Akciğer kanseri cerrahisi sonrası uzun dönemli solunumsal ve fonksiyonel
kapasite ölçümleri ve yaşam kalitesi değerlendirmesi
Evaluation of quality of life long-term respiratory and functional capacity
after lung cancer surgery
Türkan Dübüş, Alper Toker, Şükrü Dilege, Göksel Kalaycı
İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Göğüs Cerrahisi Anabilim Dalı, İstanbul
Amaç: Bu çalışmada akciğer rezeksiyonu yapılan hastalar-da yaşam kalitesi ile solunum fonksiyonları ve fonksiyonel kapasite ilişkisi analiz edildi.
Çalışmaplanı:Primer akciğer kanseri nedeni ile akciğer rezeksiyonu uygulanan 90 hasta (76 erkek, 14 kadın; ort. yaş 58.7±9.59 yıl; dağılım 47-79 yıl) bu ileriye dönük çalışmaya dahil edildi. Ameliyat öncesinde ve ameliyattan altı ay sonra hastalara yaşam kalitesi değerlendirme anketi (Short Form-36 Sağlık Araştırması Anketi SF-36) ile solu-num fonksiyon testi, arter kan gazı ölçümü ve altı dakika yürüme testi uygulandı.
Bul gu lar: Ameliyat sonrası 6. ayda “fiziksel fonksiyon” (p<0.001) ve “fonksiyonel fiziksel rol güçlüğü” (p<0.001) değerlerinde anlamlı düzelmeler saptandı. Ameliyat son-rası 6. aydaki sosyal fonksiyon (p=0.03), akıl sağlığı (p=0.04), enerji skorları (p=0.04), solunum fonksiyon testi (p<0.001), arter kan gazı (p<0.001) ve altı dakika yürüme testi (p<0.001) değerleri ameliyat öncesi değerler ile karşı-laştırıldığında anlamlı olarak düşüktü.
Sonuç:Akciğer kanseri rezeksiyonu sonrası fonksiyo-nel ve solunumsal kapasite düşmesine rağmen yaşam kalitesi anketinin bazı unsurlarında artış olabildiği gözlemlendi.
Anah tar söz cük ler: Akciğer kanseri; Short Form-36; cerrahi tedavi.
Background: In this study we analyzed the relationship between quality of life and respiratory functions, functional capacity in patients who underwent pulmonary resection. Methods: In this prospective study we included 90 patients (76 males, 14 females; mean age 58.7±9.59 years; range 47 to 79 years) who underwent pulmonary resection for primary lung cancer. Quality of life ques-tionnaire (Short Form-36 Health Survey SF-36), respi-ratory function tests, arterial blood gas measurements and 6-minute walk test were performed before and six months after the surgery.
Results:Significant improvements were found at 6 months after the surgery in the “physical functioning” (p<0.001) and “functional physical role difficulty” (p<0.001) values. The values for social functioning (p=0.03), mental health (p=0.04), vitality scores (p=0.04), respiratory function tests (p<0.001), arterial blood gases (p<0.001) and 6-minute walk test (p<0.001) were significantly lower at postopera-tive 6th month when compared to the preoperative values.
Conclusion:It was observed that, although functional and respiratory capacities decreased, improvements may occur in some items of quality of life questionnaire after resec-tion for lung cancer.
Key words: Lung cancer; Short Form-36; surgical treatment.
Geliş tarihi: 2 Ocak 2010 Kabul tarihi: 14 Mart 2010
Yazışma adresi: Dr. Türkan Dübüş. İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Göğüs Cerrahisi Anabilim Dalı, 34093 Çapa, Fatih, İstanbul. Tel: 0212 - 534 54 96 e-posta: drturkandbs@yahoo.com
Yaşam kalitesinin en uygun gibi görünen tanımı şu biçimdedir; yaşam koşulları içinde elde edilebilecek kişisel doyumun düzeyini etkileyen hastalıklara ve gün-lük yaşamın fiziksel, ruhsal ve toplumsal etkilerine veri-len kişisel tepkileri gösteren bir kavramdır. İçinde kültür, değer yargıları, kişinin konumu, amaçları bulunur.[1]
artan sayıda klinik araştırmada yaşam kalitesi kavramı araştırmanın ana çıktısı olarak kullanılmaktadır.[2]
Short Form-36 Sağlık Araştırması (SF-36 Health Survey) anketi: Klinik araştırmalarda ve tedavide sağ-lık durumunu değerlendirmek ve medikal tedavinin sonuçlarını belirlemek amacıyla giderek artan bir şekil-de kullanılmaktır. Birçok dile çevrilmiştir. Soruların yanıtlanması 10 dakikadan daha az bir süre almaktadır. “Medical outcomes Study”den geliştirilen daha uzun anketten alınan 36 maddeyi baz alan, sekiz skala ve iki özet skoru (özel fiziksel ve mental öğeler) içerir. Her maddeye verilen yanıtlar 0’dan (negatif, kötü sağlık) 100’e (pozitif, iyi sağlık) kadar puanlanır. Yüksek puan-lar daha iyi sağlık durumunu ifade eder. Short Form-36 skalasından 5’i (fiziksel fonksiyonellik, fiziksel rol güçlüğü, ağrı, sosyal fonksiyonellik ve duygusal rol güçlüğü) kısıtlılık veya yetersizliğin olup olmadığı sağ-lık durumlarını tanımlar. Bunlar için 100’lük bir skor, yetersizliğin veya kısıtlılığın olmadığını gösterir. Diğer üç skala (genel sağlık, vitalite ve mental sağlık) bipo-lardır, negatif (kötü) ve pozitif (iyi) sağlık durumlarını ölçerek değerlendirir. Bunlar için 50-100 arası puanlar iyi sağlık durumunu gösterir iken 50’lik (orta derece-de) bir skor limitasyon veya yetersizliğin olmadığını gösterir. Anketin belgelenen geçerliliği ve güvenirliği vardır.[3] Short Form-36’nın Türkçe geçerlilik ve
güve-nirliği ile ilgili çalışma, Koçyiğit ve ark’ları[4] tarafından
yapılmıştır.
Bu çalışmanın amacı; primer akciğer kanseri nede-ni ile majör akciğer rezeksiyonu uygulanan hastaların ameliyat öncesi dönemde ve ameliyat sonrası 6. aydaki (uzun dönem) yaşam kalitelerini, solunumsal ve fonksi-yonel kapasitelerini karşılaştırmaktır.
HASTALAR VE YÖNTEMLER
İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Göğüs Cerrahisi Anabilim Dalı’nda Ekim 2002 - Nisan 2004 tarihleri arasında primer akciğer kanseri nedeni ile rezeksiyon planlanan ardışık 90 hasta çalışmaya dahil edildi. Hastalara ileriye dönük olarak ameliyat öncesi dönemde ve ameliyat sonrası 6. ayda SF-36 Sağlık Araştırması anketi uygulandı. Hastaların hastanede kalış süresi, ameliyat öncesi, ameliyat sırası ve ame-liyat sonrası 6. aydaki klinik bilgileri toplandı. Tüm hastaların, solunum fonksiyon testleri, arter kan gazı değerleri, egzersiz toleransının ölçümü için altı dakika yürüme testi, yaşam kalitesi (SF-36) anketi ile ameliyat öncesi dönemde ve ameliyat sonrası 6. ayda değerlen-dirildi.
Yaşam kalitesi açısından değerlendirme
Short Form-36 anketi: Hastalara ameliyat öncesi
dönemde ve ameliyat sonrası 6. ayda uygulandı. Bu test
ile hastaların fonksiyonel ve psikolojik durumlarının değerlendirildiği hastalara anlatıldı. Soruları kendileri-nin yanıtlaması gerektiği vurgulandı, anlayamadıkları soruları boş bırakmaları söylendi. Hastaların anlaya-madığı sorular belirlendi, hastalara açıklandı ve uygun şıklar işaretlendi.
Fonksiyonel ve solunum kapasitesi değerlendirmeleri
Altı dakika yürüme testi: Hastalara bu testin,
fonksiyonel kapasitelerini ölçen zamanlı bir test oldu-ğu anlatıldı. Otuz metre uzunluoldu-ğunda engelsiz düz bir koridorda işaretli yerler arasında gidip gelerek yürümeleri gerektiği söylendi. Altı dakika boyunca olabildiğince fazla yürüyüp, yürüyebildikleri kadar hızlı olmaları, istedikleri zaman dinlenebilecekleri ancak toplam sürenin altı dakika olduğu vurgulandı. Hızlarını kendilerine göre ayarlayabilecekleri, test sırasında çabuk yorulmamak için konuşmamaları ve “durun” komutu geldiğinde oldukları yerde kalmaları istendi. Hasta tarafından gidilen yol metre cinsinden yazıldı. Hastaların satürasyon ve kalp hızları “Pulse Oksimetre Cihazı” (Respironics, Marietta, U.S.A) ile takip edildi.
Solunum fonksiyon testleri: Solunum fonksiyon
test-leri, “Spirometre Cihazı” (Sensormedics, California, USA) ile yapıldı. Ameliyat öncesi dönemde ve ameliyat sonrası 6. ayda FEV1, FVC, FEV1/FVC değerleri alına-rak kaydedildi.
Arter kan gazı analizi: Tüm hastalardan ameliyat
öncesi dönem ve ameliyat sonrası 6. ayda oda havasında radiyal arterden heparinli enjektör kullanılarak steril şartlarda kan gazı ölçümü için arter kan örneği alındı ve Radiometer ABL 700 serisi (ABL 700, Kopenhag, Danimarka) cihaz ile PaO2, PaCO2 parametreleri değer-lendirildi.
Ameliyat sırası değerlendirme
Pulmoner rezeksiyon: Primer akciğer kanser tanısı
konulmuş hastalara lobektomi (n=65), pnömonektomi (n=25) ve bu hastalardan bazılarına tümörün yerleşim yeri nedeni ile ek işlem olarak segmentektomi (n=4), göğüs duvarı (n=2), süperiyor vena kava (n=1) ve verteb-ra rezeksiyonu (n=1) uygulandı.
Ameliyat sonrası değerlendirme
Komplikasyonlar: Ameliyat sonrası dönemde 59
BULGULAR
Çalışmaya dahil edilen 90 hastanın kilo ortalamaları 69.5±8.5 kg, boy ortalamaları ise 170.0±6.4 cm olarak bulundu.
Çalışmaya alınan primer akciğer kanserli toplam 90 hastanın ameliyat öncesi dönem ile ameliyat sonrası 6. aydaki SF-36 alt grup parametreleri tablo 1’de verilmiş-tir. Hastaların fiziksel fonksiyon ve fonksiyonel fiziksel rol güçlüğü skorlarında anlamlı olarak artış görülür iken, enerji, sosyal fonksiyon ve zihin sağlığı skorla-rında ameliyat öncesi dönemle kıyaslandığında anlamlı azalma görüldü (p<0.05).
Çalışmaya alınan 90 hastaya ameliyattan 6 ay sonra altı dakika yürüme testi uygulandı. Hastalar 500 metre-nin altında yürüyenler (n=36) ile 500 metremetre-nin üzerinde yürüyenler (n=54) olmak üzere iki gruba ayrıldı. Bu iki grubun ameliyattan altı ay sonraki SF-36 parametrele-rinin karşılaştırılması tablo 2’de verilmiştir. Ameliyat sonrası 6. aydaki SF-36’nın alt gruplarından enerji para-metresi açısından anlamlı fark bulundu (p<0.05).
Çalışmadaki lobektomi (n=65) ve pnömonektomi (n=25) uygulanan hasta gruplarının ameliyat sonrası 6.
aydaki solunumsal, fonksiyonel ve SF-36 alt grup para-metreleri tablo 3”de gösterilmiştir. Tüm parametrelerde anlamlı fark saptanamadı (p>0.05).
Çalışmamızda toplam 90 hastanın ameliyat öncesi dönemde FEV1, %FEV1, PaO2, PaCO2 ve altı dakika yürüme testleri parametreleri ameliyat sonrası dönemde-ki aynı parametrelerle karşılaştırıldı (Tablo 4; Şedönemde-kil 1, 2). Ameliyat sonrası 6. ayda tüm parametrelerde anlamlı olarak azalma görüldü (p<0.05).
Çalışmamızda ameliyat sonrası komplikasyon geli-şen hastalarla komplikasyonsuz hastalar, ameliyat son-rası 6. ayda uygulanan SF-36 alt grup parametreleri açısından karşılaştırıldı (Tablo 5). Komplikasyon geliş-meyen hastalarında, sosyal fonksiyon skorunda anlamlı olarak azalma görüldü (p<0.05).
TARTIŞMA
Yaptığımız bu ileriye dönük (prospektif) çalışmadaki amacımız; primer akciğer kanseri nedeni ile rezeksiyon uygulanan hastaların ameliyat öncesi dönemde ve ame-liyat sonrası 6. aydaki (uzun dönem) yaşam kalitelerini, solunumsal ve fonksiyonel kapasitelerini karşılaştırmak ve ameliyat sonrasında yaşam kalitelerinin, fonksiyonel Tablo 1. Çalışmaya alınan hastaların ameliyat öncesi dönem ve ameliyat sonrası 6. aydaki Short Form-36 alt grup parametrelerinin karşılaştırılması
Short Form-36 Ameliyat öncesi Ameliyat sonrası 6. ay t p Ort.±SS Ort.±SS
Fiziksel fonksiyon 68.1±13.9 74.3±12.8 –3. 94 <0.001 Fonksiyonel fiziksel rol durumu 65.2±16.5 71.2±14.1 –3.28 <0.001 Ağrı 67.3±14.0 69.5±12.4 –1.35 0.17 Genel sağlık 68.2±12.6 65.6±13.0 1.73 0.08 Enerji 69.2±14.8 66.1±13.0 2.02 0.04 Sosyal fonksiyon 71.7±14.3 67.9±15.6 2.19 0.03 Ruhsal durum rolü 69.0±18.9 69.3±14.6 –0.11 0.90 Zihin sağlığı 79.5±17.2 75.0±13.9 2.98 0.04
Ort±SS: Ortalama ± standart sapma.
Tablo 2. Ameliyat sonrası 6. aydaki altı dakika yürüme testinde 500 metrenin altında ve üstünde yürüyebilen hasta gruplarının, ameliyat sonrası 6. aydaki Short Form-36 alt grup parametreleri ile karşılaştırılması
Ameliyat sonrası 6. ay SF-36 6-DKYT 500 m< 6-DYT 500 m> t p Ort.±SS Ort.±SS
Fiziksel fonksiyon 73.9±11.6 74.5±13.7 –0.22 0.82 Fonksiyonel fiziksel rol durumu 69.1±11.0 72.7±15.7 –1.19 0.23 Ağrı 70.8±13.2 68.7±12.0 0.77 0.44 Genel sağlık 65.3±12.9 65.8±13.2 –0.15 0.87 Enerji 62.7±8.9 68.3±14.0 –2.22 0.02 Sosyal fonksiyon 69.3±13.8 67.0±16.7 0.69 0.49 Ruhsal durum rolü 70.2±14.0 68.7±15.1 0.47 0.63 Zihin sağlığı 74.4±13.2 75.4±14.5 –0.30 0.76
ve solunumsal kapasitelerinin ne kadar etkilendiğini tespit etmektir.
Klinik pratikte ve araştırmalarda akciğer kanser-li olgularda tedavinin etkinkanser-liği değerlendirikanser-lir iken genellikle tümör fiziksel yanıtı ve sağkalım süresi veya oranları kullanılmaktadır. Ancak; özellikle ileri evrelerde tanı konulan hastalarda sonuçlar yüz gül-dürücü olmamaktadır. Bu durumda yaşam kalitesinin sorgulanması tedavinin palyatif etkisini ya da tedavi ile ilişkili sorunları değerlendirmede ve yapılacak uygula-malara karar vermede önemli bir kriter haline gelmiştir. Ayrıca yaşam kalitesinin sorgulanması hastalara tedavi-nin getireceği yarar ve zararları anlatır iken hem hasta hem de hekim için kolaylık sağlayacak bir araç olabilir. Ancak yaşam kalitesi değerlendirmelerinin tedavi seçi-mini belirlemede tek başına kesin bir kriter olmadığı unutulmamalıdır.
Akciğer kanserli hastalarda, tedavi sonrası yaşam kalitesinin değerlendirilmesi ve korunması önemlidir.
Genel olarak, cerrahinin ilgilendiği tümör rezeksiyonu sonrası mortalite, morbidite ve uzun dönem sağkalım oranı iken; hastalar ameliyatın fiziksel fonksiyonlarına ve günlük yaşam aktivitelerine olan etkilerini merak etmektedir. Bu nedenle, ameliyat sonrası yaşam kalite-sini etkileyen faktörler doğru tanımlanmalı ve hastalara uzun dönemdeki yaşam kaliteleri hakkında bilgi veril-dikten sonra ameliyat planlanmalıdır.[5]
Handy ve ark.nın[6] yaptıkları çalışmada, 139 kanserli
hastaya ameliyat öncesi ve sonrasında SF-36 yaşam kali-tesi ölçütü uygulandığı bildirilmiştir. Hastaların, ame-liyat öncesi dönemde sağlıklı bireylere göre SF-36’nın fiziksel fonksiyon, emosyonel rol güçlüğü, mental sağlık ve vitalite alt gruplarında kötüleşme olduğu saptanmış-tır. Altıncı ayda ise SF-36’nın fiziksel fonksiyon, fizik-sel rol güçlüğü, sosyal fonksiyon, ağrı ve mental sağlık alt gruplarında ameliyat öncesi değerlere göre kötüleşme olduğu gösterilmiştir. Ancak ameliyat sonrası 6. ayda hastaların, genel sağlık ve vitalite açısından normal değerlerde olduğu görülmüştür.
Tablo 3. Lobektomi ve pnömonektomi uygulanan hasta gruplarının ameliyat sonrası 6. aydaki solunumsal, fonksiyonel kapasite parametreleri ve Short Form-36 alt grup parametrelerinin karşılaştırılması
Ameliyat sonrası 6. ay parametreler Lobektomi Pnömonektomi z p Ort.±SS Ort.±SS FEV1 (mL) 2269.7±571.8 2186.6±563.6 –0.34 0.72 FEV1(%) 76.7±11.5 77.4±12.1 –1.09 0.27 PaO2 (mmHg) 77.6±9.7 78.8±11.3 –0.30 0.76 PaCO2 (mmHg) 36.3±2.8 36.0±3.6 –0.54 0.58 6-DKYT 543.8±139.9 519.2±109.9 –0.37 0.71 Fiziksel fonksiyon 74.7±13.0 73.2±12.6 –1.64 0.10 Fonksiyonel fiziksel rol durumu 73.2±12.6 72.0±15.1 –0.87 0.38 Ağrı 69.4±11.1 69.7±13.2 –0.09 0.92 Genel sağlık 65.3±13.0 66.5±13.3 –0.39 0.69 Enerji 65.1±15.1 65.1±15.1 –0.39 0.69 Sosyal fonksiyon 69.9±13.9 62.7±18.6 –0.63 0.52 Ruhsal durum rolü 69.7±15.2 68.3±13.2 –0.33 0.73 Zihin sağlığı 75.0±13.4 74.9±15.5 –0.59 0.55
*: FEV1: Zorlu ekspiratuvar hacim 1; **: PaO2: Parsiyel oksijen basıncı 2; ***: PaCO2: Parsiyel karbondioksit basıncı 2; 6-DKYT: Altı dakika
yürüme testi; Ort±SS: Ortalama ± standart sapma.
Tablo 4. Çalışmaya alınan tüm hastaların ameliyat öncesi dönemdeki solunumsal ve fonksiyonel kapasite parametrelerinin ameliyat sonrası 6. aydaki aynı parametrelerle karşılaştırılması
Parametreler Ameliyat öncesi Ameliyat sonrası t p Ort.±SS Ort.±SS FEV1 (mL) 2519.9±609.0 2246.6±567.6 4.199 <0.001 FEV1 (%) 82.9±14.2 76.9±11.6 3.926 <0.001 PO2 (mmHg) 80.6±10.2 77.9±10.1 2.736 <0.001 PCO2 (mmHg) 39.1±2.8 36.3±3.0 8.657 <0.001 6-DKYT 577.0±142.8 536.9±132.1 3.610 <0.001
*: FEV1: Zorlu ekspiratuvar hacim 1; **: PaO2: Parsiyel oksijen basıncı 2; ***: PaCO2: Parsiyel karbondioksit
Mangione ve ark.nın,[7] yaptıkları çalışmada akciğer
kanseri rezeksiyonu uygulanmış olan 123 hastaya, SF-36 yaşam kalitesi ölçütü ameliyat öncesi ve sonrası 1, 6. ve 12. ayda uygulanmıştır. Buna göre akciğer rezeksiyonu uygulanmış olan hastalarda, ameliyat öncesi dönemde sosyal fonksiyon, mental sağlık ve vitalite alt grup-larında sağlıklı bireyler ile karşılaştırıldığında daha düşük skorlarlar alındığı bildirilmiştir. Ancak, fiziksel fonksiyon her iki grup arasında benzer bulunmuştur. Bu durum, sadece lokalize tümörü olanlara ameli-yat uygulanmasına bağlanmıştır. Ameliameli-yattan sonra 1. yılda, SF-36’nın tüm alt gruplarında özellikle fiziksel fonksiyon, ağrı ve rol-fiziksel alt gruplarında kötüleşme saptandığı bildirilmiştir.
Myrdal ve ark.nın[8] yaptıkları çalışmada, primer
akciğer kanserli 112 hastaya uygulanan akciğer rezek-siyonu sonrasında SF-36 anketi uygulanmıştır. Koroner
bypass ameliyatı geçiren hastalar ve aynı yaş grubun-daki sağlıklı bireyler kontrol grubu olarak alınmış ve ortalama 23 ay (dağılım 4-48 ay) sonra tekrar değerlen-dirilmişlerdir. Akciğer rezeksiyonu ve koroner bypass ameliyatı geçiren hastaların, SF-36’nın ağrı alt grubu dışında diğer alt gruplarında sağlıklı bireylere göre daha düşük puanlar aldıkları bildirilmiştir. Akciğer ameliyatı geçiren grup ile koroner bypass ameliyatı geçiren grupta SF-36’nın fiziksel rol güçlüğü alt grubu dışında anlamlı bir fark bulunmadığı gösterilmiştir. Akciğer ameliyatı geçirenlerde fiziksel rol güçlüğü puanının daha düşük olduğu bildirilmiştir.
Yaptığımız değerlendirme sonucunda, hastalarımızda SF-36 altgruplarının ameliyat öncesi ve sonrası 6. ayda değerlendirilmeleri ile fiziksel fonksiyon ve fonksiyonel fiziksel rol güçlüğü puanları ameliyat sonrası döneme göre yüksek, enerji, sosyal fonksiyon ve zihin sağlığı Tablo 5. Ameliyat sonrası dönemde komplikasyon gelişen ve gelişmeyen hasta gruplarında Short Form-36 alt grup parametrelerinin karşılaştırılması
Ameliyat sonrası komplikasyon
Ameliyat sonrası 6. ay SF-36 Var Yok t p Ort.±SS Ort.±SS
Fiziksel fonksiyon 71.1±13.1 76.0±12.5 1.72 0.08 Fonksiyonel fiziksel rol durumu 70.6±16.5 71.6±12.8 0.29 0.76 Ağrı 69.2±13.6 69.7±11.9 0.18 0.85 Genel sağlık 65.6±11.9 65.6±13.6 0.02 0.98 Enerji 64.3±15.1 67.0±11.7 0.91 0.36 Ruhsal durum rolü 66.6±12.2 70.7±15.6 1.28 0.20 Sosyal fonksiyon 73.6±13.9 64.9±15.7 -2.58 0.01 Zihin sağlığı 77.3±16.2 73.8±12.6 -1.13 0.26
SF-36: Short Form-36; Ort±SS: Ortalama ± standart sapma. Şekil 1. Ameliyat öncesi ve ameliyat sonrası 6. ayda hastaların
PaO2, PaCO2, % FEV1 parametreleri ortalamaları. FEV1:Zorlu eks-piratuvar hacim 1. O rt al am a d eğ er 90 80 60 40 70 50 30 20 10 0 PaO2 Solunumsal parametreler PaCO2
Ameliyat öncesi Ameliyat sonrası 6. ay
FEV1% O rt al am a d eğ er ( m et re )
Altı dakika yürüme testi
Şekil 2. Ameliyat öncesi ve ameliyat sonrası 6. ayda hastaların
altı dakika yürüme testi ortalamaları. 580 590 600 570 560 550 540 530 520 510
puanları ise düşük tespit edildi. Hastalarımızda ameliyat sonrası dönemdeki enerji kaybı, sosyal fonksiyonlarda ve zihin sağlığında bozulma nedeni olarak, uygulanan ameliyat ve sonrasındaki sürenin yarattığı stresin ağır-lığından bahsedebiliriz. Özellikle böyle ağır psikolojik travmaya neden olabilecek akciğer kanseri hastalığının öğrenilmesi ve takiben rezeksiyonu sonrasında hastalara psikolojik destek sağlamak gerekliliği çalışmamız ile gündeme gelebilir. Fiziksel fonksiyon puanının artışını ise, ortadan kaldırılan primer patolojinin yarattığı pnö-moni, atelektazi gibi eşlik eden hastalıkların ortadan kaldırılmasına, bunun dışında hastaların ameliyat öncesi ve sonrası dönemde kliniğimizde yatmaları sırasında diğer rahatsızlıklarının da tedavi edilmesine (diyabet, hipertansiyon vb.) bağlayabiliriz.
Ameliyat sonrası 6. ayda altı dakika yürüme testi uyguladığımız hastaların enerji parametreleri, 500 met-reden fazla yürüyebilenlerde yüksek çıktı. Zaten bu da beklenmektedir ve testin güvenirliliğinin bir göstergesi olarak kabul edilebileceği gibi, yaşam kalitesi beklen-tisinin aslında fonksiyonel kapasiteye yansıdığını da düşündürebilir.
Torakotomi, ameliyat sonrası erken dönemlerde şid-detli ağrıya neden olmakla birlikte uzun dönemde de aylar ve yıllar boyunca süren torakotomi sonrası ağrısı-na neden olabilir. Ameliyat sonrası ağrı sendromu, ame-liyatı takiben en az iki ay boyunca torakotomi insizyonu boyunca ya da göğüs duvarında başka bir yerde (sırtta, insizyon çevresinde) olan ağrıdır.[9]
Ameliyat sonrasında yapılan solunum fonksiyon test-leri, pnömonektomi ve lobektominin hastaların yaşam kalitesini etkileyerek kardiyopulmoner fonksiyon üze-rinde zararlı ve önemli etkileri olduğunu göstermiştir. Solunum fonksiyon testlerindeki bu kötüleşme ameliyat sonrasında 4-6 ay kadar gözlenir iken, solunum semp-tomlarının yıllar içinde düzeldiği gözlenmiştir.[10]
Myazawa ve ark.nın[10] yaptıkları bir çalışmada,
akciğer kanserli sekiz hastada akciğer rezeksiyonu-nun (lobektomi) kardiyopulmoner fonksiyon üzerindeki etkisi değerlendirilmiştir. Akciğer fonksiyon testleri erken (4-6 ay) ve geç (42-48 ay) ameliyat sonrası dönem-de uygulanmıştır. Zorlu vital kapasite dönem-değerlerinin ame-liyat sonrası izlem sırasında azaldığı; ancak anlamlı bir fark oluşmadığı bildirilmiştir.
Myoshi ve ark.[11] akciğer rezeksiyonu yapılan 16
hastaya (13 hasta lobektomi, 3 hasta pnömonektomi) ameliyat öncesi dönemde, ameliyat sonrası 14 gün için-de ve 14. güniçin-de solunum fonksiyon testleri uygulamış ve solunum fonksiyon testlerinde meydana gelebilecek erken ameliyat sonrası değişiklikleri tespit etmeye çalış-mışlardır. Ameliyat öncesi dönemde FEV1, 3.5±0.7 L iken, ameliyat sonrası 14 gün içinde 1.9±0.5 L (ameliyat
öncesi değerin %56.4±8.3’ü); ameliyat sonrası 14. günde ise 2.2±0.4 L (ameliyat öncesi değerin 63.0±8.2’si) olarak ölçülmüştür. Ameliyat öncesi FEV1 değeri ise, 2.4±0.6 iken ameliyat sonrası 14 gün içinde 1.4±0.4 L (ameliyat öncesi değerin 58.9±9.2’si) ve ameliyat sonrası 14. günde 1.6±0.4 L (ameliyat öncesi değerin %69.1±8.0) olarak bulunmuştur.
Bir egzersiz tolerans testi olan altı dakika yürüme testi, hastanın, fiziksel fonksiyonu hakkında bilgi verir ve günlük yaşam aktivitesi ile ilgili önemli bir göstergedir.[12]
Akciğer cerrahisinde, altı dakika yürüme testi genel olarak ameliyat sonrası riski belirlemek amacıyla kul-lanılmaktadır. Handy ve ark.[6] ile Holden ve ark.nın[13]
yaptıkları çalışmalar buna örnektir.
Enright ve ark.[14] sağlıklı bireylerde yaptıkları
çalışmada altı dakika yürüme testi genel olarak ameli-yat sonrası riski belirlemek için ortalama bir referans değer bulmaya çalışmışlar; 40 ile 80 yaş arasında 117 sağlıklı erkeğin ortalama altı dakika yürüme mesa-fesini 576 m olarak tespit etmişlerdir. Yüz yetmiş üç sağlıklı kadın ise altı dakika süresince ortalama 494 m yürümüşlerdir.
Hastalarımızın solunumsal ve fiziksel kapasiteleri-nin rezeksiyon sonrası 6. ayındaki değerlendirmelerinde tüm parametrelerde anlamlı derecede farklılıklar tespit edildi. Örneğin; hastaların FEV1 değerlerinde %11 düzeyinde azalma, %FEV1 düzeyinde %9 oranında azalma görüldü.
Hastalarımızın rezeksiyon sonrası 6. ayda oda hava-sındaki arter kan gazı değerlendirmelerinde PaO2’de %4 oranında azalma, PaCO2’de de %8 oranında artma görüldü. Bu durum hastanın kısmi hipoksemisine bağlı olarak yaptığı hiperventilasyon neticesine bağlandı. Hastalarımızın altı dakika yürüme testlerinde ameliyat sonrası 6. ayda %7.1 oranında azalma olduğu görüldü. İstatistiksel olarak anlamlı bulunan bu parametre hasta-larımızın kapasitelerinde %7.1 düşme olduğunu gösterdi. Lobektomi ve pnömonektomi yaptığımız hastaların ameliyat sonrası 6. aydaki FEV1 parametrelerinde fark görülmemesi ve pnömonektomili hastalarda FEV1 değer ortalamalarının beklenenin üzerinde ölçülmesi; pnömo-nektomili hastaların yaş ortalamalarının küçük olması, ek hastalıklarının olmaması, sigara içmemeleri ve ameliyat sonrası dönemde komplikasyon gelişmemesine bağlandı.
Tüm bu fonksiyonel ve solunumsal parametreler değerlendirildiğinde ameliyat sonrası 6. ayda solunum ve fonksiyonel kapasitede anlamlı olacak şekilde bir azalma görüldü.
hastalarda, SF-36 testi ile enerji kaybı gözlenmesi çalış-mamızın sonuçlarını desteklemektedir.
İleriye dönük düzende yaptığımız bu çalışmada akci-ğer kanseri nedeni ile rezeksiyon uyguladığımız hasta-ların yaşam kalitesi açısından fiziksel fonksiyon fonk-siyonel fizik rol güçlüğü düzeylerinde artma olur iken, enerji, sosyal fonksiyon, zihin sağlığı açısından düşme tespit edildi. Solunum fonksiyon kapasitesi açısından değerlendirmelerimizde hastaların %11’e varan oranda kaybı olduğu tespit edildi. Fonksiyonel kapasite açısın-dan ise %7.1 kayıp görüldü.
Çalışmaya alınan primer akciğer kanserli toplam 90 hastanın ameliyat öncesi dönemde ve ameliyat sonrası 6. aydaki SF-36 alt grup parametrelerinin değerlendirilme-sinde ameliyat sonrası 6. ayda fiziksel fonksiyonda ve fonksiyonel fiziksel rolde artış, enerjide azalma, sosyal fonksiyonda ve zihin sağlığında azalma tespit edildi.
Solunum fonksiyon kapasitelerinde FEV1 ve %FEV1 PaO2, PaCO2 puanlarında istatistiksel olarak anlamlı oranda azalma görüldü.
Sonuç olarak, hastaların ameliyat dönemi ve 6 ay sonrasında yaşam kalitelerinde, solunum fonksiyon parametrelerinde ve fonksiyonel kapasitelerinde değiş-me olduğu görüldü. Yaşam kalitelerindeki değişdeğiş-meler alt gruplar halinde sunuldu ve yaşam kalitelerini etkile-yebilecek olan faktörler araştırıldı.
İleriye dönük düzende yaptığımız bu çalışmada akciğer kanseri nedeni ile rezeksiyon uyguladığımız hastaların yaşam kalitesi açısından fiziksel fonksiyon, fonksiyonel fizik rol güçlüğü, düzeylerinde artma olur iken, enerji, sosyal fonksiyon, zihin sağlığı açısından düşme tespit edildi. Solunum fonksiyon kapasitesi açı-sından değerlendirmelerimizde hastaların %11’e varan oranda kaybı olduğu tespit edildi. Fonksiyonel kapasite açısından ise %7.1 kayıp görüldü.
Çıkar çakışması beyanı
Yazarlar bu yazının hazırlanması ve yayınlanması aşamasında herhangi bir çıkar çakışması olmadığını beyan etmişlerdir.
Finansman
Yazarlar bu yazının araştırma ve yazarlık sürecinde herhangi bir finansal destek almadıklarını beyan etmiş-lerdir.
KAYNAKLAR
1. Bowling A. Measuring health: a review of quality of life measurement scales. 2nd ed. Buckingham: Open University Press; 1998.
2. Fries JF, Singh G. The hierarchy of patient outcomes. In: Spilker B, editor. Quality of life and pharmacoeconomics in clinical trials. 2nd ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 1996. p. 33-40.
3. Santo Tomas LH, Varkey B. Improving health-related quality of life in chronic obstructive pulmonary disease. Curr Opin Pulm Med 2004;10:120-7.
4. Koçyiğit H, Aydemir Ö, Fisek G, Kısa Form (KF-36)’nın Türkçe versiyonunun güvenirliliği ve geçerliliği. İlaç ve Tedavi Dergisi 1999;12:102-6.
5. Li WW, Lee TW, Yim AP. Quality of life after lung cancer resection. Thorac Surg Clin 2004;14:353-65.
6. Handy JR Jr, Asaph JW, Skokan L, Reed CE, Koh S, Brooks G, et al. What happens to patients undergoing lung cancer surgery? Outcomes and quality of life before and after sur-gery. Chest 2002;122:21-30.
7. Mangione CM, Goldman L, Orav EJ, Marcantonio ER, Pedan A, Ludwig LE, et al. Health-related quality of life after elective surgery: measurement of longitudinal changes. J Gen Intern Med 1997;12:686-97.
8. Myrdal G, Valtysdottir S, Lambe M, Ståhle E. Quality of life following lung cancer surgery. Thorax 2003;58:194-7. 9. Karmakar MK, Ho AM. Postthoracotomy pain syndrome.
Thorac Surg Clin 2004;14:345-52.
10. Miyazawa M, Haniuda M, Nishimura H, Kubo K, Amano J. Longterm effects of pulmonary resection on cardiopulmo-nary function. J Am Coll Surg 1999;189:26-33.
11. Miyoshi S, Yoshimasu T, Hirai T, Hirai I, Maebeya S, Bessho T, et al. Exercise capacity of thoracotomy patients in the early postoperative period. Chest 2000;118:384-90.
12. Nomori H, Ohtsuka T, Horio H, Naruke T, Suemasu K. Difference in the impairment of vital capacity and 6-min-ute walking after a lobectomy performed by thoracoscopic surgery, an anterior limited thoracotomy, an anteroaxillary thoracotomy, and a posterolateral thoracotomy. Surg Today 2003;33:7-12.
13. Holden DA, Rice TW, Stelmach K, Meeker DP. Exercise testing, 6-min walk, and stair climb in the evaluation of patients at high risk for pulmonary resection. Chest 1992; 102:1774-9.
