İçlerinde devamlı akışı olan yeraltı dereleri ve gölleri bulunan ve görünümleri Son derece güzel her türden Damla taşlarla kaplı olan bölge

(1)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• İçlerinde devamlı akışı olan yeraltı dereleri ve gölleri bulunan ve görünümleri Son derece güzel her türden Damla taşlarla kaplı olan bölge mağaralarının en önemlilerini; Dupnisa, Yenesu, İkigöz ve Ceneviz Mağaraları (Saray-Tekirdağ) ve Yarımburgaz Mağarası (Küçükçekmece-İstanbul)’dır.

• Bunlardan Dupnisa Mağarası Trakya'da turizme açılan tek mağaradır.

• Buna karşılık içinde barındırdığı kültürel kalıntı ve buluntularla Yarımburgaz Mağarası, bölgenin Prehistorik ve tarihi dönemlerinin aydınlatılmasında son derece önemlidir.

• Bu nedenle yerli ve yabancı arkeolog ve antropologlar için Cazibe Merkezi konumundadır.

Bölgesel Dağılım (Trakya Karst Bölgesi)

(2)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• Geniş bir bölümünde, alttan çözülmeye uygun olmayan kayalarca çevrelenen Sakarya doğusu, Bolu, Düzce, Zonguldak, Bartın, Karabük, Kastamonu, Sinop, Ordu, Giresun, Trabzon, Tokat, Amasya, Gümüşhane, Bayburt ve Artvin illerini kapsayan Karadeniz Dağları Kars Bölgesi mağara gelişimi açısından yanal ve düşey yönde devamlılığı olan bir kuşak değildir.

• Karbonatlı kayaların dar ve sınırlı alanlarda bulunduğu bölgedeki mağaralar da belirli alanlarda kümelendikleri görülür.

• Özellikle Batı Karadeniz Bölgesi’nde, başta Zonguldak olmak üzere Sakarya, Düzce, Karabük ve Bartın illerinde içlerinde çoğunlukla yer altı dereleri ve göller bulunan veya yağışlı dönemlerde içlerine su giren veya çıkan yatay ve uzun mağaralar yaygındır.

Bölgesel Dağılım (Karadeniz Dağları Karst Bölgesi) Bölgesel Dağılım (Karadeniz Dağları Karst Bölgesi)

(3)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• Damlataş oluşumları açısından son derece zengin olan bu mağaraların en önemlileri Zonguldak'ta Gökgöl Mağarası (3350 m uzunluğunda), Kızılelma Mağarası (6630 m uzunluğu ile Türkiye’nin üçüncü büyük mağarasıdır) ve Cehennemağzı Mağarası, Karabük’te Mencilis Mağarası (5330 m uzunluğunda Türkiye'nin 4 büyük mağarasıdır), Sakarya'da Söğütlü Mağarası, Düzce'de Sarıkaya Mağarası, Aksu Mağarası ve Fakıllı Mağarası, Bartın’da Gürcüoluk Mağarası ve Subatık Mağarası’dır.

• Bunlardan Gökgöl Mağarası, Cehennemağzı Mağarası, Mencilis Mağarası ve Gürcüoluk Mağaraları mağaraları turizme açılmış, Fakıllı Mağarası‘nda ise hazırlık çalışmaları devam etmektedir.

(4)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• Buna karşılık Orta ve Doğu Karadeniz Dağları Bölgesi’nde ise mağara gelişimi çok sınırlıdır.

• Bölgede çözünmeye uygun kayaların çok dar ve sınırlı alanlarda yüzeylenmeleri nedeniyle;

mağaraların yoğunluğu çok az olduğu gibi, mevcut mağaralarda belirli şehirlerde yer alırlar

(Kastamonu, Ordu, Gümüşhane, Bayburt, Tokat ve Erzurum'un Kuzey kesimi).

• Türkiye'de büyüklük sıralamasına giremeyecek kadar küçük olan bu mağaralardan İnaltı Mağarası (Ayancık- Sinop), Ballıca Mağarası (Pazar-Tokat), Çalköy Mağarası (Düzköy- Trabzon), ve Karaca Mağarası (Torul-Gümüşhane) turizme açılmış, Ünye'de bulunan Yazkonağı Mağarası’nda ise düzenlemeleri çalışmaları devam etmektedir.

(5)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• Güney ve kuzeyden yüksek dağ sıralarınca kuşatılan Orta Anadolu Karst Bölgesi; mağara gelişimi açısından fakir bir bölgedir.

• Bununla birlikte turizm için büyük bir potansiyel oluşturan Obruk (yeraltı ırmakların oluşturduğu boşlukların tavanının çökmesi sonucunda meydana gelen derinlikleri yer yer 200 metreyi bulan içi su dolu veya kuru silindirik çukurluklar) gelişimi ile karakterize olan bölgenin güneyinde Konya Kapalı Havzası’nda ova düzeyinde daha derinlere inen yatay veya dikey uzanımlı mağaralar (Konya- Altınekin’de uzunluğu 1735 metre derinliği ise -245 metre olan Felengi Mağarası)gelişmiştir.

Bölgesel Dağılım (Orta Anadolu Karst Bölgesi) Bölgesel Dağılım (Orta Anadolu Karst Bölgesi)

(6)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• Toros Dağları'nın kapalı havzaya bağlandığı güney kesimlerinde ise, Konya Ovası'na doğru az eğimli yatay mağaralar görülür.

• Dağlardan ovaya doğru inen yeraltı derelerinin oluşturduğu bu mağaraların en belirginleri, Karaman-Taşkale de bulunan İncesu Mağarası ve Hışlayık Mağarasıdır.

• Buna karşılık bölgenin doğusunda özellikle Sivas'ta yaygın olan ve en fazla çözünen kaya durumundaki jipslerde, yanal ve düşey devamlılığı olmayan, düden konumlu mağaralar yer alır.

• Sakarya ve Kızılırmak nehirlerinin etkili olduğu ve Ankara-Eskişehir doğu ve güneyi, Afyon doğusu, Yozgat, Kayseri, Çorum illerinin güneyini içeren bölgelerde ise yoğun olmamakla birlikte tek katlı yatay ve yarı yatay mağaralar görülür.

(7)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• Bunların en karakteristikleri; Ankara’da Tuluntaş Mağarası (şehir merkezi), Temirözü Mağarası (Haymana) ve Çıngıraklı Mağarası (Ayaş), Eskişehir'de Yelinaltı ve Yelinüstü Mağaraları (Günyüzü), Çorum’da Kırkodalı Mağarası, Yozgat'ta İnaltı Mağarası (Akdağmadeni)’dır.

• Bu doğal mağaralardan farklı olarak Kapadokya Bölgesi’nde özellikle Nevşehir, Kırşehir, Aksaray civarında bulunan ve Hristiyanlığın ilk dönemlerinde yapılan, kilometrelerce uzunluğa sahip yeraltı Şehirleri, ülkemizdeki yapay mağaraların en belirginlerini oluştururlar.

(8)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• Tektonik yapısı nedeniyle sürekli yükselim halinde olan Doğu Anadolu Kars Bölgesi;

(Kahramanmaraş, Malatya, Elazığ, Tunceli, Bingöl, Erzurum, Muş, Bitlis, Van, Hakkari) mağara gelişiminin yoğunluğu ve büyüklükleri açısından ülkemizin fakir bölgeleri arasında yer alır.

• Mağara gelişimine uygun kayaların çok dar ve sınırlı alanlarda bulunması sürekli yükselim halinde olması ve akarsularca derin şekilde yarılarak parçalanması nedeniyle; bölgede uzun ve derin mağara sistemleri gelişmemiştir.

• Mevcut mağaralar bölgenin güneyinde (Kahramanmaraş, Elazığ, Bingöl, Muş, Bitlis, Van güneyi ve Hakkari) derin vadileri içinde akan Fırat, Dicle ve Ceyhan nehirlerinin üst yamaçlarında yer alırlar.

Bölgesel Dağılım (Doğu Anadolu Karst Bölgesi) Bölgesel Dağılım (Doğu Anadolu Karst Bölgesi)

(9)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• Özellikle Keban Barajı çevresi, mağaraların yoğun olarak bulunduğu bir bölgedir.

• Ancak bölgedeki mağaralar Orta Toros kuşağındaki mağaralar kadar büyük değildirler.

• Doğu Anadolu Bölgesi'nde bulunan mağaraları ülkemizin diğer bölgelerinde bulunan mağaralardan ayıran en önemli farklılık buradaki mağaraların yaz ve kış sıcaklıkları arasında büyük farklılıklar olmasıdır.

• Bu nedenle bölgede buz mağaralarına sıkça rastlanır.

• Bu mağaralardan Elazığ’daki Harput Buz Mağarası ve Ağrı’daki Doğubeyazıt Buz Mağarası günümüzde Turizm amacıyla kullanılmaktadır.

Bölgesel Dağılım (Doğu Anadolu Karst Bölgesi) Bölgesel Dağılım (Doğu Anadolu Karst Bölgesi)

(10)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• Tektonik bakımdan, kısmen duraylı bir kuşak olan ve Gaziantep, Nizip, Şanlıurfa, Adıyaman, Diyarbakır, Mardin, Batman ve Siirt illerini içeren Güneydoğu Anadolu Kars Bölgesi büyük ve derin mağaraların gelişimi açısından devamlılık göstermez.

• Derin vadilerin içlerinde yatay ve yarı yatay uzanımlı küçük mağaralar yer alır.

• Bu mağaraların büyük bir bölümü tarih öncesi ve tarihi dönemlerde kullanıldıklarından, (bunlardan bir kısmı günümüzde de kullanılmaktadır) içleri düzeltilerek büyütülmüşlerdir.

• Damlataş oluşumları yönünden son derece fakir olan Güneydoğu Anadolu Karst Bölgesi mağaraları ülkemizin prehistorik geçmişinin aydınlatılmasında büyük bir öneme sahiptirler.

Bölgesel Dağılım (Güneydoğu Anadolu Karst Bölgesi) Bölgesel Dağılım (Güneydoğu Anadolu Karst Bölgesi)

(11)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• Mağara yoğunluğu açısından, dünyada ilk sırada yer alan ülkemizde, mağaraların önemi yeni yeni anlaşılmayan başlamıştır.

• Bu nedenle mağaralarla ilgili birçok konuda, kesin hükümler içeren belirgin bir yöntem, kural ve yasal düzenleme henüz oluşturulmamıştır.

• Dolayısıyla bu konuda büyük bir karmaşa yaşanmaktadır.

• Özellikle turizme açılacak mağaralarda nasıl bir yöntem izleneceği ve hangi çalışmaların yapılacağı ile ilgili açık ve belirgin düzenlemeler yoktur.

• Bu belirsizliklerden de en büyük zararı mağaralar görmektedir.

• Buna karşılık gerek dünyada ve gerekse ülkemizde ki bazı uygulamalar göz önüne alındığında;

belirgin çalışmalar gerektiren bir yöntem geliştirilmiştir.

Turizme Açılacak Mağaralarda İzlenecek Yöntem Turizme Açılacak Mağaralarda İzlenecek Yöntem

(12)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• Mağaranın ayrıntılı inceleme raporu (Uygunluk raporu)

• Mülkiyet sorununun çözülmesi (Orman veya Hazineden Kiralama)

• 1/25.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı (yoksa)

• 1/5.000 ölçekli Nazım İmar Planı

• Uygulama Projesi’nin hazırlanması

• İlgili Koruma Kurulu’ndan Projenin onayı

• Mağaranın tescil edilmesi

• Mağara Yönetim Planı’nın oluşturulması

• İnşaat işlerine başlanması

(13)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• Birinci amacı mağarayı korumak olan bu yöntem, mağaranın araştırmasından kullanımına kadar her aşamasına ilgilendiren 8 ana başlık içermektedir.

• Bu başlıkların en önemlisini mağaranın ayrıntılı inceleme raporudur.

• Çok disiplinli elemanlardan oluşan, ortak çalışma grubu gerektiren ayrıntılı inceleme;

mağaranın oluşum ve gelişim özellikleri ile sahip olduğu tüm canlı ve cansız varlıklar ile bunların koruma önceliklerinin belirlenmesi esasına dayanır.

• Sonuç olarak mağaranın hangi amaçla, özellikle turizm amacıyla kullanılıp kullanılamayacağı ortaya konur.

• Ülkemizde bu konudaki çalışmalar MTA Karst ve Mağara Araştırmaları Birimi tarafından yürütülmektedir.

(14)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• Önceki yıllarda olduğu gibi, günümüzde de ülkemizin tek resmi ve profesyonel mağara araştırma ekibi olan bu ekip, eğitimli ve disiplinli elemanlardan oluşmaktadır.

• Büyük bilgi birikimi ve beceriye sahip olan MTA ekibinin çalışmaları yurdumuzda karar vericiler tarafından esas alınmaktadır.

• Bu uygunluk raporundan sonra mağaranın sahip olduğu kurumdan kiralanması ve turizm amaçlı kullanımı için uygulama projesinin hazırlanması gerekir.

• Mağaranın bulunduğu ilgili Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’ndan onaylatılmalı ve mağaranın tescili yaptırılmalıdır.

• Mağaranın gerek İnşaat ve gerekse kullanım aşamasında izlenecek yöntemleri içeren Mağaranın Yönetim Planını oluşturulmasından sonra, mağara inşaatına başlanmalıdır.

(15)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• Turizm amaçlı kullanılacak herhangi bir mağaranın; araştırma, planlama, inşaat ve planlama aşamalarında uyulması gereken düzenlemeleri içerenYönetim Planı Kapsam Örneği’nin oluşturması gerekir.

• Mağaranın sahip olduğu korunması gerekli şekil, yapı ve varlıkların envanteri kullanılarak ziyaret giriş zamanlarının planlanmasına, mağaranın dinlendirilmesi ve mağara dışı beşeri faaliyetlerin organizasyonuna ve kamuoyunun mağaralar konusunda eğitimine kadar bir çok konuyu içerir.

• Hazırlanan bu Yönetim Planı Kapsam Örneği’nin uygulanabilir ve uyulması gerekli hükümleri içerir ve mağara işletmeci açısından bağlayıcıdır.

Turizme Açılmış Mağaralarda Koruma Amaçlı Yönetim Planı Turizme Açılmış Mağaralarda Koruma Amaçlı Yönetim Planı

(16)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

Turizme Açılmış Mağaralarda Koruma Amaçlı Yönetim Planı Kapsam Örneği Turizme Açılmış Mağaralarda Koruma Amaçlı Yönetim Planı Kapsam Örneği

1.Giriş

2.Mağaranın içerdiği korunacak değerler 3.Mağaraya girişlerin planlanması

4.Mağaranın dinlendirilme planı

5.Mağara dışındaki beşeri faaliyetlerin denetim ve planlanması 6.Koruma tarihçesi

7.Mağara Yönetimi

8.Kamuoyunun bilgilendirilmesi

9.Gelecek için plan ve öneriler

(17)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• Doğal güzellikleri ve içerdikleri bilimsel değerleri nedeniyle ülkemizin başlıca zenginlikleri arasında yer alan mağaraların araştırılması, korunması ve kullanımlarına yönelik olarak, kesin hükümler içeren, yasal düzenlemeler eksik, düzensiz ve karmaşıktır.

• Binlerce hatta milyonlarca yılda gelişebilen, buna karşılık çok kısa bir zamanda yok olabilen mağaralar konusunda, birçok yabancı ülkeye göre ülkemizde büyük bir karmaşa yaşanmaktadır.

• Yurdumuzda önemli kültür ve tabiat varlıklarının da olduğu gibi mağaralar da; ülkemizin taraf olduğu uluslararası koruma sözleşmeleri ile ulusal mevzuat ve uygulama esaslarına göre korunmaktadır.

Mağaralarla İlgili Mevzuat

(18)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• Sözleşmeler;

• Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme,

• Biyolojik Çeşitlilik ve Akdeniz'de Özel Koruma Alanlarına İlişkin Barselona Sözleşmesi,

• Sulak alanlar hakkındaki Ramsar Sözleşmesi,

• Avrupa'nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi olan Bern Sözleşmesi,

• Avrupa Birliği Habitatları ve Türleri Koruma Yönetmeliği Uluslararası Koruma Sözleşmeleri, olarak sıralanabilir bu sözleşmelerin uygulanmasından Çevre ve Orman Bakanlığı sorumludur.

Mağaralarla İlgili Mevzuat

(19)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

• Buna karşılık,

• Anayasa’nın 63 ve 65 maddeleri ile uygulanmasından Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın sorumlu olduğu 2872 sayılı Çevre Yasası,

• 443 sayılı Çevre Genel Müdürlüğü Kuruluş Kanunu,

• Milli Parklar Kanunu,

• 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu,

• Tarihi ve Bedii Değeri Olan Taşınmazların Kiraya Verilmesi Hakkındaki Yönetmelik,

• Türkiye'de İlmi Araştırma İnceleme Yapacak Yabancılar Hakkında Yönetmelik, ülkemizde ulusal çapta korunmaya ilişkin yasal düzenlemelerdir.

Mağaralarla İlgili Mevzuat

(20)

TÜRKİYE MAĞARALARI TÜRKİYE MAĞARALARI

TÜRKİYE MAĞARALARI HAKKINDA MEVZUAT Uluslararası Çapta Korumaya İlişkin Yasal Düzenleme

Çevre ve Orman Bakanlığı Sorumlu

• Dünya Kültürel ve Doğal Mirasını Koruma Sözleşmesi

• Barselona Sözleşmesi

• Ramsar Sözleşmesi

• Bern Sözleşmesi

Ulusal Çapta Korumaya İlişkin Yasal Düzenlemeler

Kültür ve Turizm Bakanlığı Sorumlu

• Anayasa’nın 63. ve 65. maddeledi

• 2872 sayılı Çevre Kanunu

• 443 sayılı Çevre Genel Müdürlüğü Kuruluş Kanunu

• Milli Parklar Kanunu

• 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu

• Tarihi ve Bedii değere ile olan taşınmaz malların kiraya verilmesi hakkındaki yönetmelik

• Türkiye’de ilmi araştırma, inceleme yapmak ve film çekmek isteyen yabancıların tabi olacakları esaslar hakkındaki yönetmelik