Genel Farmakoloji

Genel Farmakoloji

Ebru Arıoğlu İnan, PhD

İlaçların etki mekanizmaları

1.Nöromediyatör, endojen etkin maddelerle:

cAMP, fosfolipaz C, iyon kanalı

2.İlacın fiziksel ya da kimyasal özelliğine bağlı olabilir:

Antiasid

3. Fizyolojik rolü olan enzimleri inh/akt edebilir ACE inh.

4. Antimetabolit olabilir

K vit antimetaboliti warfarin

5. Aktif transport sistemini akt/inh edebilir Dijital, Na-K-ATPaz inh

6. İyon kanalı açar/kapar

Lokal anestezik, Na kan kapatır

7. Eksik olan maddeyi yerine koyabilir Vit, hormon

8. İnaktif maddeyi akt edebilir/açığa çıkarabilir Efedrin, NA salınması

9. Şelasyon yapabilir

Dimerkaprol, metal zehirlenmesi antidotu 10. Gen transkripsiyonunu değiştirebilir

İLAÇ ETKİLEŞİMLERİ

•Farmasötik etkileşmeler

•Farmakodinamik Etkileşmeler

•Farmakokinetik Etkileşmeler

Farmakodinamik Etkileşmeler

Bir ilacın diğerinin etkisini azaltması ya da arttırmasına göre : Antagonizma/Sinerjizma

örn: aspirin-parasetamol

Aditif Etkileşmeler

Sinerjistik/Potansiyatif Etkileşmeler

Uyku İlaçları ve alkol

Kimyasal Antagonizma

Örn:

heparin……….. Protamin sülfat

dimerkaprol………. civa, altın, bizmut, arsenik pralidoksim………..organik fosfat

Fizyolojik Antagonizma

Örn:

İnsülin………glukagon barbitüratlar………. kafein

Farmakolojik Antagonizma

Örn:

asetilkolin……….. atropin

histamin………. antihistaminik ilaçlar norepinefrin………fenoksibenzamin

11

Farmakokinetik

Etkileşmeler

era •T pöti

k in de

ksi d ar

oz y •D an

ıt e ğri

si d ik

Hep • ati

k m eta

bo liz ma

sı kol ay

ca n bile ula yur do

Örn: Digoksin, Lityum, Varfarin

Örn: Teofilin, Fenitoin

ğır b •A öb

re k v e k

ara ciğ

er a nd arı lıkl sta ha

aşl •Y ı h

asta la

rd a

Ağ • ır ha sta lık ha lle ri (K Y, a nem

i, ni…) mo pnö

14

Bazı durumlarda ilacın plazma konsantrasyonunun sabit tutulması önem kazanabilir;

Addison hastalığı →Immun reaksiyon

Kontraseptif kullanımı → İstenmeyen gebelik

ABSORBSİYON DÜZEYİNDEKİ ETKİLEŞMELER

Decrease the tablet dissolution of Ketoconazole (alkaline) Increase the tablet dissolution of aspirin (asidic)

Tetracycline interacts with iron preparations

Antibiotics kill a large number of the normal flora of the intestine →Increase digoxin conc. and increase its toxicity

Neomisin inhibits digoxin absorption

16

Mekanizma Örnek Mide boşalma hızı ve

barsak geçiş süresini etkileyen ilaçlar

Antikolinerjikler, opioid analjezikler Metoklopramid, domperidon gibi prokinetikler

Mide pH’sını

değiştiren ilaçlar Antiasidler, H₂ reseptör

antagonistleri, proton pompası inhibitörleri

Kompleks oluşturma Al/Mg içeren

antiasidler, Fe/Ca/Zn içeren ürünler

GI floranın bozulması Geniş spektrumlu antibiyotikler

Epitel yapısının

bozulması Aminoglikozidler

DAĞILIM DÜZEYİNDEKİ ETKİLEŞMELER

Mekanizma Örnek

Plazma proteinlerine bağlanma için yarışma

Varfarin-aspirin

Klorpropamid-fenilbutazon Yenidoğanlarda bilirubin-

sulfonamid vb. asidik bir ilaç

METABOLİZMA DÜZEYİNDEKİ ETKİLEŞMELER

ZİM İ •EN NDÜ

KSİY ON

U

ZİM İ •EN NH

İBİS YO

NU

İM •ENZ İNDÜ

KSİ YO

NU

NZ •E İM

İN HİBİS

YO

NU

İLAÇLARIN ETKİSİNİ DEĞİŞTİREN

FAKTÖRLER

Vücut Ağırlığı, dağılım hacmi, ilacın klirensi

• Tek doz/kısa süreli birkaç doz veya suda çözünen ilaçlar için yağsız ağırlık esas alınmalı.

Yağsız Vücut Ağırlığı= (1-yağ fraksiyonu) x Vücut ağırlığı Yağ Fraksiyonu= 90-0.8(boy,cm-bel çevresi,cm)

100

• Tedavi uzarsa veya ilaç yağda çözünürse şişmanlarda ilacı gerçek kilosuna uyan dozda vermek gerekir.

• Ideal kilo - > 70 kg

KL= KL_std.(VA/VA_std) ^2/3

Tıbbi Farmakoloji, Oğuz Kayaalp, 12. Baskı

• Doz öyle ayarlanmalı ki, plazma

konsantrasyonları bireyler arasında farklılık göstermesin.

2.Yaş

• İlk 4 hafta -> Yenidoğan

• 5.-52. hafta -> Bebek

• 1.-16. yaş -> Çocuk

• Mide boşalma süresi uzamış (1 s vs 8-10 s)

• Barsak peristaltizmi yavaş ve düzensiz

• Mide asid salgısı yetersiz, mide suyu nötral

• Cild inceliği

• Total vücut sıvıları erişkinlerden fazla

• Cilt altı yağ dokusu ve iskelet kası gibi dokuların kitlesi düşük

• Plazma proteinlerine bağlanma oranı düşük

• Kalp debisi ve kan akım hızı yüksek

• Kan-beyin engeli henüz olgunlaşmamış

• Karaciğerin birim kitlesi başına metabolize etme kapasitesi düşük

• Enzimler henüz yeterli miktarda oluşmamış

(örn: kloramfenikol; solunum güçlüğü, kolaps) (örn: teofilin t_1/2=20 s vs. 3.5 s)

• Glomerüler filtrasyon ve tübüler salgılama fonksiyonları yetersiz

(örn: penisilin, aminoglikozidlerin t_1/2 ‘leri uzamış.)

• Uyuncun azalması

• Fazla sayıda ilaç kullanımından doğan ilaç etkileşmeleri

• Eliminasyon organlarının hastalık insidansının artması

• Mide asid salgısı azalır

• Mide boşalma süresi uzar

• Peristaltik hareketler yavaşlar

• İnce barsakta villusların atrofiye uğraması nedeniyle absorbsiyon yüzeyi azalır

• Mide-barsak kan akımı azalır

Örn: demir, kalsiyum, B vit. Absorbsiyonları azalmış.

• Çizgili kas kitlesi azalır

• Yağ kitlesi artar

• Plazma albümini azalır

• Doku kan akımı azalır^Örn:•Digoksin, asetaminofen, alkol gibi lipidde çözünürlüğü düşük

•Diazepam, lidokain gibi lipidde çözünürlüğü yüksek

•Varfarin, oral antikoagülanlar gibi albumine yüksek oranda bağlanan

• Karaciğerin metabolize etme oranı düşüktür.

• İlk geçiş eliminasyon hızları ve oranları azalır.

(örn: propranolol eliminasyonu yavaş)

• Glomerüler filtrasyon ve tübüler salgılanma fonksiyonları azalmıştır.

(örn: digoksin, heparin eliminasyon ömürleri artar)

3.Absorbsiyon azalması ve

eliminasyon organlarının hastalıkları

• Şok ve kalp yetmezliği gibi kan akımının azaldığı durumlar

• Gastroenterit gibi barsak pasajıının arttığı durumlar

• Böbrek hastalıkları

• Karaciğer hastalıkları

4.Cinsiyet

Örn:

• Erkekler süksinilkolin, asetilkolin vb ile prokaini daha hızlı inaktive ederler.

• Kadınlar trisiklik antidepresanlara karşı daha duyarlıdır.

5. Veriliş Yolu

Oral vs parenteral

• Oral doz > parenteral doz ; absorbsiyon tam

olmayabilir ve ilk geçiş eliminasyonu

• Parenteral etki hemen ve güçlü fakat kısa olabilir, yan etkiler daha belirgin olabilir

6. Veriliş Zamanı, gün-içi ritm ve diğer

biyoritmler

• ACTH salgılanması sabah erken saatlerinde maksimum sonra azalır.

Glukokortikoidler azalmaya başladığında verilmelidir.

• Salisilatlar sabah 6’da verilmesi halinde eliminasyon ömürleri

%20 kadar artmıştır.

• Uyku ilaçları ve alkol sabah saatlerinde sakinleştirici etkinlik gösterirken gece kişiyi uyutabilir.

7. Çevresel faktörler ve diyet

Organik klorlu insektisidler

Kömür vb yanması sonucu havaya karışan hidrokarbonlar Sigara dumanı

Karbon monoksid Kurşun

Katkı maddeleri Alkol, kahve

Beslenme yetersizliği

Lahana, karnabahar, brüksel lahanası

Greyfurt suyu…...

8.Genetik faktörler

9. Önceden varolan hastalık hali veya özel durumlar

Örn:

•Depresyon

•Myastenia gravis

•Konjestif Kalp Yetmezliği

•Astım

•Glukoz 6 Fosfat dehidrogenaz eksikliği

•Atopi (Ig E antikor)

•Gebelik

10.

• Örn: antihipertansifler → kan basıncı düşürür → böbrek kan akımını azaltır

→ su ve tuz tutulumu artar → kan basıncı düşürücü etkiyi azaltır

11.

12. ^Kiralite

13. Tolerans, taşifilaksi ve desensitizasyon

• Tolerans: Bazı ilaçlar uzun süre devamlı kullanıldıkları zaman, başlangıçtaki dozun etki şiddetinin giderek azaldığı ve etki süresinin kısaldığı görülür. Aynı etkiyi devam ettirebilmek için dozu gittikçe arttırmak gerekir.

Çapraz tolerans: Aynı gruptan olan ilaçlardan birine tolerans kazanan bir kimse diğerine karşı da tolerans kazanmıştır.

Örn: alkoliklerin uyku ilaçları, genel anesteziklere tolerans göstermeleri

TOLERANS

Farmakokinetik

(Biyokimyasal)

Farmakodinamik (Hücresel)

İlaç kendini inaktive eden sistemi indükler (otoindüksiyon) örn: organik nitratlar

• İlaca devamlı maruz kalan hücrede o ilaca adaptasyon gelişir.

Down-regülasyon: Agonist bir ilaç uzun süre uygulandığında, etkilediği hücrelerde reseptör sıklığı giderek azalmaktadır.

Up-regülasyon: Antagonist bir ilaç uzun süre uygulandığında,

• Rezistans: Antibiyotik ve diğer kemoterapötik ilaçlar bir süre

uygulandıktan sonra bakterilerde veya diğer enfeksiyon etkenlerinde çoğalmayı durdurucu ve öldürücü etkisine karşı tolerans oluşur.

Örn: efedrin, histamin salıverici ilaçlar Taşifilaksi: Toleransın çok çabuk gelişen şekline denir. Toleranstan farkı; ilacın dozu ne kadar arttırılırsa arttırılsın etkisinin değişmemesidir.

Desensitizasyon (duyarsızlaşma): Agonistin sürekli ortamda bulunduğu durumlarda, hedef hücrelerin cevap verirliğinde

azalmadır. Genellikle in vitro agonist uygulaması sonucu çok kısa bir süre içinde gelişir.

14.Sosyal çevre ve ruhsal durum 15.Diğer ilaçların vücutta bulunması

16.Plasebo

UYU NÇ

• Hastanın reçetede yazılan ilaçlar

hakkında hekim tarafından kendisine yapılan tavsiyelere uyma isteği ve

derecesidir.