Edremit (Balıkesir) Kentsel Kültür Varlıkları Envanteri 2005

fU&A Küttür Envanteri Dergi* 5 / 7000

Edremit (Balıkesir) Kentsel Kültür Varlıkları Envanteri 2005

Ö z l e m K Ö P R Ü L Ü B A Ğ B A N C I " / M . B i l a l B A Ğ B A N C I 1

A N A H T A R S Ö Z C Ü K L E R / K E Y W O R D S

Edremit, zeytincilik, geleneksel ev, kültürel miras

Edremit, olive production, traditions! houses, cultural heritage

0 2 E T / S U M M A R Y

Türkiye Bilimler Akademisinin Türkiye Kültür Envanteri Projesi kapsamında Balıkesir'in Ed­

remit ilçesi kentsel kültür varlıkları envanteri ilk dönem alan çalışması 15-30 Ağustos 2005 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Edre­

mit'in kentsel kültür varlıkları, yerleşim ve anıt olmak üzere toplam 6? envanter formu ve 76'nm üzerinde fotoğrafla belgelenmiştir 2005 yılı envanter çalışmasında taranan alan belediye sınırları içinde ve Edremit Kentsel SIT alanında yer atmaktadır Edremit Kentsel S/Talanı dışındaki bölgelerde, geleneksel ko­

nut dokusunun -zaman zaman kesintilere uğ­

rasa da- süreklilik gösterdiği, ancak yoğunlu­

ğun azaldığı görülmektedir.

The first survey ot the urban cultural heritage in Edremit (Balıkesir} region was carried Out between August 15 and August 30 2005 In the course of this work, a total of 67 inventory forms were filled out and more than 76 photographs documenting the seitlements and monuments were taken.

Most of the areas surveyed in 2005 are wtthm the urban limits and a great number of fhem are located m the Edremit historical conservation site In the areas outside this conservation site the traditional vernacular texture revealed continuity, though with some interruptions. However, the urban cultural heritage was found to be diminishing

GİRİŞ

Türkiye Bilimler A k a d e m i s i tarafından Türkiye Kül­

tür Sektörü ( T Ü B A T Ü K S E K ) p r o g r a m ı çerçevesin- ÜB y ü r ü t ü l e n T ü r k i y e Kültür E n v a n t e r i Projesi kap­

samındaki a l a n çalışmamız Balıkesir'in E d r e m i t ilçe­

s i n d e 15 30 A ğ u s t o s 2005 tarihleri arasında gerçek la şiiri İm iştir. E n v a n t e r çalışması için seçilen a l a n . E d r e m i t kentinin tarihsel çekirdeğini o l u ş t u r a n E d ­

remit K e n t s e l S I T alanında y e r almaktadır. Atanın batısı v e g ü n e y i l i c a r e l işlevinin y o ğ u n o l d u ğ u kı­

s ı m İken, kuzeyi v e d o ğ u s u konut bölgesidir. Yaptı­

ğımız çalışma Birasında E d r e m i t K e n t s e l 5IT alanı dışında kalan b ö l g e d e de bir d ö n e m d a h a çalışmayı gerektirecek kentsel kültür varlığının m e v c u t oldu­

ğ u g ö z l e n m i ş t i r .

' A.ş Gor Özlem KOPRULU BAĞ BANCI iProio Yürütücün): Oğr G*x M Bıl*l BAÛBANO iProje YuruTucuıul/ Uludağ Univorsitosl Mimarlık Bolumu mm S A

33

özlem KÖPRÜLÜ BAĞBANCl/M. Bilal 3AGBANCI

Çalışma, U l u d a ğ Üniversitesi ( U Ü | M i m a r l ı k B ö l ü m ü o ğ r s t i m elemanlarından Arş. Gör. Özlem Köprülü Bağbancı v e Öğr. Gör. M. Bilal B a ğ b a n a başkanlı­

ğında y ü r ü t ü l m ü ş t ü r .

Ç A L I Ş M A Y Ö N T E M İ V E A L A N Ç A L I Ş M A S I İlçe merkezindeki çalışma a l a m sınırlarının belirlen­

m e s i a m a c ı y l a E d r e m i t B e l e d i y e s i ' n d e n alınan 1/10Û0 ölçekli halihazır harita v e K a d a s t r o M ü d ü r l ü ­ ğ ü n d e n glınan 1/500 ölçekli kadastral paftalar üze­

rinde alan belirleme çalışması yapılmış; Kentsel S I T alanının Gazi llyas. Hacı T u ğ r u l v e Kapıcıbaşı m a h a l ­ lelerinin bir b ö l ü m ü n ü içerdiği saplanmıştır. Ayrıca arazi çalışmasından önce E d r e m i t ' e alî yazılı kaynak­

lar araştırılarak, kentin ayrıntılı bir t a n ı m ı yapılmıştır.

Edremit kenlsel kültür varlıkları, s i y a h - b e y a z ve renkli olmak üzere 76'nın üzerinde fotoğraf v e 62 çi­

zim üe belgelenmiştir. Yerleşim V E konut o l m a k üze­

re t o p l a m 67 e n v a n t e r formu hazırlanmıştır. Türkiye Kültür E n v a n t e r i Projesinin ilkeleri d o ğ r u l t u s u n d a gerçekleştirilen çalışmada kentsel kültür varlıklarıyla ilgili bilgilerin toplanıp Kültür-Kitap veritabanımn kentsel m i m a r l ı k envanter formlarına g i r i l m e s i y l e m i m a r i envanterler t a m a m l a n m ı ş t ı r .

A Y R I N T I L I T A N I M

K E N T İ N C O Ğ R A F İ V E S O S Y A L Y A P I S I

K o n u m v e i k l i m

Balıkesir iline bağlı Edremit ilçesi, Kazriağları'nın eleklerinde k u r u l m u ş ve kıyısında b u l u n d u ğ u körfe­

ze de v e r d i ğ i adım, Antikçağ'dan g ü n ü m ü z e kadar k o r u y a b i l m i ş ö n e m l i bir şehirdir. E d r e m i t , Edremit Körfezinin 10 km d o ğ u s u n d a E d r e m i t ve H a v r a n çay­

larının m e y d a n a getirmiş o l d u ğ u ovanın kuzeyinde 1293 rakımlı Ö beka lan Dağının g ü n e y eleklerinde k u r u l m u ş t u r (Bayındırlık Bak. 1974; S 3 ) .

İlçe, doğuda Şap Dağı. kuzeyde Kazdağlan. batıda E g e Denizi, g ü n e y d e E d r e m i t Ovası ile sınırlandırıl­

mıştır. İlçenin yeryüzü şekilleri dağlık alanlar, tepeler ve yaylalar ile o v a ve kıyı alanlarından o l u ş m u ş t u r (Yetkin 1952; 1). İlçenin y ü z ö l ç ü m ü 708 k m , ilçe mer­

kezinin deniz s e v i y e s i n d e n yüksekliği 10 metredir (Bayındırlık Bak. 1974: 83).

E d r e m i t . Akdeniz iklimi öz elliklerin i taşımakta; kışlar

Hık v e yağışlı, yazlar sıcak ve kurak geçmektedir (Yetkin 1952: 5). İlçe, z a m a n z a m a n lodos ve poyraz rüzgarlarının etkisi altında kalmaktadır (Yetkin 1957:

13). E n sıcak aylar olan t e m m u z v e ağustos aylarının o r t a l a m a sıcaklığı 20 °C , e n s o ğ u k ay olan şubat a y ı ­ nın ortalama sıcaklığı - 5 °C'dir. Yılda ortalama 60-70 g ü n yağışlı geçmektedir (Balıkesir İl Yıllığı 1973: 37).

N ü f u s d a ğ ı l ı m ı v e d e m o g r a f i k y a p ı

E d r e m i t ' e 1B76 yılına kadar A n a d o l u içinden gelen birkaç aile yerleşmiştir. B u tarihten s o n r a g e l m e y e başlayan g ö ç m e n l e r sırasıyla 1877 Bulgaristan ve K a f k a s y a m u h a c i r l e r i . 1397 Girit m u h a c i r l e r i , Balkan Savaşı sırasında gelen Runıeİİ. Girit ve A d a l a r m u ­ hacirleridir (Yetkin 1952: 28-29).

1980 yılında 46.135 olan ilçe n ü f u s u n u n % 5 9 ' u m e r ­ kezde yaşamaktadır (Yurt Ansiklopedisi 1982: 1183).

G ü n ü m ü z d e ise merkez nüfusu 30,100'dür.

E d r e m i t a d ı n ı n k a y n a ğ ı

Şehrin adı her k a y n a k t a farklı yazılmaktadır. B u n l a r arasında A d r a m y t t i o m , A d r a m i t y o m . Landramyttİ, Edremİtin, A d r a m y l t e i o n gibi isimler b u l u n m a k t a d ı r İBulıkesir İl Yıllığı 1967 ; 66).

Bilge U m a r , Üç İzmir adlı kitabının " Ü n l ü Tarihsel Adların A n a d o l u K ö k e n i " başlıklı m a k a l e s i n d e şeh­

rin adının kaynağını şu şekilde belirtmektedir; " A d ­ ramylteion k e l i m e s i n i n , eion kısmı Helten dilinden gelmektedir. Hellen dilinde ' y e r i ' anlamına gelmek­

tedir. Geriye kalan A d r a m y t t kısmı ise A d r a - M u i öğelerinden oluşmaktadır. A d r a , L u w i dilinde 'Erkek, K o c a ' , Mut ise ' v a d i ' anlamına gslmektedir. B u r a d a n d a anlaşılacağı üzere A d r a m u t , ' A d r a V a d i s i ' anlamı­

na gelmektedir. B u vadi de E d r e m i t ' i n d o ğ u s u n d a n Balıkesir'e uzanan d o ğ a l geçit v a d isidir. Buradaki A d r a adı, ' A d r a tspftlsliun e g e m e n o l d u ğ u ü l k e y i ' a n ­

latmaktadır."

T A R İ H S E L G E L İ Ş İ M

Tarihçiler, E d r e m i t ' i n Troıa, B e r g a m a ve T e p gibi şe­

hirlerle birlikte IÖ 1443 yılında k u r u l d u ğ u n u y a z m a k ­ tadır. D o ğ r u l u ğ u kanıtlan m a m ak la birlikte Tahir He­

rimi Balcıoğlu Tarihte Edremit Şehri adlı kitabında T e p ( T a p ' a ) ş e h r i n i n ü e n söz Etmekte; d ü n y a d a bü­

yük şöhret y a p m ı ş üç T e p ş e h r i n d e n birinin Edremit yakınlarında b u l u n d u ğ u n u belirtmektedir. G ü n ü ­ müzde bu şehrin g ü n e y i n d e H a v r a n v e E d r e m i t ' i n

Çizelge 1: KARESİ S A N C A Ğ I N A B A Ğ L I E D R E M İ T ' İ N 1893 Y İ L İ N D A N Ü F U S U , Eyaletler Düzeyinde Yapılan Nüfus Sayımına Göre *

İslam Rum Ermeni Yahudi Yabancılar TOPLAM

Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Frk.ık Kadın Erkek

TOPLAM

12851 14148 2591 2937 4 6 1 4 95 9 9 37736

• KAYNAK Yun Ans^Kveıi*' 19370 1177

3fl WBAKfD 5/3006

Ectramn iBeftteS") Kemse' Kuirw vattA-ittt fnwr&t 2005

d o ğ u s u n d a E iki Ören k ö y ü b u l u n m a k t a d ı r . T a r i h ki­

tapları bu şehrin n ü f u s u n u n 100,000 civarında Oldu­

ğ u n u yazmaktadır. Bazı tarihçiler ise eski E d r e m i t ' i n B u r h a n i y e ( K e m e r ) y a k ı n l a r ı n d a k i Yılanlı T e p e

" O r a n T e p e- m e v k i i n d e P i d a s u s adıyla k u r u l d u ğ u bilgisini v e r i r (Balıkesir İl Yıllığı 1967: 67).

Balıkesir y ö r e s i t a r i h ö n c e s i d ö n e m l e r d e n beri Önemli y e r l e ş i m m e r k e z l e r i n d e n biri o l m u ş t u r . B u b ö l g e d e ilk y e r l e ş i m b i r i m l e r i n i n ne z a m a n kuruldu­

ğu t a m olarak b i l i n m e m e s i n e r a ğ m e n , y a p ı l a n kazı­

lar s o n u c u n d a yerleşik y a ş a m ı n IÖ 3 0 0 0 l e r d e baş­

ladığı anlaşılmaktadır. Bölgede IÖ 3000-1800 a r a ­ sında yaşanan Bronz Çağı k ü l t ü r l e r i n i n etkisini gör­

m e k m ü m k ü n d ü r . A n a d o l u k ü l t ü r t a r i h i n i n a n ö n e m l i evrelerini o l u ş t u r a n Hitit uygarlığının y a n ı sıra Bebrikler, Bitinler, Lidyahlar. Persler, M a k e d o n ­ yalılar. Romalılar v e Bizanslılar g ü n ü m ü z e pek çok uygarlık ü r ü n ü bırakmıştır (Yurt A n s i k l o p e d i s i 198?

12001. Balıkesir ilinde y a ş a y a n v e y ö r e y e M y s la adı­

nı v e r e n ilk topluluk b ö l g e y e IÖ 2 0 0 0 ' l e r d e gelen B i - (inler'dir. Türkler g e l i n c e y e kadar b u yöre h e p b u i s i m l e anılmıştır (Balıkesir K ü l t ü r v e T u r i z m E n v a n ­ teri 19B9: 186).

Yöre, T r o i a Savaşlarından sonra Lİdyalıların eline geçmiştir. Lidyalılara ait ilk kesin bilgiler İO 680'lere uzanmaktadır (Yurt Ansiklopedisi 1982: 1119). K r e - züs'ün ( K r o i s o s / K a r u n ) kardeşi A d r a m y s , şehri öner­

miş vo şehir o n u n adıyla a n ı l m a y a başlanmıştır {Ba­

lıkesir İl Yıllığı 1967: 67). IÖ 574-546 yılları arasında Lid y a toprakları v s Bitinya (Balıkesir-M i s y s . B u r s a - İznik) PerS e g e m e n l i ğ i n e girmiştir {Yurt Ansiklopedi­

ni 1982: 1119). M l s y a bölgesi IÖ 10. yüzyıldan başla­

y a n uzun yıllar b o y u n c a Bitinyg e g e m e n l i ğ i altında kalmıştır. İQ 129'da M i s y a bölgesini çok etkilemiş olan B e r g a m a Krallığı. R o m a İ m p a r a t o r l u ğ u taralın­

d a n yenilgiye uğratılmıştır (Yurt Ansiklopedisi 1982:

11211. İmparatorluk, İS 3 9 5 yılında ikiye ayrıldığı z a ­ m a n Balıkesir, D o ğ u R o m a e g e m e n l i ğ i n e g i r m i ş ve 13, yüzyıla kadar B i z a n s İ m p a r a t o r l u ğ u n a bağlı kal­

mıştır {Balıkesirli Yıllığı 1967: 671.

E d r e m i t , 1076 yılında Selçuklu Sultanı S ü l e y m a n Şah ve Selçuklu veziri Ebulkasım'ın orduları tarafın­

dan istilaya uğramıştır {Balıkesir İl Yıllığı 1967: 67).

1096-1099 yılları arasında yapılan 1. Haçlı Seferi so­

n u c u n d a Balıkesir ve yöresi y e n i d e n Bizanslıların eli­

ne geçmiştir. Selçukluların 1231 yılında akınlar baş­

latarak b ö l g e y e g e l m e s i y l e E d r e m i t kalın bir d u v a r l a çevrili kale içine çekilmiştir. G ü n ü m ü z d e burası Ak- pınar bölgesidir (Yetkin 1952: 8-9).

1336 yılında Edremit. O r h a n Gazi t a r a f ı n d a n O s m a n ­ lı devletine katılmıştır (Yetkin 1952: 10). 1800 yılında ise R u m l a r y e n i d e n Edremit kıyılarına y e r l e ş m e y e başlamıştır {Balıkesir İl Yıllığı 1967; 68-69). Osmanlı h ü k ü m d a r ı 1. M u r a l , R u m e l i ' d e ele geçirilen yerlere K a r e s i yakınlarındaki Y ö r ü k l e r i , b u n a karşılık bu böl­

gelerde yaşayan Rumları d a Balıkesir ve çevresine yerleştirmiştir {Yuri Ansiklopedisi 1982: 1124).

Balıkesir, 1818 yılında y e n i o l u ş t u r u l a n , H ü d e v e n d i - gâr-Kocaeli E y a l e t i n e . 1841 yılında d a H ü d a v e n d i - gftr E y a l e t i n e b a ğ l a n m ı ş t ı r . 1845 yılında K a r e s i , M a ­ nisa ile birleşerek ayrı bir eyalet d u r u m u n a g e l e n H ü d a v e n d i g â r V i l a y e t i n e b a ğ l a n m ı ş v e 1867'de İlçe o l m u ş t u r . 2 . M e ş r u ti y e t ' i n ilanından s o n r a ise K a r e ­ si artık bağımsız bir mutasarrıflıktır I Yurt Ansiklope­

disi 1982: 1126).

Kurtuluş Savaşı hazırlıkları sırasında Edremit'te 17 Mart 1919'da E d r e m i t Reddi İlhak C e m i y e t i k u r u l ­ muştur, i T e m m u z 1920'den 9 Eylül 1922'ye kadar Y u n a n işgali altında kalmıştır,

S O S Y O E K O N O M İ K G E L İ Ş İ M

B i z a n s d e v r i n d e Hıristiyan k ü l t ü r ü n ü n etkisinde olan halk. 7. yüzyılda A r a p ordularının b ö l g e y e g e l m e s i y ­ le. İslam k ü l t ü r ü y l e tanışmıştır. 1 1 . yüzyılda Türkle*

rin Balı A n a d o l u ' y a kadar uzanmaları bu yapının p e ­ kişmesine y a r d ı m c ı o. m u ş ; ancak bu e g e m e n l i ğ i n Sürekli o l m a m a s ı T ü r k - l s l a m k ü l t ü r ü n ü n g ü ç l e n m e ­ sini bir süre engellemiştir. 1Û9G-1099 yıllan arasında Haçlı Seferlerinin başlamasıyla Balıkesir v e çevresi Bizans'ın s i y a s a l v e kültürel etkisi altında kalmıştır.

14. yüzyılda K a r e s i Beyliğinin b ö l g e d e e g e m e n l i ğ i n i kurmasıyla Türk-lslam kültürü y e n i d e n g e l i ş m e y e başlamıştır. Bu d ö n e m d e S a n Saltuk T ü r k m e n l e r i n i n ve diğer T ü r k m e n aşiretlerinin yöreye yerleşmesiyle b ö l g e d e Türk nüfusu artmıştır. Balıkesir'in 1345Te Osmanlıların eline g e ç m e s i y l e Hıristiyan R u m l a r ve M ü s l ü m a n Türkler ayırım yapılmaksızın kendilerini

" r e a y a " olarak g ö r e n Osmanlı hukuk düzenine uy­

muşlardır. Hıristiyan n ü f u s t a n pek çok kişi dil ve din değiştirerek. Türk-lslam k e s i m i n e geçmiştir. B u ge¬

çişle " E s n a f / A h i ' ö r g ü l ü n ü n ticari r o l ü n ü n buyuk etkisi o l m u ş t u r . Özellikle 14. yüzyılın ikinci yarısın­

d a n s o n r a Balı A n a d o l u ' d a k i Türk n ü f u s artmıştır.

14. ve 15. yüzyıllarda A n a d o l u t o p l u m s a l düzeninde Ahilik k u r u m u n u n ö n e m l i r o l ü vardır. Bir e s n a f ör­

g ü t l e n m e s i o l a n loncaların d a ticari yaşamı belli k u ­ rallara b a ğ l a m a s ı ve Türkleştirme e y l e m i n i s i y a s a l baskılara gerek kalmaksızın y ü r ü t m ü ş o İmalen çok ö n e m l i d i r . Balıkesir v e çevresindeki R u m l a r d e h a çok el sanatlarıyla uğraşmış, Türkler ise yaylacı ve tarımcı bir e k o n o m i k y a ş a m s ü r m ü ş t ü r . Göçebe h a l ­ kın tarım y ö n t e m l e r i n i n yerleşik y a ş a m d a u y g u l a n ­ masıyla A n a d o l u t a r ı m k ü l t ü r ü n d e ö n e m l i gelişme­

ler olmuştur.

Osmenlı halkının tabanını oluşturan esnaf, küçük z a ­ naat kâr ve ticaret erbabı z a m a n l a ö n e m i n i yitirmiş ve 16. yüzyıldan itibaren yerini ö n e m l i bir sınıf olan "eş­

r a f a bırakmıştır. Genellikle b ü y ü k toprakları bulu­

n a n b u sınıf, kentle ilgili s o r u n l a r d a söz sahibi o l m u ş ve halkla h ü k ü m e t arasında aracı görevini üstlenmiş­

tir (Fersan 1980:10). 16. yüzyılda yaşanan Celali is­

yanlarının yarattığı ekonomik bunalımın siyasal b u ­ nalımla birleşmesi kültürel yaşamı o l u m s u z y ö n d e etkilemiştir I Yurt Ansiklopedisi 1982: 1201). E k o n o -

lUBA-KEO SJ2MS 35

Ödem KÖPRÜLÜ 8AĞ8ANCI/ W. Bilal BAGBANCl

mik b u n a l ı m s o n u c u n d a Balıkesir ve çevresinde de azınlıklarla Türklerin birlikle yaşadıkları bölgelerde azınlıkları rahatsız edici bazı davranışlar yaşanmıştır.

A n c a k çıkarılan bir f e r m a n l a bu tür davaların yerel m a h k e m e l e r yerine D i v a n ' d a görüleceğinin d u y u r u l ­ ması çok anlamlıdır. B u eşitlikçi tutum, R u m nüfusun azınlık d e n m e y e c e k oranda kalabalık olduğu E d r e m i t ve Ayvalık gibi bölgelerde ö n e m taşımıştır [Yurt An­

siklopedisi 19S2: 1201).

13. yüzyılda Osmanlı İ m p a r a t o r l u ğ u n u n merkezi otoritesinin zayıflaması s o n u c u n d a yaşanan iktidar b o ş l u ğ u " a y a n ' T a "1 sağlanmış ve " m ü l l e z i m ' T e r ^ yardımıyla halktan vergi toplanmıştır. Vergi ve aske­

rin t o p l a n a m a d ı ğ ı , zorbalığın kol gezdiği, İstan­

bul'un tahıl v e yiyecek m a d d e s i g e r e k s i n i m i n i n gi­

d e r i l e m e d i ğ i böyle bir o r t a m d a , devlet n e r e d e y s e özerk bir kimlik kazanmış olan " a y a n " ı r e s m e n tanı­

mak zorunda kalmıştır [Yurf Ansiklopedisi 1982:

1202K

19. yüzyılda Edremit ve çevresinde 1821'dekİ R u m ayaklanması ile 1860'tarda göçebe aşiretlerin y e r l e ­ şik y a ş a m a g e ç m e l e r i n d e n k a y n a k l a n a n sorunlar y a ­ şanmıştır. B u d o n e m d e y ö n e t i m s e l değişiklikler ge­

çiren K a r e s i Sancağı. 2. Meşrutiyet d ö n e m i n d e ba­

ğımsız bir mutasarrıflık olmuştur. S a b a h a t t i n Ali, Kuyuceklı Yusuf adlı r o m a n ı n d a E d r e m i t ' i n g ö r ü n ü ­ m ü n ü , toplum yapısını, m e m u r l a r ı n yaşayışını, eş­

rafla y ö n e t i m i n ilişkilerini ve halkın d u r u m u n u göz­

ler ö n ü n e sermiştir. Bu kitapta, yöneticiler ile y a s a ­ ların, eşraf/burjuvazi karşısındaki g ü ç s ü z l ü ğ ü , zen­

ginlerin e g e m e n l i ğ i , halkın kimsesizliği anlatılmıştır.

Osmanlı İ m p a r a t o r l u ğ u m u n , k ö y l ü n ü n , işçinin ve esnafın dertleriyle i l g i l e n m e d i ğ i , b u n a karşılık toprak ağalarının ve hızla etkinliğini arttıran burjuvazinin y a n ı n d a yer aldığı belirtilmiştir {Yurt Ansiklopedisi 1332: 1202).

Balıkesir v e y ö r e s i , zeytincilik, bağ-bahçe tarımı ve tarımsal ü r e t i m bakımından A n a d o l u ' n u n en geliş­

m i ş y ö r e l e r i n d e n biridir. Bu g e l i ş m e d e zeytinyağı ve s a b u n e n d ü s t r i s i n i n çok b ü y ü k payı vardır. E ğ i t i m açısından ise A n a d o l u ' n u n birçok kentine karşılık ol­

dukça g e l i ş m i ş ve yalnızca dinsel e ğ i t i m veren m e d ­ reseler, daha s o n r a pozitif bilimleri de ö ğ r e t m e y e başlamıştır. Edremit Rüştiyesi ve 1874 yılında kuru­

lan E d r e m i t R u m rüştiyeleri ilçenin önde gelen okul­

larından o l m u ş t u r . 19. yüzyılda Edremit'le gelişmiş bir ekonomik y a ş a m a koşut olarak d i n a m i k bir kültü­

rel y a p ı gelişmiştir.

E d r e m i t ve Ayvalık gibi kent merkezlerinde gelişen endüstriyel y a ş a m v e kırsal a l a n l a r d a görülen yük­

sek tarımsal ü r e t i m 2ü. yüzyıl başlarında yerini top­

l u m s a l bir karmaşaya bırakmıştır. 1 . Dünya Savaşı, işgal ve işgal sonrası direniş e y l e m l e r i , ekonomik y a ş a m ı o l u m s u z y ö n d e etkilemiştir.

Kurtuluş Savaşından s o n r a Ayvalık, Erdek, Edremit gibi kentlerdeki R u m n ü f u s u n m ü b a d e l e s o n u c u n d a

b ö l g e d e n ayrılmaları, kültürel zenginliği o l u m s u z y ö n d e etkilemiştir. C u m h u r i y e t d e v r i n d e Balıkesir y ö r e s i n i n yeniden " T ü r k l e ş m e " sürecinden geçtiğini s ö y l e m e k m ü m k ü n d ü r . Azınlıkların y ö r e d e n ayrıl­

masıyla el sanatları, ticaret ve endüstri alanlarındaki faaliyetler Türklere geçmiştir. Ayrıca R u m l a r sayıları azımsan m ayacak kadar çok sivil m i m a r l ı k ü r ü n ü bı­

rakmıştır. Rumların m ü b a d e l e ile yöreden ayrılma­

sıyla el sanatları v e zeytin endüstrisi alanındaki faali­

yetler ve bu ü r ü n l e r i n pazörlgnması Girit. Batı Trak­

ya ve Midilli'den gelen g ö ç m e n l e r e g e ç m i ş t i r .3

Körfez bölgesinin ekonomik ve kültürel a n l a m d a k i ö z g ü n l ü ğ ü büyük ölçüde zeytin endüstrisine bağlı­

dır. Bu e n d ü s t r i , b ö l g e n i n h e m refah içinde yaşama­

sını sağlamış, h e m de b e s l e n m e d e n davranış b i ç i m lerine kadar t ü m yaşamı etkilemiştir. " E d r e m i t , altın k i r e m i t " , " E d r e m i t Ovası altın y u v a s ı " . " E d r e m i t ' i n bir sokağından bal, diğer sokağından y a ğ a k a r " söz­

leri zeytinin y ö r e y e sağladığı zenginliğin kanıtlandır.

Ancak, son yıllarda ayçiçeği ü r e t i m i n i n a r t m a s ı , zey­

tinyağı t ü k e t i m i n i azaltmış ve körfezde ekonomik bir d u r g u n l u ğ a s e b e p o l m u ş t u r {Yurt Ansiklopedisi 1982: 1203). Körfez bölgesinin e g e m e n ü r ü n ü olan zeytin h e m t a r ı m s a l , h e m de s a n a y i v e Ticari faaliyet­

lerin c a n damarıdır [Yurt Ansiklopedisi 1932: 1153).

Türkiye'deki zeytin ü r e t i m i n i n 1/3'ü Balıkesir'den sağlanmakladır {Yurt Ansiklopedisi 1982: 1152).

E d r e m i t ' t e endüstriyel a n l a m d a yağcılık ilk d e f a 1876 yılında başlamıştır. 1939 yılında Edremit ilçe sı­

nırları içinde 32 zeytinyağı fabrikası. 2 un fabrikası ve 3 elektrik santrali bulunmaktadır (Yetkin 1957;

139). E d r e m i t ilçe merkezinde ise 7 zeytinyağı fabri­

kası, 2 s a b u n h a n e , 2 deri fabrikası v e 1 pirina fabri­

kası mevcuttur (Yetkin 1957: 30- 31-32).

C u m h u r i y e t devrinde, Türkiye'nin gEİişmiş Batı A n a ­ dolu Bölgesinde o l u ş u , özellikle zeytin ü r e t i m i n e d a ­ yalı güçlü bir tarımsal yapının varlığı E d r e m i t ' t e top­

l u m s a l g e l i ş m e y i hızlandırmıştır. Tarım k e s i m i n i n s a n a y i y e kaynak aktarabilen zenginliği, b ö l g e d e g ö ­ receli gelişmiş bir e n d ü s t r i ortaya çıkarmıştır. B u e n ­ d ü s t r i d a h a çok zeytinyağı, s a b u n , madencilik gibi sektörlerde kendini göstermiştir. C u m h u r i y e t d e v ­ rinde özellikle 1950'li yıllarda t ü m T ü r k i y e ' d e g ö r ü l ­ m e y e başlayan, topraklan k o p m a ve kentleşme s ü ­ reci bu bölgede de yaşanmıştır [Yurt Ansiklopedisi 1982: 1202J.

Özellikle zeytinyağı ve s a b u n s a n a y i l e r i n i n y o ğ u n ­ laştığı 1950-1955 yıllarında körfezde y o ğ u n bir kent­

leşme yaşanmıştır. Bu s a n a y i l e r i n gerektirdiği işgü­

cü ise bölgeye sürekli g ö ç ü n nedenlerini o l u ş t u r ­ m u ş t u r . 196D'lı yılların sonları ve 197ÜTer s o s y o ­ ekonomik yapının hızlı bir d ö n ü ş ü m içine g i r d i ğ i yıl­

lardır. Y ö r e d e ü r e t i m d e ve verimlilikte artan sıçra­

m a n ı n sebeplerinden biri İstanbul'un b ü y ü k bir p a ­ zar oluşturmasıdır {Yurt Ansiklopedisi 1982: 1159).

Ayrıca zeytinyağı s a n a y i s i n d e kullanılan y e n i tekno­

lojiler gergkli işçi sayısını azaltarak, m a k i n e g ü c ü n ü

36 fUBA-KED S/Z00G

Edromt :<>.,-.•< ' I - I M - Kuttur Vari*tar> Envanter*70O5

devreye s o k m u ş t u r (Yurt Ansiklopedisi 1982: 1167).

M a k i n e k u l l a n ı m ı , s u l a m a , g ü b r e l e m e v e ilaçlama­

nın d o ğ r u olarak yapılması v e r i m artışının e n ö n e m ­ li s e b e p l e r i n d e n d i r ( Y u ' l Ansiklopedisi1982: 1153).

1980'lerde ise zeylin ü r e t i m i n d e bakım v e t o p l a m a maliyetler inin y ü k s e l m e s i , b u n s karşılık çok daha ucuz rakip yağların (mısır, ayçiçeği vb.) kullanımının y a y g ı n l a ş m a s ı , zeytinyağı üreticilerini g ü ç bir d u r u ­ m a s o k m u ş t u r . B u d u r u m d a ihracat bir çıkış y o l u olarak bel irse de d ü n y a zeytinyağı piyasasının doy­

gun d u r u m d a o l m a s ı nedeniyle pek de olanaklı g ö ­ z ü k m e m e k t e d i r . B u n u n s o n u c u olarak körfezde zey­

tin y e r i n e y a da zeytinliklerin İçine n a r e n c i y e dikimi­

ne başlanmıştır {Yurt Ansiklopedisi 1982: 1152).

Edremit'te zeytinciliğin yanı sıra leblebicilik, gazoz­

culuk, p a s p a s v e yol keçeleri imalatı, tenekecilik, v a * rilcilik, kahvecilik, boyacılık v e nakkaşlık, duvarcılık v e beton işleri, d e b b a ğ l ı k4. balıkçılık, d e ğ i r m e n c i l i k , m a k i n e t a m i r c i l i ğ i , saatçilik, bıçakçılık, yorgancılık, mermercilik, fotoğrafçılık, radyoculuk, sinemacılık, otomobilcilik v e şoförlük de yapılmıştır (Yetkin 1957;

14ü). E d r e m i t ' i n e n eski sanatlarından biri olan p a ­ buççuluk sanatı g ü n ü m ü z d e de m e v c u t arastası ile yaşamaktadır (Yetkin 1957: 143) Ayrıca Kazdağla*

rı'ne özgü güzel kokulu " B a s r a Ç a m ı " adlı b s l d a 1970'M yılların en çok a r a n a n balları arasında yer a l * mışhr 1 Yurt Ansiklopedisi 1982: 1158).

M A H A L L E L E R

G ü n ü m ü z d e E d r e m i t ' i n toplam 10 m a h a l l e s i b u l u n ­ maktadır (lev. 1: şek. 2),

K e s i n verilere d a y a n m a m a k l a birlikte Naci Derin, E d r e m i t ' i n m a h a l l e l e r i n i n tarihsel gelişimlerini şu şekilde anlatmıştır;

Tuzcu M u r a t Mahallesi: B u m a h a l l e içinde b u l u n a n Dedeler C a m i s i n i n 15ÜÛ yılında Tuzcu Murat Dede tarafından yaptırıldığı göz ö n ü n e almırsa. m a h a l l e ­ nin bu tarihlerden itibaren k u r u l d u ğ u anlaşılmakta­

dır. 1737 yılında A l e m i z a d e Mustafa A ğ a tarafından Al emi zade C a m i s i v e m e d r e s e l e r i yapılmıştır; ancak bu y a p ı l a r d a n m e d r e s e g ü n ü m ü z d e m e v c u t değildir.

Bu m a h a l l e y e , e s k i d e n sığırlar b u r a d a t o p l a n d ı ğ ı n ­ d a n " S ı ğ ı r a n ü " de d e n m e k l e d i r .

Hekimzade MahailOSi: E d r e m i t ' i n 1090 yılında A k p ı - nar ç e v r e s i n d e k u r u l m a s ı n d a n l a m 200 yıl s o n r a 1290 yılında şehri t e s l i m a l a n Y u s u f S i n a n . K u r ş u n l u C a m i s i n i inşa em r m e y e başlamıştır. Y u s u f S i n a n ' ı n bir h e k i m o ğ l u o l m a s ı n d a n ö t ü r ü m a h a l l e y e h e k i m oğlu a n l a m ı n a gelen " H e k i m z a d e ' adı v e r i l m i ş t i r . O d ö n e m l e r d e şehrin dışına inşa edilen c a m i g ü n ü ­ m ü z d e ş e h r i n merkezi denilebilecek bir k o n u m d a d ı r Kaptcıbaşı Mahallesi: 1599 yılında Edremİl m ü t e s e l ­ limi olan kapı allı ağalarından Gazanfer A ğ a ' m n bu m a h a l l e y i k u r m a y a başlaması v e m a h a l l e y e zengin vakıflar bırakmasından d o l a y ı bu a d l a anılmakladır.

Hacı Tuğrul Mahallesi: Fatih S u l t a n M e h r n e l d ö n e ­

m i n d e y a ş a m ı ş v e E d r e m i t eşrafının s e v i l e n bir kişi­

si olan Hacı T u ğ r u l Dede adına k u r u l m u ş l u r . Gazi Celal Mahallesi: Mahallenin i s m i Ş eriye Mahke­

m e s i n d e görev y a p a n Kadı Celal'in i s m i n d e n gel­

mektedir. M a h k e m e n i n 1356 yılında y a n m a s ı , m a h a l ­ lenin bu tarihten önce k u r u l d u ğ u n u göstermektedir.

Hamidiye Mahallesi: Kırım v e d o l a y l a r ı n d a n 1877 y ı ­ lında T a t a r i s t a n T ü r k m e n l e r i n i n bu m a h a l l e y e yer­

leş m eleriyle k u r u l m u ş t u r ,

Camivasat Mahallesi: G ü n ü m ü z d e E d r e m i t B e l e d i ­ y e s i n i n o l d u ğ u y e r d e C a m i Evsat'ın b u l u n d u ğ u bi­

linmektedir. B u i s i m z a m a n l a d e ğ i ş m i ş v s C a m i v a ­ sat o l m u ş t u r . C a m i n i n i s m i n i n " o r t a c a m i " a n l a m ı n a g e l m e s i n d e n ö t ü r ü k u r u l u ş tarihi t a m olarak biline­

m e m e k l e birlikte 1356 yılında E d r e m i t ' i n ortalarında k u r u l d u ğ u sanılmakladır.

Gezi llyas Mehallesi: 1350-1400 yılları arasında ku­

r u l d u ğ u sanılan m a h a l l e d e R u m l a r yaşamıştır. M a ­ halle i s m i n i Kadı IIyas D e d e ' d e n a l m a k l a d ı r . Gazi İl- y a s adı m a h a l l e y e d a h a sonraları v e r i l m i ş t i r .

Soğanyemez Mahallesi: E d r e m i t ' i n 1090 yılında Ak*

pınar çevresine kurulmasıyla o l u ş a n en eski m a h a l ­ lerinden biridir. K a n u n i S u l t a n S ü l e y m a n zamanında Kazakistan T ü r k l e r i n d e n bir ailenin soğanı b i l m e m e ­ si v e y e m e m e s i üzerine m a h a l l e y e bu i s m i n v e r i l d i ­ ği t a h m i n edilmekledir.

İbrahimce Mahallesi: E d r e m i t ' i n manzaralı bir tepe­

s i n i n üzerine 1800'lu yıllarda k u r u l d u ğ u sanılan m a ­ halle, e s k i d e n şehrin me sı re sidir.

T a h i r H a r i m i Balcıoğlu d a Tarihte Edremit Şehri adlı kitabında, g ü n ü m ü z d e Gazi l l y a s . Gazi C e l a l , Hacı Tuğrul v e T u r h a n Boy m a h a l l e l e r i n e bu a d l a r ı n . E d ­ remit'in kurtuluşu sırasında şehit o l d u k l a r ı sanılan kişilerin anısına k o n u l m u ş olabileceğini be l i r i m i şiir (Balcıoğlu 1937).

E D R E M İ T K E N T S E L S I T A L A N I

K E N T S E L S I T A L A N I N I N K O R U N M A S I Ç A L İ Ş M A L A R İ

E d r e m i t , 13 Mayıs 1977 tarih v o A / 4 8 8 sayılı karar ile G a y r i m e n k u l E s k i E s e r l e r v e A n ı t l a r Yüksek Kurulu tarafından K e n t s e l S I T alanı olarak ilan e d i l m i ş v e 5 yapının liste tescili gerçekleştirilmiştir.

18 Kasım 1978 tarih ve 10770 sayılı karar ile "Geçiş D ö n e m i Y a p ı l a ş m a K o ş u l l a n " belirlenerek. 15 Mart 1980 tarih v e 11817 sayılı karar ile 5 I T alanındaki u y g u l a m a l a r ı n s o r u m l u l u ğ u "Geçiş D ö n e m i Y a p ı ­ laşma Koşut1arı"na u y u l m a s ı g e r e ğ i y l e E d r e m i t B e ­ l e d i y e s i n e v e r i l m i ş t i r . A y n ı z a m a n d a S I T alanının i ç i n d e v e dışında yer alan Tüm yapıların liste tescil­

leri yapılmıştır.

14 Mart 1986 tarihinde Taşınmaz Kültür v e T a b i a t Varlıkları Yüksek K u r u l u tarafından 2981 sayılı İmar Affı K a n u n u n u n 6- m a d d e s i g e r e ğ i n c e i r d a l e m e ça-

37

Özlem KÖPRÜLÜ BAGBANCl/M. Bilal BAGBANCI

lışmaları y a p ı l m ı ş ve 2135 sayılı karar ile sonuçlan­

dırılmıştır. Bu kararla birlikte yeni bir tescil y a p ı l m a ­ dığı gibi birçok yapının tescil kaydı kaldırılmıştır. A y ­ rıca 1977 yılında ilan edilen SİT a l a m sınırlan daral­

tılmıştır (lev. 2 : şek. 3 ) .

14 E k i m 1990 tarihinde B u r s a Kültür v e Tabiat Varlık­

larını K o r u m a Kurulu ( B K T V K K ) tarafından 1384 s a ­ yılı karar ile eskiden tescili d ü ş ü r ü l e n ve m e v c u t

• l a n 10 yapının ve çeşmelerin y e n i d e n tescilleri y a - prlmıştır.

28 Aralık 1993 tarihinde E d r e m i t Belediyesi taralın­

d a n 87 sayılı karar ile " K o r u m a A m a ç l ı İmar Planı"

yapılmasına karar verilerek. 19 Eylül 1996 tarihinde B K T V K K tarafından ön çalışması yapılan " K o r u m a A m a ç l ı İmar Planı" d e ğ e r l e n d i r i l m i ş v e eksikleri be­

lirtilmiştir. 14 Şuhat 1997 tarihinde B K T V K K ' n m 5704 sayılı kararı ile planda tespit edilen aksaklıklar E d r e m i t B e l e d i y e s i n e bildirilmiştir,

S İ T A L A N I N D A FİZtKSEL D O K U N U N G E N E L Ö Z E L L İ K L E R İ

1986 yılında daraltılan Kentsel SİT alanı Gazi llyas.

Hacı T u ğ r u l v e Kapıcı başı m a h a l l e l e r i n i n bîr b ö l ü ­ m ü n ü içermektedir (lev. lî şek. 2). Özellikle eski y a ­ pılar Gazi llyas Mahallesinde y o ğ u n l a ş m ı ş t ı r (lev. 3 şek. 4 ) . SİT alanı g ü n e y d e H ü k ü m e t . Hürriyet ve Şa­

fak caddeleri, kuzeyde E s k i Debboy C a d d e s i , d o ğ u d a Gazi v e E s k i Debboy caddeleri, batıda ise Çayi-çi C a d d e s i ile sınırlandırılmıştır.

SİT a l a n m d a Hükümet Konağı (env. no: İ1T.B11.3/

lev. 2: res. l i v e Özel İdare Binası (env. no: İ17.B11.40/

lev. 2: res. 2) tescilli resmi yapılardır. GİT alanı, ticari m e r k e z e yakın o l d u ğ u n d a n içinde ticari a kt İv iteler g e l i ş m e m i ş , konut ağırlıklı bir yerleşime sahiptir. E d ­ remit'in aynı zamanda eski ticaret merkezini o l u ş t u ­ r a n b ö l g e SİT alanı dışında kalmıştır v e hızlı bir y e n i ­ l e m e y e uğrayarak kentin gereksinimini 5 I T alanına sızmadan gerçekleştirmektedir Ticari aktiviteler yal­

nızca ticari merkez ile GİT alanı arasında sınır oluştu­

ran Çayiçi Caddesi üzerinde gelişmiştir (lav. 4; şek. 5).

Kavcı ve M a h k e m e camileri (env. no: İ17.B11.29, İ17.B11.42 / lev 3 : res 3-4) GİT alanında b u l u n m a k l a ­ dır. Kentsel SİT alanında genelde "zemin-ı-1 katlı" a h ­ şap yapılar yer almaktadır (lev. 5: şek. 6; lev. 6: şek. 7).

Edremit'te s o s y a l yapının yerleşime etkisini g ö r m e k m ü m k ü n d ü r . Sınırları kesin olarak b e l i r l e n e m e y e n , ancak Hükümet Konağının d o ğ u s u n d a ve g ü n e y i n d e y e r a l a n b ö l g e Rumların y e r l e ş i m alanıdır. B u bölge­

de sokaklar, birbirini dik açılarla k e s e n ızgara siste- miridedir. Bu alanın dışındaki y e r l e ş m e l e r d e rasyo­

n e l ve çizgisel sokak dokusu y e r i n e g e o m e t r i d e n uzak organik sokak d o k u s u g ö r ü l m e k l e d i r . S i v i l mi­

marlık örneği bu yapılar 19. yüzyıl s o n u 20. yüzyıl başına tarihle örnektedir (fev. 7: şek. 8 ) .

Parseller 6-10 m genişliğinde, 18-25 m d e r i n l i ğ i n d e - dır. R u m evlerinin cepheleri d a h a dardır. Geniş par­

sellerde ikiz evlere rastlanmaktadır (lev. S; şek. 9; lev

9:

S f T alanında sokak genişliklerinin 3-6 m oluşu ( e n ­ vanter no: İ17.B1L28, İ17.B11.25. I 1 7 . B 1 1 . 4 B / lev. 4 res. 5-7), konutların girişlerini birbirine yaklaştırmak­

ta böylece, karşılaşma aktlvitelerini sağlamakta ve bireyler arası s o s y a l ilişkileri g ü ç l e n d i r m e k t e d i r . Dar kesitli sokakların y a n ı sıra çıkmaz sokaklar ve geçit­

ler de b u l u n m a k t a d ı r . Sokakların darlığı sebebiyle ev y a de a v l u d u v a r l a r ı n ı n köşeleri belli bir yüksekli­

ğe kadar pah lana rg k dönüş kolaylığı sağlanmıştır (envanter no: l 1 7 . B n . 3 SF h 7 . B 1 1 . 3 1 / lev. 5: res. 8-9).

Özgün yol d ö ş e m e s i A r n a v u t kaldırımı olmasına r a ğ m e n , bu yodar asfaltlandığından bu dokuyu gör­

mek m ü m k ü n d e ğ i l d i r (lev. 6: res, 10-11).

Bitişik düzene s a h i p y e r l e ş m e d e sokak b o y u n c a sıra­

lanan yapıların s ü r e k l i l i ğ i , bu sürekliliği t a m a m l a y a n bahçe duvarları ile desteklenmektedir. Sokak mekâ­

nının sınırlarım o l u ş t u r a n yapıların cephelerindeki düşey etki, sokak b o y u n c a insani bir yakınlık yarat­

maktadır (envanter no: İ17.B11.51 / lev 7: res. 12).

Bahçeler genellikle konutların arkasında y e r almak­

tadır. Çok nadir olarak bazı yapılarda bahçe, konut­

ların yanındadır ve bu yapılarda sokaktan bahçeye ayrı bir giriş verilmektedir.

Y A P I L A R I N M İ M A R İ ÖZELLİKLERİ

T a r i h i dokuda Neoklasik özellikler gösteren R u m mi­

m a r i s i n i n yanı sıra O s m a n l ı devri sonlarına ait özel­

likler taşıyan Türk m i m a r i s i n i n örneklerini g ö r m e k m ü m k ü n d ü r (lev. 10: şek. 14), Bu a n l a m d a yapıların m i m a r i özellikleri araştırılırken s a d e c e GİT alanı için­

deki yapıların d e ğ e r l e n d i r i l m e s i n i n yeterli o l a m a y a ­ cağı s o n u c u n a varılmıştır. Bu nedenle m i m a r i Özel­

likler. SİT alanı dışına d a çıkılarak kent genelinde araştırılmış ve Edremit m i m a r i s i n i n özellikleri bu aroştırmanın s o n u c u n a g ö r e belirlenmiştir dev. 9;

şek. 11-13; lev. 10: şek. 14-15; lev. 1 1 : şek 16-17).

Yapılar genellikle z e m i n d i ( Z * 1 ) katlıdır. R u m y a p ı ­ larının hepsinde b o d r u m kat b u l u n m a k t a d ı r . Bazı Türk yapılarında d a b o d r u m kat kullanımı g ö z l e m m iştir. E s k i d o k u d a tek katlı R u m yapılarına da rast­

lanmıştır (lev. 7: r e s . 13). H u m v e Türk m i m a r i s i n d e g ö r ü l e n ortak özellikleri aşağıdaki gibi sıralamak m ü m k ü n d ü r :

Konutlarda yapı m a l z e m e s i olarak ahşap kullanıl­

mış, ahşap k a r k a s s i s t e m i oluşturan dikmeler p a y a n ­ dalarla desteklenmiştir. Dikmelerin arasında d o l g u m a l z e m e s i olarak kerpiç ve tuğla kullanılmıştır. K o ­ nutlarda tavan yüksekliği 3-3.5 m arasında d e ğ i ş ­ mekledir. B o d r u m v e üst kat döşemeleri 15-23 c m yuvarlak kesitli, 40-50 c m aralıklı d ö ş e m e kirişleri üzerine 2-3 c m kalınlığındaki k a p l a m a tahtaları ile kaplanmıştır. 18-30 c m genişliğindeki kaplama tah­

taları çivilerle tespit edilmiştir. K o n u t l a r d a katlar bir¬

birlerine ahşap m e r d i v e n l e r l e bağlanmaktadır. B a -

3B WBA-KED 5'ZOOG

Edtwr-t iBNıkesal Kenlset Kutti* VsitAi#< Envanter 2005

s a m a k genişlikleri o r t a l a m a 2 5 c m , yükseklikleri ise 17 cm'dir. Bazı konutlarda mutfak, b a n y o ve tuvale­

tin o l m a m a s ı y a d a bahçede y a r alması g ü n ü n y a ­ şam koşullarına ters d ü ş t ü ğ ü n d e n yakınıl maktadır.

Bu h a c i m l e r i n konut içinde y e r alması yapılarda zo­

runlu bir değişikliğe s e b e p o l m u ş t u r .

Turk v e R u m evlerinin ortak özelliklerinden s o n r a bu evlerin kendilerine özgü m i m a r i özellikleri şu şekil­

dedir: Türk avlerindo gerek plan, gerek cephe tasarı­

mında çıkma ö n e m l i bir ö ğ e d i r (lev. S: şek. 9; env.

no: İ17.B11.56/Iev B: fes 15-16; e n v . no: M7.B11.61/

lav 12' res 17-1B). Geleneksel Türk evlerini R u m e v ­ lerinden ayırt edici e n ö n e m l i özellik c e p h e l e r d e çık­

m a kullanımıdır. Turk e v l e r i n d e g ö r ü l e n çıkmalar, bi­

ç i m l e n i ş itibariyle pahlı ve düz olmak ûzara iki şekil­

dedir. Cephedeki k o n u m l a n açısından İncelendiğin­

de ise altı farklı şekil gözükmektedir. Levha 12: şekil 18'de plan şemaları y a r alan d, e .1 çıkmaları ikiz ev­

lerde g ö r ü l m ü ş t ü r . Çıkmaların altlan genellikle ka­

palıdır. A l t l a n ahşap p a y a n d a l a r l a d e s t e k l e n m i ş çık­

m a l a r a d a rastlanmaktadır. Çıkmalar e n fazla 1 m genişliğ indedir.

Z e m i n kata giriş sokak kotundan v e y a uç-dürt b a s a ­ mak yükseltilmiş niş içerisinde y e r alan kapılarla sağlanmaktadır. A n a kapı İki çıkmalı yapılarda çık­

maların ortasında, misalirlerin v e ev halkının kulla­

n ı m ı için yapılmıştır. Tek çıkmalı konuilarda çıkma yapının kenarındadır. Bu yapılarda giriş, çıkmanın allından v e y a yanından verilmiştir. O r t a çıkmalı ko­

nutlarda ise yapıya çıkmanın altından girilmektedir.

C e p h e s i geniş yapılarda e v e getirilen o d u n v e e r z a - I İ . M rahatlıkla geçirilebileceği büyük bir bahçe kepısı b u l u n m a k t a d ı r . Giriş holü oldukça geniştir, Geniş parselli yapılarda odalar çift taraflı, dar parselli y a p ı ­ larda İse tek taraflı olarak sıralanmıştır. Z e m i n katta odalar ve mulfak, bahçede ise tuvalet ve b a n y o b u ­ lunmaktadır. Mutfaklar arka c e p h e d e y e r a l m a k t a , mutfaktan bahçeye ulaşılmaktadır. Bazı yapılarda mutfaktan tuvalete geçildiği de gözlenmiştir. Z e m i n katı birinci kata bağlayan m e r d i v e n e v i n e n ö n e m l i ö ğ e l e r i n d e n sofaya çıkmaktadır. M e r d i v e n , sofa ek­

s e n i üzerinde v e y a s o f a e k s e n i n e dik k o n u m d a b u ­ l u n m a k l a d ı r (lev B şek 9 ) . T ü m odaların açıldığı s o ­ fa ortak yaşamın s ü r d ü r ü l d ü ğ ü e n ö n e m l i mekândır.

Geniş parseller üzerindeki konutların ikinci katların­

d a yer alan baş oda e v i n en ö n e m l i mekânıdır. Dar cepheli konutlarda baş o d a b u l u n m a m a k l a d ı r . Geniş parselli evlerin ikinci ö n e m l i mekanı ise sofadır. Y a ­ lak o d a l a r ı , yatakların g ü n d ü z kaldırılıp, yüklüklere konulmasıyla aynı z a m a n d a y e m e k v e o t u r m a odası g ö r e v i n i üstlenmektedir. B u nedenle h e m e n h e m e n l ü m o d a l a r d a yüklük v e dolaplara, bazen de " g u s u l ­ ha n e " adı verilen dolap b i ç i m i n d e yıkanma yerlerine rastlanmaktadır. Odalarda rastlanan bir diğer ö ğ e de ocaktır. Ocaklarda g ö r ü l e n bezemeler odanın Öne­

mine göre değişmekledir. Yüklüklerin iki yanında yer e l a n ahşap gözler kandil, şişe vb. eşyaları koy­

mak amacıyla kullanılmaktadır. B ü t ü n b u n l a r a ek olarak a d a l a r d a d u v a r b o y u n c a d e v a m e d e n , 220¬

240 c m yüksekliğinde ahşap raflar bulunmaktadır.

T a v a n l a r çokça bezemelidir. E n basitleri bile. kapla­

m a tahtalarının b i r l e ş m e noktalarının çıtalar y a r d ı ­ mıyla bezemeli h a l e getirilmiştir. D a h a zengin tavan bezemelerinde, yalnızca tavanın merkezi b ü y ü k bir rozetle y a d a t ü m yüzey kafes şeklindeki geometrik bir motifle k a p l a n m a k t a d ı r Çarkıfelek şeklindeki ta­

van bezemelerine de rastlanmaktadır. Z e m i n d e k i ahşap d ö ş e m e l e r i n üstleri hasır, kilim v e y a halı ile örtü İd ö ğ ü n d e n genellikle bas ittir. Başoda d ö ş e m e ­ s i n d e " p a b u ç a l t ı " adı verilen bölge (kapının taradığı sahayı içine alan kısım) n o r m a l d ö ş e m e k o l u n d a ol­

d u ğ u halde, " s e k i ü s t ü " bir b a s a m a k kadar yükseltil­

miştir. Ayrıca pabuç a in ile seki üstü ahşap p a r m a k ­ lıklarla birbirlerinden ayrılmıştır. Pencerelerden s o ­ kağı seyredebilmek İçin duvarların üç tarafı sedirler­

le çevrilmiştir.

Sokak kapısı dışında, e v l e r i n t ü m kapılan tek k a n a l ­ lıdır. B u kanalların yüksekliği 2.00-2.40 m, genişlikle­

ri de 80-90 c m arasında değişmektedir. Pencerelerde isa 1/2 oranı uygulanmıştır. H e m e n h e m e n t ü m y a ­ pıların z e m i n katlarındaki pencereler d e m i r p a r m a k ­ lık ile k o r u n m u ş t u r (envanter no: İ17.B11.4Ü ve İ17.BH.5B t lev 12: res 19-20). Büyük konutlarda te­

pe pencereleri kullanılmıştır. Pencere üstlerinde a h ­ şap duz alınlıklar g ö r m e k m ü m k ü n d ü r . Ayrıca cep­

hede yer a l a n v e katlan birbirinden ayırmakta kulla­

nılan ahşap s i l m e l e r ve c u m b a l a r ı n köşelerinde yer alan başlıklı ahşap payeler Türk evlerinde g ö r ü l e n karakteristik cephe öğeleridir. Saçak genişlikleri ise 80-100 c m arasında değişmektedir. Çatılar genellikle beşik v e y a kırma çatı şeklindedir v e alaturka kiremit ile ö r t ü l m ü ş t ü r . C e p h e l e r d e ağırlıklı olarak kullanılan renk sarı ve sarının tonlarıdır.

Edremit'te b u l u n a n R u m yapılarının en belirgin özel­

liği c u m b a bulunmayışıdır. Z e m i n kata sokak kotun­

dan 3-4 b a s a m a k yükseltilmiş niş içerisindeki kapı­

lardan girilmektedir (lev. 13: res. 2 1 , 22), Geniş par­

selli yapılarda odalar giriş h o l ü n ü n her iki yanında, d a r parselli yapılarda ise h o l ü n lek taralında y e r at­

maktadır. Parsel genişliğine bağlı olarak c e p h e l e r d e bulunan p e n c e r e sayıları 2 ile 6 a r a s r n d a değişmek­

tedir. Odalar sokağa y a d a arka bahçeye cephelidir.

Her iki y ö n e de c e p h e s i olan oda yoktur. Mutfak ar­

ka bahçeys cephelidir. Mutfakta ocak b u l u n m a k t a ­ dır. Bahçeye y a d o ğ r u d a n giriş h o l ü n d e n y a d a mut­

faktan geçilmektedir. G e n e l d e tuvalet ve b a n y o bah­

çededir. B o d r u m k a l d e p o l a m a amacıyla kullanıl­

m a k l a ; b u k a l a iniş bahçeden sağlanmaktadır.

Z e m i n katı ÜST kata bağlayan m e r d i v e n s o f a y a ulaş­

makladır. J s t katta, sofaya açılan iki y a da üç oda b u l u n m a k t a d ı r . Odalar ç o ğ u n l u k l a süsleme siz d ir.

Birkaç e v d e s üsle m el i nişlere v e dolaplara rastlan­

mıştır. Yapılarda balkon kullanımı oldukça seyrektir.

İç s a l a h plan tipine sebip konutlarda balkon m e v c u t -

39

ÖZtem KÖPRÜLÜ BAGBANClf M. ftöf &AG3ANO

tur. B a l k o n ahlarında d ö n e m i n d e m i r işçiliğini yansı*

tan konsollar bulunmaktadır. Bu konsollar d ö v m e d e m i r d e n b a s i l eğrisel f o r m l a r a sahip olabildiği gibi d ö k m e d e m i r d e n eğ rise l f o r m u n içinde yer alan ç i ­ çek ve y a p r a k motiflerini de i çcreb Mm ektedir.

Genellikle basık, bezen de y a r ı m dairesel kemerli olan a n a girişler, görkemli sayılabilecek bir kapı dü­

zenine sahiptir. Niş içine alınan giriş kapılarının iki yanında fon tarzında başlıklı, d u v a r a g ö m ü l ü payeler y e r almaktadır (envanter no: İ17.B11.1. İ17.B11.6 v e İ17.B11.5/Iev 13: res 23-26). Giriş kapılarının g e n i ş ­ likleri 100-130 c m . yükseklikleri ise 220-250 c m a r a ­ sında değişmektedir. Kapıların t ü m ü çift kanatlı v e ahşaptır. Dış kapının camlı olan b ö l m e l e r i n d e çiçek, rozet v e geometrik motifleri içeren d e m i r işçiliği g ö z l e n m e k l e d i r . Kapıların üzerinde d ö v m e demir­

d e n kapı tokmakları v e killiler bulunmaktadır. Yapı­

ların z e m i n v e b o d r u m kat pencerelerinin h e m e n he­

m e n hepsi d e m i r parmaklık ile k o r u n m u ş t u r . Hem k o r u y u c u , h e m de dekoratif amaçlı yapılan bu par­

maklıklarda zangin motiflere rastlanmaktadır. P e n ­ cerelerin boyutları 80-90 c m / 180-200 c m arasında d e ğ i ş m e k t e d i r . Pencerelerin d i k d ö r t g e n b o y u t l a r ı c e p h e d e d ü ş e y bir etki yaratmaktadır. Pencerelerin üst kısımlarında saçak Idamlalıkl mevcuttur. Bazı y a ­ pılarda bu saçağı tutan kıvrım v e y a y a p r a k motifi ile süslü taş konsollar b u l u n m a k t a d ı r .

Bezi yapıların köşelerinde yer a l a n payeler d u v a r y ü ­ z e y i n d e n 2-3 c m dışarı taşacak şekildeki bir p a y e başlığı ile bitmekledir. Az sayıdaki yapıda Ayvalık'ta Beşparmak ve Çamlı tepelerinden çıkarılan v e " s a r ­ ımsak t a ş ı " adıyla anılan pembe renkli s ü n g e r t ü f ü n - d e n y a p ı l m ı ş payeler de kullanılmıştır ( Y o r u l m a z 1994: 28-29). Yapılar saçak kotunda tuğla y a d a sıva ile y a p ı l m ı ş profilli s i l m e l e r ile sonlanmaktadır. C e p ­ h e d e yer a l a n 30-40 c m genişliğindeki saçak ve kat silmeleri çlzgisel bir etki yaratmaktadır. Beşik ya d a kırma çatı şeklinde düzenlenen çatılar bu s i l m e l e r i n altından başlamaktadır. Çatı üst ö r t ü s ü olarak alatur­

ka kiremit kullanılmıştır. Bazı yapılarda üçgen alınlık­

lar b u l u n m a k t a d ı r .

G E N E L D E Ğ E R L E N D İ R M E V E S O N U Ç

E d r e m i t K e n i s e l S l T alanı d o k u s u n d a , planda ve cephelerde d e ğ i ş i m l e r yaşandığı g ö r ü l m ü ş t ü r . Do­

kudaki e n y o ğ u n d e ğ i ş i m Çaylçi v e Hürriyet c a d d e ­ leri üzerindedir. Bu caddelerde geniş parsellere 5 k a ­ la v a r a n b e t o n a r m e yapılar inşa edilmiştir. B u d u ­ r u m yapı s a h i p l e r i n c e " p r e s t i j " İmkânı olarak g ö r ü l ­ m e k l e d i r . Y e n i yapılarla eski yapılar arasında ölçek s o r u n u vardır. Ticaret işlevine s a h i p bu yapılar. "Z+1 katlı" ahşap konut örneklerinin y o ğ u n o l d u ğ u gele­

neksel d o k u y u b o z m u ş v e ticari d o k u n u n ağırlık k a ­ zanmasına y o l açmış, bu süreç içinde g e l e n e k s e l y a ­ pıların z e m i n katlarının dükkâna çevrilmesi engelle- n e m emiştir.

Ayrıca K o n i s e l S I T alanı dışındaki tescilli yapılar d a yüksek katlı yapılar arasına sıkışıp k a l m ı ş t ı r A r a so¬

kaklardaki d e ğ i ş i m i n e n çok köşe parsellerde o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . Bu parsellerdeki yapılar yıkılarak, be­

t o n a r m e yapılar inşa edilmiştir. B u yapılar gelenek­

sel dokuyu bozmakta ve silueti o l u m s u z etkilemekte­

dir. Z a m a n içinde yol d o k u s u n d a d a ö n e m l i değişik­

likler o l m u ş t u r . Özgün A r n a v u t kaldırımı kaplı yollar asfaltlanmıştır. Ayrıca sokaklardaki a y d ı n l a t m a e l e ­ m a n l a r ı d a dokuyu o l u m s u z y ö n d e etkilemektedir.

Yapılan i n c e l e m e l e r s o n u c u n d a yapıların plandaki değişikliklerinin z e m i n katlarda y o ğ u n l u k kazandığı o r t a y a çıkmıştır. 8 u d e ğ i ş i m iki şekilde gerçekleş­

miştir. Birinci d e ğ i ş i m şekli z e m i n katların dükkâna çevrilmesi ile o l u ş a n z o r u n l u bir plan değişikliğidir;

bu d u r u m a z e m i n kattaki odaların bir kısmı ve m u t ­ fak y e r i n i dükkâna bıraktığından, c e p h e s i bahçeye

bakan o d a l a r d a n bahçeye ilave edilen m u t f a ğ a g e ç i l verilmekte y a d a d o ğ r u d a n bahçeden geçilerek m u t ­

fağa ulaşılmaktadır, ikincisi ise b ü y ü k konutların m i ­ ras s e b e b i y l e ikiye b ö l ü n m e l e r i s o n u c u ö z g ü n t a s a ­ rım özelliklerinin büyük ölçüde değişmeğidir, Yapıların üst katlarında fazla bir d e ğ i ş i m o l m a m a k l a

birlikte bazı konutlardaki balkonların c u m b a y a çev­

rildiği g ö r ü l m ü ş t ü r . Cephedeki ö z g ü n pencere bi­

çimleri ve oranları değiştirilmiş, bazı p e n c e r e l e r d e kapatılmıştır. T i c a r e l işlevi v e r i l e n z e m i n katlarda d o l u l u k - b o ş l u k o r a n l a n b o z u l m u ş ve yeni girişler açılmıştır. Bazı yapılarda balkonların c u m b a y a ç*v-

rilmesiyle ö z g ü n c e p h e t a s a n m ı özelliğini yitirmiştir.

A h ş a p bahçe kapılarının d e m i r bahçe kapısına d ö ­ nüşlü r ü l m e s i . s o b a bacalarının dışarıya v e r i l m e s i v e elektrik kablolarının cephe üzerinde yer alması cep­

he düzenini o l u m s u z y ö n d e etkilemektedir. Yapılar üzerinde yer a l a n kat silmeleri, alınlıklar ve bezeme­

ler kırılmış, sıvalar d ö k ü l m ü ş t ü r . Bakımsızlık v s ilgi­

sizlikten k a y n a k l a n a n bu s o r u n l a r cephe g ö r ü n ü m ü ' nü bozmaktadır.

Ö N E R İ L E R

Istan bul-İzmir k a r a y o l u üzerinde bulunan E d r e m i t , özellikle körfezin kuzeyindeki kıyı b o y u n c a u z a n a n k a r a y o l u n u n g e t i r d i ğ i y o ğ u n l u k s e b e b i y l e oldukça Önemli bir k o n u m d a d ı r . Ayrıca İz m ir'Çanakkale, lz- m i r - B a h k e s i r . A y v a l ı k . A l t ı n o l u k . Ayvacık t u r i z m alanlarına yakınlığı sebebiyle körfezin merkezi d u r u ­ m u n d a d ı r .

8 u özellikleri göz ö n ü n e alındığında E d r e m i t ' i n mer­

kezi Olan Cumhuriyet Meydanı ö n e m l i bir b u l u ş m a noktasıdır. B u r s a Kültür ve Tabiat Varlıklarını K o r u ­ m a Kurulu ( B K T V K K ) . bu m e y d a n a bakan yapıları S I T aleni sınırları dışında bırakmıştır. B u d u r u m alanın m e y d a n d a n algılanmasını olanaksız kılmıştır. Ayrıca k o r u m a ilkeleri gereğince S l T alanı sınırlarının y a p ı adası Ölçeğinde d ü ş ü n ü l m e s i gerekmektedir.

S l T a l a m sınırlarının p a r s e l l e r d e n bölünerek geç iri I-

40 ' '£05/2006

Eikem't iBatkes*} KWaal KMÜr VatUtlan Envanteri2006

m e s i diğer y a p ı adalarında da g ö r ü l m e k t e ; bu d u ­ r u m tarihi şehir d o k u s u n u o l u m s u z y ö n d e etkile­

mektedir. D o k u d a yer alan yapıların k o r u m a değer­

leri ve k o r u m a y a yönelik m ü d a h a l e önerileri açısın­

d a n , tescilli ve Tescili ö n e r i l e n yapılar, m e v c u t bıra­

kılan y a d a kaldırılıp y e r i n e yeni yapı ö n e r i s i getiri­

len yapılar ve yeni y a p ı l a n m a koşullarına g ö r e y e n i ­ d e n değerlendirilecek yapılar şeklinde d e ğ e r i endi - r i fm iştir.

K e n t s e l S I T alanı d o k u s u n u oluşturan yollar, b ü y ü k ölçüdeki araç y ü k ü n ü kaldıramayacak kadar dardır.

B u n a r a ğ m e n servis ve y a r d ı m araçlarının girebile­

cekleri yeterli genişliğe sahiptir. Bu yüzden bu y o l l a ­ rın g e n i ş l e t i l m e l e r i uygun g ö r ü l m e m i ş t i r .

S I T alanını batıdan sınırlayan Çay iç i C a d d e s i v e g ü ­ n e y d e n sınırlayan Hürriyet ve H ü k ü m e t caddeleri bi­

rinci d e r e c e taşıt y o l l a n d ı r . Özellikle Çûyiçi C a d d e s i kentin e n y o ğ u n u l a ş ı m eksenlerinden biridir. E s k i Debboy ve Şafak caddeleri ise ikinci d e r e c e taşıl y o l ­ landır. G a z i llyaa v e Gazi l l y a s C a d d e s i Sokak 3 ise

tali yol k o n u m u n d a d ı r . B u yolların dışında kalan s o ­ kaklar y a y a l a r a hizmet etmektedir. Şehirde araç tra­

fiğinin yanı sıra yaya irafiği de ağırlıklıdır. Ayrıca bi­

siklet ve motosiklet kullanımı yaygındır. Ş e h r i n dini, sağlık, e ğ i l i m ve idari yapılarıyla Ticari merkezi y ü r ü ­ m e m e s a f e s i ndedir.

GİT alanı içinde a s f a l t l a n a n yollar ö z g ü n A r n a v u t kal­

dırımlı yol kotuna indirilmelidir. Elektrik kablolarının y e r a l l ı n d a n g e ç i r i l m e s i n i n d e d o k u k a r a k t e r i n i o l u m l u yönde etkileyeceğine şüphe yoktur. A y n c a S I T alanında o n a r ı m , b a k ı m ve sürekliliğin devletin, y e r c i y ö n e t i m i n ve halkın e k o n o m i k ve teknik açıdan b ü t ü n l e ş m e l e r İyle başarıya ulaşacağı kuşkusuzdur.

Düzenli v e p r o g r a m l ı hır k o r u m u ile h e m nitelikleri­

ni y i t i r m e m i ş v e d a h a uzun yıllar kullanılması m ü m ­ k ü n o l a n yapıların g ü n ü m u r konfor k o ş u l l a n ile d ö ­ n e l ılı p d e ğ e r l e n d i r i l e b i l m e s i sağlanacak, h e m de bu d o k u içindeki boşluklara yapılacak y e n i yapılarla ge­

l e n e k s e l kent d o k u s u n u n d e v a m ı g e r ç e k l e ş m i ş ola­

caktır, a»

N O T L A R

1. Ayan; Toplumun onda galenleri.

2- Mültezim: Osmanlı toprak sisteminde acık artırma usulüyle, belirli oyalat tan (Özellikle merkezden uzak olanlarıI kiraya vermeye iltizam, iltizam sahibi olan kişi.

3. Hükümetin Balkan Savaşı lirasında Edremit'te bulu­

nan Rumların başka bölgelere git melerini istemeliy­

le Edremit'le bulunan zeytinyağı labrikatarını işlete­

cek Türk makinist bulunamamış ve fabrikalar kapan­

m a durumuna gelmiştir. Bunun üzerine Yankel ve Yesef adlı makinistlerin Edremit'te kalmalarına izin verilmiştir.

4. Deb bağ; Ham deri işleyen kişi.

K I S A L T M A L A R

Bayındırlık Bak Bayında!* B a k a n l ^ Y a p İşlen Genel BKTVKK Bursa Küttür ve Tatut Varhfcldnnı Koruma Kuruta

Müdürlüğü * * * * * * z + 1 M t l l ^

Geliştirme Dairen

TURA ftfDStfOH 41

Ğâm KÖPRÜLÜ SAGBANCl / M B<W &AG8ANO

K A Y N A K Ç A

BALCIOGLU. Tatıır Harımı

1937 Tantaa Edremit $ehn Edıemn: Vilayet Matbaası Balıkesir II Müllûlûğü

1995 ! • . ] - . - • • Cannlen ve Camı Gotevtıien Altximu B a ­ lıkesir.

Balıkesir Valiliği

1967 Batikastr II Yıllığı. Balıkesir.

1973 IIYrltığı. Cumhuriyetin 50 Yılında Balıkesir Balıke­

sir.

Bayındırlık Bakanlığı Yapı İşten Genel Müdürlüğü Araştırma ve Geliştirme Dairesi

1974 Balıkesir Ih Yapı Gereçleri ve Yöresel Koşullar An­

kara.

Bursa Kuiıü r ve Tabiat Varlıklarını K o r u n a Kurulu

1998 Snrsa Kültür ve Tabiat Varlıkla" Koruma Kutulu Karodan Bursa

FEflSAN. Nur

1980 Küçük Anadolu Kemlennde Tarihsel Dokunu" Ko­

runması İle İlgili Bir Yöntem Araştırması, doktora tezi, ITU Fen Bilimleri Enstitüsü İstanbul. Kent Basımevi

KÖPRÜLÜ, özlem

1999 'Edremt'te Sri Kanana Proresr', ıyayımlanmamış yüksek hsens tezi. İTÜ Fen BAmletı Enstitüsü. İs­

tanbul!

Kultur ve Turizm Bakanlığı

1989 Bal'kesrr Küttür ve Turizm Envanten Balıkesir ONAT, Lamia

1969 İstiklal Savaşı nda Edremit İstanbul: Ahmet Sarı Matbaası

YETKİN. Gıyes

1957 Kuruluşundan Bugüne Kadar Edremit'le O'uo tenler. Balıkesir: Türk Dili Matbaası.

YETKİN. Kadri

1952 Ectoml Coğrafyasından Yapraklar. Edremit Ertş Matbaası.

YORULMAZ. Ahmet

AyvelrtW.Y.-< •• Ayvalık Geyİan Krlabevr.

Ansiklopediler

1982 "Edremit". Yurt Ansiklopedisi dtt 2 İstanbul Anadolu Yayıncılık.

E K 1: E D R E M İ T (BALIKESİR) K E N T S E L M İ M A R L I K Fıw. no. Yapı turu,' Adı

{konut t ticaret) Hııkümeı Cart mı Dİ

Mahal İt Ada Panel

İI7.B11.1

Yapı turu,' Adı {konut t ticaret) Hııkümeı Cart mı Dİ

Camıma t 16

117 B11.2

117 B i l 3

Uf ÖN 4

[eğitim) Hükümet Cad. no. 69

Caimve sn t m 1 23 117 B11.2

117 B i l 3

Uf ÖN 4

Hükümet Cad.

nü. 50i Hükümet K — B U

Camine w t 363 8 117 B11.2

117 B i l 3

Uf ÖN 4 [Uca rail Hükümet Cad.

nü lttA

CamıvııtE 23

117 BI15 Encaretl Yddrnm Cad

Camıvasjt 261 76 1178116 [1 icar eti

Yıldırım Cad

Canuvasai 261 13 117811.7 (IJO& konul |

Hükümet Cad.

Sokak 1 r>o. 9

Gazı llyas ?I7 1»

İ17.B1I.B (yıkık yapı) Gazı Cad. no. 1

Gazi llyeB îie 1 lir.Bll.-9

İ17.B1MB

(konut t tice ret) Gazı Cad no 3

Gazi llyeı 716 12 lir.Bll.-9

İ17.B1MB (konutl Gazı Cad. re 5

Gaz, lives 715 11 117 BM 11 Ikanull

Gazı Cad. no. 7

Gazı llyas 21* 5

E N V A N T E R LİSTESİ 2 0 0 5

Env. nu. Yapı luruf Adı Mahalle Ada Parsel 117 B i l 12 [bof konul) Gazi llyas 216 6

Gazı Cad no 6

ıV E l i 13 [konul' ucurüt]

Gazi Cad no 11

Gazi llyas 216 7

117.811 14 [ticareti Gazı Cad no. 13

Gazi llyas 211 1 117.811.15 Ikanull

Gazı Cad. no. 15

Gazi llyas 216

İ17.B11.16 [boş kariuil Turtunbey CM.

Gazi ıiyas 212 35

117811.17 (komut Şalak CM. m D

Gazi Uyu 268 24

M7.B11.1B (konutl Şalak CM.no.Jl

Gazi llyas 206 27 117 B i l 19 tkooutl Şafak

Cad no 16

Gazı llyas 208 27

117. B U . 20 i konut) Şnlak Cad no 23

Gazı llyas 209

İ17.BI1.21 İ boş kquuit) Şafak Cari no 21

Gazı llyas 209 35 İI7.BI1.22 Ikon ut) Şafak

Cad nu. 16

Gazı llyas 2ÖH 36

İ17.BI1 23 (konutl Şafak Cad. nu. 17

Gazı ||ya& 203 37

117811 2J (konutl Şafak CM no. İS

Gazı llyas 233 55

WBA-XED 5 / 2 0 0 0

tlPTr P'Yı Yapıtüıii/Adı Mahalle Atin Parsel II> Bil.25 1 konul) Şalak

Cad. no. 13

Gazi llyas ZDS 53

llT.Btl.26 {kanırt) Şafak Cad. no. 3-11

Gazi llyas 208 80

117.1311.27 (konutl Şafak Cad. w . 7

Gazı llyas ^mo iUC i z

ll7.BH.2a [konul ) Salak Cad no 5

_ _ ı _

Gazı llyas 206 44

İ17.B11.29 Gazi llyas Cad.

no. 36 İKavc Camii]

Gazi llyas ZDS 48

I17.BII30 (konul) Gazı llyas Cad no. 40-1

Gazi llyas 20Û 1

Il7.fill.31 [bo$ konulf Gazi llyas Cad.

Sokak 3 no. 1

Gazı llyas 210 2

llî S i l 32 (boş konul) Gazi llyas Cad

Gazı llyas 207 9

İ17.B1133 (konul) Gazı llyas Cad.

no a

Gazı llyas 7

hl7.ei1.34 [konut 4 tie ar El) Gazi llyas Cad.

na

Gazi llyas 207 3

İ17.BI135 (ticaret) Gazi llyas Cad.

no. 2

Gazi llyas 207 2

İ17.GU.36 (konut) Gazi llyas Cad.

no. 34

Gazi llyas 207 1

ll7.Bll.37 (konut) Gazi llyas Cad no 32

Gazi llyas 207 18

İ17.B11.3B (yıkık yapı) Gazi llyas Cad.

no 30

Gazı llyas 207 15

İ17.B11.39 (yıkık yapı]

Gazi llyas Cad.

Gazi llyas 207 Lıı D I I m Gazı llyas Cad.

na. 26(ÖZEI İdare Binası)

Gazi llyas tul » i

14

İ17.BI1.41 [konul) Çayiçı Cad.

Sokak?

no. 10-13

Hacı Tuğrul 201 7

I17.B11.47 Çayiçı Cad, no.16-20 (Mahkeme Canın)

Hacı Tuğrul m ı _{İV \} 4

I17.B11.43 (konut) Gazi llyas Cad.

no, 17

Hacı Tuğrul 2(12 B

11) B i l 44 (knnull Gazi llyas Cad.

Hacı Tuğrul 202 7

117 B M 45 (konut • boş) Çayici Cad.

Sokak2no. 16

Hacı Tuğrul 202 B

TUBA-KEÖ 5V7006

Et/ıem-r t&alAe*"' Kentsel Küttür ' • Envanteri 7005

Enir. no. Yapı lüfiı/ Adi Mahalle Ada Parsel Uf B11.46 [konul)

Çeyiçi Cad.

•JOHU". z ııu. 3

Hacı Tuğrul 202 13

I17.B1U7 (konut) f-ıuıı-ı r?ri ı^dyr^ı irûiı.

Sokak 3 no.13

Hacı Tuğrul 203 6

I17.B1I.48 (tic a rai) L5KI ı.: 1 . .. UdJ, no. 14

Gazi llyas 211 7

İ17.B11«3 (ticaret) Gazi I l ı , . , r-ı.l hu Wt ııyss ^{IP Û Ü .} nu. az

Gazi llyas 211 26

I17.B1I 50 (knnult boş) Gazi llyas Cad.

no JIJ

Gazi llyas 211 25

117 BU 51 1 konut) Gazi İLyas Cad.

Sokak 3 nn 7

Gazı llyas 211 m

I17.BU.52 [konul) Gazi llyas Cad.

üU^un. J IELT. H

Gazi llyas 311 1*

İ17.B11.5S (yıkık |

l« A 7 I Ikrnt TA C İ I J H J ^ I 11 y • J uuLlı 3uk;ık 3 no 13

Gazi llyas a ı ı 15

İl 7 m 1 14 1 1 r.D 1 I.ÜH

Ihfi^ knmırl ]Lmy nLTIhULp Gazı llyas Cad Sokak 3 no. M

Gazı Liva s 211 14

11 l.o 1 1. J J İTınaruri f U-M-IJ'-F

Cad. no. 30

r. d |Jiı_ ı uajı 193 4B

ll7.BH.5fi (ticaret) Çaylçi r±ıl u

Kapıcıbaşı 193 87

Mf.Btl.57 (boş konul) Pctı rtahhnu _{. UBUUUy} Cad. no. 8

Kapı erbaşı 193 3

117 BM 56 (bos konut)

[..•MI 1 I 1 1 1 1 1 1 '

ESKİ UCllüDY Cad. no. 12

Kapıcıbeşı 193 8

l ı ı D I ı ta

11 r-O 1 1.93 iLnmıM f ı n ' i llyas Cad. no. 51

Kınırıhan J!J3 g

lif BİLİM Gazi llyas Cad.

no. ıs (Karabaş evi)

Kapıcı bası 193 İD

I17.B11.81 (konut) Gazi liynı IIU I'

Kapıcıbaşı 193 11

İ17.B11.62 (boş konut]

Gezi tlyas Cad.

ı.. -.ı. .ı.ı - 1 .

Kapıeıbsşı 133 12

İ17.BII 63 [konutl P^OUIL 1 LJ 1 Lılll no.45

Tuzcu Murat 140 88

Uy p ı ı p< 1( L U f H J ' ı 1 V 11 Tl İl lâ\f 1 l3 i Kapıcı başı Cad.

no. 45/A

T n ^ r ı ı fuînrnl

V H i t V J V ^ M tl L 14G 59

I17.BI1 65 (boş konul) Çayiçı Cad. no. 33

Kapıcıbaşı 2

117 Bil.66 (konut 4 tic e ret) Çayiçı Cad, no. 21

Kapıcıbaşc 7

II7.B11JT [konutl Çayiçi De d no. 23

Kapıcıbaşı 8

43

Özlem KÖPRÜLÜ BAGBANCI/ M. BrtatBAGBANO Levha 1

Sek. 1. Edremit'in Türkiye haritasındaki konumu

( Uılıi MUM

—I J

— _ _ l» 6 K P M İ I IKtVYlT CBjr-ulaı ılnamur. laflul SlT

Şek. 2. Edremit ilçe merkezinde SlT alam idindeki mahallelerin dağıtımı

44

Ed/ami! {BaUkestl Kentsel Kvtttir Varlıktan Envanteri 200$

Levha 2

Şek. 3. Edremil ilçe merkezinin Kentsel S U alam sınırlan.

rLfol''f0V5ûQG

45

Özlem KÖPRÜLÜ 8AGBANCI/M. Bilal 8AG8ANÇI

46

Edremit (BsUkasifi Kentsel KtKtUr Vartıkbn Envjwten 2005 Levha 4

Şek. 5. Edremri ilçe merkezindeki yapıların arazi kullanım analizi.

R e s 5-6. Konutların birbirleriyle olan yakın ilişkisi, Gazi llyas Mahallesi Şafak Res. 7. Konutların birbirleriyle

Ca [| d e s i d^n yakın ilişkisi, Kapıcıbaşı

Mahallesi Gazi llyas Caddesi

TÜBA-KED6İ2VX ^

Özlem KÖPRÜLÜ BAĞBANCl/M H U BAG8ANO levha 5

Res. 8. Köşesi pahlanmış konul örneği R e s . 9, Köşesi pahlanmış kanın örneği (env. no: 117 B 1 1 38), Gazı llyas Caddesi [env no: j 17.611.31). Gazı llyas Caddesi

4fl TÜBA-KEO e/?û06

: , ?-ı •: •: 1ft i • i • - • • Kentsel Kültür Varlıktan Enuanıen 2005 Levha €

roft-aş) 5/200$ 49

Öztem KÖPRÜLÜ BAGBANÇt/M Bilal BAGBANÇI Levha 7

19 rt ***ı 20ntav M. w

Şek. S. Edremit ilçe merkezindeki yapılaım larihlendirme analizi.

50

Edremit iBalıkesitl Kentsel Küttür Veriıttien Envanteri 2005 Levha 9

SOFA FKS11İ ffll FKSEHİKE DİK 30FA EESEHİ VBL »S1HİHI fAJtALfL Mcrdiıfn (kırhı ıpfa

pbrni üz ti in de Herdiler ebeni sofi ekseni üzerin dr Env. no: İl 7.611.00 Env.no: İ17.B11.14

v ~

r j f l t n i E

m

5

Eftv. no: M7.B11.3Q

\

Şek. 9. Edremit ilçe merkezindeki geleneksel konutlarının plan tipolojtsı.

Res 15 Konutlarda çıkma kullanımına örnek (env. no: İl7.fi 11.561, Cayiçi Caddesi.

Res. 16. C ^ h i a kullanımına örnek:

Karabaş Evi lenv no: İ17.BU.60) Eski Debboy Caddesi.

51

Örtam KÛPRULU BAGBANÇİ/M Brbl BAĞ8ANCI Levha 9

füBAKlD'trnm