Pascal ve Baudelaire için geçerli ofan bu dünya görüşü tüm Fransızlar içinde geçer- lidir

F r a n s a d a p l a n l a m a ç a l ı ş m a l a r ı

Çeviren : Fatih GORBON Mimar D.G.S.A.

| Fransada plânlama : K. Pascal veya Baudelaire için sayı sa-

dece bir rakkam değildir. Onların sayı

; anlayışı antik Grek düşüncesine ve özel- likle pitagorcu anlayışına uygun olarak sayıları acunda düzeni sağlıyan prensibin bir aracı gören anlayıştır. Hatta Baudelai- re'in sözünü ettiği «yaratıcı sarhoşluk»

bile sayıya saygılı ve mantığa uygundur.

| Fransız düşüncesinin gelişmesinde bu te- mel tutum her zaman egemen olmuştur.

Pascal ve Baudelaire için geçerli ofan bu dünya görüşü tüm Fransızlar içinde geçer- lidir. Fransız kültürünün büyük çağları, mantıki düşüncenin açık seçikliğin, kısaca

^akılcılığın (rasyonalizm) anarşi ve karan- lığa galebe çaldıkları çağlardır. Bu davra-

; nişi Fransızlar klâsik olarak adlandırırlar.

»Fransız sanatında da rastladığımız bu tu- tum ilk olarak romantik devirde ve ka- tedral gotiği devirlerinde mimarîde belir- ginleşir. Luis XIII ve XIV devirlerinde

; monarşi ve merkezciliğin gelişmesine pa-

• ralel olarak rasyonalist anlayışda geliş- miştir. Bu devirde yapılan bayındırlık faa- ' liyetleri arasında, Paristen başlayıp ülke- [ nin en uzak köşelerine kadar varan, düz- gün bir yol şebekesi gelir. Bu yollarla

| haberleşme ve askeri hareketler kolay- laştığı için, merkeziyetçi hükümet siste- minin başarısı artmıştır.

6 Fransız ihtilâlinden sonra toplumda yer alan değişikliklerin çoğu rasyonalist i yönde olmuştur, örneğin uzunluk ve ağır-

; lık ölçülerinin ondalık sisteme göre dü- Rjînlenmesi. Bu dönemde akılcı yöntemle

çalışan Fransız mühendisleri deneysel

|(ampirik) yolda çalışan İngiliz meslek- taşlarına kıyasla daha başarılı olmuşlar- dır.

w 19. yüzyıl ihtilâlci akımları çoğunluk- la Paristen çıkmıştır. Bu akımları engelle- mek isteyen III. Napolyon sakinlerinin politik görüşlerini sakıncalı bulduğu şe- hir bölgelerinde yoğun bir yapı faaliyeti- n i girişmiştir. Bu mahallelerden geçirdi- ği-geniş bulvarlar ile kentin doğal doku- munu değiştirmiştir. Bu geniş ve gösteriş- 'Hulvarlar genellikle ihtişamlı kültür ya- ğları ile sonuçlanıyordu. Gine III. Napol-

: Paris Belediye Reisinin İmparator ta- indan tayinini öngören düzeni getir- 20. yüzyılda Fransada defalarca hü- kümet değişikliği olduğu ve çok farklı Büjtik görüşlere sahip hükümetler işba- Bjna geldiği halde ülkenin ana strüktü- Ende ve merkeziyetçi idare şeklinde bir

jişiklik olmamıştır.

Bugünün Fransasında ise rasyonalist plânlama düşüncesi giderek teknokratik bir renk almaktadır. Fransız plânlama dü- şüncesinin etkilerin1 bugünün şehir, böl- ge ve mimarî plânlamalarında görmekte- yiz.

Paris ve Taşra

Paris ile taşra arasındaki ezeli geri- lim önümüzdeki 30 yılda da azalmıyacak.

1946'ya kadar Fransada nüfus artış hızı çok düşük idi. Bu arada taşra nüfusu azaldı, Paris nüfusu ise hızla arttı. 1881 den 1946'ya kadar Fransa'da nüfus, 37,4 den 40, 5 e milyona, Paris nüfusu ise, 2,8 den 6,6 milyona çıktı. 1985'e kadar tüm nüfusun 60 milyon olacağı, bunun 48,4 milyonunun taşrada, 11,6 milyonunun ise Paris ve civarında yerleşeceği tahmin edi- liyor. Bu gelişmeye paralel kuvvetli bir şehirleşme olayına da tanık oluyoruz.

2000 yılına kadar şehir nüfusunun tüm nüfusa oranı % 54'den %77've çıkmış olacaktır. Şehirleşme ve endüstrileşme sorunlarını çözümlemek için 2000 yılın- da 15 ilâ 18 milyon arasında nüfusu ba- rındıracağı tahmin edilen 8 yoğun yer- leşme höfgesinin teşvik edilmesi plânla- nıyor. Avrıca bazı büvük şehirlerin su- retle gelişeceği bilindiğinden, şimdiden b'i yönde tedbirler öneriliyor. Bu kentler- de sanavi bölgeleri düzenleniyor, eğitim olanakları arttırılıyor, veni konut bölgele- ri inşa ediliyor. Bu plânlamaların ağırlık

noktasında insanların faaliyetleri yer al- * -p^a"ris ve Taşra 1. sekiz büyük yerleşme dığından. örneöm su sporlarına imkân bölgesinin konumu 2. 1963 yılında demir sağlamak için. büvük sunî oöller yaoıl- y0|u y ^ ^r afjğj dığına şahit oluyoruz. Diğer plânlama öğe-

leri de insan faaliyetlerini esas alarak f , n o a n Çevrelenecek. Banliyöleri şehre düzenleniyor. bağlayan sürat yollar, dış metro hattı

istasyonlarına varacak ve böylece banli- BÜYÜK PARİS HACMİ : yölerden otomobil ve otobüslerle geten- Bilhassa üç özel organizasyon Paris ler, metroyu kullanarak şehre dağılablle- bölgesi için geçerli bir şehirsel strateji çekler. Bu dış metro hattı kısa bir süre elde etmek için etkin çalışma gösterdi- sonra tamamlanmış olacak. Ana akslar ler. CCNIT: Ulusal Endüstri ve Teknik boyunca hareket eden bir ekspres metro Merkezi 1950, COTEFCI: Uluslar arası bir esas tren istasyonlarını ve iş merkezle- ticaret merkezi tesisi Konsorsiyumu 1966, rini zaman zaman yer altından yol alarak Parisde finans merkezi kurulması ve ge- birbirlerine ve tüm kente bağlayacak. Bu liştirilmesi etüt gurubu) Bu üç kurulu- ekspres metro gayet sık bir ulaşım ağı şun ortak yanları toplumun etkili bir ke- meydana getiren metro şebekesini dü- simi adına hareket etmeleri ve tüm böl- ğüm noktalarında kesecek ve isteyen yol- ge için global bir strateji hazırlamak ye- cıılar bu noktalarda vasıta değiştirebile- rine, faaliyetlerini belirli üç bölgeye yö- çeklerdir. Bazı kısımları şimdiden çalış- neltmeleri idi. Defense bölgesi, Haller maya başlamış olan bu ekspres metro- bölgesi ve Banka ve Sigorta Şirketlerinin nun hızı metro hızının iki misli olacaktır, bulunduğu bölge. Bu aracia sesden hızlı uçakların ve büyük 1965 yılında Paris için hazırlanan ön vük uçaklarının kullanabilecekleri yeni plânda Mans denizi yönünde uzayan ak- bir hava alanı hizmete girmek üzeredir, siyal bir gelişme ön görülmüştü. Kuzey - Paris hacmi plânlamasının ana fikir- Güney yönündeki diğer yardımcı akslar leri şöyle sıralanabilir: Birlik; Armonik b'.ı ana aksı tamamlıyorlardı. Aksların denge; kalite ve parlaklık. Burada par- saptanmasında bugünkü aktivite merkez- laklık kelimesi ile eski Parisin en belir- leri esas alınmıştı. ain özeliği olan aydınlatma, ışık saçma

14 milyonluk Paris şehri gayet etkili kuvveti anlatılmak istenmiştir. Plânda üç bir sürat yolları ağına sahip olacak. Pfâ- ara hö'iR kabuî edilmiştir, na göre. radyal - konsantrik gelişmiş 1. Şehir merkezinin fiziksel görün- şehrin merkezi iki adet sürat yolu tara- tüsünün değişmemesi gerektiği kabul

edilmiştir. Bu bölgede max. yapı yüksek- liği 31 m. olarak saptanmıştır. Haller bölgesindeki pazar etkinliği şehrin gü- ney-batısına taşınacak ve boşalan alan rekreasyon etkinliklerine ayrılacaktır. Ta- rihsel değeri olan veya kentlilerin duy- gusal olarak bağlı oldukları bölgeler - Marais ve Montmartre gibi - restore ve taktive edileceklerdir.

2. Tarihsel merkez çevresindeki ka- rışık yapısal özellikler gösteren şehir ke- simlerinde daha yüksek yapılara müsaa- de edilecektir. Metro ağının önemli dü- ğüm noktalarının ve istasyonların yakın- larında 4 veya 5 adet büyük büro ve ko- nut merkezi yapılması ön görülmüştür.

3. Dış bölgelerde büyük çapda yeni- leme tedbirleri uygulanacaktır. Nüfus yo- ğunlaşmasına paralel bir yeniden plânla- maya gidilecek ve bu arada sosyal, kül- türel, sportif tesisler sayıca yeterli hale getirilecektir. Bu bölgenin plânlamasında mimarî çalışmalarda herhangi bir kısıtla- ma uygulanmıyacaktır.

Bu denli büyük bir plânlamada fikir ayrılıkları olması doğaldır. Büyük Paris plânı da bu bakımdan bir istisna yapma- mıştır, hatta fikir ayrılıklarının plânlama- yı derinlemesine etkilediği söylenebilir.

Örneğin ne sürat yolları, ne çevre yolu, ne de ekspres metronun batı aksı (ki bu- nun yapımı tüm bütçenin % 70'ini yut- muştur) 1965 ön plânının paralelinde de- ğildir bu uygulamalar 1960 imar plânına göre yapılmışlardır. Aslına bakılırsa bu- gün karşımıza çıkan büyük Paris plânı toplumun mevcut yeşil sahaları hararetle müdafaa eden kesiminin görüşler.1 ile 19.

asırdan miras kalma temsilcilik fikrinin tesirinden kurtulamamış çevrelerin oluş- turduğu toplum kesiminin görüşlerinin ortak bir paydaya getirilmesi sonucudur.

Bu nedenle bir ara çözüm olarak kala- caktır.

«City» genişlemesi «La Defense»

Plânda ön görülen ekonomik gelişme ağırlık merkezinin üçüncü sektöre kaydı- rılması nedeniyle, ihtiyaç duyulduğundan

Büyük Paris Hacmi

resim 5. Büyük Paris hacmindeki yeni aktivite merkezleri ve büyük sanayi tesisleri.

6. Büyük Paris plânında ön görülen gelişme bölgeleri

7. Büyük Paris hacmindeki dinlenme alanları. Sık noktalı alanlar şehirsel alandaki mevcut yeri (alanlar ve ağaçlıklar. Seyrek noktalı bölgeler şehir dışındaki park ve dinlenme alanları. Büyük daireler yeni kentler- deki merkezi dinlenme alanlarını gös-

ve tarihî merkezde yeni yapılara izin ( verilmediğinden, bu binaların yapılabile- f ceği yeni bir bölge aranması zorunluluğu i ortaya çıktı. Mevcut kentle polar bir ge- [ rilim yaratması istenen bir «Paralel Pa- ris» teklifi, zamanla eski Parisin değerin- den kaybedeceği düşüncesiyle politik açı-

| dan sakıncalı- bulundu ve reddedildi.

E Sonunda «Pont de Neuilly» köprüsü

| ile Chatou-adası arasında Seine nehrinin

| geniş bir yay çizdiği yerde Louvreden I gelen şehir akısını devam ettirmek ve bu

aks boyunca yapılacak Büro Konut yapı- j larıyla şehir merkezinin yükünü azalt-

; mak.

i Operasyon alanı 800 ha. bir alanı I kapsıyor ve halka açık bir hukuksal kuru- [ luşca yürütülecek. Ana ulaşım aksında I süratli tren, yük trafiği, özel oto trafiği

; ve yaya trafiği çeşitli nivolarda yer ala-

; cak. Doğal arazi nivosunda yer alan bir I ulaşım yolu tüm bölgeyi saracak ve bu yoldan sapan yollar, alt nivodan merkeze bağlanacaklar.

i Bu yeni merkezdeki Hauts-de-Seine .bölgesinin idare binası; yeni bir Üniver

site büyük bir sanayi bölgesi ve konu1, [yapıları mimarî açıdan önemli binalar i olacaklar ve bu yapıların plânlamasında

bir mimarî beraberlik aranacaktır, t Sonunda 200 m. yüksekliğinde b/r Igöktırmalayanın yer aldığı anıtsal tar.hi

aks üzerinde 25 katlı büro binaları yer [ alacak. Bu yüksek binalar çevresinde gu Şruplanmış 5 ve 10 katlı komşuluk ünite leri şeklinde konut yapıları plânlanmış.

Bu konutlar çevresindeki dükkân ve mağa- zalar 2 katlı olarak düşünülmüştür. Proje tümü ile uygulandığında 5.000 konut ve 800 bin m. büro alanı, 50 bin m2 yeşil alan ve 20 bin arabalık otopark sağlan- mış olacak.

K Dünyada bir eşine rastlayamadığı- mız bu büyük tasarı Fransız plânlama an- layışının hedeflerini ve zayıf noktalarını göstermesi bakımından çok ilginçtir.

1 Burada yapılan büro yapıları komp- leksi ne fonksiyonları, ne de mimarî ka- liteleri açısından Seine nehrinin karşı ya- nındaki anıtsal yapılarla kıyaslanabilirler.

Bu gerçeğe rağmen, aks çevresindeki büro binaları eskimiş bir prestij anlayı- şı çerçevesinde anıtsal bir mimari tesir aranarak plânlanmışlardır. Bu anlayışın sonucu, olarak ortaya donup katılaşmış bir Tümel Büyük Form çıkmıştır.

Bu anlayış büro yapıları fonksiyonu- ıja uymayan esnekliğe ve değişkenliğe imkân vermeyen dolayısı ile giderek böl- genin serbest gelişmesini engelliyecek niteliktedir. Bu hatayı bugün plânlamacı- lar dahil herkes kabul etmekte, ancak yapıların çoğu bitmiş durumda olduğun- un değişikliğe gidilememektedir.

1 — ilk etabın maket fotoğrafı 2 — uzak bölgeler ulaşım ağı noktalı

çizgiler yeraltı geçitleridir

KONUT BÖLGELERİ VE YENİ ŞEHİRLER :

Harpden sonra Fransada başlayan yoğun yapı faaliyeti sırasında plânlama ilkelerinden biri yeni konut bölgelerinin güçlü şehirsel bağlarla düzenlemekti. Bu sebeple birçok Fransız şehrinde nüfusla- rı 10.000 ile 30.000 arasında değişen ye- ni konut bölgeleri oluşuyor. Okullar, kü- tüphaneler, kulüp lokalleri, kiliseler, kreş- ler ve çocuk yuvaları, spor tesisleri, dük- kânlar ve sosyal tesisler bu yerleşme- lerde öncelikle yapılan binalar.

Bu yapıların uygulanması geliştirici (developer) olarak çalışan halka açık özel kuruluşların yönetimindedir. Ne ya- zık ki, bu yeni yapılar, çoğunlukla mima- rî değerden yoksun, oluyorlar.

Ancak şehirsel faaliyetlerin gayet ge- niş bir spektrum kapladığı bu bölgeferde

3 — geçitlerin kesiti orgeval - Paris expres tüneli yakın mesafe tüneli - en üstte yayalar için yol - siyah bandlar

hava sirkülasyonu kanalları oturanların da bu imkânlardan geniş ölçü- de faydalanma olanakları oluyor. Büyük Paris bölgesinin idarî düzenlenmesinde yeni bir ölçek edinme zorunluğu vardı.

Fskiden mevcut Seine ve Seine et Oise bölgelerinin bölünmesi ile ortaya altı ye- ni idarî bölge çıktı: Val-de-Marne, Ha- uts-de-Seine, Seine Saint-Denis, Essonne, Yvelines ve Val-d'Oise. Bu bölgelerden üçü, şimdiden bir milyondan fazla nü- fusa sahip. Bölgelerin idarî merkezleri ileride tüm kültürel ve eğitimsel faali- yetleri de kapsayacaklar ve bu merkezler Paris merkezi ile sürat treni aracılığı ile bağlanmış olacaklar. Böylece büyük Pa- ris çok merkezli (polisantrik) bir yapıya sahip olacak.

Paris plânlamasını büyük Londra plâ- nı ile kıyaslarsak, bu iki plânlama çaba- sının temelde çok farklı olduklarını görü-

rüz. Bahçe şehir (Garden-city) düşünce- sini etkisi altında şehrin yayılmasını, merkez etrafında yer alacak ve Londraya gelen nüfusu üzerlerine çekecek, peyk şehirler kurarak önleme yoluna gidildi.

Paris plânlamasındaki ana etkenler- den biri ve belki de en güçlüsü bu şehre ve onun tarihsel geçmişine duyulan aşı- rı güven duygusudur. Hatta, Fransızların bu duygunun tesiri altında büyük Parisi Birleşmiş Avrupanın müstakbel başkenti olarak gördükleri söylenebilir.

4. 40 hektar alan kaplayan sun'i göl 30.000 kişilik bir şehir genişlemesi- nin yeni merkezi olarak plânlanmıştır.

Çeşitli dinlenme ve spor imkânlarını sağlayacak şekilde plânlanmıştır.

I — DĞfense ana akstan enine kesit.

III. IV Defense aksından kitle planı ve boyuna kesit

V — yapı alanlarından Etoile'e bakış ve yaya nivosunda aynı yeri gösteren perspektiv. Defense - Louvre aksı