İskelet Sistemi Dokularının Genel Özellikleri
Prof.
Prof. Dr. Ümit KAYA
Dr. Ümit KAYAAnkara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi
Ortopedi ve Travmatoloji Bilim Dalı
Ortopedi ve Travmatoloji Bilim Dalı
Kemik Dokusunun Görevleri
Omurgalılarda destek ve koruma görevi yapan kemik doku, dokular içinde en sert olanıdır.
Merkezi sinir sistemi organları, göğüs kafesi içine yerleşmiş veya pelvis bölgesinde yer alan organlar, sistemler ve önemli dokular, kemik dokusu
tarafından desteklenir ve korunur.
Kalsiyum ve fosfat iyonları için bir depo görevi yapar.
Kemikler iskelet kaslarına ve tendolara bağlanma
noktaları sağlayarak hareket sistemini oluşturur.
Diğer bağ ve destek dokularında olduğu gibi yani temel madde
(kemik matriksi) yoğunluklu
hücrelerin az olduğu bir dokudur.
Kemik dokunun kullanımına bağlı kemik kütlesindeki artış ve
hipertrofi (anormal büyüme,
irileşme) tersi durumda atrofi
(zayıflama, körelme) oluşur.
Kemik Dokusunun Kemik Dokusunun
Mikroskopik Özellikleri Mikroskopik Özellikleri
Kemik Dokusunun Hücreleri
Osteoprogenitor hücreler Osteoprogenitor hücreler
Osteoblast Osteoblast
Osteosit Osteosit
Osteoklast Osteoklast
Kemiği kaplayan hücreler Kemiği kaplayan hücreler
Biyolojik mineralizasyon
Vücutta kemikte ve dişlerin sement, mina, dentin
tabakalarında görülür.
Hücre dışı Ca ‘un osteokalsin ve sialoproteinlere bağlanması
Yüksek Ca konsantrasyonunun
osteoblastları uyarması
Kemik matriksi (Fundamental Kemik matriksi (Fundamental
substans) substans)
Diğer bağ ve destek dokularında olduğu gibi yani temel madde (kemik matriksi)
yoğunluklu hücrelerin az olduğu farklı olarak da inorganik maddeler içeren bir dokudur. Temel içerik aşağıdaki gibi
sıralanır.
1. İnorganik kısım, 2. Organik kısım;
A-Amorf kısım, B- Fibröz kısım
Sağlam ve dayanıklı bir kemikte Sağlam ve dayanıklı bir kemikte temel maddenin bu kısımlarının temel maddenin bu kısımlarının
birbirine oranı dengeli olmalıdır.
birbirine oranı dengeli olmalıdır.
Organik kısım eksikliğinde Organik kısım eksikliğinde kırılgan olur.
kırılgan olur.
İnorganik kısımda eksiklik olursa İnorganik kısımda eksiklik olursa kemik elastik özellik gösterir.
kemik elastik özellik gösterir.
KEMİK ZARLARI KEMİK ZARLARI
Periosteum
Kemik dokusunu dıştan saran bağ dokusuna periost (periosteum) adı verilir.
Periost gelişme döneminde iki
katmandır. Dış katman iplikseldir.
Hücresel yapıda olan iç katman osteojenik tabaka adını da alır.
Hücrelerin çoğunluğu osteoprogenitor hücredir.
Endosteum Endosteum
Kemik dokusunu içten saran bağ dokusuna endost (endosteum)
adı verilir, periost’tan daha
incedir, kemik iliğinin devamı
olan ve osteoprogenitor hücreler içeren retiküler bağ dokusu
özelliğindedir.
Kemik Doku Çeşitleri Kemik Doku Çeşitleri
Kemik dokusunun iki çeşidi vardır:
1. Primer kemik dokusu (Olgunlaşmamış kemik )
2. Sekunder kemik dokusu (Olgun
kemik )
Primer kemik dokusu Primer kemik dokusu
İntrauterin hayatta ilk şekillenen olgunlaşmamış kemik dokusudur.
Primer kemik dokusunda ;
- temel madde yeterince sertleşmemiştir - osteositler sayıca boldurlar
- doku içinde düzensiz şekilde dağılmışlardır
- kollagen iplikler gelişigüzel seyrederler
Sekonder kemik dokusu Sekonder kemik dokusu
Olgun kemik dokusu da denir.
Matriks oldukça sertleşmiştir.
Osteositlerin oturduğu lakunlar çok
yassılaşmıştır ve kanaliküli osseiler iyi gelişmiştir.
Lamelli bir yapı gösterir, bunlara kemik lamelleri adı verilir.
Sekonder kemiğin Sekonder kemiğin süngerimsi ve süngerimsi ve kompakt
kompakt kemik olmak üzere iki tipi kemik olmak üzere iki tipi vardır
vardır
Olgun Kemik Dokularının Karşılaştırılması
Spongiyöz kemik
Birbiriyle anastomozlaşan kemik lamellerinden
oluşur.
Kemik iliği ile dolu
düzensiz trabeküller vardır.
Lameller birbirine paralel seyirlidir.
Kısa ve uzun kemiklerin metafiz ve epifizlerinin iç kısımları ile yassı
kemiklerin iç yüzlerinde bulunur.
Kompak kemik
Mikroskopik kanalları vardır.
Kemik lamelleri özel yerleşim
gösterir.
Bütün kemiklerin dış yüzlerinde
bulunur.
I. Havers lamelleri (spesiyal lameller)
II . Ara (interstisyel) lameller III. Dış dairesel lameller
IV. İç dairesel lameller
OSTEOGENEZ (KEMİK OSTEOGENEZ (KEMİK
YAPIMI) YAPIMI)
Kemik yapımına Kemik yapımına osteogenez, osteogenez, ossifikasyon, kemikleşme
ossifikasyon, kemikleşme gibi gibi adlar verilir.
adlar verilir.
Kemikleşme Kemikleşme paratiroid hormonu paratiroid hormonu ve ve D3 D3 vitamininin etkisinde vitamininin etkisinde
osteoblastlar ve osteoklastlar osteoblastlar ve osteoklastlar
aracılığıyla kemiğin büyüme ve aracılığıyla kemiğin büyüme ve
yeniden şekillenmesi olaylarını yeniden şekillenmesi olaylarını
içerir.
içerir.
İki türlü kemikleşme vardır
1. İntramembranöz kemikleşme:
Mezenkim dokusunun doğrudan kemik dokuya dönüşmesidir. Yassı kemikler bu şekilde meydana gelir.
2. İntrakartilaginöz
(endokondral) kemikleşme:
Mezenkim dokusundan önce hyalin kıkırdak bir model gelişir sonra
bunun yerini kemik doku alır.
Kısa ve uzun kemikler bu şekilde
meydana gelir.
Kemiğin kanlanması Kemiğin kanlanması
Besleyici arter sistemi
Metafiz epifiz sistemi
Periosteal sistem
Kemik yapım ve yıkımı üzerine hormonların etkisi
Paratiroid hormonu
Kan kalsiyum düzeyi düşünce parathormon salgılanır ve
osteoklastları aktive ederek kemik resorbsiyonunu sağlar, kalsiyum
kemikten kana mobilize olur.
Kalsitonin hormonu
Tiroid bezindeki parafolliküler hücreler tarafından salgılanır.
Osteoblastları aktive ederek kemik yapımını sağlar, böylece kalsiyum kandan kemiğe geçer
.Somatotrop hormon
Kemiğin büyümesini uyarır, özellikle epifiz plağı üzerine etkilidir.
Testosteron ve östrojen
Her iki hormon da kemik yapımını
hızlandırır.
Kemiklerin Makroskopik Kemiklerin Makroskopik
Yapısı (Anatomisi) Yapısı (Anatomisi)
Beş kemik tipi vardır.
Beş kemik tipi vardır.
Uzun Uzun
Kısa Kısa
Yassı Yassı
İrregüler İrregüler
Sesamoid Sesamoid
Kıkırdak Dokusu Kıkırdak Dokusu
Kıkırdak dokusu damarsızdır.
Difüzyon yolu ile beslenir.
Şekilsiz temel madde sülfatlı asitmukopolisakkarittir. Bu
madde kondroitin sülfat olarak
isimlendirilir.
Eklem kıkırdakları ve Eklem kıkırdakları ve
synovial zarlar synovial zarlar
Kemiklerin birbirleriyle olan bağlantı yerlerine eklem adı verilir.
Diartrozis tipi eklemlerde, Diartrozis tipi eklemlerde,
kemiklerin hyalin kıkırdakla kemiklerin hyalin kıkırdakla
(perikondriyumu bulunmaz) (perikondriyumu bulunmaz)
kaplı uçları eklem kapsülü adı kaplı uçları eklem kapsülü adı
verilen synovial bir membran verilen synovial bir membran
ile birbirine bağlanmıştır
ile birbirine bağlanmıştır
Eklemleri sarmış olan zarlar
(capsula
articularisler) iki tabakalıdırlar.
Bunların dış kısımları sık
örgülü, ipliksel bağ dokudandır.
Bu kata fibröz kat denilmiştir.
Damar ve sinirlerden zengin bağ dokusu
yapısında olan
dış tabakada bağ dokusunun
genel hücreleri
bulunur.
İki katlı olan siynovial
membranın iç katı bir-iki sıralı
synovial hücreler ile döşenmiştir
(synovial hücreler;
makrofaj benzeri Tip A ve fibroblast benzeri Tip B olarak iki tiptir).
Synovial boşluk
içinde bulunan eklem sıvısını (Synovial
sıvıyı) büyük oranda fibroblastlar
tarafından salgılanan hyaluron asiti
oluşturur. kıkırdakla kaplı kemikler
arasındaki
sürtünmeyi azaltır.
