FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ COĞRAFYA BÖLÜMÜ
TÜRKİYE GÖLLERİ:
9.HAFTA
Dr. Öğr. Üyesi TAMER ÖZLÜ
KARADENİZ BÖLGESİ GÖLLERİ
➢ Abant Gölü:
• 1.28 km² yüzölçümü olan Abant Gölü Bolu kentinin 32 km güneybatısında yer alır.
• Abant Gölü bir uçgun olayı sonucu oluşmuş bir set gölüdür. Abant suyu Bolu Ovası’nın güneybatısına değin uzanır.
• Bu suyun vadisinin kaynak bölümüne çok yakın bir alanda, kütle hareketler sonucu, kopan blok kayalar vadiyi tıkayarak doğal bir set(baraj) oluşturmuşlardır. Toprak, blok kayalar, bitkisel maddeler karmaşasının arkasındaki çukurlukta sular birikmiş ve Abant Gölü ortaya çıkmıştır.
• Abant Gölü’nün başlıca geleğeni Beşpoyraz Deresi’dir. Gideğeni ise gölle aynı adı taşıyan Abant suyudur. Bolu Ovası’nda, Bolu suyunu oluşturan sular Karadeniz’e ulaşır.
• Abant Dağları’nda kış mevsimi şiddetli geçer. Yağan kar uzun süre yerde kalır ve yoğun bir örtü oluşturur. Gölün suları 2-3 ay süreyle donar.
• Abant Gölü’nün kuzeybatısında oldukça geniş bir turbalık vardır.En derin yeri 18 m olan gölün kıyıları sığdır ve oluşan bataklıklar gölün alanının daralmasına yol açmaktadır. Biyolojik erozyon sonucu gölün tümüyle bataklık durumuna gelmesi ve daha ileri bir aşamada karalaşması olasılığı belirgindir.
• Abant Gölü doğal güzellikleriyle ün kazanmıştır. Göl kıyılarındaki dinlenme tesisleri, kongre turizmine yönelik etkinlilerle yılın her mevsimi konuk ağırlamaktadır.
➢ Yedigöller:
• Bolu kuzeyinde, Devrek(Zonguldak) yakınlarında Dirgene köyünün 15 km KB‘sında dağlık ve ormanlık bir alanda, deniz düzeyinden oldukça yüksek, bir küme göl vardır. Sayıları 7 olmasa da Yedigöller olarak anılır;780 m kadar yüksektedirler.
• Burası günümüzde ulusal parktır ve koruma altına alınmıştır. Florası ve faunasıyla benzersiz, eşsiz güzelikler sergileyen bu yurt köşesinin ulusal park yapılması yerinde bir karardır.
• Geniş bir vadinin önünün, bir uçgun-dağ kayması ile kapanması ve arkada parça parça suların birikmesiyle küçük göller ortaya çıkmıştır.
• Vadini önü kapandıktan sonra, yukarılardan, yanlardan ine sel suları, taşıdıkları alüvyal maddeleri serbestçe yığarak, zamanla vadini içini bölmeli bir duruma sokmuşlardır. Ortaya çıkan çukurluklara suların birikmesiyle bu gölcükler oluşmuştur.
• Vadi içine serpilmiş bu göller küçüktür. En genişi ancak 2 dönüm kadar gelir. Aynı vadi içinde yer alsalar da, eğim çok dik olduğundan, göllerin oluştuğu yerlerin denizden yükseklikleri farklıdır: En yukarıdaki 850; en aşağıdaki 750 metre.
• Ulusal park sınırları içinde ve tümüyle ormanlarla çepeçevre kuşatılmış olan göller iki kümeye ayrılabilir: Yukarı kesimde Sazlı ve Şelale göller; aşağı kesimde Büyk Göl ve Küçük Göl. Diğer üç göl Nazlı Göl, Buzlu Göl küöük olduklarından yaz mevsimlerinde kururlar.
• Yedigöller’deki çukurluklarda oluşmuş bu su birikintileri yağmur sularıyla ve daha çok dipten beslenirler. Yüzeyden görünür bir gideğenleri yoktur; fakat dipten, alüvyal dolguların içinden sızdıkları için su yitirirler.
• Göllerin faunistik değerleri yüksektir. Serin dağ göllerinin sularında alabalık yaşamakta ve az da olsa avlanmaktadır.
➢ Çağa Gölü:
• Reşadiye Gölü de denilen Çağa (Yeniçağa) Gölü Gerede’dedir (Bolu).
4 km² yüzölçümü olan gölün en derin yeri 10 m kadardır.
• Çağa Gölü tektonik bir çöküntü alanında oluşmuştur. Gölün güneyinden Gerede fay çizgisi geçer. Tektonik çöküntü kırık sistemlerine bağlı olarak oluştuktan sonra, biçimlenmesinde karstik gelişmeler de etkili olmuştur. Çanak şeklinde düz ve yayvan bir ova olan tektonik çöküntünün ortasında sular birikerek göl ortaya çıkmıştır.
• Tektonik çöküntü önceleri kapalı bir havza durumundaydı ve göl daha geniş alan kaplıyordu. Fakat Mengen Çayı’nın yan kolu olan Çapak Deresi ve Çağla Deresi gerileme aşındırma ile kapmış (capturage) ve yöre dış drenaja bağlandıktan sonra gölün kapladığı alan küçülmüştür.
• Gölün görünür gideğeni yanında, orta yerinde düden denilen döneğen, burgaç (girdap) yerlerinden de sular gider ve bunlar çevredeki daha alçak yerlerden kaynaklar olarak da çıkarlar.
• Kışın gölün suları iki ay süreyle donar. Kıyılar sazlık, kamışlıktır. Çağa Gölü’nde karabalık adlı bir balık avlanır.
➢ Efteni Gölü:
• Kuzeybatı Anadolu’nun dağları ve platolorı arasında tektonik kökenli çöküntü alanları (depresyonlar) yan yana sıralanır. Bunlar Paflagonya kırığı (tonal hattı) ya da Kuzey Anadolu Fayı üzerinde art arda uzanırlar.
• Düzce Ovası da tektonik bir çöküntüdür. Bu ovanın güneyinde çevresi bataklıklarla kuşatılmış Efteni Gölü yer alır. Buna Melen Gölü adı da verilir. Gölün yüzölçümü 5 km² kadardır.
• Efteni Gölü’nün suları tatlıdır. Düzce Ovası’nı çevreleyen tepe ve dağlardan çok sayıda küçük çay düzlüğe iner ve bazıları gölü besler.
Gölün güçlü bir gideğeni vardır: Melen Suyu. Bu, yazın bile suları gür ve akımı hiç azalmayan bir çaydır.
• Efteni Gölü’nün çevresi sazlık, kamışlık ve bataklıktır. Gölde yayın, sarı balık, kara balık, çivirdik gibi su canlıları yaşar. 30-40 kg ağırlıkta balıklar da yakalanır. Her mevsimde, ağlarla tutulan balıklar yörenin besin gereksiniminde önemli yer tutar. Kuşlardan 150 tür belirlenmiştir.
• Eskiden ulaşım alanında gölün önemi vardı. Kıyılardaki köyler arasında ulaşım kayıkla sağlanırdı. Kayıklar yük ve yolcu taşırdı.
Günümüzde artık, karayolları genişlemiş ve gölde su üstü taşımacılık eski önemini yitirmiştir.
• Efteni Gölü günümüzde küçülmüştür. Eski sazlık ve bataklıklar kurutularak tarıma açılmıştır.
➢ Bafra Deltası Gölleri:
• Balık Gölü, Karadeniz boyunca uzanan 12 km² yüzölçümü olan bir göldür. Göl ile deniz arasındaki kordon, çınar ve karaağaç ormanları ile kaplıdır.
• Balık Gölü, küçük çaylarla beslenir. Denizle bağlantısını bir boğaz sağlar. Gölün batısı sazlık, kamışlıktır. Bu sulak alanın balığı ünlüdür.
Kefal, sazan avlanır.
• Kızılırmak’ın oluşturduğu Bafra Deltası’nda daha başka birçok göller vardır. Bunlardan Tuzlu ve Liman gölleri dikkati çeker.
• Bunlar denizle bağlantıları olan göllerdir. Burada daha az balık avlanmaktadır.
• Karaboğaz Gölü, sazlık ve kamışlıklarıyla 10 km²’yi bulur. Göl ile deniz arasında kum seddi vardır. Bu gölde güneyden gelen küçük çaylarla beslenir. Kış mevsiminde göl düzeyi yükselir; çevredeki ekenekleri basar. Karaboğaz Gölü’nün balığından yaralanılır.
• Bafra Deltası’nın bütün sulak alanları ornitolojik açıdan büyük önem taşır. Delta da 250 kuş türü saptanmıştır. Bunlardan 55 tanesi kuluçkaya yatar. Uluslararası ölçütlere göre A sınıfına giren bir sulak alandır.
• Göllerden şu şekillerde yararlanılmaktadır: Balıkçılık, avcılık, tarımcılık, ormancılık, hayvancılık.
