ÖNEMLİ BİR SAĞLIK SORUNU SİGARA EPİDEMİYOLOJİSİ (7)

(1)

ÖNEMLİ BİR SAĞLIK SORUNU SİGARA EPİDEMİYOLOJİSİ

(7)

Epidemiyoloji Dersi (EBE 211-AHE 307)

Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER Ankara Üniversitesi

Sağlık Bilimleri Fakültesi

2017-2018 Güz

(2)

TÜTÜN/SİGARA TARİHÇESİ

Kristof Kolomb-Amerika keşfi(1492)

 Tütünün anavatanı Amerika,

 Kristof Kolomb’un 1492 yılında Amerika’yı keşfetmesiyle Avrupa’ya getirildi,

 1601 yılında Anadolu’ya girdi,

 1605’de Osmanlı Padişahı 1. İbrahim döneminde tütün içenler çoğaldı,

 4. Murat zamanında tütün içimi yasaklandı,

 1690’da üretime izin verildi.

2

(3)

TÜTÜN (SİGARA) KULLANIMI(DÜNYA’DA)

1. EN SIK GÖRÜLEN SORUN,

2. EN YAYGIN ÖLÜM NEDENİ,

3. EN ÖNEMLİ EKOMİK KAYBI, Dünya Sağlık Örgütüne göre;

En büyük sağlık sorunu, Bulaşıcı ve öldürücü,

Önlenebilir bir halk sağlığı sorunu,

Dünyada nüfusun(yetişkin)1/3 ( 1.25 milyar kişi) sigara içmekte,

TÜTÜN KULLANIMI;

*** AFET BOYUTUNDA BİR HALK SAĞLIĞI

SORUNU

(4)

ÖNEM VE ÖNCELİK ÖLÇÜTLERİNE GÖRE SİGARA SORUNU(Türkiye)



1. Sıklık ve Yaygınlık (15 yaş ve üstü, toplumun %25.4’ü sigara içmekte),



2. Ölümcüllük (Yılda 100-117 bin kişi ölmekte; Günde 270, saatte 12, her 2 dakikada 1 insan ölüyor),



3. Sakatlık ve Komplikasyon (KOAH, Kanser, Kalp damar hastalıkları, Bürger hastalığı/Budama hastalığı, Felç vb.,),



4. Ekonomik Kayıp (Yılda 5 milyar paket sigara içilmekte, toplam 17,7 milyar dolar ödenmekte),

Türkiye’de Sigara İçme Sıklığı(%)

İçenler(Cinsiyet) 2008 2010



Erkekler 43.8 39.0



Kadın 11.6 12.3



TOPLAM 27.4 25.4

⁴

(5)

Her Gün Tütün Mamülü Kullananların(15 Yaş ve Üzeri) Cinsiyete ve Yıllara Dağılımı(%),Türkiye, 2003, 2008, 2010

Kaynak: Sağlık Bakanlığı Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet Etkililik Çalışması, Hane Halkı Araştırması 2003, TÜİK Küresel Yetişkin Tütün Araştırması 2008,

TÜİK Sağlık Araştırması2010

(6)

Ülkelere Göre Her Gün Tütün Mamulü Kullanma Durumu (%),2010

Kaynak: DSÖ Report on the Global Tobacco Epidemic, 2011

6

(7)

ÇAĞIMIZIN EN YAYGIN ÖLÜM NEDENİ

GÜNÜMÜZDE (Dünya’da)



Dakikada 10,3



Saatte 618



Günde 14784 kişi



Yılda 5,4 milyon insan ölüyor

GÜNÜMÜZDE (Türkiye’de)



Saatte 12(Her 2 dakikada 1 insan ölüyor)



Günde 270 kişi



Yılda 100-117 bin insan ölüyor

1 adet sigara ömrü 5-8 dakika azaltıyor ,

(8)

SİGARA İÇME SIKLIĞI VE MESLEKLER

•

Sigara içme sıklığı ürkütücü !!!

•

Sigara içmek, Türkiye’de normal bir sosyal davranış olarak kabul ediliyor.

8

(9)

SİGARA TÜKETİMİ ve EKONOMİK KAYIP

SİGARA TÜKETİMİ(Yılda/milyar/paket)

 Türkiye 5.5

 Almanya 7.1

 İngiltere 3.7

 Fransa 4.0

TÜRKİYEDE EKONOMİK KAYIP (Yılda/milyar dolar/Türkiye)

 Sağlık-işgücü kaybı 2.72

 Sigaraya harcanan 15.00

 Toplam 17.72

(10)

SİGARAYA BAŞLAMA NEDENLERİ

 Özenti ve taklit,(Örnek-Model Alma)

 Arkadaş etkisi

 Öğretmen,Doktor

 Gruptan ayrı kalmamak

 Kendini ispat

 Bağımsızlık kazanma

 Anne-baba,

 Mutsuzluk,stres

10

(11)

SİGARADA BULUNAN ZARARLI MADDELER(4000’den fazla)

 Nikotin; Bağımlılık, zehir(Tek sigarada 2 mg, insanı öldürücü doz 2-5 mg)

 Karbonmonoksit; Karboksihemoglobin ve polisitemi

 Kanserojen maddeler; Yaklaşık 60 tür (NNK,Benzapren 3-4,Polonyum 210 vb.),

NNK(4-methyl nitrosoamino-1-3 pryidyl-1 butanona),

 Toz partikülleri; Siliyaların dökülmesi,

(12)

SİGARADAKİ ZEHİRLİ MADDELER (4000’den fazla)

12

(13)

(14)

SİGARANIN YOL AÇTIĞI HASTALIKLAR

 Solunum yolu hastalıkları (KOAH: Kronik bronşit, Astım bronşiale, Bronşektazi, Amfizem),

 Kanser; Dil, dudak, gırtlak, akciğer, mide, mesane başta olmak üzere tüm kanserler,(Erkeklerde ki kanserlerin %40-45’, tüm kanserlerin %30’u

sigaraya

 Kalp damar hastalıkları (Arterioskleroz, hipertansiyon, anjina pektoris, miyokart enfarktüsü, kalp yetmezliği, trombo anjiitis obliterans/bürger gangreni),

 Erkek kanserlerinin %30’u,

 Tüm kanserlerin %40-45’i sigaraya bağlanmakta,

 Akciğer kanseri ölümlerinin %80-90’ı,

 KOAH ölümlerinin %75-90’ı,

 Koroner kalp hastalığı ölümlerinin %25-30’u sigarayla ilgili,

₁₄

(15)

GEBE KADININ SİGARA İÇMESİ YA DA İÇİLEN ORTAMDA BULUNMASI SONUCU

 Düşük,

 Erken Doğum (Prematüre),

 Düşük Doğum Ağırlıklı Bebek,

 Beyin Damarlarında Daralma,

 Kemik Gelişiminde Gecikme,

(16)

SİGARANIN SOLUNUM SİSTEMİNE

ETKİLERİ

16

(17)

(18)

SİGARA İÇEN VE İÇMEYEN İKİ BİREYİN AKCİĞERİ

18

(19)

KOAH(Kronik Obstruktif Akciğer Hastalığı)

(20)

BÜRGER KANGRENİ/BUDAMA HASTALIĞI (Trombo anjiitis obliterans)

20

(21)

SİGARA ve KALP DAMAR HASTALIKLARI

(22)

Ağız Kanseri

22

(23)

Gırtlak ve Boyun Kanseri

(24)

Sigara içmeyenin Sigara içenin Akciğer Kanseri akciğeri akciğeri

Kanserli Bölge

Akciğer Kanseri

24

(25)

ÇOCUKLARDA SİGARAYA BAĞLI KANSERLER

 Kan Kanseri(Lösemi),

 Lenf Kanseri,

(26)

PASİF İÇİCİLİK

Ev içinde sigara içiliyorsa;



Bebekler hastaneye 3 kat daha fazla başvurmakta,



Ani bebek ölümü riski 2.5 kat artmakta,



Çocuklarda astım ve solunum yolu iltihabı riski 2 kat artmakta,



Çocuklarda akciğer kanseri, kronik bronşit sıklığı artmakta,



Kocası sigara içen kadınlarda akciğer kanseri ve ölüm 2-3 kat artmakta,



Evde sigara içilmesine izin verenler %39.8

26

(27)

SİGARAYI BIRAKMANIN HASTALIK RİSKİNE ETKİSİ

 Koroner kalp hastalığı riski;

Bir yılın sonunda %50 azalır,

10-15 yılda içenlerle içmeyenler eşitlenir.

 Akciğer kanseri riski 10. yılda %30-50 azalır.

 Yemek borusu ve ağız kanserleri 5. yılda %50 azalır.

 Mesane kanseri 1. yıl (birkaç yıl) %50 azalır.

(28)

SİGARAYI BIRAKMA ÖNLEMLERİ(1) A. HAZIRLIK

1. Uygun bırakma gününe karar verme (Stresin fazla yoğun olmadığı dönem),

2. Sigara uyaranlarından uzaklaşma,

Sigara içilen yer ve durumlardan kaçınma (toplantı v.s.) Paket, küllük, çakmak gibi nesneleri kaldırmak, 3. Bilgilenme, bilgilendirme,

28

(29)

SİGARAYI BIRAKMA ÖNLEMLER(2)

B. GÜÇLÜ İÇME İSTEĞİ KRİZİ, Yüksek Bağımlılık;

Uyandıktan sonra ilk 5-30 dakika içinde sigara içme (Türkiye,%47.4)

İçilen günlük sigara sayısı fazla, İçim aralıkları kısa,

Nikotin Yoksunluğu(Abstinens Sendromu),

.Şiddetli sigara içme arzusu, .Dikkati toplayamama,

.Kolay sinirlenme, kırıcı davranış,

.Sıkıntı, (Anksiyete),

(30)

SİGARAYI BIRAKMA ÖNLEMLERİ(3)

C. GÜÇLÜ İÇME İSTEĞİ KRİZİ İLE BAŞEDEBİLME ( Aşırı istek dalgası yaklaşık 3-5 dakika sürer)

a)Fiziksel Aktivite ve Oyalanma Kültür fizik hareketleri,

Yürüyüş, koşma, Ev içinde dolaşma, İlerlemeden koşma, İp atlama,

Telefonla sohbet,

³⁰

(31)

SİGARAYI BIRAKMA ÖNLEMLERİ(4)

C.GÜÇLÜ İÇME İSTEĞİ İLE BAŞ EDEBİLME (Aşırı istek dalgası yaklaşık 3-5 dakika sürer) b) Yudum yudum su veya meyve suyu içme, c) Derin solunum egzersizleri,

Bir süre nefes al (8 sayana kadar),

Bir süre nefes tut (4 sayana kadar),

Bir süre nefes ver (8 sayana kadar),

d) El oyalama (anahtarlık, kalem, stres topu)

e) Ağız oyalama (Sakız, kabuklu yemiş)

(32)

SİGARAYI BIRAKMA ÖNLEMLERİ(5)

D. DİĞER DESTEK ÖNERİLERİ

* Doktor yada psikiyatrist desteği,

* Doktor önerisiyle “Nikotin Bantları”

* Ödülle destek (Kendisi, Eş, Dost, Arkadaş), - İlk başarılı günün sonunda,

- İlk başarılı haftanın sonunda, - İlk başarılı ayın sonunda,

32

(33)

SİGARAYI BIRAKMA ÖNLEMLERİ(6)

E. KİLO ALMAYA DİKKAT

* Yağlı ve şekerli gıdalardan kaçınma,

* Kepekli ve lifli gıdalara yer verme, Kepekli ekmek,

Sebzeler, (Havuç, marul, salatalık) Meyveler, (Elma, portakal v.s.)

* Fiziksel aktivite ve spor.

(34)

SİGARAYI BIRAKTIKTAN SONRA

20 dk. sonra, tansiyon olumlu yönde etkilenir, 1 gün sonra, kalp krizi riski azalmaya başlar, 2 gün sonra, nikotin vücuttan atılmaya başlar, 30 gün sonra, akciğer kapasitesi %30 artar, 1 yıl sonra, kalp krizi riski %50 azalır,

34

(35)

7/11/1996 tarihli ve 4207 sayılı

“Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun”un adı

“Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun”

(Kanun No 5727; Kabul Tarihi: 3/1/2008) şeklinde değiştirilmiştir

(36)

T.C SAĞLIK BAKANLIĞI

“SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI, 2010”



Tütün Kullanma Durumu(2010-%); Toplam Erkek Kadın

 Halen Kullanan 27.1 40.7 13.8

 Her gün Kullanan 24.7 38.0 11.8

 Mamul Sigara Kullanan 96.8 96.9 96.6

 Günde 16 ve Daha Fazla Sigara İçen 64.9 70.1 49.0

 İlk Sigarasını Uyandıktan Sonra İlk 30.dak.da

İçen 17.9 18.9 14.7

36

(37)

T.C SAĞLIK BAKANLIĞI

“SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI, 2010”

Tütün Kullanma Durumu(%)

Durum/Özellik 2008 2010

 Tütün Kullanma 31.2 27.1

 Hergün sigara kullanan 27.4 24.7

 Kapalı Ortamda Sigara Dumanına Sunuk Kalma 38.5 14.9

 Evde Sigara İçilmesine İzin Verme 59.7 39.8

 Toplu Taşım Araçlarında Dumana Sunuk Kalma 16.5 10.0

 Kamu Binalarında Dumana Sunuk Kalma 11.3 7.4

 Restoranlarda Dumana Sunuk Kalma 55.9 13.9

 Paket üstündeki Uyarıyı Farkedip Bırakmayı Düşünen 46.5 38.4

 Sigara Reklam, Promosyon ve Tanıtımı Fark Etme 13.3 10 3

 Sigaranın Ciddi Hastalıklara Neden Olduğunu Düşünen 97.2 96.2

 Sigaranın Ciddi Hastalıklara Neden Olduğuna İnanma(2010-%);

 Felce Neden Olduğuna İnanan 77.6

 Kalp Krizine Neden Olduğuna İnanan 90.6

(38)

DEĞERLENDİRME SORULARI

 Tütünün anavatanı neresidir? Dünya’ya hangi tarihte yayılmaya başlamıştır?

 Tütün, Avrupa’dan Türkiye’ye hangi yıllarda girmiştir?

 Önem ve öncelik kriterlerine göre, Türkiye’deki sigara sorununu değerlendiriniz.

 Türkiye’de toplam sigara içme sıklığı % kaçtır?

 Sigaranın yol açtığı hastalıkları yazınız.

 Türkiye’de sigaraya bağlı hastalıklardan yılda kaç kişi hayatını kaybetmektedir?

 Türkiye’de yılda kaç paket sigara içilmekte ve sigaraya yılda kaç dolar para ödenmektedir?

 Sigaraya başlama nedenleri nelerdir? Yazınız.

 Sigarada ne kadar sağlığa zararlı madde bulunmaktadır? Bu maddelerin başlıcalarını grup halinde yazınız.

 Sigarayı bırakmak isteyenlere neler önerilebilir? Yazınız.

 "Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun’un"

sayısını ve toplumu korumaya yönelik sağladığı yararları yazınız.

38

(39)

KAYNAKLAR

 Sağlık Bakanlığı., (2011). “Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2010”, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, Hıfsıssıhha Mektebi Müdürlüğü.Sağlık Bakanlığı Yayın No:832; HHM Yayın No:

HHM-2011-29. Ankara: Kalkan Matbaacılık San. Ve Tic. Ltd. Şti.

 Sağlık Bakanlığ,., (2009). “Dumansız Hava Sahası Uygulama Rehberi”. Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Tütün ve Bağımlılık Yapıcı Maddelerle Mücedele Daire Başkanlığı Yayını, Ankara.

 Beslenme,Çevre ve Kanser Sempozyumu Bildiri Kitabı., (2002).Uluslar Arası Katılımlı.

 Aşut, O., (1993). “Hekim ve Sigara”. Hekimler Birliği Yayını. Ankara: Maya Matbabası.

 Doll, R., (1979). “The Epidemiyology of Cancer. A Complishments in Cancer Research”. Philadelphia: 1.B.Lippin Co.

 Doll, R., Peto, R., Wheatley, K., Gray, R., Sutherland, I., (1994). “Mortality in Relation to Smoking: 40 Years’

Observation on Male British Doctors”. Brit. Med. J., 309: 901-10.

 Aşut, Ö., (1999). “Türkiye’de Hekimlerin Sigara Alışkanlığı”. Ankara: Türk Tabibler Birliği Yayını.

 Bilir, M., Güçiz, B., Yıldız, A. H., (1997). ‘Smoking Behaviour and Attitudes, Ankara-Turkey”. Hacettepe Public Health Foundation No:8. Ankara.

 Önder, Ö. R., Ağır, A., (1998). “Ankara Gevher Nesibe Sağlık Eğitim Enstitüsü Öğrencilerinin Sigara ve Sağlık İlişkisi Konusunda Bilgi , Tutum ve davranışları”. Modern Hastane Yönetimi Dergisi, 2(5).

 T.C. Resmi Gazete., (1996). “4207 Sayılı Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun”.

 Sağlık Bakanlığı., (2008). “Ulısal Tütün Kontrol programı ve Eylem Planı 2008-2012” . Ankara: TŞOF Plaka Matbacılık A.Ş.

 http://www.havanikoru.org.tr

(40)

DUMANSIZ BİR ÇEVREDE

DAHA SAĞLIKLI GÜNLER ÜMİDİYLE

40