededir.

Afyonkarahisar’daki istihdam oranı %51,1’lik değeriyle Manisa ve Uşak hariç ülke geneli ile birçok çevre ilinkinden daha iyi düzeydedir. İldeki işsizlik seviyesinin ise düşük seviyelerde olduğu görülmektedir. Bu durumun temel nedenlerinden biri, özellikle genç nüfusun çeşitli nedenlerle göç etmesi ve ildeki işgücünün azalmasıdır.

Tablo 10 - İşgücü Göstergeleri

İstihdam Oranı (%) İşsizlik Oranı (%)

Afyonkarahisar 51,1 5,6

Eskişehir 42,9 8,5

Kütahya 49,3 6,0

Manisa 52,7 7,8

Uşak 51,4 5,1

Türkiye 45,9 9,7

Kaynak: TÜİK, İl Bazında Temel İşgücü İstatistikleri (2013)

İl genelinde istihdam edilenlerin büyük bir kısmı tarım sektöründe çalışmaktadır.

Afyonkarahisar’ın yakın komşularından Kütahya ve Uşak’ta ve Manisa’da da benzer durumun olması büyük ölçüde Gediz Havzası’yla ilişkilidir. İldeki tarım istihdamının yüksek olması tarımsal üretimde de yüksek değerler ile kendini göstermektedir. Buna karşın ülke genelinde %50 civarında olan hizmet sektörü istihdamının Afyonkarahisar’da

%37,1’de kalması, ildeki hizmet sektörünün geri kaldığını göstermektedir.

(8)

14 15

Afyonkarahisar 2015

www.zafer.org.tr

Tablo 11 - İstihdamın Sektörel Dağılımı (%)

Tarım Sanayi Hizmet

Afyonkarahisar 40,4 22,5 37,1

Eskişehir 15,5 32,4 52,1

Kütahya 39,0 25,7 35,3

Manisa 40,7 25,1 34,2

Uşak 39,5 26,4 34,1

Türkiye 22,7 27,2 50,1

Kaynak: TÜİK, Nüfus ve Konut Araştırması (2011)

Afyonkarahisar’da istihdam en çok orta-düşük teknolojili sektörlerde bulunmaktadır.

En az istihdam ise %0,1 ile yüksek teknolojili sektörlerde mevcuttur. Afyonkarahisar sanayisinde, ülke geneli ve yakın çevresindeki illerin tamamında olduğu gibi yüksek teknolojili sektörlere geçişte sıkıntı yaşanmaktadır. Tablo 12’de görüleceği üzere ülke genelinde %1,4 olan yüksek teknolojili sektörlerin istihdamdaki payı Afyonkarahisar’da

%0,1’dir. Buna karşın, ilde orta-yüksek teknolojili sektörlerin payı %5,7’dir. Afyonkarahisar, bu oranla çevresindeki illerden Kütahya ve Eskişehir’in gerisindedir. Çevre iller arasında, Uşak’tan sonra düşük teknolojili üretim yapan istihdam payının en yüksek olduğu il Afyonkarahisar’dır.

Tablo 12 - İmalat Sektörü İstihdamının Teknoloji Düzeyine Dağılımı (%)

Afyonkarahisar Eskişehir Kütahya Manisa Uşak Türkiye

Yüksek Teknolojili 0,1 0,4 0,3 7,8 0,2 1,4

Orta-Yüksek

Teknolojili 5,7 26,2 14,4 25,7 2,7 14,9

Orta-Düşük

Teknolojili 54,9 41,7 51,6 35,5 16,0 31,8

Düşük Teknolojili 39,3 31,8 33,7 31,0 81,1 51,9

Kaynak: SGK İstatistik Yıllığı (2012), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları

İlde hizmetler sektörünün niteliği ülke genelinin gerisindedir (ileri teknolojili, finansal gibi bilgi yoğunluğu olan hizmetler yerine, emek gücüne yönelik hizmet sektörü daha gelişmiştir). Eurostat, NACE Rev. 2 Sınıflamasına göre hizmet sektörlerinin bilgi yoğunluklarının sınıflamasını belirlemiştir. Bu sınıflamaya göre ülke genelinde bilgi yoğunluğu yüksek sektörlerin hizmet sektörü istihdamındaki payı %31,9 iken;

Afyonkarahisar’da bu oran %25,5’tir. Afyonkarahisar bu oranla yakın çevresindeki illerden Kütahya’nın üzerinde, Eskişehir ve Uşak’ın ise gerisindedir. Bilgi yoğun sektörler arasında yüksek teknolojili bilgi yoğun sektörlerin oranı ise ülke genelinde %2,4 iken;

Afyonkarahisar’da %1,1’dir. Bunun yanı sıra, bilgi yoğunluğu yüksek pazara yönelik ve finansal hizmet sektörlerindeki istihdamın payının da düşük olduğu görülmektedir. Bu durum, hizmetler sektöründe yaratılan katma değeri olumsuz etkilemektedir.

Tablo 13 - Hizmet Sektörünün Bilgi Yoğunluğu (%)

Hizmet Türü Afyonkarahisar Eskişehir Kütahya Manisa Uşak Türkiye Bilgi Yoğunluğu

Yüksek 25,5 37,3 24,4 26,1 28,8 31,9

Pazara Yönelik 7,1 15,7 7,9 8,9 10,7 13,0

Yüksek

Teknolojili 1,1 3,7 1,9 1,3 1,4 2,4

Finansal 1,4 1,4 1,3 1,7 1,7 2,4

Diğer 15,9 16,5 13,3 14,2 15,0 14,1

Bilgi Yoğunluğu

Düşük 74,5 62,7 75,6 73,9 71,2 68,1

Pazara Yönelik 72,0 52,4 68,5 67,0 67,3 62,0

Diğer 2,5 10,3 7,1 6,9 3,9 6,1

Kaynak: SGK İstatistik Yıllığı 2011, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları

İldeki ihracat, hızlı biçimde artarak çevre illerin ve Türkiye artış ortalamasının üzerine çıkmıştır. 2004-2014 yılları arasında ildeki ihracat artış oranı %286 seviyesindedir.

2014 yılı ihracatına bakıldığında Afyonkarahisar’ın sadece Manisa ve Eskişehir’in gerisinde kaldığı görülmektedir. Aynı dönem içerisinde Manisa, Kütahya ve Eskişehir’in ihracatlarının benzer oranlarda artarken, Afyonkarahisar’ın ihracatının çok daha fazla artması Afyonkarahisar ekonomisi açısından oldukça olumlu bir gelişmedir.

Tablo 14 - İllerin İhracat Değerleri İl (Ülke

Sıralaması*) İhracat (2004, Dolar)

İhracat

(2014, Dolar) 2004-2014 Artış Oranı (%)

Afyonkarahisar (28) 92.737.585 358.346.370,00 286

Eskişehir (18) 409.529.238 899.546.909,00 120

Kütahya (39) 71.774.225 194.066.188,00 170

Manisa (7) 2.326.684.822 4.311.379.956,00 85

Uşak (35) 68.456.481 268.352.781,00 292

Türkiye 63.798.811.561 151.292.662.445,00 137

*2014 Yılı bazında ülke içi sıralamadır. Kaynak: TİM, İhracat Rakamları, 2014

İldeki ihracat, hammadde ve ara mallarında (özellikle mermer sanayi) yoğun- laşmaktadır. Standart Uluslararası Ticaret Sınıflamasına Dayalı Geniş Ekonomik Gruplara Göre Sınıflama (BEC Rev. 4) bazında ihracat verileri incelendiğinde; Afyonkarahisar’da hammadde ve ara malı ihracatının payı %67,5 iken; bu değer, ülke genelinde %50,4’tür.

Buna karşın Afyonkarahisar’ın ülke geneline nazaran sermaye malları ile tüketim malları ihracatında daha düşük paylara sahip olduğu görülmektedir. Söz konusu durumun temel nedeni, ilin mermer ve işlenmiş mermer gibi ürünlerin ihracatında yoğunlaşmasıdır.

(9)

16 17

Afyonkarahisar 2015

www.zafer.org.tr

Tablo 15 - İhracatın Geniş Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (%)

Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye Sermaye

(Yatırım)

Malları 1,7 6,0 19,0 1,5 10,5

Hammadde ve

Ara Malı 67,5 29,7 12,8 68,1 50,4

Tüketim

Malları 30,8 64,3 68,3 30,4 38,7

Diğer 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4

Kaynak: TÜİK (2012), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları

İlde çevre illere benzer şekilde, yoğun olarak hammadde ve ara malı (plastik ve mamulleri, kauçuk, patlayıcı madde, vb.) ithal edilmesi ithalata bağımlılığı göstermektedir. Tablo 16’daki bilgilere göre BEC Rev. 4 Sınıflamasına göre 2011 yılında hammadde ve ara malı ithalatının toplam ithalattaki payı, Afyonkarahisar’da %85,9 iken ülke genelinde %71,9’dur. İldeki ithal bağımlılığının, ülke genelinden daha yüksek olduğunu gösteren bu duruma ek olarak Afyonkarahisar’da sanayi için işlem görmüş maddelerin payının da yüksek olması ara malı bağımlılığını göstermektedir.

Tablo 16 - İthalatın Geniş Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (%)

Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye Sermaye (Yatırım)

Malları 11,3 16,6 51,4 13,8 15,5

Hammadde ve Ara Malı 85,9 80,3 47,8 85,8 71,9

Sanayi için işlem görmemiş

hammaddeler 1,4 19,1 0,8 20,0 6,7

Sanayi için işlem görmüş

hammaddeler 41,1 38,0 25,8 49,0 31,3

Tüketim Malları 2,8 3,1 0,8 0,4 12,3

Diğer 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3

Kaynak: TÜİK (2012), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları

1. TURİZM

Çevre iller arasında en çok turist çeken il Afyonkarahisar’dır. Tablo 17’de sunulan bilgilere göre, 2011 yılında Afyonkarahisar’a gelen turist sayısı Kütahya’nın ve Eskişehir’in iki katından daha fazladır. Geceleme sayısında da Afyonkarahisar yakın çevre iller arasında en iyi durumdaki ildir. Afyonkarahisar geceleme sayısında Kütahya’nın yaklaşık iki katı değerlere sahiptir. Afyonkarahisar’da lüks tesislerin varlığı, geceleme ve turist sayısına doğrudan katkı yapmaktadır.

Tablo 17 - İllerdeki Turizm Tesislerinin Konaklama Bilgileri

Tesise Geliş Sayısı Geceleme Sayısı Konaklanan Gün Sayısı Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Afyonkarahisar 7.951 568.197 576.148 16.828 1.114.613 1.131.441 2,1 2,0 Kütahya 4.324 227.781 232.105 13.921 617.085 631.006 3,2 2,7 Eskişehir 11.583 239.764 251.347 30.020 372.415 402.435 2,6 1,6 Manisa 11.073 313.406 324.479 29.194 502.852 532.046 2,6 1,6

Uşak 2.139 77.215 79.354 7.377 132.583 139.960 3,4 1,7

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları

Çevre iller arasında yatak kapasitesi (26.857 yatak) yönünden Afyonkarahisar ili öne çıkmaktadır. İl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinin 2014 yılı verilerine göre; Afyonkarahisar ilinin yatak kapasitesinin inşaat halinde olanlar dahil 26.857 olduğu (İnşaat halinde olanlar 5 yıldızlı lüks oteller olup yatak kapasiteleri 13.108’dir.) saptanmıştır. Afyonkarahisar’daki yatak kapasitesinin %30’unun lüks otellere, %28’inin otellere, geri kalan %48’inin de pansiyon ve kaplıcalara ait olduğu belirlenmiştir. Afyonkarahisar; Kütahya ve Uşak ile kıyaslandığında oldukça iyi konumdadır.

4-5 yıldızlı ve 1. sınıf belgeli oteller Afyonkarahisar’da yoğunlaşmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı (2011) verilerine göre lüks otellerin 16 tanesi Afyonkarahisar, 10 tanesi Kütahya ve 3 tanesi de Uşak illerinde bulunmaktadır. Afyonkarahisar’daki lüks turizm tesislerinin artması ile ilin turizmden aldığı payın ve gelirin artacağı tahmin edilmektedir.

Afyonkarahisar ve çevresinde kültür ve tarih turizmi varlıkları yoğun ve yaygın biçimde bulunmaktadır. Şuhut’taki Zafer Yolu ile Afyonkarahisar Merkez, Sinanpaşa, Şuhut ve Dumlupınar ilçelerine yayılmış olan Başkomutanlık Milli Parkı ulusal ve uluslararası potansiyeli olan tarihi ve kültürel değerlerdendir. İl içerisinde Kocatepe Anıtı, Zafer Anıtı, Büyük Taarruz Şehitliği, Hava Şehitliği, Anıtkaya Şehitliği gibi birçok şehitlik ve anıt da bulunmaktadır. Ayrıca, Afyonkarahisar Kalesi günümüze kadar ayakta kalan önemli kültürel alanlardandır. Öte yandan, tarihi Frig Vadisi’nde yer alan ilde, birçok kervansaray da bulunmaktadır.

(10)

18 19

Afyonkarahisar 2015

www.zafer.org.tr

Harita 4 - Kültür ve Tarih Varlıklarının Mekânsal Dağılımı

Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri, Valilikler, Kaymakamlıklar, Belediyeler (2013)

Afyonkarahisar’da gezi, yürüyüş, araştırma, gözlem ve tırmanma faaliyetlerini kapsayan doğa turizmi, önemli bir potansiyele sahiptir. Emirdağ’daki Dandindere Tabiat Koruma Alanı, Sandıklı’da bulunan Akdağ Milli Parkı yürüyüş, trekking, doğa inceleme- araştırma aktiviteleri için; Bolvadin, Çay ve Sultandağı sınırlarında bulunan Eber Gölü, Marmara Gölü, Dazkırı’da bulunan Acıgöl ve Çay sınırlarında bulunan Karamık Gölü kuş gözlemleme ve araştırma aktiviteleri için; sahip oldukları coğrafi özellikler bakımından doğa turizminde değerlendirilebilecek önemli turizm varlıklarıdır.

Harita 5 - Doğa Varlıklarının Mekânsal Dağılımı

Afyonkarahisar ve çevresi inanç turizmi açısından önemli potansiyele sahiptir.

Afyonkarahisar ilinin Merkez, Sinanpaşa, Sandıklı, Dazkırı, Çay ve Bolvadin ilçelerinde toplam 10 tarihi cami bulunmaktadır. İl birçok kiliseye de ev sahipliği yapmaktadır.

İscehisar ilçesindeki Kaya Mezarları inanç turizmi açısından önemli varlıklardandır. Ayrıca, Afyonkarahisar’daki Mevlevihane ve türbeler de inanç turizminde ulusal ve uluslararası potansiyeli bulunan değerlerdir.

Harita 6 - İnanç Varlıklarının Mekânsal Dağılımı

Afyonkarahisar ve çevresi termal turizmde dünyada önde gelen yerler arasındadır.

Bu yöre termal alanda Avrupa’da ilk sıralarda ve Türkiye’nin lokomotifi konumundadır.

Termal kaynakların coğrafi açıdan değişik bölgelerde (deniz kenarında, ormanlık ve dağlık alanlarda) bulunması, termal turizmin diğer turizm çeşitleri ile entegrasyon fırsatını sunmaktadır. Harita 7’ye göre ülke genelinde 4 adet termal kültür ve turizmi koruma ve gelişim bölgesi ile 70 adet termal turizm merkezi bulunmaktadır. Çevredeki tüm illerde termal kaynakların yoğun olarak bulunduğu görülmektedir. Ayrıca; çevre iller Ankara ile birlikte Frigya Turizm Master Plan Bölgesi’ne girmektedir.

Harita 7 - Termal Turizm Master Plan Bölgeleri

TM: Termal Turizm Merkezi, KTKGB: Kültür Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Termal Turizm Master Planı, 2007-2023

(11)

20 21

Afyonkarahisar 2015

www.zafer.org.tr

2. SANAYİ

İldeki 7 ilçede üretim aşamasına geçmiş 7 adet, toplamda ise 9 adet OSB bulunmaktadır.

İlde üretim aşamasına geçmiş OSB bulunan ilçeler Afyonkarahisar Merkez, Bolvadin, Dinar, Emirdağ, İscehisar (Mermer İhtisas), Sandıklı ve Şuhut’tur. Ayrıca, Merkez ilçede ikinci, Dazkırı’da ise Dokuma-Konfeksiyon İhtisas OSB kurulması için girişimler devam etmektedir. Ülke genelindeki 277 OSB’nin %3’ünden fazlasının Afyonkarahisar’da bulunması İldeki sanayi gelişiminin yaygın olduğunu göstermektedir. Komşu illerden Eskişehir’de 1, Kütahya’da 4 ve Uşak’ta ise 3 adet aktif OSB bulunmaktadır.

İl, marka başvurusu ve marka tescili (marka tescilinin yasal koruma sağlama, fiyat stratejisini firmanın belirlemesi gibi avantajları vardır), açısından çevre illerle kıyaslandığında iyi durumdadır. 2010-2014 yılları arasında ülke genelinde yapılan 464.647 marka başvurusunun 1.631’i (%0,35’i), 261.358 marka tescilinin 916’sı (%0,35’i) Afyonkarahisar’da yapılmıştır. İl, marka başvurusu ve tescili yönünden sadece Manisa ve Eskişehir’in gerisinde kalmıştır. Buna karşın, ilin marka başvuru ve tescilinde ülke genelindeki payının, ildeki sanayi gelişimi göz önüne alındığında, daha yüksek olması gerektiği görülmektedir.

Tablo 18 - Marka Başvuru ve Tescil Sayıları

Marka Başvuru Sayısı

(2010-2014) Marka Tescil Sayısı (2010-2014)

Afyonkarahisar 1.631 916

Eskişehir 3.970 2.378

Kütahya 1.366 798

Manisa 3.145 1.965

Uşak 618 327

Kaynak: Türk Patent Enstitüsü, Marka İstatistikleri, 2014

Afyonkarahisar’da endüstriyel tasarım kabiliyetinin (bu kabiliyet, üç boyutlu düşünme yeteneği, sektörlere yönelik üretim koşullarının ve malzemenin kullanılması hakkında bilgi sahibi olunarak arttırılabilir) yeterli düzeyde olmadığı anlaşılmaktadır.

İl, endüstriyel tasarımda gerek başvuru, gerekse tescil açısından Manisa, Kütahya ve Eskişehir’in oldukça gerisinde, Uşak’ın ise önünde yer almaktadır. Bu durum, Afyonkarahisar’da endüstriyel tasarım hususunda kapasite geliştirme ihtiyacını göstermektedir.

Tablo 19 - Tasarım Başvurusu ve Tescil Sayıları Endüstriyel Tasarım Başvuru Sayısı

(2010-2014)

Endüstriyel Tasarım Tescil Sayısı

(2010-2014)

Afyonkarahisar 53 46

Eskişehir 216 211

Kütahya 384 367

Manisa 558 560

Uşak 29 25

Kaynak: Türk Patent Enstitüsü, 2014

İlde teknoloji geliştirme bölgesi kurulması için çalışmalar sürdürülmektedir. Çevre illerden Eskişehir’deki Anadolu Üniversitesi ile Kütahya’daki Dumlupınar Üniversitesi’nde teknopark bulunurken, hali hazırda teknoparkı bulunmayan Afyonkarahisar ve Uşak’ta Afyon Kocatepe Üniversitesi ile Uşak Üniversitesi’nin ortak teknoloji geliştirme bölgesi kurma çalışmaları sürmektedir.

İl genelinde diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı sektörü (özellikle mermerin kesilmesi ve şekil verilmesi ile fırınlanmış kilden tuğla ve karo üretimi), 2008-2012 yılları arasında sanayi faaliyetleri içerisinde en çok istihdama sahip sektör unvanını korumaktadır. Bu sektörün payı, beş yılda %40,6’dan %34,1’e gerilemiştir. Gıda ürünlerinin imalatı sektörü ise %23,3’lük değerini koruyarak ikinci sırada yer almıştır. İlde fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) sektörünün payı %8,4’ten

%6,6’ya; tekstil ürünlerinin imalatı sektörünün payı %6,1’den %2,2’ye düşerken; giyim eşyalarının imalatı sektörünün payı %0,9’dan %10,9’a çıkmıştır.

İlde imalat sektöründe üretimin yarıdan fazlası taş ve toprağa dayalı endüstriler ile gıda sektörlerinden elde edilmektedir. İlde yer altı kaynağına dayalı olarak mermerin işlenmesini ve çimento üretimini de içeren Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatının (taş ve toprağa dayalı endüstriler) %34,4 ile en çok üretim değerine sahip alt sektör olduğu görülmektedir. Bunun dışında ilin uzmanlaşma düzeyi yüksek olan gıda sektöründe de oldukça fazla üretim yapıldığı dikkat çekmektedir. Değerler Grafik 1’de gösterilmektedir.

(12)

22 23

Afyonkarahisar 2015

www.zafer.org.tr

Grafik 1 - İldeki Sanayi Üretiminin Sektörlere Göre Dağılımı (2012)

AFYONKARAHİSAR 2015 www.zafer.org.tr

18 İlde teknoloji geliştirme bölgesi kurulması için çalışmalar sürdürülmektedir. Çevre illerden Eskişehir‟deki Anadolu Üniversitesi ile Kütahya‟daki Dumlupınar Üniversitesi‟nde teknopark bulunurken, hali hazırda teknoparkı bulunmayan Afyonkarahisar ve Uşak‟ta Afyon Kocatepe Üniversitesi ile Uşak Üniversitesi‟nin ortak teknoloji geliştirme bölgesi kurma çalışmaları sürmektedir.

İl genelinde diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı sektörü (özellikle mermerin kesilmesi ve şekil verilmesi ile fırınlanmış kilden tuğla ve karo üretimi), 2008-2012 yılları arasında sanayi faaliyetleri içerisinde en çok istihdama sahip sektör unvanını korumaktadır. Bu sektörün payı, beş yılda %40,6‟dan %34,1‟e gerilemiştir. Gıda ürünlerinin imalatı sektörü ise %23,3‟lük değerini koruyarak ikinci sırada yer almıştır. İlde fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) sektörünün payı

%8,4‟ten %6,6‟ya; tekstil ürünlerinin imalatı sektörünün payı %6,1‟den %2,2‟ye düşerken;

giyim eşyalarının imalatı sektörünün payı %0,9‟dan %10,9‟a çıkmıştır.

İlde imalat sektöründe üretimin yarıdan fazlası taş ve toprağa dayalı endüstriler ile gıda sektörlerinden elde edilmektedir. İlde yer altı kaynağına dayalı olarak mermerin işlenmesini ve çimento üretimini de içeren Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatının (taş ve toprağa dayalı endüstriler) %34,4 ile en çok üretim değerine sahip alt sektör olduğu görülmektedir. Bunun dışında ilin uzmanlaşma düzeyi yüksek olan gıda sektöründe de oldukça fazla üretim yapıldığı dikkat çekmektedir. Değerler Grafik 1‟de gösterilmektedir.

Grafik 1 - İldeki Sanayi Üretiminin Sektörlere Göre Dağılımı (2012)

Kaynak: TÜİK, Yıllık İş İstatistikleri (2010), SGK (2013) ve Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları¹

İlde en çok katma değer üreten sanayi sektörleri (mermer sanayi, çimento ve tuğla, gıda) ile en çok üretim değerine sahip sektörler (mermer sanayi, çimento ve tuğla, gıda) benzerlik göstermektedir. Grafik 2‟deki dağılım incelendiğinde, en çok katma değer üreten sektörün diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı olduğu, ikinci

1 TÜİK verileri aracılığıyla ülke genelinde sektörlerin çalışan başına ortalama katma değerleri ile sektörlerin Bölgedeki illerde SGK’ya kayıtlı çalışan sayıları çarpımıyla elde edilmiştir.

Kaynak: TÜİK, Yıllık İş İstatistikleri (2010), SGK (2013) ve Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları¹ İlde en çok katma değer üreten sanayi sektörleri (mermer sanayi, çimento ve tuğla, gıda) ile en çok üretim değerine sahip sektörler (mermer sanayi, çimento ve tuğla, gıda) benzerlik göstermektedir. Grafik 2’deki dağılım incelendiğinde, en çok katma değer üreten sektörün diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı olduğu, ikinci sırada ise gıda ürünleri imalatının bulunduğu görülmektedir. Toplam üretimin %62’ine sahip bu iki sektörün katma değerdeki payı ise %65 civarındadır. Üretimdeki payı %28 olan gıda sektörünün katma değerdeki payının %19’a kadar düşmesi, söz konusu sektörde katma değer üretiminin diğer sanayi sektörlerine göre daha sınırlı olduğunu göstermektedir.

Diğer metalik olmayan mineral ürünlerinin imalatı sektöründe ise üretimdeki paya nazaran çok daha yüksek oranda katma değer sağlanmıştır.

Grafik 2 - İlde En Çok Katma Değer Üreten 5 Sektörün Dağılımı (2012)

19 sırada ise gıda ürünleri imalatının bulunduğu görülmektedir. Toplam üretimin %62‟ine sahip bu iki sektörün katma değerdeki payı ise %65 civarındadır. Üretimdeki payı %28 olan gıda sektörünün katma değerdeki payının %19‟a kadar düşmesi, söz konusu sektörde katma değer üretiminin diğer sanayi sektörlerine göre daha sınırlı olduğunu göstermektedir. Diğer metalik olmayan mineral ürünlerinin imalatı sektöründe ise üretimdeki paya nazaran çok daha yüksek oranda katma değer sağlanmıştır.

Grafik 2 - İlde En Çok Katma Değer Üreten 5 Sektörün Dağılımı (2012)

Kaynak: TÜİK, Yıllık İş İstatistikleri (2010), SGK (2013) ve Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları²

2 TÜİK verileri aracılığıyla ülke genelinde sektörlerin çalışan başına ortalama üretim değerleri ile sektörlerin Bölgedeki illerde SGK’ya kayıtlı çalışan sayıları çarpımıyla elde edilmiştir.

Kaynak: TÜİK, Yıllık İş İstatistikleri (2010), SGK (2013) ve Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları² 1 TÜİK verileri aracılığıyla ülke genelinde sektörlerin çalışan başına ortalama katma değerleri ile

sektörlerin Bölgedeki illerde SGK’ya kayıtlı çalışan sayıları çarpımıyla elde edilmiştir.

2 TÜİK verileri aracılığıyla ülke genelinde sektörlerin çalışan başına ortalama üretim değerleri ile sektörlerin Bölgedeki illerde SGK’ya kayıtlı çalışan sayıları çarpımıyla elde edilmiştir.

3. ULAŞIM

2023 kara taşımacılığı hedeflerinde, büyük merkezlerin otoyollarla bağlanırken, nüfusu nispeten küçük merkezlerin bu otoyollara bölünmüş yollarla entegre edilmesi hedeflenmektedir ve Afyonkarahisar bu hedeflerde stratejik bir konumdadır. Harita 8 ve Harita 9’da sunulan uzun vadeli ulusal karayolları hedefleri ile Harita 10’daki ulusal demiryolları hedefleri incelendiğinde, ülke genelinde mevcut durumda birbirine otoyollarla bağlı İstanbul ve Ankara gibi merkezlere; batıda Antalya, Bursa, Denizli, Eskişehir ve İzmir; doğuda ise Diyarbakır, Erzurum, Mardin, Sivas ve Şanlıurfa gibi çevresine göre büyük merkezler eklenecektir. Afyonkarahisar, Ankara-İzmir otoyolu üzerinde yer alıp Antalya’ya da otoyolla bağlanırken bölünmüş yollardaki kavşak noktası konumunu korumaktadır. İl, bir kısmı süren bölünmüş yollarla Kütahya üzerinden Marmara, Uşak üzerinden Ege, Burdur üzerinden Akdeniz, Sivrihisar ve Akşehir üzerinden ise İç Anadolu Bölgesi’ne ulaşımda önemli bir merkez konumundadır. Bu duruma Ankara-İzmir ve İstanbul-Antalya yüksek hızlı tren hatları ile Afyonkarahisar’ın turistik potansiyeli eklenince ilin Batı Anadolu’daki en stratejik merkez konumunda olacağı öngörülmektedir.

(13)

24 25

Afyonkarahisar 2015

www.zafer.org.tr

Harita 8 - Türkiye 2023 Yılı Bölünmüş Yol Hedefi

Kaynak: KGM, Tesisler ve Bakım Dairesi, 2023 Yılı Bölünmüş Yol Hedefi

Harita 9 - Yap-İşlet-Devret Projeleri (2023 ve 2035 Hedefleri)

Kaynak: Ulaşan ve Erişen Türkiye (2012)

(14)

26 27

Afyonkarahisar 2015

www.zafer.org.tr Harita 10 - Demiryolları Hedefleri

Kaynak: Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi (Hedef 2023)

Afyonkarahisar’da bin kişiye düşen otomobil sayısı ülke genelinin ve çevre illerin altındadır. Grafik 3’e göre; Düzey-2 bölgelerinde kişi başına düşen gayri safi katma değer ile bin kişiye düşen otomobil sayısı arasında pozitif yönlü ve güçlü bir ilişki bulunmaktadır.

Bu durum; ekonomik gelişmişliği yüksek bölgelerdeki otomobil sahipliği oranının fazla olduğunu göstermektedir. TÜİK Bölgesel İstatistiklerine (ulaştırma bölümü) göre, 2012 yılında ülke genelindeki 8.648.875 otomobilin 62.312’si (%0,72’si) Afyonkarahisar’da bulunmaktadır. Ülke genelinde bin kişiye düşen otomobil sayısı 145 iken; Eskişehir’de 148, Kütahya’da 139, Uşak’ta 136’dır. Ancak söz konusu değerin Afyonkarahisar’da 89 olduğu görülmektedir.

Grafik 3 - Düzey-2 Bölgelerinde Kişi Başına Düşen Gayri Safi Katma Değer ve Bin Kişiye Düşen Otomobil Sayıları (2008)

24 Afyonkarahisar’da bin kişiye düşen otomobil sayısı ülke genelinin ve çevre illerin

altındadır. Grafik 3’e göre; Düzey-2 bölgelerinde kişi başına düşen gayri safi katma değer ile bin kişiye düşen otomobil sayısı arasında pozitif yönlü ve güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Bu durum; ekonomik gelişmişliği yüksek bölgelerdeki otomobil sahipliği oranının fazla olduğunu göstermektedir. TÜİK Bölgesel İstatistiklerine (ulaştırma bölümü) göre, 2012 yılında ülke genelindeki 8.648.875 otomobilin 62.312’si (%0,72’si) Afyonkarahisar’da bulunmaktadır. Ülke genelinde bin kişiye düşen otomobil sayısı 145 iken; Eskişehir’de 148, Kütahya’da 139, Uşak’ta 136’dır. Ancak söz konusu değerin Afyonkarahisar’da 89 olduğu görülmektedir.

Grafik 3 - Düzey - 2 Bölgelerinde Kişi Başına Düşen Gayri Safi Katma Değer ve Bin Kişiye Düşen Otomobil Sayıları (2008)

Kaynak: TÜİK, Bölgesel Hesaplar; TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Ulaştırma Kilometreye düşen otomobil sayısı Afyonkarahisar’da çevre illerdekine göre düşük

düzeydedir. TÜİK Bölgesel İstatistiklerine (ulaştırma bölümü) göre, 2012 yılında ülke genelinde bir kilometre devlet ve il yoluna düşen otomobil sayısı 137 iken, Afyonkarahisar’da 60’tır. Söz konusu değerin yüksek olması, ildeki trafik yoğunluğunu ve şehir içinde metro, tramvay; şehirler arasında ise tren vb. alternatiflere ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir.

Anılan değerin Manisa ve Eskişehir’de 138, Kütahya’da 83 ve Uşak’ta ise 99 olduğu düşünüldüğünde, Afyonkarahisar’ın bu tür bir ihtiyacının çevresindeki iller kadar fazla olmadığı söylenebilir.

Kara taşımacılığı sektö ründe Afyonkarahisar’daki istihdamın payı oldukça

yüksektir. Tablo 20’de sunulan verilere göre Afyonkarahisar’da 2008 yılında 4.157 olan ve demiryollarını da içeren kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı sektöründeki çalışan sayısı, 2013 yılında %39,1’lik artışla 5.783’e çıkmıştır. Bu değer, Manisa’da 8.219, Eskişehir’de 6.066, Kütahya’da 4.450, Uşak’ta ise 2.569’dur. Afyonkarahisar’da söz konusu sektördeki istihdamın çevre illerin tümünün üzerinde olması dikkat çekmektedir. İl, söz konusu istihdamın tüm sektörler içindeki payı yönünden de ileri konumdadır. Grafik 4’de gösterilen sektörün toplam istihdam içerisindeki payının gelişimine bakıldığında, Afyonkarahisar’da Kaynak: TÜİK, Bölgesel Hesaplar; TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Ulaştırma

Kilometreye düşen otomobil sayısı Afyonkarahisar’da çevre illerdekine göre düşük düzeydedir. TÜİK Bölgesel İstatistiklerine (ulaştırma bölümü) göre, 2012 yılında ülke genelinde bir kilometre devlet ve il yoluna düşen otomobil sayısı 137 iken, Afyonkarahisar’da 60’tır. Söz konusu değerin yüksek olması, ildeki trafik yoğunluğunu ve şehir içinde metro, tramvay; şehirler arasında ise tren vb. alternatiflere ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Anılan değerin Manisa ve Eskişehir’de 138, Kütahya’da 83 ve Uşak’ta ise 99 olduğu düşünüldüğünde, Afyonkarahisar’ın bu tür bir ihtiyacının çevresindeki iller kadar fazla olmadığı söylenebilir.

Kara taşımacılığı sektöründe Afyonkarahisar’daki istihdamın payı oldukça yüksektir.

Tablo 20’de sunulan verilere göre Afyonkarahisar’da 2008 yılında 4.157 olan ve demiryollarını da içeren kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı sektöründeki çalışan sayısı, 2013 yılında %39,1’lik artışla 5.783’e çıkmıştır. Bu değer, Manisa’da 8.219, Eskişehir’de 6.066, Kütahya’da 4.450, Uşak’ta ise 2.569’dur. Afyonkarahisar’da söz konusu sektördeki istihdamın çevre illerin tümünün üzerinde olması dikkat çekmektedir.

İl, söz konusu istihdamın tüm sektörler içindeki payı yönünden de ileri konumdadır. Grafik 4’de gösterilen sektörün toplam istihdam içerisindeki payının gelişimine bakıldığında,

(15)

28 29

Afyonkarahisar 2015

www.zafer.org.tr

Afyonkarahisar’da önemli oranda artış olduğu görülmektedir. Bu durum, kara ve demiryolu taşımacılığında Afyonkarahisar’ın iyi olan durumunun giderek geliştiğini göstermektedir.

Tablo 20 - Kara Taşımacılığı ve Boru Hattı Taşımacılığı Sektöründe Çalışanların Sayısı

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Afyonkarahisar 4.157 4.245 4.907 5.533 5.683 5.783

Eskişehir 3.441 4.076 4.980 4.989 5.511 6.066

Kütahya 3.021 2.991 3.847 4.951 5.116 4.450

Uşak 1.865 2.208 2.549 2.983 2.928 2.569

Türkiye 381.797 404.983 496.744 561.331 611.112 634.354 Kaynak: SGK, İstatistik Yıllıkları (2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013)

Grafik 4 - Kara Taşımacılığı ve Boru Hattı Taşımacılığı Sektöründe Çalışanların Payı

25 önemli oranda artış olduğu görülmektedir. Bu durum, kara ve demiryolu taşımacılığında Afyonkarahisar‟ın iyi olan durumunun giderek geliştiğini göstermektedir.

Tablo 20 - Kara Taşımacılığı ve Boru Hattı Taşımacılığı Sektöründe Çalışanların Sayısı

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Afyonkarahisar 4.157 4.245 4.907 5.533 5.683 5.783

Eskişehir 3.441 4.076 4.980 4.989 5.511 6.066

Kütahya 3.021 2.991 3.847 4.951 5.116 4.450

Uşak 1.865 2.208 2.549 2.983 2.928 2.569

Türkiye 381.797 404.983 496.744 561.331 611.112 634.354

Kaynak: SGK, İstatistik Yıllıkları (2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013) Grafik 4 - Kara Taşımacılığı ve Boru Hattı Taşımacılığı

Sektöründe Çalışanların Payı

Kaynak: SGK, İstatistik Yıllıkları (2008, 2009, 2010, 2011, 2012)

Afyonkarahisar, taşımacılık için depolama (lojistik) ve destekleyici faaliyetlerin istihdamında iyi durumdadır. Tablo 21‟deki SGK İstatistik Yıllıkları verilerine göre;

Afyonkarahisar‟da taşımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler sektöründe 2008 yılında 666 kişi çalışmaktayken, 2013 yılında bu sayı %114‟lük artışla 1.431‟e çıkmıştır. Söz konusu artış oranı ülke genelinde %49,2 düzeyindedir. Bu sektörde 2013 yılındaki istihdam, çevre illerden Eskişehir‟de 3.134, Manisa‟da 1.758, Kütahya‟da 2.103, Uşak‟ta ise 839‟dur.

Grafik 5‟de sunulan sektörün istihdamdaki payının gelişim serilerine göre; Afyonkarahisar‟da sektörün payının çevre illerle birlikte hızla arttığı ve bu yönüyle ülke genelinden ayrıştığı anlaşılmaktadır.

Tablo 21 - Taşımacılık İçin Depolama ve Destekleyici Faaliyetler Sektöründe Çalışanların Sayısı

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Afyonkarahisar 666 893 1.133 1.284 1.534 1.431

Eskişehir 1.613 1.618 2.112 2.696 2.631 3.134

Kütahya 1.009 1.569 1.874 3.176 2.336 2.103

Uşak 144 199 269 450 437 839

Türkiye 144.533 151.250 182.689 197.204 210.538 215.723

Kaynak: SGK, İstatistik Yıllıkları (2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013) Kaynak: SGK, İstatistik Yıllıkları (2008, 2009, 2010, 2011, 2012)

Afyonkarahisar, taşımacılık için depolama (lojistik) ve destekleyici faaliyetlerin istihdamında iyi durumdadır. Tablo 21’deki SGK İstatistik Yıllıkları verilerine göre;

Afyonkarahisar’da taşımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler sektöründe 2008 yılında 666 kişi çalışmaktayken, 2013 yılında bu sayı %114’lük artışla 1.431’e çıkmıştır.

Söz konusu artış oranı ülke genelinde %49,2 düzeyindedir. Bu sektörde 2013 yılındaki istihdam, çevre illerden Eskişehir’de 3.134, Manisa’da 1.758, Kütahya’da 2.103, Uşak’ta ise 839’dur. Grafik 5’de sunulan sektörün istihdamdaki payının gelişim serilerine göre;

Afyonkarahisar’da sektörün payının çevre illerle birlikte hızla arttığı ve bu yönüyle ülke genelinden ayrıştığı anlaşılmaktadır.

Tablo 21 - Taşımacılık İçin Depolama ve Destekleyici Faaliyetler Sektöründe Çalışanların Sayısı

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Afyonkarahisar 666 893 1.133 1.284 1.534 1.431

Eskişehir 1.613 1.618 2.112 2.696 2.631 3.134

Kütahya 1.009 1.569 1.874 3.176 2.336 2.103

Uşak 144 199 269 450 437 839

Türkiye 144.533 151.250 182.689 197.204 210.538 215.723 Kaynak: SGK, İstatistik Yıllıkları (2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013)

Grafik 5- Taşımacılık İçin Depolama ve Destekleyici Faaliyetler Sektöründe Çalışanların Payı

26 Grafik 5- Taşımacılık İçin Depolama ve Destekleyici Faaliyetler

Sektöründe Çalışanların Payı

Kaynak: SGK İstatistik Yıllıkları (2008, 2009, 2010, 2011, 2012)

İlin Kütahya ve Uşak illeriyle ortak kullanımı için açılan Zafer Bölgesel Havalimanı’nın kullanımı hızla artmaktadır. İlde Merkez ilçede olmak üzere bir adet askeri havaalanı bulunurken, ile en yakın sivil havalimanı Kütahya‟nın Altıntaş (Afyonkarahisar-Kütahya-Uşak‟ın ortak kullanımına yönelik Zafer Bölgesel Havalimanı) ilçesindedir. 2012 yılının Kasım ayında faaliyete geçen ve Tablo 22‟de dönemlere göre uçuş ve yolcu sayıları sunulan Zafer Bölgesel Havalimanı ilk sekiz ay içerisinde 635 uçuş ve 45.725 yolcuya ulaşmıştır. 2014 Aralık sonu ile bu rakam 86.557 olmuştur. Giderek ve hızla artan yolcu sayısı Zafer Bölgesel Havalimanı‟na olan talebin artacağına işaret etmektedir.

Tablo 22 - Dönemlere Göre Zafer Bölgesel Havalimanı’ndan Yapılan Uçuş ve Taşınan Yolcu Sayısı

1 Dönem 2 Uçuş Sayısı 3 Yolcu Sayısı

4 Kasım-Aralık 2012 5 79 6 3.721

7 Ocak-Haziran 2013 8 556 9 42.004

10 Aralık Sonu 2014 11 1.065 12 86.577

Kaynak: DHMİ (2014)

İlde, karayolu erişebilirliği yüksek yerler, genel olarak Merkez’e yakın veya nüfus ve ekonomik faaliyetlerin yoğun olduğu ilçelerdir. TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi çalışmasında Bölge ilçelerinin nüfusa göre erişebilirlikleri analiz edilmiştir.³ TR33 Bölgesi

3 Avrupa Birliği Mekânsal Gelişme İzleme Ağı (The ESPON 2012 Programme, the European Observation Network for Territorial Development and Cohesion) grubu tarafından Avrupa genelinde mekânsal olarak en erişilebilir noktaların belirlenmesi için yapılan çalışmadaki yöntem izlenmiştir. Çalışma kapsamında seçilen merkezler arasında, mesafe matrisleri oluşturulmakta, bu yolla her bir merkezin diğer merkezlere olan uzaklıklarıyla birlikte belirleyici olan erişim süreleri ve nüfuslar çalışmaya girdi oluşturmaktadır. Erişilebilirlik düzeyi nüfus ile doğru orantılı mesafe-zamanla ters orantılıdır. Nüfus ve mesafeler veri alınarak oluşturulan ağırlıklandırılmış erişim matrisi marifetiyle her bir merkezin erişim katsayısına ulaşılmaktadır. Her ulaşım modu için ayrı ayrı (karayolu, deniz, havayolu, demiryolu) hesaplanan erişilebilirlik endeksinde 100‟e yakın değerler o yerin erişebilirliğinin yüksek olduğunu göstermektedir.

Kaynak: SGK İstatistik Yıllıkları (2008, 2009, 2010, 2011, 2012)

İlin Kütahya ve Uşak illeriyle ortak kullanımı için açılan Zafer Bölgesel Havalimanı’nın kullanımı hızla artmaktadır. İlde Merkez ilçede olmak üzere bir adet askeri havaalanı bulunurken, ile en yakın sivil havalimanı Kütahya’nın Altıntaş (Afyonkarahisar-Kütahya- Uşak’ın ortak kullanımına yönelik Zafer Bölgesel Havalimanı) ilçesindedir. 2012 yılının Kasım ayında faaliyete geçen ve Tablo 22’de dönemlere göre uçuş ve yolcu sayıları sunulan Zafer Bölgesel Havalimanı ilk sekiz ay içerisinde 635 uçuş ve 45.725 yolcuya ulaşmıştır. 2014 Aralık sonu ile bu rakam 86.557 olmuştur. Giderek ve hızla artan yolcu sayısı Zafer Bölgesel Havalimanı’na olan talebin artacağına işaret etmektedir.

Tablo 22 - Dönemlere Göre Zafer Bölgesel Havalimanı’ndan Yapılan Uçuş ve Taşınan Yolcu Sayısı

Dönem Uçuş Sayısı Yolcu Sayısı

Kasım-Aralık 2012 79 3.721

Ocak-Haziran 2013 556 42.004

Aralık Sonu 2014 1.065 86.577

Kaynak: DHMİ (2014)

(16)

30 31

Afyonkarahisar 2015

www.zafer.org.tr

İlde, karayolu erişebilirliği yüksek yerler, genel olarak Merkez’e yakın veya nüfus ve ekonomik faaliyetlerin yoğun olduğu ilçelerdir. TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi çalışmasında Bölge ilçelerinin nüfusa göre erişebilirlikleri analiz edilmiştir.³ TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi’nde Bölge’nin çevre (İstanbul, Ankara, Bursa, Balıkesir, Bilecik, Eskişehir, Konya, Isparta, Burdur, Denizli, Aydın, Antalya ve İzmir) illerindeki kent merkezleri de dahil edilerek yapılan analiz sonucunda belirlenen, Bölge ilçelerinin erişebilirlik endeksi değerleri Harita 11’de sunulmaktadır. Buna göre Afyonkarahisar’da Merkez’den sonra en yüksek erişebilirlik değerlerine sahip ilçeler Bayat, Çobanlar, İscehisar, Sinanpaşa ve Şuhut’tur. Söz konusu ilçelerin Merkez’e oldukça yakın olması dikkat çekmektedir.

Bu ilçeleri takip eden Bolvadin, Çay, Dinar, Emirdağ ve Sandıklı’nın ise, genel olarak Afyonkarahisar’ın ekonomik ve ticari faaliyetlerinin yoğun olduğu ilçeler olduğu görülmektedir. Anılan ilçelerden Çay dışındakilerin tümünde OSB bulunurken, beş ilçede de ticaret ve sanayi odası vardır.

Harita 11 - İlçe Bazlı Karayolu Erişebilirlik Endeksi Değerleri

Kaynak: Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları (2013)

3 Avrupa Birliği Mekânsal Gelişme İzleme Ağı (The ESPON 2012 Programme, the European Ob- servation Network for Territorial Development and Cohesion) grubu tarafından Avrupa genelinde mekânsal olarak en erişilebilir noktaların belirlenmesi için yapılan çalışmadaki yöntem izlenmiştir.

Çalışma kapsamında seçilen merkezler arasında, mesafe matrisleri oluşturulmakta, bu yolla her bir merkezin diğer merkezlere olan uzaklıklarıyla birlikte belirleyici olan erişim süreleri ve nüfuslar çalışmaya girdi oluşturmaktadır. Erişilebilirlik düzeyi nüfus ile doğru orantılı mesafe-zamanla ters orantılıdır. Nüfus ve mesafeler veri alınarak oluşturulan ağırlıklandırılmış erişim matrisi marifetiyle her bir merkezin erişim katsayısına ulaşılmaktadır. Her ulaşım modu için ayrı ayrı (karayolu, deniz, havayolu, demiryolu) hesaplanan erişilebilirlik endeksinde 100’e yakın değerler o yerin erişebilirli- ğinin yüksek olduğunu göstermektedir.

Tüm ulaşım yolları bir arada analiz edildiğindeki coğrafi erişebilirlikle karayolu erişebilirliği benzerlik göstermektedir. TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi’nde yapılan ve tüm ulaşım yolları kullanılarak hazırlanan sentez erişebilirlik analizinin sonuçları Harita 12’de sunulmaktadır. Buna göre; erişebilirliği yüksek ve düşük yerler, karayolu erişebilirliğindeki yerlerle benzerlik gösterirken; erişebilirliği yüksek merkezlerle erişebilirliğin düşük olduğu ilçelerin ulaşım hatlarının iyileştirilmesi, oluşacak üretim ve hizmet odaklarının çarpan etkisinin artırılması ve il içi gelişmişlik farklılıklarının azaltılması için önem arz etmektedir. İle giriş çıkan yapan araç ve tren sayıları aşağıda verilmektedir.

Tablo 23 – İlden Giriş Çıkış Yapan Tren ve Araç Sayıları

Tren Sayıları 8 Yolcu Ortalama 40 (Yük)

Araç Sayıları 31.858 (İstanbul-İzmir Yönü) 21.435 (Konya-Ankara Yönü) Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü, Trafik ve Ulaşım Bilgileri (2013), TCDD Afyonkarahisar Tren Takip Bürosu İstatistikleri (2015)

Harita 12 - İlçe Bazlı Sentez Erişebilirlik Endeksi Değerleri

Kaynak: Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları (2013)