T.C.
NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR PROJELERİ
KOORDİNASYON BİRİMİ (NKÜBAP)
BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ SONUÇ RAPORU
NKUBAP.00.18.AR.14.06 nolu proje
GANOS (IŞIKLAR) DAĞI VE YAKIN ÇEVRESİNİN BİYOTOPLARININ HARİTALANMASI
Yürütücü: Dr. Öğretim Üyesi Burçin EKİCİ Araştırmacı: Prof. Dr. Aslı KORKUT
Prof. Dr. Murat ÖZYAVUZ
2018
ii Önsöz
Bu çalışmanın amacı Ganos (Işıklar) Dağı ve yakın çevresinin biyotoplarının haritalanmasıdır. Böylece alanın doğal potansiyeli ortaya konarak ekosistemin sürekliliğinin sağlanması hedeflenmektedir. Çalışmanın yöntemi arazi çalışmaları ve arazi çalışmalarında elde edilen verilerin analizi ve değerlendirilmesinden meydana gelmektedir. Çalışma alanı Tekirdağ ilinde yer alan Ganos (Işıklar) Dağı ve yakın çevresinin biyotoplarıdır.
Çalışma Bilimsel Araştırmalar Projesi (BAP) olarak desteklenmektedir.
ii İçindekiler
İçindekiler ... ii
Çizelge Listesi ... iii
Şekil Listesi ... iv
Özet ... 1
Abstract ... 2
1. Giriş ... 3
2. Materyal ... 7
3. Yöntem ... 12
4. Bulgular ... 15
4.1. Sulak alan biyotopları ... 17
4.2. Çayır biyotopları ... 19
4.3. Çalı biyotopları ... 21
4.4. İğne yapraklı orman biyotopları ... 23
4.4.1. Pinus brutia (Kızılçam)’nın hakim olduğu orman biyotopları .……24
4.4.2. Pinus nigra (Karaçam)’nın hakim olduğu orman biyotopları …….26
4.4.3. Pinus pinea (Fıstıkçamı)’nın hakim olduğu orman biyotopları ...27
4.5. Geniş yapraklı orman biyotopları ... 28
4.5.1. Quercus sp.(Meşe)’un hakim olduğu orman biyotopları ……….29
4.5.1.1. Meşe orman biyotopları ………….……… 29
4.5.1.2. Meşenin hakim olduğu karışık yapraklı orman biyotopları…….31
4.5.1.3. Bozuk Meşe biyotopları ………...……..……33
4.5.2. Carpinus orientalis (Doğu Gürgeni)’in hakim olduğu orman biyotopları………....36
4.5.3. Tilia argentea (Gümüşi ıhlamur)’nın hakim olduğu orman biyotopları ..37
5. Sonuç ... 39
5.1 Araştırma alanındaki biyotoplara yönelik sonuç ve öneriler…………..…….… 40
6. Kaynaklar... 45
7. Ekler ……….50
iii Çizelge Listesi
Çizelge 1. Çalışma kapsamında yararlanılan haritalar ve kaynakları ... 13
Çizelge 2. Arazi çalışma formu. ... 13
Çizelge 3. Bitki türlerinin örtme derecesi ... 14
Çizelge 4. Sulak alan biyotoplarının vejetasyon analizi ... 18
Çizelge 5. Çayır biyotoplarının vejetasyon analizi ... 19
Çizelge 6 Çalı biyotoplarının vejetasyon analizi ... 22
Çizelge 7. Pinus brutia’nın hakim olduğu orman biyotoplarında vejetasyon analizi.. ... 24
Çizelge 8. Pinus nigra ssp. pallasiana’nın hakim olduğu orman biyotoplarında vejetasyon analizi ... 26
Çizelge 9. Pinus pinea’nın hakim olduğu orman biyotoplarında vejetasyon analizi.. ... 28
Çizelge 10. Quercus sp.’nın hakim olduğu orman biyotoplarında vejetasyon analizi ... 29
Çizelge 11. Quercus sp. ve diğer yapraklı ağaç türlerinin hakim olduğu orman biyotoplarında vejetasyon analizi ... 31
Çizelge 12. Bozuk Meşe biyotoplarında vejetasyon analizi ... 33
Çizelge 13. Carpinus orientalis’in hakim olduğu orman biyotoplarında vejetasyon analizi ... 36
Çizelge 14. Tilia argentea’nın hakim olduğu orman biyotoplarında vejetasyon analizi ... 37
Çizelge 15. Araştırma alanındaki biyotoplardaki dominant bitkiler ... 39
iv Şekil Listesi
Şekil 1. Araştırma alanı ve ülkedeki konumu ... 8
Şekil 2. Araştırma alanının jeoloji haritası ... 9
Şekil 3. Araştırma alanının toprak haritası. ... 10
Şekil 4. Araştırma alanının toprak derinliği haritası ... 10
Şekil 5. Araştırma alanının alan kullanım haritası ... 11
Şekil 6. Araştırma alanının meşcere haritası. ... 12
Şekil 7. Çalışma alanındaki araştırma alanları. ... 16
Şekil 8. Sulak alan biyotoplarından Yazır Göleti ... 17
Şekil 9. Nemli vejetasyon örneklerinden; Scirpus sylvaticus ve Alisma aquatica 17 Şekil 10. Juniperus oxycedrus ssp. oxycedrus ve Spartium junceum taksonlarının hakim olduğu çalı biyotopları ………...…21
Şekil 11. Pinus brutia’nın hakim olduğu orman biyotopu …….………..……..24
Şekil 12. Kontrolsüz rekreasyonel faaliyetlerden kaynaklanan kirlilik, Yazır Göleti………..…..40
Şekil 13. Geniş yapraklı bitki türlerinin hakim olduğu orman biyotoplarında sonbahar renklenmesi ………..……...………42
Şekil 14. Araştırma alanında görsel açıdan dikkat çeken bazı otsu vejetasyon örnekleri (Centaurium erythraea subsp. turcicum, Bellis perennis, Digitalis lanata, Achillea coarctata, Sambucus ebulus ve Glacium flavum) …………..43
Şekil 15. Araştırma alanında görsel açıdan dikkat çeken bazı odunsu vejetasyon örnekleri (Ruscus aculatus, Paliurus spina- christii ve Spartium junceum) …43 Şekil 16. Araştırma alanındaki etnobotanik açıdan önem taşıyan bazı bitkiler (Rosa canina ve Corylus avellana) ………..……….44
v
1 Özet
Günümüzde sanayileşmenin artmasıyla doğal kaynaklara yönelim hızlanmıştır. Bu durum ekosistemler üzerindeki çevresel baskı gruplarında artışa neden olmaktadır.
Biyolojik kaynaklara talebin artması, yerel düzeydeki biyoçeşitliliğin küresel düzeydeki etkilerinin farkında olunmaması ve hükümet politikalarında biyolojik kaynakların korunmasına yönelik çalışmaların yetersiz düzeyde bulunması biyoçeşitlilik kaybına neden olmaktadır. Özellikle yanlış ve yoğun arazi kullanımları ile biyolojik ve ekolojik çeşitlilik tehdit altına girmektedir. Bu nedenle habitat korumanın önemi artmakta, dünyada çevresel koruma çabalarını desteklemek için potansiyel yollar araştırılmaktadır.
Peyzaj ekolojisi ve sürdürülebilirlik için doğal kaynakların mevcut durumu ortaya konarak daha etkili ve sürdürülebilir bir alan kullanım anlayışı geliştirilmelidir. Ekolojik planlamada, koruma- kullanım kararlarının alınmasında biyotop haritalaması başvurulan çok önemli bir çalışmadır. Biyotop haritalaması ile bitki ve hayvan türlerine ait yaşam ortamları ve önemli habitatlar saptanmakta, her bir yaşam ortamının duyarlılık durumu ortaya konarak duyarlılıklara göre biyotopların koruma ve kullanımına ilişkin kararlar alınabilmektedir.
Bu araştırmada Ganos (Işıklar) Dağı ve yakın çevresinin biyotopları haritalanmıştır.
Çalışma kapsamında biyotop haritalama yöntemlerinden selektif haritalama ve temsili haritalama yöntemleri kullanılmıştır. Bu kapsamda araştırma konusu ve alana ilişkin mevcut çalışmalar toplanarak değerlendirilmiş, arazi kullanım tiplerine göre alansal olarak belirlenip tanımlandıktan sonra koruma açısından önemli biyotoplar ve alanın veya bölgenin tamamını temsil edebilecek, o bölge için genelleştirme yapmaya olanak verecek nitelikteki biyotopların arazide kontrolü ile o alanlarda floristik araştırmalara başlanmıştır. Analizler sonucunda haritalanan biyotopların potansiyeli ortaya konmuş, bozulma tehdidi altındaki alanlar belirlenerek bu alanlarda ekosistemin sürekliliğini sağlayacak öneriler geliştirilmiştir. Ayrıca çalışma alanından toplanan ve teşhisi tamamlanan tüm bitkilerin tehlike kategorileri IUCN Red List Categories (IUCN 2001)’ten kontrol edilerek koruma altına alınacak türler belirlenmiş, bu konuda koruma önerileri geliştirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Biyotop Haritalama, Biyoçeşitlilik, Işıklar Dağı, Ganos Dağı, Tekirdağ.
2 Abstract
In our day, with the increase of industrialization, the tendency towards natural resources has accelerated. This causes an increase in environmental pressure groups on the ecosystems. The increase in the demand for biological resources, lack of awareness of the global impact of biodiversity at the local level, and inadequate government policies regarding the protection of biological resources lead to loss in terms of biodiversity. Biological and ecological diversity are threatened especially due to inaccurate and intensive land use. For this reason, the importance of habitat protection is increasing, and potential ways to support environmental conservation efforts are being explored throughout the world.
For landscape ecology and sustainability, a more effective and sustainable understanding of the use of space should be developed by demonstrating the current state of natural resources. In ecological planning, biotope mapping is a very important study to refer for taking decisions about conservation-utilization. With the biotope mapping, living environments and important habitats of plant and animal species are determined, the sensitivity status of each habitat is determined, thus, decisions regarding protection and utilization of biotopes can be taken according to their sensitivities.
In this study, biotopes of Ganos Mountain and its immediate surroundings have been mapped. Within the scope of the study, selective and representative mapping methods have been used for biotope mapping. In this context, existing studies on the research topic and area have been collected and evaluated, and once the area has been determined and identified according to the land use types, the biotopes that are important in terms of conservation and the ones that may represent the entire area enabling generalization are checked, and floristic studies have been initiated in those areas. As a result of analyses, the potentials of the mapped biotopes have been identified and the areas under threat of deterioration have been identified and proposals have been developed to ensure the continuity of the ecosystem in these areas. In addition, the hazard categories of all plants collected and identified have been checked through IUCN Red List Categories (IUCN 2001) to determine the species that will be conserved, thus, recommendations have been developed to conserve these species.
Key words: Biotope Mapping, Biodiversity, Işıklar Mountain, Ganos Mountain, Tekirdağ.
3 1. Giriş
Gelişmekte olan dünyada çevresel baskı grupları çoğalmaktadır. Bu nedenle habitat korumanın önemi artmakta, dünyada çevresel koruma çabalarını desteklemek için potansiyel yollar araştırılmaktadır (Chokor 1992).
Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansında (Rio Konferansı) 3- 14 Haziran 1992 yılında imzalanan biyolojik çeşitlilik sözleşmesine göre sürdürülebilir kullanım, biyolojik çeşitliliği azaltmadan, onun uzun süreli devamını sağlayan mekanizma olarak küresel boyutta ön plana çıkmıştır. Sürdürülebilir kalkınmanın temeli olan ekolojik sürdürülebilirliğin gerçekleşmesi için global ölçekte projeler hayata geçirilmiştir. Bu projelerde sadece abiyotik kaynakların korunarak yönetilmesi anlayışı yer almamakta, aynı zamanda tür, ekosistem ve ekolojik süreçlerin korunarak yönetilmesi de güçlü bir şekilde yer tutmaktadır. Özellikle “Avrupa Birliği Tür ve Habitat Direktifleri”nin Türkiye’de uygulanmasına yönelik eşleştirme projelerinin en önemli kısımlarından birinin “Korunan Alanlarda Biyotop Haritalamasının Gerçekleştirilmesine Yönelik Kurumsal Bilgi ve Personel Eğitiminin Sağlanması” şeklinde olması bunu açıklamaktadır (Güngöroğlu vd. 2008).
Çevre ve ekosistem planlaması 1960’larda ortaya çıkan bir teoridir. Plan, doğal ekosistemlerin bakımı ve onarımı ile insan aktivitelerinin ekosistem temellerine uygun olması görevini üstlenir. Son zamanlarda çevre ve ekosistem planları, kentsel yönetim planlamasına fikir vermektedir. Bu planlar, doğal sirkülasyon sisteminin bakımı ve onarımı, habitatların ve peyzajın koruma ve yönetimi, yeşil alanlar ve diğer alanların kullanımını içermektedir (Lee et al. 2005). Doğa ve peyzaj, doğanın verimliliği ve özelliği, doğal kaynakların kullanım yeteneği, flora ve fauna, insanın doğa içinde dinlenebilmesini emniyet altına alacak şekilde planlanmalıdır (Altan 1982).
Ekosistem sağlığının geniş ölçüde değerlendirilmesi, tehlike altındaki habitatların ve doğal yaşamın sürekliliği için vejetasyon sınıflandırması ve ekolojik sınıflandırma gerekmektedir (Jensen et al. 2000). Ekolojik verilere dayanarak yapılan alan planlaması, peyzaj üzerinde mevcut alan kullanışlarının birbirini etkileme durumlarının saptanması ve buna dayanarak alan kullanımı için ekolojik kriterleri belirlemektedir. Bu amaca ulaşmak için yapılan uygulama şöyle özetlenebilir;
Bölgesel planlama için önemli olan sosyo- ekonomik gelişme gücü ve doğal koşulların hedeflerinin saptanması,
Alanın temel doğal verilerinin analizi,
Alan kullanımlarının analizi,
Doğal veriler ve alan kullanışlarından kaynaklanan çelişkilerin saptanması,
Ekolojik olumsuz etkilerin risk durumunun incelenmesi,
Değerlendirme sonuçları ürünü plan oluşturulması (Altan 1982).
Flora ve faunanın özelliklerinin sürekliliği ve ekosistemlerin işlevselliğinin sağlanabilmesi için kentsel alanlarda alan kullanım değişikliklerinin biyotop yapısında yapacağı değişiklikleri göz önüne alan mekansal planlamalar düşünülmelidir.
Mekansal planlamalarda biyoçeşitliliği bütünleştiren kavramsal bir model olarak biyotoplarla çalışma önerilmektedir. Çünkü biyotop düzeyi alan kullanımlarının meydana getirdiği değişiklikleri ilk önce meydana çıkarmaktadır. Ayrıca biyotoplar haritacılıkta temsil edilebilen, sınırları çizilebilen alanlar olup planlamada kolayca ele
4
alınabilmektedir. Bununla, mekansal planlama ile biyoçeşitliliğin mekansal içeriğinin bütünleştirilmesi ve alan kullanımlarının meydana getirdiği değişikliklerin biyoçeşitlilik üzerindeki etkilerinin anlaşılması sağlanabilmektedir (Löfvenhaft et al. 2002).
Biyotop, Latince “hayat” anlamına gelen “bios” ve “bölge” anlamına gelen “topos”
sözcüklerinden türetilmiş olup Türkçe’de “yaşam mekanı” anlamında kullanılmaktadır.
Çeşitli çalışmalarda farklı şekillerde tanımlanan kavram aşağıda açıklanmıştır.
Odum (1971)’a göre biyotop, fonksiyonel olarak sınırlandırılabilen, canlı organizmaların karşılıklı ilişkiler içinde olduğu fiziksel bir çevredir.
Köseoğlu (1981)’nda, başta insan olmak üzere bütün canlıların barındığı, beslendiği, gereksinimlerini karşıladığı, karşılıklı ilişkiler kurduğu ve bunların niteliğine göre işlevsel olarak sınırlandırılmış çevrenin bir bölümü ve mekanı olarak tanımlamıştır.
Çepel (1982)’e göre, kendine özgü homojen yetişme koşullarına sahip bir yaşam mekanının barındırdığı canlılarla birlikte ifadesinde kullanılan terime biyotop denmektedir.
Sukopp ve Weiler (1988), biyotop kavramını, bitki ve hayvanların belirli bir topluluğu için habitat sağlayan düzenli çevresel koşulları olan alan olarak tanımlamıştır.
Drachenfels (1994)’ e göre biyotop, belirli bitki ve hayvanlardan oluşan, az ya da çok sürekli tekrarlanan bir yaşam birliğinin belirli büyüklükte ve çevresine karşı sınırlandırılabilen yaşam alanını ifade etmekte kullanılan kavramdır.
Forman (1995)’da ekolojik olarak açıklanan biyotop, sahip olduğu belli bir koşulla karakterize edilen çevresel alanlar olarak tanımlanmıştır.
Atalay (2004)’a göre, canlı ve cansız ortam arasındaki ilişkileri ve bu ortamdaki canlı toplumun kendine özgü yetişme koşullarını kapsamaktadır.
Kantarcı (2005) tarafından yapılan tanımlamada ise, yetişme ortamı yaşama birliği ile birlikte ekolojik sistemin iki büyük bölümünden biri olarak açıklanmıştır.
Qiu et al. (2010)’ye göre biyotop, bir peyzajın değişik ölçeklerdeki çevresel birimidir.
Biyotop terimi yerine, bazı ülkelerde habitat terimi kullanılabilmektedir (Güngöroğlu vd., 2008). Bu nedenle habitat teriminin de kısaca açıklanması uygun görülmüştür.
Forman (1995)’a göre habitat, tür, populasyon veya organizma gruplarının yaşadığı ve yeniden üretildiği alanlardır. Aynı zamanda bir organizmanın tüm yaşam döngüsü boyunca gereksinim duyulan biyotopun tüm farklı tiplerini içeren bir peyzajdır.
Atalay (2004)’da ise, fiziki faktörlerin kontrol ettiği belli yerlerdeki bitki topluluğunun yetişme ortamına habitat denmektedir.
Modern doğa koruma bileşenlerinden biri olarak biyotop haritalama, tehlike altındaki, nadir ve değerli biyotopların korunması açısından oldukça önemlidir. Biyotop
5
haritalamada özellikle iki konu üzerinde durulmaktadır. Bunlar, biyoçeşitlilik ile insanlar arasındaki ilişkiyi yükseltmek ve biyoçeşitlilik bilgisini artırmak amacıyla biyotop haritalama metotlarının daha etkili olmasını sağlamaktır. Günümüzde geleneksel doğa koruma hedefleri değişmiş, değerli, nadir ve tehlike altındaki biyotopların korunmasına yönelik ilgi artmıştır. Bu nedenle pek çok ülkede biyotop haritalama araştırmaları yapılmakta ve kentsel planlamalar için, üretilen bu haritalar temel olmaktadır (Qiu et al., 2010).
Çevrenin fiziksel özellikleri var olan vejetasyon potansiyeli ile yakından ilişkilidir.
Biyotop haritalama ile fizyolojik olarak benzer alanlar sınıflandırılmakta, doğal yaşam koruma planlaması için çözümsel bir yaklaşım gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda alan potansiyeli değerlendirilerek, uzun süreli koruma planlaması ve onarma projelerine altlık sağlanmaktadır (Imanishi et al. 2005). Biyotop haritaları ile vejetasyon tiplerinin coğrafik olarak dağılımı, çevrenin bir veya daha fazla özelliği ile bu dağılımın ilişkisi açıklanabilmektedir (Küchler 1984). Alandaki mevcut bitkilerden yararlanarak geçmişteki peyzajlar açıklanabilmekte, alanın geçmişteki ve günümüzdeki ekolojisi hakkında bilgi sağlanabilmektedir (Clare and Bunce 2004). Böylece biyotopun maruz kaldığı etkenler ve şiddeti açıklanarak karşı karşıya kaldığı tehditler saptanabilmektedir.
Çevre sorunlarının en yoğun yaşandığı ortamlar olan kentlerde biyotoplar varlıkları ile çevresel değişim ve kirlilik belirlemede bir gösterge olmaktadır. Ayrıca bir mekanı tanımlamaya ilişkin temel oluşturması, türlerin korunması ve ekolojik araştırmalara imkan sağlaması ile çevre sağlığı açısından oldukça önemlidir (Sukopp and Weiler 1988). Biyotop haritalarına olan gereksinimlerin nedenleri Mathieu et al. (2007)’ya göre şu şekilde açıklanmaktadır;
Çevresel problemlerin tayini ve yönetimi,
Gelecekteki iklim değişikliklerinin tahmini modelinin oluşturulması için alan örtüsü bilgisi ve vejetasyon bilgisine duyulan gereksinim,
Uzaktan algılama verileri ve uydu görüntülerine ulaşılabilirliğin artması,
Harita üretim ve uygulamalarının artırılmasını sağlayan CBS ve mekansal analizlerde gelişmiş teknolojiler.
Biyotop tiplerinin sınıflandırılması ve haritalanmasıyla aşağıdaki uygulamalara yönelik çok önemli altlıklar sağlanmaktadır;
Koruma, geliştirme ve yenilemeye yönelik planlama ve yönetim stratejilerinin ekolojik anlamda etkinleştirilmesi,
Yaban hayatı yönetiminin sağlanmasına temel altlık oluşturulması,
Çevresel etki değerlendirmeleri ve çevre koruma gibi uygulamaların, ekolojik risk içeren analiz ve değerlendirilmelerinde ekosistem bilgi altlığının somutlaştırılması,
Fonksiyonel ormancılık işletmesi yaklaşımında ormanların sağlayacağı fonksiyonların saha bazında karakterize edilmesi ve haritalanmasına katkı sağlanması,
Arazi kullanım şekillerinin karakterize edilmesiyle, doğal ve kültüre edilmiş alanları sınıflandırılması,
CBS ve uzaktan algılama destekli sayısal haritaları uygulamaya koyup çevre ve doğa koruma alanında ulusal veri tabanlarının oluşturulmasına katkıda bulunulması (Güngöroğlu vd. 2008).
6
Ekosistem yaklaşımlarında uzun dönemli başarının elde edilmesinde kaynak yönetiminin iyi olması yerel planların ilke ve uygulamalarının etkili bir şekilde ele alınması gerekmektedir. Yerel ve bölgesel plancılar, gelecekteki alan kullanımlarını planlarken kritik doğal habitatların ve biyolojik çeşitliliğin kaybı azaltılarak planlama yapılmalıdır (Brody 2003). Koruma ölçüleri ve ekolojik özellikler konusundaki temel verilerin eksikliği, kentsel planlama işlemlerinin ekolojik korumayı sağlayan bir bakışa sahip olamamasını sağlamaktadır. Bu sorunları çözmek amacıyla pek çok yerde planlama için temel veri olarak kullanılan biyotop araştırmaları yapılmaktadır.
Ekosistemler için çevresel politika ve peyzaj planlamaya biyotop haritalamanın uygulanması önerilmektir (Hong et al. 2005).
Biyotop haritalama ile ilgili önceki araştırmalar incelendiğinde, bu haritaların peyzaj planlama ve doğa korumanın temeli olduğu hususuna dikkat çekildiği gözlenmiştir.
Çalışmalar kapsamında fizyolojik olarak benzer alanlar sınıflandırılarak doğal yaşam habitat koruma planlaması için analitik metotlar geliştirilmiştir. Böylece doğal çevreye karşı olan tehditler gösterilip doğada meydana gelen değişiklikler ortaya konmaktadır (Zohary, 1947; Küchler, 1984; Chokor, 1992; Mellink, 1993; Blab et al., 1995; Bastian, 1996; Hadjibiros, 1996; Jensen et al., 2000; Clare and Bunce, 2004; Imanishi et al., 2005; Müller et al., 2003). Alan kullanım tiplerinin biyoçeşitlilik üzerindeki etkilerinin daha iyi anlaşılması ve çevresel hedeflerin gerçekleştirilmesinde önemli bir araç olması nedeniyle araştırmalarda daha çok kentsel alanlardaki biyotoplar üzerinde durulmaktadır (Agger and Brandt, 1988; Hepcan, 1995; McKinney and Murphy, 1996;
Zerbe et al., 2001; Löfvenhaft et al., 2002; Pyšek et al., 2002; Sukopp, 2002; Gyllin, 2004; Hong et al., 2005; Mathieu et al., 2007).
Biyotop haritalama çalışmalarında ekolojik olarak önemli yapısal elemanlara dayanan peyzajda mekansal- fonksiyonel ilişkiler saptanmaktadır. Bu verilerin üç boyutlu görüntülenmesi sırasında Coğrafi Bilgi Sistemleri’nden faydalanılmaktadır. Yapılan çalışmalar Coğrafi Bilgi Sistemleri’nin peyzajın ekolojik fonksiyonlarını modellemek için en uygun yöntem olduğunu ortaya koymuştur (Cousins and Ihse, 1998; Kaptein et al., 1999; Aaviksoo et al., 2000; Hehl- Lange, 2001; Cousins and Eriksson, 2002; Bock, 2003; Ekebom and Erkkilä, 2003; Ehlers et al., 2003; Özcan et al., 2003; Kim et al., 2005; Zharikov et al., 2005; Wang et al., 2005; Alphan, 2006; Rocchini et al., 2006;
Young et al., 2006; Hernandez et al., 2007; Tezel vd., 2007).
Ülkemizde ilk biyotop haritalama çalışmaları akademik düzeyde olup genellikle kentsel alanlarda yapılmıştır. Köseoğlu (1981- 1983) tarafından Ege bölgesi ve Bornova yerleşimi örneğinde başlatılan kentsel biyotopların haritalanması, Buca için Yılmaz (1986), Adana kenti için Atik, (1997), Bartın ve çevresi için H Yılmaz (2001), Antalya kenti için Mansuroğlu ve ark. (2003), Osmangazi (Eskişehir) için Çakmak’ın (2004) çalışmaları ile devam etmiştir. Doğal biyotopların haritalanması Amasra- İnkum (Bartın) arasında yer alan önemli biyotoplar için Nayim (2010), Bartın Kurucaşile ilçesi ve yakın çevresi için Ekici (2012), Çukurova deltası kıyı ekosistemleri kapsamında Uzun vd. (1995) ve Artar (2002), Çukurova deltasındaki ekolojik yönden önemli doğal biyotoplar için Altan vd. (2001) tarafından yapılarak AB Natura 2000 programı ile entegre olacak şekilde belirlenmiştir. Ayrıca Altan vd. (2002) Silifke- İskenderun arasındaki kıyı bölgesindeki biyotopların araştırılması ile kıyı yönetiminde doğal
7
kaynakların verimli ve dengeli biçimde kullanımı bakımından ekolojik planlama modeli geliştirmişlerdir.
Bu araştırma ile Ganos (Işıklar) Dağı ve yakın çevresinin biyotopları haritalanmıştır.
Bununla, flora ve faunanın devamlılığı ile ekosistemlerin işlevselliğinin sağlanabilmesi için, mekansal planlamalar yapılırken alan kullanımlarının biyotop yapısında meydana getirdiği değişiklikler ortaya konmuştur. Biyotoplar, alan kullanımlarından kaynaklanan değişiklikleri ilk önce meydana çıkaran bileşenlerdir. Ayrıca haritacılıkta temsil edilebilen, sınırları çizilebilen alanlar olduğundan planlamada kolayca ele alınabilmektedir. Böylece mekansal planlama ile biyoçeşitlilik içeriğinin bütünleştirilmesi ve alan kullanımlarının meydana getirdiği değişikliklerin biyoçeşitlilik üzerindeki etkilerinin ortaya konması hedeflenmiştir. Çalışma sonucunda biyoçeşitliliğe dair bilginin arttırılması ve biyotop haritalama yöntemlerinin biyoçeşitlilik ile insanlar arasında uyumlu bir ilişkinin oluşturulmasına yönelik olarak geliştirilmesine katkı sağlanmıştır. Ayrıca biyotopların araştırılması ile alanın doğal potansiyeli ortaya konmuştur. Araştırma sonuçları planlama otoritelerince kullanıldığında, çevresel baskıların azaltılması veya önlenmesine katkıda bulunabilecek, kaynak kullanımı açısından ekonomik ve ekolojik yararlar sağlanacaktır.
2. Materyal
Araştırmanın materyalini Ganos Dağları’nın Tekirdağ bölümünde yer alan biyotoplar ve biyotopların sahip olduğu bitki örtüsü oluşturmaktadır. Kuzeydoğu- güneybatı yönünde uzanan Ganos Dağları, 27º 00'- 27º 30' doğu meridyenleri ve 40º 30'- 41º 00' kuzey paralelleri arasında yer almaktadır (Üstün, 2007). Kuzeyde Selçuk, Kınıklar, Akçahalil ve Ahmetçe köyleri ile sınırlı çalışma alanı, yaklaşık 945 m yükseklikte olup en alçak kesimler doğu ve güneyde Marmara Denizi ile son bulan düzlüklerdir (Şekil 1).
8
Şekil 1. Araştırma alanı ve ülkedeki konumu (Orijinal, 2018).
Ganos Dağları, Güney Trakya numulitik bölgesinin yüksek kısımlarını teşkil etmekte ve anakaya, Eosen- Oligosen fliş formasyonlarından meydana gelmektedir (Eliçin 1983). Sahada en geniş alan kaplayan istif, Orta- Üst Oligosen’e ait kiltaşı, kumtaşı ve silttaşı ardalanmasında meydana gelen Danişmen Formasyonu ve Kuvaterner’e ait alüvyonlardır (Özşahin, 2015) (Şekil 2).
9
Şekil 2. Araştırma alanının jeoloji haritası (Orijinal, 2018).
Çalışma alanında kahverengi orman toprakları, kireçsiz kahverengi orman toprakları ve alüvyal topraklar olmak üzere üç farklı toprak tipi tespit edilmiştir. Bölgenin esas toprak tipi ise kahverengi orman topraklarıdır (Şekil 3). Arazi toprağı çoğunlukla sığ olup onu orta derin topraklar takip etmektedir (Şekil 4).
10
Şekil 3. Araştırma alanının toprak haritası (Orijinal, 2018).
Şekil 4. Araştırma alanının toprak derinliği haritası (Orijinal, 2018).
11
Araştırma alanının arazi kullanım durumu incelendiğinde; kuru tarım alanlarının geniş yer tuttuğu gözlenmektedir. Ikinci sırada ise ormanlık alanlar yer almaktadır (Şekil 5).
Şekil 5. Araştırma alanının alan kullanım haritası (Orijinal, 2018).
Ortalama yağış miktarı 598.3 mm, ortalama en düşük sıcaklık 1.8 °C ve ortalama en yüksek sıcaklık 28.1 °C olup alanda serin ve az yağışlı Akdeniz iklimi hüküm sürmektedir (Yarcı, 2000). Bu durum Akdeniz kökenli taksonların alanda yoğun olarak bulunmasına neden olmaktadır. Çalışma alanının mevcut doğal bitki örtüsü incelendiğinde, toprak, jeoloji ve iklimsel faktörlerin etkisi altında bugünkü görünümünü kazandığı gözlenmiştir. Alanın yüksek kesimlerinde Meşe, Gürgen ve Ihlamur gibi taksonlardan oluşan kuru ve yarı nemli ormanlar bulunmakla beraber kıyı şeridinde denizin ılıman etkisiyle maki vejetasyonu geniş yer tutmaktadır (Şekil 6).
12
Şekil 6. Araştırma alanının meşcere haritası (Orijinal, 2018).
(Kısaltmalar: BDy: Bozuk diğer yapraklı, BM: Bozuk meşe, Çf: Fıstıkçamı, ÇfÇz: Fıstıkçamı- Kızılçam, ÇkÇz: Karaçam- Kızılçam, ÇkDy: Karaçam- diğer yapraklı, ÇkM: Karaçam- Meşe, Çz: Kızılçam, ÇzÇk:
Kızılçam- Karaçam, ÇzDy: Kızılçam- diğer yapraklı, Dy: Diğer yapraklı, GnDy: Gürgen- Diğer yapraklı, IhDy: Ihlamur- Diğer yapraklı, İs: İskan, MDy: Meşe- Diğer yapraklı, M: Meşe, Ot: Otlak, Z: Ziraat)
3. Yöntem
Bu araştırma, haritalar, literatür bilgileri ve alana ilişkin gözlemlerin değerlendirilerek Ganos (Işıklar) Dağı ve yakın çevresinin biyotoplarının haritalanmasını kapsamaktadır.
Üç aşamadan oluşan çalışma;
Alana ve araştırma konusuna ilişkin mevcut verilerin analizi, değerlendirilmesi ve biyotop tiplerinin belirlenmesi,
Araştırma alanına ait arazi çalışmaları,
Arazi çalışmalarında elde edilen verilerin analizi ve değerlendirilmesinden meydana gelmektedir.
Birinci aşamada, yörenin fizyolojik ve ekolojik özelliklerini ortaya koymak amacıyla çalışma alanının doğal ve kültürel yapısına ilişkin yazılı ve görsel materyaller elde edilerek incelenmiştir. Alana ilişkin doğal ve kültürel veriler biyotopların sınıflandırılmasını sağlayan özellikleri ortaya koymaktadır. Çalışmada biyotop tipleri,
13
alanın ekolojik yapısı, doğal kaynakların yapısal özellikleri ve arazi kullanım tiplerinin belirlenmesiyle karakterize edilmiştir. Bu aşamada, alanın doğal yapısını ortaya koyan orman amenajman sayısal haritası temel alınmıştır. Bunun yanı sıra büyük toprak grupları, jeoloji, arazi kullanım yetenek sınıfları ve erozyon durumunu gösteren sayısal haritalar kullanılan diğer kaynaklardır (Çizelge 1). Alandaki biyotop tiplerinin belirlenmesiyle haritalama çalışmalarına başlanmıştır. Kontrol noktalarının alınmasında WGS 1984 35 N koordinat sistemi ve Magellan GPS kullanılmıştır. Ayrıca ArcGIS 10.1 Coğrafi Bilgi Sistemleri yazılımı ile konusal haritalar oluşturulmuştur.
Çizelge 1. Çalışma kapsamında yararlanılan haritalar ve kaynakları.
Yararlanılan haritalar Kaynakları
1/ 25 000 ölçekli Büyük Toprak Grupları haritaları Köy Hizmetleri Genel Müd, 1983
1/ 25 000 ölçekli Meşcere haritaları Orman Genel Müdürlüğü
1/ 25 000 ölçekli Erozyon haritaları Köy Hizmetleri Genel Müd, 1983 1/ 25 000 ölçekli Derinlik haritaları Köy Hizmetleri Genel Müd, 1983 1/ 25 000 ölçekli Şimdiki Alan Kullanım haritaları Köy Hizmetleri Genel Müd, 1983
1/ 100 000 Jeoloji haritası Maden Tetkik Arama
Biyotop haritalama yöntemleri selektif, temsili ve tüm alanı kapsayan haritalama olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Selektif haritalama koruma açısından önemli biyotopların, temsili haritalama belirli kategorilere göre aynı özelliklere sahip ya da aynı alan kullanım tiplerini içeren alanların haritalanması olup tüm alanı kapsayan haritalama ise, alandaki bütün biyotopların araştırılması anlamına gelmektedir (Sukopp ve Weiler 1988). Araştırmada, biyotop haritalama yöntemlerinden selektif haritalama (Sukopp ve Weiler 1988) ve temsili haritalama (Sukopp ve Weiler 1986) yöntemleri tercih edilmiştir.
Biyotopların belirlenmesiyle arazide kontrolüne başlanmıştır. Bu kapsamda örnek alanlarda, 2015- 2017 yılları arasında, vejetasyon dönemi içerisinde arazi çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Arazi çalışmaları sırasında her örnek alan için “Arazi çalışma formu” doldurulmuştur (Çizelge 2). Form, vejetasyonun örtü değeri, türlerin miktarı, kombinasyonu ve baskınlık durumu ile alanın habitat değeri hakkında bilgi vermeyi amaçlamaktadır. Türlerin miktarı belirlenirken Braun- Blanquet (1964)’in metodu kullanılmıştır (Çizelge 3). Bu yöntem ile alandaki mevcut bitkilerin miktarı gözlem yolu ile tespit edilerek örtü değerleri toplam alanın %’si olarak ortaya konmuştur. Arazi çalışmaları sırasında kontrol noktaları alınırken Magellan GPS ve WGS 1984 35 N koordinat sistemi kullanılmıştır. Sayısal haritalar ise ArcGIS 10.1 Coğrafi Bilgi Sistemleri yazılımı ile oluşturulmuştur.
Çizelge 2. Arazi çalışma formu.
ÖRNEK ALANIN ÖZELLİKLERİ ..../…/…….
No: Lokalite: Koordinatları: Habitat tipi:
Alan boyutu (m x m):
Jeolojik yapısı:
Toprak yapısı:
VEJETASYON ÖZELLİKLERİ:
Ağaç türleri:
14
Çalı türleri:
Otsu türler: Vejetasyonun Örtü Değeri (Blanquet, 1964):
Dominant tür:
Alandaki antropojen etkiler:
Çizelge 3. Bitki türlerinin örtme derecesi (Blanquet 1964).
Bir bitki türünün kapladığı alan (%) Sıralama
Pek kıt, seyrek (1- 5 birey) r
Az bir alanı örten +
Bol fakat alanın %5’inden azını örten, ya da oldukça kıt fakat daha
büyük örtme değeri olan 1
Birey sayısına bağlı olmaksızın alanın %5- %25’ini örten 2 Birey sayısına bağlı olmaksızın alanın %25- %50’sini örten 3 Birey sayısına bağlı olmaksızın alanın %50- %75’ini örten 4 Birey sayısına bağlı olmaksızın alanın %75’inden fazlasını örten 5
Arazi çalışması sırasında, biyotoplardan teşhis amaçlı bitki örnekleri toplanmış, bu bitkiler herbaryum standart ve koşullarına uygun olarak kurutularak saklanmıştır.
Herbaryum materyali haline getirilen bitkilerin teşhisinde, Davis (1965- 1985), Davis vd. (1988), Güner vd. (2000)’nin eserleri temel olmak üzere, Tutin vd. (1964), Tutin vd.
(1968- 1980), Fitter vd. (1986), Yaltırık (1988a), Yaltırık (1988b), Yılmaz (1993), Yaltırık ve Efe (1996), Zeydanlı vd. (1999), Ekim vd. (2000), Yaltırık ve Efe (2000), Tekin (2005), Akman vd. (2007), Namıkoğlu (2007) ve Özhatay vd. (2010)’den yararlanılmıştır.
Çalışmanın sonucunda haritalanan biyotopların potansiyeli ortaya konarak, bozulma tehdidi altındaki alanlar belirlenmiş, bu alanlarda ekosistemin sürekliliğini sağlayacak öneriler geliştirilmiştir.
15 4. Bulgular
Ganos Dağları ve yakın çevresine ait haritalar ve literatür bilgilerinin yorumlanması sonucunda alandaki ana biyotop tipleri saptanmıştır. Bu kapsamda belirlenen biyotoplar;
Sulak alanlar,
Çayırlıklar,
Çalılıklar,
İğne yapraklı orman biyotopları,
Geniş yapraklı orman biyotopları.
Yaşam ortamlarının sınıflandırılmasıyla biyotopların arazide kontrolü gerçekleştirilmiş ve floristik kompozisyonu saptanmıştır. Bu kapsamda 63 biyotop alanına arazi çalışmaları düzenlenmiştir (Şekil 7). Çalışmalar sonucunda 60 odunsu, 237 otsu olmak üzere toplam 297 adet bitki taksonu saptanmıştır (Ek 1).
16
Şekil 7. Çalışma alanındaki araştırma alanları.
17 4.1. Sulak Alan Biyotopları
Araştırma alanındaki sulak alanlara ilişkin biyotoplar Yenikoy, Yazır ve Işıklar civarında yer alan gölet ve akarsulardan oluşmaktadır (Şekil 8). Kireçsiz kahverengi orman toprağı ihtiva eden anakayanın yayılış yaptığı bu alanlarda nem isteği yüksek bitkiler gözlenmiştir.
Şekil 8. Sulak alan biyotoplarından Yazır Göleti.
Akarsular geçtiği düzlükler boyunca nemcil karakterli Platanus orientalis, Salix alba, Phillyrea latifolia ve Rubus sanctus ağaç ve çalı gruplarını meydana getirmektedir.
Sulak alanların kenarındaki güneşli açıklıklarda ise; Lamium purpureum var.
maculatum, Ranunculus constantinopolitanus, Rumex crispus, Scirpus sylvaticus ve Alisma aquatica otsu vejetasyonu yoğun olarak göze çarpmaktadır (Şekil 9). Bu türlere yer yer; Arundo donax, Clematis vitalba, Convolvulus arvensis ve Lycopus europaeus eşlik etmektedir. Biyotoplardaki dominant tür ise Scirpus sylvaticus’tur (Çizelge 4).
Şekil 9. Nemli vejetasyon örneklerinden; Scirpus sylvaticus ve Alisma aquatica.
18
Çizelge 4. Sulak alan biyotoplarının vejetasyon analizi.
Örnek alan no 17 20 21 Bulunma
Alanın boyutları (m²) 400 400 400
Jeolojik yapı E E E
Toprak yapısı kot kkot kot
Ağaç türleri:
Cercis siliquastrum r r 2
Pinus brutia + 1
Platanus orientalis + + 2
Quercus robur r 1
Salix alba 1 1
Çalı türleri:
Cornus mas + 1
Paliurus spina- christii + 1 2
Phillyrea latifolia + 1
Rosa canina 1 1
Rubus sanctus 2 1 2 3
Ruscus aculeatus + 1
Spartium junceum + 1
Otsu türler:
Agrostis gigantea + 1
Alisma aquatica 3 1
Ammi visnaga + 1
Anagallis arvensis + 1
Anthemis cretica + 1
Anthemis tinctoria + 1
Arundo donax + 2 2
Avena barbata subsp. barbata + 1
Ballota nigra + 1
Brachypodium syvaticum 1 1
Centaurea salonitana r + 2
Chenopodium album + 1
Chenopodium botrys + 1
Cichorium intybus + + 2
Clematis vitalba + 1 2
Convolvulus arvensis 2 1 2
Crepis foetida + 1
Daucus carota r 1
Eryngium creticum r + + 3
Festuca gigantea + 1
Gastridium phleoides + 1
Hordeum murinum ssp.
glaucum
+ 1 2
Hypericum perforatum + 1
Lagurus ovatus + 1
Lamium purpureum var.
maculatum
+ 2 2
Leontodon tuberosus + 1
Lolium perenne 1 1
Lycopus europaeus 2 + 2
Lythrum salicaria + 1
Malva sylvestris + 1
Onopordum tauricum + r 2
Papaver argemone r 1
Plantago lagopus + + 2
19
Plantago lanceolata + 1
Pulicaria dysenterica + 1
Ranunculus
constantinopolitanus
+ + 1 3
Rumex crispus 1 + 2
Rumex tuberosus ssp.
tuberosus
+ 1
Salvia virgata 1 1
Scabiosa atropurpurea + + + 3
Scirpus sylvaticus 4 2 3 3
Scolymus hispanicus + 1
Solanum alatum + 1
Torilis arvensis 1 1 + 3
Trifolium echinatum 1 1
Trifolium repens + 1
Verbena officinalis + 1
Xanthium spinosum + 1
Xanthium strumarium + 1
Dominant tür: Scirpus sylvaticus
(Kısaltmalar: kot: Kahverengi orman toprağı, kkot: Kireçsiz kahverengi orman toprağı, E: Eosen)
4.2. Çayır Biyotopları
Araştırma alanındaki çayır biyotopları, maki türlerinin hakim olduğu çalılıklar ile Meşe ormanlarının tahrip edildiği alanlarda geniş yer tutmaktadır. Bu biyotoplar çoğunlukla kahverengi orman toprağının hakim olduğu alanlarda yer almaktadır. Naip civarında ise toprak alüvyal olup en fazla bitki tür çeşitliliği bu alanlarda görülmektedir.
Çayırlıklar, Poaceae ve Asterceae familyalarının hakimiyeti altında, çok sayıda otsu taksondan meydana gelmiştir. Bu vejetasyonda örtme derecesi yaklaşık % 80 civarındadır. Biyotopu temsil eden en önemli bitkiler; Anthemis cretica, Avena sterilis, Bromus ramosus, Cynosurus echinatus ve Hordeum murinum ssp. glaucum olup dominant tür; Lolium perenne’dir (Çizelge 5).
Çizelge 5. Çayır biyotoplarının vejetasyon analizi.
Örnek alan no 2 9 29 48 57 58 Bulunma
Alanın boyutları (m²) 400 400 400 400 400 400
Jeolojik yapı E E E E E E
Toprak yapısı kkot kkot a kot kot kkot
Ağaç türleri:
Crataegus monogyna r r 2
Malus orientalis + r 2
Pyrus elaeagnifolia ssp.
elaeagnifolia
r r + 3
Quercus frainetto + r + 2
Salix alba
Çalı türleri:
Astragalus thracicus 1 1
Cistus creticus 1 1 + + 4
Paliurus spina- christi + r + 3
Rosa canina + + + 3
Rubus canescens + 1 1 3
Smilax excelsa + + 2
20
Spartium junceum 1 + 1 1 4
Thymus zygioides + + 2
Otsu türler:
Achillea coarctata 1 + 2
Anchusa azurea + + + 3
Anemone pavonina + 1
Anthemis cretica + + + + 4
Anthyllis vulneraria + + 2
Argyrolobium zanoni + + + 3
Avena sterilis + 1 1 + 4
Bellis perennis 1 1
Bifora radians + + 2
Brachypodium sylvaticum + 1 + 3
Briza maxima + + 1 3
Bromus ramosus 2 1 + 3
Calepina irregularis 1 1
Carduus nutans 1 + + 3
Cerastium brachypetalum r 1
Cichorium inthybus + + 1 3
Cirsium italicum + + 2
Crepis foetida + + 2
Crepis vesicaria 1 + 2
Crupina vulgaris 1 1
Cynosurus echinatus 4 3 1 3
Dactylis glomerata subsp.
hispanica
1 1 + 3
Eryngium creticum r 1
Euphorbia amygdaloides var.
amygdaloides
+ + 2
Euphorbia helioscopia 1 1
Euphorbia seguieriana 1 + 2
Fumaria officinalis + 1
Gallium aparine + 1
Geranium dissectum + + + 3
Geranium molle ssp. molle + 1
Helianthemum nummularium 2 1 2
Holcus lanatus + 1
Hypericum perforatum r + 2
Hordeum murinum ssp.
glaucum
1 1 2 1 1 5
Juncus articulatus + 1
Lamium purpureum 1 1
Lolium perenne 3 1 1 2 2 1 5
Matricaria chamomilla r + + 3
Moenchia mantica + + + 3
Muscari comosum r + 2
Onobrychis viciifolia + 1
Onopordum tauricum r 1
Petrorhagia velutina + 1
Plantago lagopus + + + 3
Poa trivialis 1 1
Ranunculus
constantinopolitanus
+ + + 3
Poa trivialis + 1 2
Rumex tuberosus 1 1
Scandix australis 1 1
Sinapis arvensis r + 2
21
Sonchus asper 1 + 2
Stachys cretica + + 2
Thymus zygoides var.
zygoides
1 1 2
Tragopogon dubius r 1
Tragopogon porrifolius + + + 3
Trifolium angustifolium var.
angustifolium
+ + 1 3
Verbascum speciosum + + + 3
Veronica persica + + 2
Vicia sativa + 1
Dominant tür: Lolium perenne
(Kısaltmalar: kot: Kahverengi orman toprağı, kkot: Kireçsiz kahverengi orman toprağı, a: Alüvyal toprak, E: Eosen)
4.3. Çalı Biyotopları
Araştırma alanındaki çalı biyotoplarını maki flora elemanından oluşan türler meydana getirmektedir. Dona karşı duyarlı olan bu vejetasyon, çoğunlukla deniz etkisinin görüldüğü bölgelerde yayılış yapmaktadır.
Biyotopun hakim türleri; Cistus parviflorus, Juniperus oxycedrus ssp. oxycedrus, Paliurus spina- christii, Phillyrea latifolia ve Spartium junceum’dur (Şekil 10). Bu alanlarda otsu tür yoğunluğu fazla olmamakla beraber floristik kompozisyon oldukça zengindir. Alanda en sık görülen bitkiler; Avena barbata ssp. barbata, Crupina vulgaris, Glacium flavum, Hordeum murinum ssp. leporinum, Hypericum perforatum ve Lolium perenne olup dominant takson Glacium flavum’dur. Biyotopların bazı kesimlerinde antropojen etkilerin görüldüğü ve bu alanlarda otsu tür çeşitliliğini arttıran ruderal vejetasyonun geliştiği saptanmıştır. Bu bölgelerde; Centaurea calcitrapa var.
calcitrapa, Psorolea bituminosa, Scabiosa atropurpurea, Echium angustifolium, Euphorbia falcata, Plantago lagopus, Rumex conglomeratus ve Rumex crispus taksonları geniş yer tutmaktadır (Çizelge 6).
Şekil 10. Juniperus oxycedrus ssp. oxycedrus ve Spartium junceum taksonlarının hakim olduğu çalı biyotopları.
22 Çizelge 6 Çalı biyotoplarının vejetasyon analizi.
Örnek alan no 4 6 8 11 12 13 26 27 28 35 Bulunma
Alanın boyutları (m²) 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400
Jeolojik yapı E E E E E E E E E E
Toprak yapısı kko
t
kko t
kko t
kko t
kko t
kko t
kko t
kko t
kko t
kko t Ağaç türleri:
Cercis siliquastrum 1 + + 1 4
Ficus carica + 1
Laurus nobilis 1 + 2
Pistacia terebinthus ssp.
terebinthus
+ 1 2 + 4
Çalı türleri:
Cistus parviflorus 2 4 2 2 1 5
Genista tinctoria 1 1
Juniperus oxycedrus ssp.
oxycedrus
4 + 2 3 2 6
Osyris alba 1 1
Paliurus spina- christii 1 + + 1 4
Phillyrea latifolia 1 1 1 + 4
Rosa canina + + 2
Rubus caesius + + 2
Rubus discolor 1 1
Smilax excelsa + 1
Spartium junceum 2 3 3 2 1 1 6
Tamarix parviflora + 1
Otsu türler:
Achillea coarctata + + 2
Aegilops geniculata 1 + 2
Agrostis gigantea 1 1
Agrostis stolonifera + + 2
Anagallis foemina + 1
Anthemis tinctoria var.
tinctoria
+ + + 3
Asparagus acutifolius + + 2
Avena barbata ssp. barbata 1 2 + 1 + 5
Bellis perennis 1 + 2
Briza maxima + 1 2
Bromus rubens + 2 2
Calystegia sepium + + 2
Carex distans + 1
Centaurea calcitrapa var.
calcitrapa
+ + + + 4
Cichorium intybus + + 2
Cirsium italicum + + 2
Clematis vitalba 1 1 1 3
Crepis vesicaria + + 2
Crocus sp. 2 1
Crupina vulgaris + 1 + + 4
Cynosurus echinatus + 1
Dactylis glomerata ssp.
hispanica
1 + + 3
Dianthus giganteus r 1
Dracunculus vulgaris r 1
Echium angustifolium + + 2
Euphorbia falcata + + 2
23
Foeniculum vulgare + 1
Fumaria densiflora + 1
Galium odoratum 1 + 2
Gastridium phleoides + + 2
Geranium purpureum + 1 + 3
Glacium flavum 2 + 2 1 1 5
Helianthemum nummularium
r 1
Hordeum murinum ssp.
leporinum
2 1 1 + + 5
Hordeum murinum ssp.
glaucum
1 1 1 3
Hypericum perforatum 1 1 + + 1 5
Koeleria lobata + 1
Lolium perenne 1 1 2 2 1 5
Melissa officinalis + 1
Miscanthus sp. 1 1
Moenchia mantica + + 2
Muscari neglectum r + 2
Orobanche caryophyllacea r 1
Pallenis spinosa 1 1
Papaver rhoeas + + 2
Petrorhagia velutina 1 + 2
Phleum subulatum + 1
Plantago lagopus + 1
Potentilla reptans + + 2
Psorolea bituminosa 2 + + + + 5
Ranunculus neopolitanus 1 1
Rapistrum rugosum 1 1
Rumex conglomeratus + + 2
Rumex crispus + + 1
Salvia amplexicaulis + 1
Scabiosa atropurpurea + + + + 4
Silene italica + 1
Sonchus asper + + 2
Stachys byzantina + + 2
Taraxacum officinale + + 2
Teucrium polium + + 2
Thymus longicaulis 1 + + 3
Trifolium hybridum 1 1
Torilis arvensis + + + 3
Tussilago farfara + + + 3
Veronica persica + 1
Viscum album + 1
Dominant tür: Glacium flavum
(Kısaltmalar: kkot: Kireçsiz kahverengi orman toprağı, E: Eosen)
4.4. İğne Yapraklı Orman Biyotopları
Bu kapsamda araştırılan biyotoplar iğne yapraklı orman biyotopları ve yaprağını döken orman biyotoplarıdır.
Araştırma kapsamında vejetasyon analizi yapılan iğne yapraklı orman biyotopları;
Pinus brutia (Kızılçam)’nın hakim olduğu orman biyotopları,
Pinus nigra (Karaçam)’nın hakim olduğu orman biyotopları,
24
Pinus pinea (Fıstıkçamı)’nın hakim olduğu orman biyotoplarıdır.
4.4.1. Pinus brutia (Kızılçam)’nın Hakim Olduğu Orman Biyotopları Toprak isteği bakımından fazla seçici olmayan Kızılçam, araştırma alanında çoğunlukla kahverengi orman toprağında yayılış göstermektedir. Bu alanlarda çoğunlukla kumtaşı- kiltaşı ve silttaşını ihtiva eden anakaya hakimdir. Kanaatkar bir tür olması bu taksonun farklı ekolojik koşullarda yetişmesine olanak tanırken, eşlik eden bitki tür sayısı ve katılma oranlarında önemli farklılıklar olduğu saptanmıştır (Şekil 11).
Şekil 11. Pinus brutia’nın hakim olduğu orman biyotopu (1 no’lu araştırma alanı).
Kızılçam biyotoplarının alan içerisinde, sahil kesimlerinde ve kıyıya bakan yamaçlarda yer aldığı, bu nedenle çoğunlukla maki vejetasyona ait türlerin (Cistus parviflorus, Juniperus oxycedrus ssp. oxycedrus, Phillyrea latifolia, Spartium junceum, Pistacia terebinthus ssp. terebinthus ve Quercus petraea ssp. petrae) eşlik ettiği gözlenmiştir.
Biyotoplarda en sık görülen otsu vejetasyon ise; Centaurea calcitrapa var. calcitrapa, Hordeum murinum ssp. glaucum, Hypericum perforatum, Lolium perenne, Psorolea bituminosa ve Scabiosa atropurpurea olup dominant tür Hypericum perforatum’dur (Çizelge 7). Özellikle Datura stramonium, Malva neglecta, Psorolea bituminosa ve Scabiosa atropurpurea taksonlarının antropojen etkilerin arttığı ruderal alanlarda geliştiği gözlenmiştir.
Çizelge 7. Pinus brutia’nın hakim olduğu orman biyotoplarında vejetasyon analizi.
Örnek alan no 1 3 14 18 25 33 61 62 Bulun
ma Alanın boyutları (m²) 400 400 400 400 400 400 400 400
Jeolojik yapı E E E E E E E E
Toprak yapısı kot kot kot kot a kot kot kot
Ağaç türleri:
Carpinus orientalis + + + 3
Fraxinus ornus 1 + + 3
