GÜNÜMÜZDE UZAKTAN EĞİTİM UYGULAMALARINA GENEL BAKIŞ
Resul DAŞ Nurhayat VAROL
rdas@firat.edu.tr nvarol@firat.edu.tr Enformatik Bölümü Teknik Eğitim Fakültesi ÖZET
Son yıllarda iletişim araçlarının gelişmesine bağlı olarak uzaktan eğitim yöntemleri gündeme gelmiştir. Türkiye’de 1990’lı yılların başında toplumun büyük bir kesimi İnternet’ten habersizdi. 1995’li yıllarda telekonferans, video konferans, uydu yayıncılığı kavramlarını, ancak konu ile ilgilenenler anlayabiliyordu. 2000’li yıllarda ise, yazılı ve görsel basında sık sık bu teknolojiler üzerinde konuşulabilmektedir.
Gelişmiş ülkelerde yakın gelecekte cep telefonları ile uzaktan eğitim kavramının ortaya çıkacağı bir süreçte, Türkiye’de İnternet üzerinden uzaktan eğitim kavramının mazisi sadece birkaç yıl eskiye dayanmaktadır. İnternet kullanılarak diplomaya yönelik programların açılması konusu yeni yeni hizmete sunulmaktadır.
Dünyadaki gelişmiş ülkelerin bir çoğu sanal ortamları kullanarak uzaktan eğitim vermektedirler. Dünyada, uzaktan eğitim sürdüren ülkelerin sayısı günden güne artmaktadır.
İngiltere’de Open University, Amerika Birleşik Devletleri’nde Ulusal Teknoloji Üniversitesi (National Technological University), Almanya’da Hagen Üniversitesi, Türkiye’de Anadolu Üniversitesi uzaktan eğitim çalışmalarını uzun yıllardır başarı ile yürüten üniversitelerden sadece birkaçıdır.
Bu makalede de gelişmiş ülkelerdeki uzaktan eğitim uygulamaları ele alınarak, ülkemizdeki uzaktan eğitim çalışmalarından bahsedilecektir.
1. GİRİŞ
Uzaktan Eğitim; öğretmen ve öğrencinin farklı zaman ve ayrı mekanlarda olduğu çoklu ortam desteği ile gerçekleştirilen eğitim uygulamaları olarak tanımlanabilir. Uzaktan Eğitim; 1920’li yıllarda teknolojik gelişmelerle paralellik göstererek ortaya çıkmış, eğitim alanında devrim sayılabilecek ve adeta eğitimde çığır açan çağdaş bir eğitim modelidir.
Gelişmiş ülkelerin birçoğunda farklı uzaktan eğitim modelleri üzerinde çalışmalar sürdürülmektedir. Uzaktan eğitim sistemleri içerisinde web tabanlı ve uydu ile eğitim gün geçtikçe yaygınlaşmaktadır.
1955 yıllarından sonra iletişim teknolojisindeki gelişmelerin eğitime yansıması sonucu uzaktan eğitim kavramı gelişmeye başladı. Radyo, televizyon gibi bu amaçla kullanılan araçlar geliştirilmiş ve uydu teknolojisiyle bağlantısı kurularak çok geniş ülkeler arası kullanılan eğitim aracı haline dönüşmüştür.
1968 yılında İngiltere de kurulan "Open University"; günümüzde Hollanda, Belçika, Lüksenburg, Almanya ve diğer Avrupa Topluluğu ülkelerine de hizmet vermektedir. Video vb. araçlar da görsel eğitim amaçlı kullanılmaktadır.
1980 yılında Bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler ve fiyatlarının hızla ucuzlaması bu aletlerin birçok amaç için kullanılmalarına yol açmıştır. Multi-medianın (ses, görüntü, telefon bağlantısı) bilgisayarlarda kullanımı, iletişim teknolojisinde gelişmeyi hızlandırması yanında eğitim amaçlı kullanıma da imkan vermiştir. Uzaktan eğitim olgusu içerisinde bilgisayar destekli eğitim de paralel olarak yaygınlaşmaktadır.
2. UZAKTAN EĞİTİM SÜRDÜREN GELİŞMİŞ ÜLKELERDEN ÖRNEKLER
Uzaktan öğretim uygulayan ülkeler arasında ABD, İngiltere ve Almanya önemli bir aşamalar kaydetmişlerdir. Bu ülkelerde uygulanan uzaktan eğitim ile ilgili bilgiler özet olarak aşağıda sunulmuştur.
2.1 ABD'de Ulusal Teknoloji Üniversitesi (NTU, National Technological University) Amerika Birleşik Devletleri'nde 13 yıl önce uydu ile eğitim faaliyetlerine başlayan Ulusal Teknoloji Üniversitesi; sertifika ve diplomaya yönelik yüksek lisans programlarını teknik dallarda sürdürmektedir. Günümüzde bu üniversitenin yüksek lisans programlarını 44 ayrı üniversite hazırlamaktadır. Bazı üniversiteler sadece belirli özel alanlarda dersler verirken, bazıları da birçok disipline ait programların hazırlanmasına katkı sağlamaktadırlar.
İki üniversite ise İleri Teknoloji ve Yönetim Programları ile NTU'ya katıldıkları için toplam üniversite sayısı 46 olmaktadır. NTU; bu üniversiteler ve diğer kurumlarla mukaveleler yaparak gereksinimlere uygun ilave müfredat programları geliştirmektedir.
ABD uydu üzerinden uzaktan eğitim için güzel bir modelini NTU’yu kurarak sağlamıştır. NTU, 1984 yılında sekiz üniversitenin işbirliği ile sadece bir yüksek lisans programı açarak eğitim-öğretime başlamıştır. 1985 yılında haberleşme uydusu üzerinden düzenli olarak eğitim yayınlarına başlayan ilk üniversite olmuş ve 1986 yılında da ilk yüksek lisans derecesi vermiştir. Üniversiteye gösterilen yoğun talep üzerine 1989 yılında uydudaki kanal sayısını ikiden dörde çıkarmıştır.
NTU, 1990 yılında yüksek lisans verdiği alanların sayısını beşten yediye çıkarmıştır.
Internet’i devreye almış ve mezun ettiği yüksek lisans öğrenci sayısı da 100’e ulaşmıştır.
1992 yılında da uyduda analog sistemden dijital yayına geçerek, NTU’la işbirliğine giren üniversite sayısı 45’e yükselmiştir. 1994 yılında İşbirliği yapılan üniversite sayısı 47’e yükselmiştir. Bu üniversiteler farklı alanlarda değişik branşlarda uzaktan eğitim vermişlerdir.
NTU bünyesinde işbirliği içerisinde yüksek lisans programlarını yürüten üniversiteler şunlardır:
Arizona State, Boston, Clemson, Colorado State, Columbia, Cornell, The George Washington, Georgia Institute of Technology, GMI Engineering & Management Institute, Illinois Institute of Technology, Iowa State, Kansas State, Lehigh, Michigan State, Michigan Technological, New Jersey Institute of Technology, New Mexico State, North Caroline State, Northeastern, Oklahoma, Old Dominion, Purdue, Rensselaer Polytechnic Institute, Southern Methodist, The University of Alabama, University of Alaska at Fairbanks, The University of Arizona, University of California at Berkeley, University of California-Davis, University of Colorado at Boulder, University of Delaware, University of Florida, University of Idaho, University of Illinois at Urbana-Champaign, University of Kentucky, The University of Maryland College Park, University of Massachusetts at Amherst, The University of Michigan,
University of Minnesota, University of Missouri-Rolla, The University of New Mexico, University of Notre Dame, University of South Carolina, University of Southern California, The University of Tennessee-Knoxville, University of Washington ve University of Wisconsin-Madison
Aynı Üniversite de 1995 yılında 530 akademik kurs açılmış (4700 kayıtlı öğrenciye 22000 saat yayın yapılmıştır), 100000 kişiye toplam 3100 saat kısa süreli kurslar verilmiştir.
Bu yıla kadar (1995 dahil) 811 kişiye MSc. Derecesi verilmiştir.
NTU’da Kimya Mühendisliği, Bilgisayar Mühendisliği, Bilgisayar Bilimi, Elektrik Mühendisliği, Mühendislik Yönetimi, Çevresel Sistem Yönetimi, Zaralı Atıklar Yönetimi, Uluslararası MBA, Teknoloji Yönetimi, Üretim Sistemleri Mühendisliği, Malzeme Bilimi ve Mühendisliği, Makine Mühendisliği, Yazılım Mühendisliği, Sistem Mühendisliği ve Transport Sistem Mühendisliği olmak üzere toplam 15 branşta yüksek lisans eğitimi yaptırılmaktadır.
NTU bu eğitimlerini uydu üzerinden yayın, televizyon, internet, CD, video kaset, basılı dökümanlar gibi araçlar kullanarak vermeye çalışmaktadır[2].
2.2 Almanya’da Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi
Federal Almanya’da Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi (FernUniversität) 1 Aralık 1974 tarihinde kurulmuş olup, Almanya’nın Nordrhein-Westfallen eyaletinde 1975/76 öğretim yılı kış sömestrisinde 1300 öğrenci ile eğitime başlamıştır. 70’li yılların başlarında Federal Almanya’daki eğitim sektörünün, süratle artan öğrenci sayısını karşılamaktan uzak kalacağı gerçeğinden hareket edilerek, çözüm olarak uzaktan eğitim gündeme gelmiştir. Bu amaçla uzaktan eğitim tartışılmış ve üniversiteler, konfederasyon, eyaletler ve hatta radyo yayını yapan kurumların da bu üniversite bünyesinde yer alması gerektiği yönünde farklı modeller geliştirilmiştir. Başlangıçta tüm eyaletlerin çok merkezli bir yapıda uzaktan eğitim konusunda birlikte hareket etmeleri düşünülmüş, ancak bu ortam sağlanamayınca Nordrhein- Wetsfalen eyaleti kendi başına bir merkezli bir model geliştirerek, Federal Almanya’da tek olan uzaktan eğitim üniversitesini kurmuştur[1].
a. Temel Hedefler
Bu üniversitenin kurulmasında üç temel hedef belirlenmişti. Bunlar;
• Mevcut üniversitelerinin kapasitelerinin artırılması,
• Eğitim reformuna değişik açıdan hizmet verilmesi ,
• Bilimsel alanda sürekli eğitim için bir ortam sağlanmasıdır.
b. Öğrenci ve Öğretim Üyesi Kapasitesi
Hagen Üniversitesinin öğrenci sayısı her geçen gün artmaktadır. Üniversitenin öğrenci alımına başladığı tarihten sonraki 10. yıl sonunda 25000 ve 20. yılın sonunda ise 56000 öğrenci kayıt yaptırmıştır. Bu üniversitede 80 profesör, 400 diğer öğretim elemanı ve 700 civarında idari personel görev yapmaktadır. Klasik üniversitelerle kıyaslanınca, bu rakamların küçümsenmeyecek seviyede yeterli olduğu görülmektedir. Bu arada part-time öğretim elemanları da dışarıdan eğitime destek vermektedirler.
Uzaktan Eğitim Üniversitesi’nde okuyanların hemen hemen yarısı Ekonomi Bölümü’ne kayıt yaptırmıştır. Bu bölümü Eğitim, Sosyal Bilimler, Bilgisayar, Elektroteknik, Matematik ve Hukuk bölümleri takip etmektedir[1].
c. Üniversiteye Kayıt
Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi’ne değişik şekillerde kaydolmak olasıdır. Tam Süreli Eğitim (TSE) diye adlandırılan grup, klasik üniversitelerle aynı eğitimi yapmaktadır.
Yani normal klasik bir üniversitedeki eğitim süreleri, bu grup için de aynen geçerli olmaktadır. Ancak öğrencilerin önemli bir bölümü, Kısmi Süreli Eğitime (KSE) kayıt yaptırmayı, daha da fazla tercih etmektedirler. Bu grubu tercih eden öğrenciler bir işte çalıştıkları için, eğitimleri için ayırdıkları süre azaldığından, her yıl az miktarda ders almakta ve dolayısıyla eğitim süreleri uzamaktadır.
Askerlik döneminde de eğitim yapılabilmektedir. Studiengangs-Zweithörer (Eğitim Yolu-İkinci Dinleyiciler) olarak adlandırılan bu gruba kayıtlı öğrenciler, bir konuda belirli bir bilgi seviyesine erişmek için Uzaktan Eğitim Üniversitesi’ne kayıt yaptırabilirler. Bu gruptakiler, aynı zamanda klasik bir üniversitede öğrenci olabilirler ve Uzaktan Eğitim Üniversitesi’nde bazı dersler alabilirler.
Kurz-Zweithörer (Kısa-İkinci Dinleyiciler) grubundakiler ise, başarı ile tamamlanması halinde diğer üniversitelerce de kabul edilen dersleri alırlar. Bu kursların sayısı fazla değildir.
Öğrencilerin büyük bir bölümü ise Misafir Dinleyici (Gasthörer) olarak kayıt yaptırırlar. Başarı ile tamamlanan kurslar için sertifika verilir. İleride tam veya yarım süreli eğitime öğrenci olarak kayıt yaptırılması halinde, dinleyici olarak takip edilen ve başarı ile tamamlanan dersler saydırılabilir.
2.3 İngiltere’de Açık Üniversite (Open Unıversity)
1968 yılında İngiltere’de kurulan Açık Üniversite (Open University) 1971 yılında öğrenci kayıtlarına başlamıştır. İngiltere’nin en büyük üniversitesi olan Açık Üniversitesinin 1997/1998 öğretim yılında 200000 öğrencisi bulunuyordu.
Open University; lisans (undergraduate), postgraduate ve mesleki (professional) alanlarda uzaktan eğitim vermektedir. Lisans dereceleri (BA gibi), Araştırma dereceleri (Bphil, Mphil, PhD), Yüksek Lisans (MA, MBA, MSc) dereceler alınabilmektedir. Toplam 91 başlıkta (Bachelor of Laws, Computing and Mathematical Science, Humanities with Art History and Literature, Matural Science with Chemistry, Social Policy, Technology gibi) unvan verilmektedir.
İngiltere dışında Avusturya, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Almanya, İtalya, İspanya, İsviçre, Fransa, Yunanistan, İrlanda Cumhuriyeti gibi ülkelerde merkezleri yer almaktadır. Açık Üniversite radyo, televizyon, internet, CD, video kaset ve basılı dokümanlar kullanarak eğitimlerini sürdürmektedir.
2.4 Türkiye’de Uzaktan Eğitimin Durumu
Türkiye'de Uzaktan Eğitim 1974 yılında mektupla öğretim adı altında oldukça sınırlı imkanlarla başladı. Yapılan Üniversitelerarası Giriş Sınavında tercihlerine giremeyen öğrenciler için tekrar bir form geliştirilerek ve Eğitim Enstitüler için tercih sırası göz önüne alınarak ÖSYM de aldığı puana göre yerleştirme yapıldı. Oldukça uzun bir süre geçtikten sonra ders kitapları posta yoluyla gelmeye başlamıştı. Eğitim gören adaya yalnız kitaplar geliyor, belirli tarihlerde merkezi sistem bir sınav ile başarılı olan öğrencilerle 8 haftalık yüz yüze eğitim yapılıyor ve tekrar sınav yapılarak başarı ölçülüyordu. İletişim, görsel ve işitsel araçların, teknolojinin yetersiz olması, yalnız yazılı dökümanların kullanılabildiği bu sistemde başarı oranı çok düşüktü. 1974 yılı için Diyarbakır Eğitim Enstitüsü Matematik bölümünde başarı oranının % 4.6 olduğu bilinmektedir.
İmkanların çok sınırlı olması nedeniyle uygulamanın başladığı ilk yıl başarı oranı görüldüğü gibi oldukça düşüktü. Türkiye’de ilk uygulama olması nedeniyle bazı alanlarda iş disiplini sağlanmıştı, ancak bazı aksaklıklar da beraber gelmişti. Merkez tarafından gönderilen ders kitapları haricinde eğitimi destekleyici başka unsurlar yoktu. Hatta organizasyon bozukluğundan ve sistemin yetersiz işleyişinden olacak ki; sınav sonrası merkezden gönderilen kitaplarını alabilen aday sayısı da azımsanmayacak sayıdaydı. Zaten sadece yazılı materyal kullanılmaktaydı o da görsellikten uzaklaştırılmış, yoğun bir anlatım ve alıştırma kitabı olmuştu. O yıllarda birçok bölgede televizyon yayınının bulunmayışı, televizyonundan izleme imkanını dahi sağlayamamıştı.
Radyo da bilindiği gibi bir teknoloji ürünüdür. Bazı branşlar için destekleyici programların yapılma şansı da olduğu halde böyle bir aracı kullanarak uzaktan eğitimi destekleyici programlar yapılmıyordu. Bunun nedenleri arasında işitsellikle eğitime verilecek katkının öneminin farkına varılmamıştı. Program oluşturmak için alt yapının var olmaması da dezavantajlardan birisiydi. Bilim yavaş yavaş yayıldığı için bilgiye bir an önce ulaşma çabası da bugünkü gibi değildi. Yazılı materyale dahi zamanında ulaşabilince mutlu olmasını bilen bir toplum idik.
Mektupla öğretim gibi kısıtlı imkanlarla başlayan uzaktan eğitim, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesinin varlığıyla biraz daha gelişti. Öğrencilere ulaşım, basılı materyal ve TRT kanallarından sağlanmaya başlanmıştır. AÖF., AÖL., Lisans Tamamlama programlarında, programlar,mesajlar öğrencilere ses kasetleri, radyo, televizyon, video, telefon, tele kurslar desteğiyle ulaştırılmaktadır. Elbette ki sağlanan bu imkanlardan kayıtlı öğrencilerin yararlanmalarının yanı sıra kendilerini geliştirmek isteyen, konuya ilgi duyan resmi öğrenci kimliği taşımayan insanlar tarafından da izlenmekte ve yararlanılmaktadır.
Günümüzde bu araçlar birbirinden bağımsız olarak eğitimde kullanılmaktadır.
Ülkemizde de, mektupla yüksek öğretim şeklinde 1970’li yıllarda başlatılmıştır. 1982 den sonra Açık Öğretim Fakültesine dönüşmüştür (Anadolu Üniversitesi). 1993 yılında ise bölüm sayısı artırılarak, 1993-1994 Eğitim yılında üniversiteyi kazanamayan 440 bin öğrenciye daha imkan sağlanmıştı. Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi; halen kitap ve TRT 4 kanalını kullanarak eğitim vermektedir. Aynı kanal Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Açık Lise eğitimi için de kullanılmaktadır.
Fırat Üniversitesi ise 1992 de kurmuş olduğu FIRAT RTV üzerinden bilgisayar alanında sertifika programları düzenleyen ve 2 Ekim 1992 tarihinden beri kesintisiz her gün yerel yayın yapan birime sahiptir. Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi binası içerisinde
kurulan ve RTÜK’ten lisanslı kapalı devre televizyonu sayesinde de laboratuarlar ve stüdyoda bulunan öğrencilere bazı derslerde uzaktan eğitim programları yürütülmektedir.
ODTÜ Enformatik Enstitüsü ise birkaç yıldan beri İnternet ortamını kullanarak uzaktan eğitimi sürdüren bir diğer üniversitemizdir. Diğer bazı üniversitelerimiz de kurdukları radyo ve televizyonlar üzerinden çeşitli eğitim programlarını sürdürmektedir.
Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı 14 Aralık 1999 tarihli ve 23906 sayılı Resmi Gazetede “Üniversitelerarası İletişim ve Bilgi Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Yükseköğretim Yönetmeliğini” yayımlayarak, üniversiteler arasında eğitim alanında işbirliği ve aynı zamanda üniversiteye giremeyen öğrencilere yeni kontenjanlar yaratmayı planlaması, uzaktan eğitim yönteminin yüz yüze eğitim karşısındaki gücünün, kolaylığının ve öğrenci başına maliyetinin düşüklüğünün sonucudur. Bugün eğitim amacıyla Internet, uydu, televizyon, radyo, telekonferans, video konferans vb yöntemlerin tümü, gelişmiş ülkelerde yaygın olarak kullanılmakta ve bu yöntemlerle yapılan eğitim, ülkelerinin sınırlarının dışına taşmaktadır.
Yükseköğretim kurumlarında iletişim ve bilgi teknolojilerine dayalı uzaktan eğitim ve enformatik alanlarında, eğitim-öğretim imkanlarının planlanması ve eğitim etkinliğinin artırılması maksadıyla, üniversitelerle işbirliği içinde araştırma, inceleme ve değerlendirmeler yaparak Yükseköğretim Kuruluna önerilerde bulunmak üzere 1 Mart 2000 Tarih, 23980 Sayılı Resmi Gazete’de “Enformatik Milli Komitesi Yönetmeliği” yayımlanmıştır.
Bilkent ve İstanbul Üniversiteleri Telekonferans sistemini kullanarak uzaktan eğitimi yürüten diğer üniversitelerimizdendir. 18 Eylül 2000 tarihinde İstanbul Üniversitesi ile Harran Üniversitesi arasında boardcasting (İstanbul Üniversitesi’ndeki elektronik tahta görüntüsünün Harran Üniversitesi’ndeki elektronik tahtaya aynen aktarılması yöntemi) sistemi ile uzaktan eğitim yapmaya başlamışlardır.
Bilgi Üniversitesi İnternet üzerinden MBA programını açmak için çalışmalarını hızla yürütmektedir.
2000/2001 Öğretim yılında Enformatik Milli Komitesinin, uzaktan eğitimde kullanılmak üzere akredite edilen altı ders teklifi, Yüksek Öğretim Kurulu tarafından onaylanarak Web ortamında öğrencinin kullanımına açılmıştır. Beş ders ODTÜ tarafından hazırlanmış, Robotik dersi de Fırat Üniversitesi tarafından hazırlanmıştır ve Robotik dersinin bahar ve güz dönemlerinde kayıtlı öğrencileriyle birlikte misafir öğrencileri bulunmaktadır. 2000-2001 Bahar Döneminde Uzaktan Eğitim sistemi içerisinde Robotik dersi ilk defa kredili ders olarak istemci üniversiteler tarafından alınmıştır. Eğitim devam etmektedir. Sınav sistemi süreye bağlı kalınarak etkileşimli olarak gerçekleştirilmektedir. Ders hocası ile öğrenciler eş zamanlı İnternet hatlarını kullanarak sınavın yapılmasını gerçekleştirmektedirler, Öğrencilerin aldıkları puanlar, bağlandıkları bilgisayarın IP numaraları, sınav sırasında kullandıkları süre, almış oldukları puanlar anında görüntülenmektedir, test sınavında soru ve seçeneklerin de dizilişleri istenirse sınav uygulayıcısı tarafından değiştirilebilmektedir. Uzaktan eğitimde sınav sistemi bazen problemlerin yaşanmasına neden olmuştu. Ancak Üniversitemiz tarafından oluşturulan bu sistem, sınavların daha objektif ve belirli standartlarda uygulanmasını sağlamıştır.
3. SONUÇ
Gelecekte Uzaktan Eğitim özellikle yükseköğretim kurumları tarafından daha yaygın kullanılacaktır. Bu sistem, öğretim elemanları ve öğrenciler açısından büyük yararlar sağlayacaktır. Ancak uygulamaya geçilmek üzere atılan somut adımların desteklenmesi ve gelişip yaygınlaşması sağlanmalıdır. Öğretim elemanlarının birbirleriye koordineli çalışmaları gerekmektedir. En önemlisi eğitim alanında geniş bir yelpaze sunan uzaktan eğitim yönünde atılacak adımlara hız kazandırmak üzere araştırmalar yapılması ve destekleyici programların bir an önce uygulamaya konması gerekmektedir.
KAYNAKLAR
[1] VAROL, A.; VAROL, N.: “Almanya’da Uzaktan Eğitim Üniversitesi, Uzaktan Eğitim,”
1999 Kış, S: 30-35
[2] KUNÇ, Ş.; VAROL, A.:” 21. Yüzyıl Eğitiminde Teknoloji Kullanımı ve Mesleki Teknik Eğitim, “ Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 1, Kasım 1994, S:41- 46
[3] VAROL, A.; VAROL, N.: “ABD’de Uydu İle Uzaktan Eğitim, Uzaktan Eğitim,”
1998.Kış, S.17-21
[4] VAROL, N.; VAROL, A.: “İnternet’in M.Y.O.’larının Birinci Sınıflarının Uzaktan
Öğretim Yapması Programındaki Rolü” VI. Türkiye’de İnternet Konferansı, 9-11 Kasım 2000 [5] VAROL, N.: “İnternet’in Uzaktan Eğitimdeki Konumu” Akademik Bilişim Konferansları 1-2 Şubat 2001
