Maden Tetkik ve Arama Dergisi
http://dergi.mta.gov.tr
Beni Mellal Atlas (Fas)’ın karstik masifinde aeromanyetik prospeksiyon ve uzaktan algılama verilerini kullanarak jeolojik yapıların haritalanması
Geological structures mapping using aeromagnetic prospecting and remote sensing data in the karstic massif of Beni Mellal Atlas, Morocco
Ikram BOUTIRAMEa* , Ahmed BOUKDIRaID, Ahmed AKHSSASbID ve Ahmed MANARcID
aSultan Moulay SlimaneÜniversitesi, Bilim ve Teknik Fakültesi, Jeoloji Bölümü, Posta Kutusu 523, Beni Mellal/Fas.
bMohamed V Üniversitesi, Mohammadia Mühendisler Okulu, Uygulamalı Jeofizik Laboratuvarı, Jeoteknik, Mühendislik Jeolojisi ve Çevre, Posta Kutusu 765, Agdal, Rabat/Fas.
c Enerji Bakanlığı, Madenler ve Sürdürülebilir Kalkınma, Posta Kutusu 6208, Agdal, Rabat/Fas.
Araştırma Makalesi
Anahtar Kelimeler:
Beni Mellal Atlas, Aeromanyetik veri, Sentinel-1, Çizgisellikler.
Geliş Tarihi: 18.06.2018 Kabul Tarihi: 23.12.2018
ÖZ
Mevcut çalışma, yapısal geometriyi tanımlamak ve onun tektonik evrimini anlamak için aeromanyetik veri yorumlama sonuçlarını ve Beni Mellal Atlas’ın çalışma alanını kapsayan 1-A sentinel radar görüntüsünün birleşik bir analizini ortaya koymaktadır. Kutba indirgenmiş rezidüel manyetik alan haritası, Beni Mellal Atlas’ın senklinal havzalarında yüzeye çıkan Jura-Kretase bazaltik oluşumlarına karşılık gelen yüksek genlikli çeşitli manyetik anomalileri vurgulamaktadır.
Manyetik verilerin, tilt türevi (TDR), yukarı uzanım ile birleştirilmiş yatay gradyan tekniği ve Euler Ters Evrişimi kullanılarak yorumlanması çalışma alanını etkileyen kırık ağını ayırt etmemize izin vermektedir. Bu analizi tamamlamak için, çizgisellikleri çıkarmak amacıyla Sentinel-A radar görüntüsü, SNAP ESA Sentinel-1 Toolbox yazılımı kullanılarak işlenmiş ve filtrelenmiştir. Nihai yapısal harita, sırasıyla KD-GB, DKD-BGB’den DB’ye, K-G ve KB-GD yönelimli dört fay grubunu ortaya koymaktadır. Euler ters evrişimi uygulaması ile tahmin edilen derinlikleri 1500 m’yi aşmaktadır. Buradaki faylar Beni Mellal Atlas’ın yapısal evriminde önemli bir role sahiptir.
* Başvurulacak yazar: Ikram BOUTIRAME, i.boutirame@usms.ma
Atıf bilgisi: Boutirame, I., Boukdir, A., Akhssas, A., Manar, A. 2019. Geological structures mapping using aeromagnetic prospecting and remote sensing data in the karstic massif of Beni Mellal Atlas, Morocco. Bulletin of the Mineral Reserach and Exploration, 160, 213-229. http://dx.doi.org/10.19111/bulletinofmre.502094
MADEN TETKİK VE ARAMA
D E R G İ S İ
İÇİNDEKİLER Türkçe Bask 2019 160
Oligosen yaşl Datça-Kale-Ac Göl havzasnda çökelme ile eş yaşl tektonizma izleri, Bat Anadolu ...Gülşen ELMAS, Gürol SEYİTOĞLU, Nizamettin KAZANCI ve Veysel IŞIK/ Araştrma Makalesi 1 İstanbul - Yenikap’daki Holosen yaşl isti n sedimentolojik özellikleri ve çökelme ortamlar
...Meltem SEZERER BULUT, M. Namk YALÇIN ve Oya ALGAN/Araştrma Makalesi 21 Babaeski-Lüleburgaz-Muratl-Çorlu bölgesindeki Paleojen-Neojen isti erinin paleoortamsal özellikleri ve ostrakod incelemesi (Güneydoğu Trakya, Türkiye)
...Ümit ŞAFAK/Araştrma Makalesi 45 Biga Yarmadas’ndaki granitoyitlerin (KB Anadolu, Türkiye) petrolojik ve jeokimyasal özellikleri ...Ümit AYDIN, Pnar ŞEN, Öner ÖZMEN ve Erdal ŞEN/Araştrma Makalesi 81 Doğu Akdeniz’in gaz hidrat potansiyeli
...Şükrü MEREY ve Sotirios Nik. LONGINOS/Araştrma Makalesi 117 Doğu Karadeniz bölümü (Ordu, Rize, Artvin-KD Türkiye) jeotermal sahalarnn nadir toprak elementleri ve itriyum jeokimyas
... Esra HATİPOĞLU TEMİZEL, Fatma GÜLTEKİN ve Arzu FIRAT ERSOY/Araştrma Makalesi 135 Uçucu kül içeren killi karşmlarn dş görünüş özellikleri ...Fatma DAĞCI, Nazl İpek KUL GÜL ve Niyazi Uğur KOÇKAL/Araştrma Makalesi 155 Hamit Plütonu’na (Türkiye) ait kayaç örneklerinde faktör ve kümeleme analizleri ile elementlerin kökeni üzerine istatistiksel yaklaşm ...Füsun YALÇIN, Daniel G. NYAMSARI, Nurdane İLBEYLİ ve Rifat BATTALOĞLU/Araştrma Makalesi 163 İstatistik ve kokriging yöntemlerini kullanarak sondaj ve IP-Rs verilerinin kombinasyonu ile mineral kaynaklarnn tahmin edilmesi ... Kamran MOSTAFAEİ ve Hamidreza RAMAZİ/Araştrma Makalesi 177 Arzev bölgesi (Cezayir’in kuzeybats) için bilgi değeri ve frekans oran kullanlarak heyelan duyarllk haritalamas
... Roukh ZINE EL ABIDINE1 ve Nadji ABDELMANSOUR/Araştrma Makalesi 197 Beni Mellal Atlas (Fas) karstik masi nde aeromanyetik prospeksiyon ve uzaktan alglama verilerini kullanarak jeolojik yaplarn haritalanmas
...Ikram BOUTIRAME, Ahmed BOUKDIR, Ahmed AKHSSAS ve Ahmed MANAR/Araştrma Makalesi 213 Rezidüel gravite alan verilerinden 2 boyutlu doğrusal ve doğrusal olmayan ters çözüm modelini kullanarak bir tuz domunun simülasyonu
...Soheyl POURREZA ve Farnush HAJIZADEH/Araştrma Makalesi 231 Nummulites Sireli Deveciler (N. Sireli Alan Türnün Junior Homonimi) Nummulites Ercumenti Nom. Nov olarak yeniden isimlendirilmesi ...Ali DEVECİLER/Eleştiri Yazs 245 KATKI BELİRTME ... 247 Maden Tetkik ve Arama Dergisi Yaym Kurallar ... 249 ISSN : 1304-334X E-ISSN : 2651-3048
Keywords:
Beni Mellal Atlas, Aeromagnetic data, Sentinel-1, Lineaments.
ABSTRACT
The current study exposes the results of aeromagnetic data interpretation and a combined analysis of 1-A sentinel radar image that cover the study area of Beni Mellal Atlas in order to describe the structural geometry and to understand its tectonic evolution. The map of the reduced to pole of residual magnetic field highlights various magnetic anomalies with high amplitudes that correspond to Jurassic-Cretaceous basaltic formations outcropping synclinal basins of Beni Mellal Atlas. The interpretation of magnetic data using tilt derivative (TDR), horizontal gradient technique coupled to upward continuation and Euler Deconvolution allows us to distinguish the fractures network that is affecting the study area. In order to complete this analysis, the Sentinel-A radar image is processed and filtered using SNAP ESA Sentinel-1 toolbox software to extract lineaments. The final structural map reveals four faults groups oriented respectively NE-SW, ENE-WSW to E-W, N-S and NW-SE Their depths estimated by the application of Euler deconvolution exceed 1500 m.Thoses faults have played a major role in structural evolution of Beni Mellal Atlas.
1. Giriş
Faylar, kırıklar, litolojik dokanaklar gibi jeolojik çizgiselliklerin tespiti, hidrojeolojik ve maden arama çalışmalarının başarısı için önemli bir adımdır. Bu doğrusal yapılar mineralizasyon içerebilir veya özellikle karstik alanda yeraltı suyu akışı için potansiyel yollar oluşturabilir (Khamis vd., 2014;
Dauteuil vd., 2016). Bu çalışmanın amacı olan Beni Mellal’ın karstik masifi, karbonat kayalarının 2400 m yükselti ile Tadla ovasını sınırladığı bir dağ sırasıdır (Benzaquen, 1963; Rolley, 1973; Monbaron, 1982).
Beni Mellal Dir adıyla bilinen Beni Mellal Atlas-Tadla ovası birleşme bölgesi, dik eğimli vadiler ile oldukça engebeli bir bölgedir (Benzaquen, 1963) ve jeolojik oluşumları gizleyen, kırık ağının ayırt edilmesini engelleyen yoğun bir bitki örtüsü ile karakterize edilir.
Bu nedenle, bu zorlukların üstesinden gelmek için uzaktan algılama ve jeofiziksel araştırma gibi dolaylı yöntemleri kullanmak gerekmektedir.
Uzaktan algılama, jeolojik ve yapısal haritalamada yaygın olarak kullanılmaktadır (Srivastava ve Bhattacharya, 2006; Alonso-Contes, 2011; Adiri vd., 2017). Bu tekniğin kullanımı, jeofizik gibi tamamlayıcı verilerle birleştirildiğinde daha etkili hale gelir.
Aslında, uzaktan algılama, uydu görüntüsü edinme ve yorumlama işlemlerini kullanarak dünya yüzeyinin yapısı ve bileşimi hakkında çok sayıda veri çıkarabilir.
Radar görüntüleri, toprak altı pürüzlülüğü ve dokusu hakkında bilgi sağlar ve yapısal süreksizliklerin rölyefini öne çıkarır. Bu nedenle bu görüntüler, çevresel koşullara bağımsızlıklarından dolayı (örneğin iklim koşulları, bitki örtüsü yoğunluğu, sarp topoğrafya vb.) jeolojik çalışmalar ve özellikle yapısal değerlendirmeler için güçlü bir potansiyele sahiptirler.
Yapısal haritalamada radarla uzaktan algılama araçları kullanılarak birçok araştırma yapılmıştır (Mansour ve Ait İbrahim, 2005; Corgne vd., 2010).
Adiri vd., (2017), Anti-Atlas Fas’ta Sidi Flah- Bouskour mostra bölgesinde otomatik çizgisellik çıkarma için uzaktan algılama verileri çoklu kaynakları (optik ve radar ile uzaktan algılama) arasında bir karşılaştırma yapmıştır. Jeomorfolojiye karşı yüksek duyarlılığı nedeniyle, Sentinel-1 radar sensörü, optik sensörlerden daha iyi sonuçlar verir. Gerçekte, her jeolojik oluşum tanımlanmış bir manyetik, gravimetrik veya elektriksel anomaliye karşılık gelen özel bir radar dokusu ile karakterize edilir. Jeofizik verilerin ve radar görüntülerinin birlikteliği, kırık ağını belirlemek için
kesin jeolojik bilgilerin toplanmasını mümkün kılar (Ranganai vd., 2008; Megwara vd., 2014; Ejep vd., 2017; Boutirame vd., 2018).
Bu çalışmanın amacı, Beni Mellal Atlas’taki çizgiselliklerin havadan manyetik veri ve Sentinel-1 görüntü yorumlama kombinasyonuna dayanarak haritalanmasıdır. Bu çalışmadan çıkarılan kırıklar, bir yandan çalışma alanındaki mekansal dağılımlarını nitelendirmek için, diğer yandan yapısal ve jeolojik kökenlerini anlayabilmek için arazi ölçümleri ve gözlemleriyle kontrol edilmiştir.
1.1. Çalışma Alanının Tanımı 1.1.1. Genel Kapsam
Bu çalışmanın konusu olan Beni Mellal Atlas, Orta Yüksek Atlas’ın kuzeybatı kenarına tekabül etmektedir (Rolley, 1973). Tadla ovasının güneyinde, Yüksek ve Orta Atlas arasındaki birleşim yerinin eteklerinde bulunur. En yüksek noktası deniz seviyesinden 2411 m yüksekliğe ulaşan R’Nim dağıdır (Şekil 1a ve b).
Güneyden kuzeye yükseltide azalma, Atlas kenarında 1000 m’den (El Ksiba), Tadla ovasında 500 m’nin altına inme şeklinde gözlenir. Beni Mellal Atlas’ın karstik masifi; temel olarak; Beni Moussa ovasının üzerinden geçen dağlık bölgenin ana mostralarını oluşturan Alt ve Orta Jura kırılmış karbonat çökellerinden oluşur.
Yüksekte bulunan bu oluşumlar, dolin, aven, mağara ve obruk gibi tipik karst formlarını teşkil etmektedir (Bouchaou, 1988).
1.1.2. Jeolojik Oluşum
Beni Mellal Atlas, en önemlisi Kuzey Atlas Fayı olan fay sistemi boyunca Beni Moussa ovasına dik bir şekilde hakim olan açık ve düz bir antiklinaldir (Tadla üzerlemesi). Buranın Orta Yüksek Atlas’ın kilit alanı olması (Guezal vd., 2013) nedeniyle, Tetis denizinin açılmasıyla Paleozoyik’in sonunda ve Mezozoyik boyunca uzak tektonik ile başlayan jeodinamik evrimin bir sonucu olan çeşitli yapısal elementlerinin (Du Dresnay 1972; Laville ve Harmand, 1982;
Beauchamp, 1988; Piqué vd., 1998) jeolojik geçmişi bu kıta içi zincire bağlıdır (Michard, 1976; Mattauer vd.., 1977; Ziegler vd., 1995). Buranın kuzey sınırı, Dir’in Liyas ve Tersiyer bindirmeleri üzerine gelen birbirini üzerleyen yapısal birimlerin dizilimi ile karakterize edilir (Şekil 2c). Mesozoyik oluşumlar,
Alt ve Orta Jura masif karbonatlarından, Batoniyen- Erken Kretase kırıntılı çökellerinden (“kırmızı tabaka” oluşumları), Kretase karbonatları ve karasal çökellerinden oluşur (Şekil 2a).
Mesozoyik seri, Hersiniyen dağ oluşumu sırasında deformasyona uğramış olan Paleozoyik bir temel üzerinde durmaktadır (Hoepffner vd., 2006). Seri, bazaltik arakatmanlı kırmızı killerden oluşan Triyas kayaçları ile başlar. Alt ve Orta Liyas, Toarsiyen-Aaleniyen yaşına ait çikolata marnlarının üzerinde uzandığı tabakalı kireçtaşı ve dolomitlerden oluşur. Üst Jura ve Alt Kretase, literatürde “kırmızı yataklar” olarak bilinen kırmızı kırıntılı çökellerle nitelendirilir (Souhel, 1996; Haddoumi, 1988). Bu
“kırmızı yatakların” formasyonu, büyük havzaları biçimlendiren üç litostratigrafik birimden oluşmaktadır (Jenny vd., 1981). Bunlar aşağıdan yukarı doğru:
Guettioua Formasyonu, Iouaridene Formasyonu ve Jbel Sidal Formasyonu’nun kırıntılı çökelleri olarak
kendini gösterir (Charrière vd., 2005; Haddoumi vd., 2010). Bu önemli kırıntılı çökele Jura-Kretase magmatik oluşumlar eşlik etmektedir. Beni Mellal’nın senklinal havzalarındaki mostra (Guezal vd., 2013), kumtaşı-kırıntılı “kırmızı yataklar” serisinde iç içe geçen iki ardışık katman olarak temsil edilir (Jenny vd., 1981; Haddoumi, 1988; Souhel, 1996) (Şekil 2b):
- Bazaltik katman B1: Ait Attab senklinalinin kuzey kanadındaki mostralar. Bu bazaltik karmaşık, Guettioua Formasyonu’ nun üst kısmına yerleşen volkanoklastik çökellerden oluşur (Michard vd., 2011);
- Bazaltik katman B2: Jbel Sidal Formasyonu’nun temeli ile ilişkilidir ve öncekine göre daha kalındır, bu ikinci bölüm Barremiyen boyunca kırmızı killerle ayrılan üç büyük akıntı formundan etkilenmiştir (Bardon vd., 1978; Souhel, 1996).
Şekil 1- a) Çalışma alanının dijital topoğrafyadaki yerini gösteren Kuzey Afrika haritası; b) Çalışma alanı sınırlarını gösteren Sentinel-1A görüntüsünün gölgeli kabartması.
Tersiyer seri, fosfatlı kireçtaşları ve Maastrihtiyen- Paleosen marnları ile temsil edilmektedir. Mesozoyik ve Tersiyer örtü Miyo-Pliyosen göl kireçtaşları ve Kuvaterner alüvyonları ile uyumsuz bir şekilde kaplanmıştır (Jabour ve Nakayama, 1988; Beauchamp, 1988). Alt ve orta Liyas boyunca gerçekleşen ağırlıklı olarak karbonat deniz çökelimi ve alt Batoniyen- Kretase süresince olan kırıntılı çökelimi (Souhel, 1996; Haddoumi, 1988) KB-GD yönelimli bir tektonik açılma tarafından kontrol edilmiştir. Nitekim, alt ve orta Liyas boyunca iki ana fay etkin olmuştur: Beni Ayat sınır fayı ve bir resif-fasiyesi karbonat platformunun bulunduğu Ait Seri bloğunu kuzeyde sınırlayan Ait Seri fayı (Şekil 3). Toarsiyen’in marn çökelleri, Ait Seri fayını örtmekte ve aynı zamanda tektonik aktivite, Karia ve Ait Imelloul blokları arasında görünen Karia fayı olarak adlandırılan başka bir faya aktarılmaktadır.
Çökelimle eş zamanlı genişleyen tektonik, Ait Attab bloğunu batıya deviren ve çevreleyen “Issoumer fayı”
olarak devam eder (Şekil 3).
2. Veri ve Yöntem
2.1. Aeromanyetik Veri İşleme
Bu çalışmada kullanılan havadan manyetik veriler, iki adet 1: 100.000 ölçekli rezidüel manyetik alan
Şekil 2- a) Çalışma alanının jeolojik haritası (Benzaquen, 1963; Monbaron, 1985 ve Verset, 1985); b) Beni Mellal Atlas’ın litostratigrafik kesiti; c) ve d) Beni Mellal Atlas’ta bazaltik akıntıları gösteren resimler; e) Çalışma alanının farklı birimlerini gösteren KB-GD jeolojik enine kesiti: Beni Mellal Atlas’ın Tadla ovası, dağ eteği ve dağlık bölgesi.
Şekil 3- Ait Attab bölgesinin Jura boyunca paleocoğrafyasını gösteren şematik model.
K
haritası (Beni Mellal ve Afourer paftaları) biçiminde Rabat Maden ve Enerji Bakanlığı’ndan temin edilmiştir. Bu veriler, 1970 yılında Afrika Jeofizik Şirketi tarafından Orta Yüksek Atlas’ta yapılan havadan manyetik bir çalışmanın sonucudur. Veriler, 680 FL tipi bir uçaktaki C.S.F Caesium Steamer tipi manyetik bir ekipmanla elde edilmiştir. Havadan manyetik yüzey araştırması, 2600 m barometrik yüksekliğinde, KB-GD yönelimli, 3.5 ila 4 km aralıktan oluşan uçuş hatları ve KD-GB yönelimli 10 ila 15 km aralıktan oluşan çapraz hatlar olarak yürütülmüştür. İki rezidüel manyetik alan haritası taranıp ArcGIS yazılımı kullanılarak sayısallaştırılmış, daha sonra Geosoft Oasis Montaj yazılımı (sürüm 8.3) kullanılarak yatay gradyan, Tilt-Türevi, Euler Ters Evrişimi gibi çeşitli matematiksel filtreler ve dönüştürme işlemcileri uygulanarak işlenmiştir. Bu filtrelerin uygulanması, manyetik sonuçların değerlendirilmesi ve yapısal yorumunda başvurulan haritaların detaylandırılmasına olanak sağlamıştır.
2.1.1. Rezidüel Manyetik Alan ve Kutba İndirgeme (RTP)
Rezidüel manyetik alan haritası (Şekil 4), 960 ila 1064 nT arasında salınan manyetik alan değerleri ile,
toprak altındaki manyetizasyonun önemli değişimini gösteren manyetik maksimumların ve minimumların varlığını vurgulamaktadır. Bu manyetik anomalileri daha iyi görselleştirmek ve sonuçların analizini ve yapısal yorumlanmasını kolaylaştırmak için, rezidüel aeromanyetik alan kutba indirgenmiştir (RTP). Bu indirgeme, manyetik anomaliyi kuzey manyetik kutbuna yerleştirilmiş gibi değiştirerek, anomalilerin dünyanın manyetik alanının eğiminden kaynaklanan bozunmasının ortadan kaldırılmasını (El Gout vd., 2009) ve kalıntı mıknatıslanmanın kalmaması koşulunu sağlayarak, onları üreten kaynağın ucundaki anomalilerin geri yerleştirilmesini mümkün kılar (Debeglia, 2005).
Kutba indirgenmiş rezidüel manyetik haritanın analizi, farklı şekil ve genliklerdeki bazı manyetik anomalilerin varlığını ortaya koymaktadır (Şekil 5).
Merkezde, çalışma alanının güney-batı ve kuzey-doğu ucunda (P1, P2, P3, P4, P5 ve P6) yüksek manyetik yansıma gözlenirken, mavi ve yeşil renklerdeki düşük manyetik anomaliler (N1 ve N2) Beni Mellal Atlas’ın batı ve doğu kısımlarında görülmektedir.
Şekil 4- Çalışma alanının rezidüel manyetik alanı.
2.1.2. Tilt Açısı Dönüşümü “Tilt-Türevi” (TDR) İlk aeromanyetik veriden mümkün olduğunca fazla bilgi elde etmek için, Ekim 1975 tarihine dayanan aeromanyetik araştırma ile ilgili olarak: eğim I = 45°14’ kuzey ve sapma D = 7°12’ batı jeomanyetik alan etkenlerini kullanarak Türev Tilt Operatörü (TDR) (veya Tilt açısı) uyguladık. Bu dönüşüm operatörünün faydası, küçük ya da büyük genlikli tüm manyetik anomalileri iyileştirmesi gerçeğinde yatmaktadır (Miller ve Singh, 1994; Salem, vd., 2008). Manyetik alan T’nin düşey türevinin toplam yatay türevine oranının Arctan’ını hesaplar (Salem, vd., 2008). Bu dönüşümün denklemi aşağıdaki gibidir:
(1)
“Tilt Türevi” yöntemi ile dönüştürülen indirgenmiş rezidüel manyetik alanın haritası (Şekil 6), manyetik verilerin yapısal yorumlanmasını kolaylaştırır ve faylar gibi çizgisel yapıların tespit edilmesini mümkün kılar (Amar vd., 2012; Amar, 2013). Gerçekten de, TDR filtresinin sıfır kontur çizgileri (θ = 0), bu kaynaklar arasındaki dokanağa karşılık gelmesi nedeniyle iki farklı manyetik kaynak arasındaki ani değişimi işaret eder.
2.1.3. Sınır Analizi Yöntemi: Yatay Gradyan
Bu manyetik verilerden daha iyi faydalanmak ve çalışma alanının derin yapısını tanımlayan farklı yapısal eksenlerin vurgulanması amacıyla, yatay gradyan ve yukarı uzanım tekniklerinin birlikte kullanımını temel alarak manyetik dokanakların çok ölçekli analiz metodunu kullandık. Bazı yazarlar tarafından kullanılan bu yöntem (Everaerts ve Mansy, 2001; Abderbi ve Khattach, 2011), bir yandan litolojik değişimin veya jeolojik süreksizliklerin (kırıklar, faylar vb.) neden olduğu manyetik alanın ani değişimli bölgelerini tespit etmeyi sağlarken; öte yandan, jeolojik yapıların eğim yönünü belirlemektedir. Aslında, manyetik anomaliler, yatay gradyan hesaplamasından sonra yerel maksimumlara dönüşen sapma noktalarına karşılık gelir. Bu maksimumlar, manyetik duyarlılık zıtlıkları sunan jeolojik dokanakların üzerinde yer almaktadır (Van vd., 1990). Bu yapıların eğim yönünü belirlemek için, farklı yüksekliklerde bir dizi yukarı uzanım uygulanmıştır. Her seviye için, rezidüel manyetik alanın yatay gradyanı hesaplanır ve yerel maksimumları belirlenir. Yapılar dikeyse, her yükseklikte elde edilen maksimumlar üst üste getirilir.
Bununla beraber, yukarı uzanım ile yer değiştirmeleri eğim yönünü gösterir (Şekil 7).
Şekil 5- Kutba indirgenmiş rezidüel manyetik alan haritası.
Şekil 6- Tilt-Türevi manyetik haritası.
Şekil 7- Yatay gradyan maksimumlarının üst üste getirilmesi ve farklı yüksekliklerde yukarı uzanımları: 1) 0 m; 2) 500 m; 3) 1 km; 4) 2 km; 5) 4 km. 6) eğim yönü; 7) yerleşim yeri; 8) dağ.
Şekil 8- Çizgisellik haritalaması için kullanılan yöntemin akış şeması.
2.1.4. Euler Ters Evrişimi
Euler Ters Evrişimi yöntemi, normal olmayan kaynakların yatay düzlemdeki yerlerini ve derinliklerini tahmin etmek için kullanılmıştır (Thompson, 1982; Reid vd., 1990; Moreau 1996). Bu teknik, Euler türdeşlik denkleminin (1), potansiyel alan değişikliklerinin oranını ölçen yapısal indeks N’yi (Reid vd., 1990) kullanarak, çözümüne dayanmaktadır.
Bu indeks tespit edilen kaynağın geometrisinin bir fonksiyonu olarak değişiklik gösterir (Oruç ve Selim, 2011).
(1) (x0, y0, z0) manyetik kaynağın koordinatları iken;
M, (x, y, z) ‘de ölçülen toplam alanı, B toplam alanın bölgesel değerini ve N, yapısal indeksi belirtir.
Bu çalışmada, Euler Ters Evrişimi yöntemini, 10x10 pencere büyüklüğü ve % 15 maksimum bağıl hatayla, sıfıra eşit (N = 0) bir yapısal indeks kullanarak, kutba indirgenmiş rezidüel manyetik alana uyguladık. Yüksekliği zemininkinden fazla olanların Euler çözümlerini gidermek için sayısal yükseklik modeli kullanılmıştır.
2.2. Uzaktan Algılama Verisi İşleme
Bu çalışmada, hedefimize ulaşmak için bir Sentinel- 1A radar görüntüsü kullanılmıştır. Bu görüntü 2 Nisan 2017 tarihinde C-bandında (λ = 5.66 cm) edinilmiştir (Çizelge 1). “SNAP ESA Sentinel-1 toolbox S1TBX”
ücretsiz ve açık kaynaklı yazılımı tarafından işlenmiş ve analiz edilmiştir. Yazılım, Avrupa Uzay Ajansı ESA’nın resmi internet sitesinde mevcuttur.
Çizelge 1- Sentinel-1A görüntü özellikleri.
Radar görüntüsü Sentinel-1A verisi
Elde edilme zamanı 02 Nisan 2017
Elde edilme yörüngesi Alçalan
Polarizasyon C-bant (5.4GHz)
Polarizasyon VV-VH
Veri ürünü Level-1 GRD
Ham radar görüntüsü, kaydedilen bilgi kalitesini etkileyen atmosferik etkileri ve topoğrafik bozulmaları azaltmak için radyometrik, atmosferik ve geometrik düzeltmelerden oluşan ön işlemlerden geçirilmiştir (Corgne vd., 2010). Daha sonra, kırpışma etkisini ortadan kaldırmak için radar görüntüsüne “refined Lee” filtresi uygulanmıştır (benek azaltma) (Lee vd., 1999). Çizgisellik algısını arttırmak için; ön işlem yapılmış radar görüntüsüne K-G, KD-GB, KB- GD ve D-B dört ana yönüne göre mekansal filtreler uygulanmıştır (Şekil 8).
Çizgiselliklerin yorumlanması ve çıkarılması görsel olarak yapılmıştır (manuel çıkarım). Nitekim, Hobbs da 1912’de, çizgisellikleri, toprak altının gizli yapısını ortaya çıkaran ve iyi tanımlanmış bir yapısal anlama sahip olan herhangi bir belirgin çizgi olarak tanımlamıştır. Çalışmamızda, çizgiselliklerin konumu esas olarak, dokudaki veya geometrik şekildeki bir değişiklik ya da hidrografik ağ bozulması gibi arazi üzerindeki etkileriyle (Lachaine, 1999) tanımlanmaktadır. Çizgisellik çıkarımı sırasında, insan kaynaklı tüm çizgisel yapıları (kret çizgisi, yol, patika, elektrik enerjisi hatları, ekili alanlar vb.) dikkate almaktan kaçınmak için, işlenmiş radar görüntüsü, çalışma alanının topoğrafik ve arazi örtüsü haritaları ile üst üste getirilmiştir. Şekil 9, Sentinel-1 görüntüsünün görsel yorum sonuçlarını göstermektedir.
Bu haritanın analizi çalışma alanındaki çizgisellik dağılımında bir fark olduğunu göstermektedir.
Gerçekten de, Beni Moussa ovasından Beni Mellal Atlas’ın dağlık bölgesine doğru gidildiğinde kırık yoğunluğu daha önemli hale gelmektedir.
Burası, KD-GB ila DKD-BGB yöneliminin hakim olduğu yüksek çizgisellik yoğunluğu sunar.
Bu, Beni Mellal Atlas’ın bütünde yer tutan Jura
oluşumlarının dolomitik ve kireçtaşı doğası ile ilgilidir. Diğer taraftan, Beni Moussa ovası, bu ovanın Senozoyik örtüsünü etkileyen derin fayları maskeleyen kuvaterner birikintilerin varlığı nedeniyle düşük bir kırık yoğunluğu gösterir. Beni Mellal’ın eteğinde, Beni Mellal Atlas ve Beni Moussa ovası arasındaki birleşme bölgesine hakim olan D-B ve DKD-BGB ana yönelimli tepeler, Geç Variskan döneminden miras kalmıştır (Du Dresney, 1975; Mattauer vd., 1977).
3. Sonuçlar ve Tartışma
Kutba indirgenmiş rezidüel manyetik alan haritası (Şekil 5), yoğunluk değerleri çifti (kırmızıdan pembemsiye renklerdeki yüksek değerler ve mavideki düşük değerler) olarak nitelendirilen bazı yüksek ve zayıf genlik anomalilerini ayırt etmeyi mümkün kılmıştır. Gözlenen manyetik imzalar genellikle KD-GB’dan DKD-BGB ve D-B’ye yönelim eğilimi gösterir. Bu manyetik anomalilerin jeolojik kaynaklarını belirlemek için, jeolojik harita kutba indirgenmiş manyetik verilerle üst üste getirilmiştir.
Çalışma alanının batı kısmında ana yapısal olaylarla ayrılan iki çöküntüye ve iki yüksek bölgeye
Şekil 9- Sentinel-1 görüntüsünün işlenmesinden çıkarılan çizgisellikler (Boutirame vd., 2018).
K
karşılık gelen dört jeomorfolojik ve yapısal bölge tanımlanmıştır (Şekil 10). Bunlar, kuzeyden güneye:
Beni Moussa ovası (N1), Afourer Atlas sınır bölgesi (P1, P2 ve P3), Ait Attab senklinal bölgesi (N2) ve Ait Rhouja-Ait Seri bölgesidir (P4). P1 pozitif anomalisi, Triyas jips ve bazaltik oluşumların yer tuttuğu Ait Arki antiklinalinin manyetik imzasını yansıtır. Bu oluşumlar, Khemis Oulad Ayad bölgesinin yakınında yapılan KMS1 petrol sondajında 1490 m derinlikte ortaya çıkmıştır (B.R.P.M., 1971).
Yüksek anomalili bölgeler (P2, P3 ve P4), Jura ortasındaki “kırmızı yataklar” arasına yerleşen bazaltik akıntılara bağlanır (Souhel 1996 ve Michard vd., 2011). Bu bazaltik akıntılar, bize yüksek manyetik anomalilerin, bu manyetik oluşumlar tarafından üretildiğini doğrulayan, Orta Jura ve Erken Kretase magmatik etkinliklerinden kaynaklanır (Monbaron 1981; Jenny vd., 1981) (Şekil 5). Çalışma alanının doğu kısmında, jeolojik mostraları çoğunlukla Liyas karbonatları oluşturur. Manyetik anomali P5’in
karşılık gelen bir yüzey ifadesine sahip olmadığı görülmekte, bu da kaynağının derinde gömülü olduğu fikrini vermektedir. Nitekim, merkezi Beni Mellal’ın batısında bulunan bu anomali, derin kökenine şahitlik eden 4 km’lik bir süreklilik sağlamaktadır (Şekil 10).
Çalışma alanının batı ucunda yer alan ikinci anomali P6, Taghzirt bölgesindeki Orta Jura magmatik sokulumlarının ve bazı bölgelerdeki Üst Triyas arjilitlerinin varlığı ile ilişkili görünmektedir (Rolley 1978; Haddoummi vd., 2010). Negatif manyetik anomaliler N1, N2 ve N3 sırasıyla; Tadla ovasının Kuvaterner örtüsüne, merkezi Kretase karbonat ve karasal oluşumları tarafından işgal edilen Ait Attab senklinaline, en sonunda, Beni Moussa ovasının üstüne gelen Atlas Afourer’in Liyas dilimine karşılık gelir. Bu oluşumlar, öncekilere kıyasla düşük sinyalden sorumlu zayıf bir manyetik duyarlılıkla karakterize edilir.
TDR haritası (Şekil 6), indirgenmiş rezidüel manyetik alan haritası tarafından önceden tespit
Şekil 10- Rezidüel manyetik alanın RTP’sinden oluşturulan 4 km için yukarı uzanım haritası.
K
edilmiş olan manyetik anomalilerin tanımlanmasını mümkün kılmıştır. Sıfır kontur çizgileri (eğim açısı θ = 0); faylar, kırılma bölgeleri veya litolojik sınırlar gibi jeolojik dokanaklara karşılık gelir (Salem vd., 2008). Gerçekten de, Tilt türevi haritasının çalışma alanının jeolojik haritasına yansıtılması, esas olarak DKD-BGB, D-B, K-G ve KB-GD yönlerindeki fay sistemlerinin varlığını ortaya koymaktadır. Bu yönler, Mesozoyik ve Senozoyik dönemleri boyunca gerçekleşen Atlas Zinciri’nin evrimini karakterize eder (Choubert ve Faure-Muret, 1960-1962; Sadki, 1992;
Zouine, 1993). Çeşitli ana yapıları ayırt etmekteyiz (Şekil 11):
- Beni Ayat sınır fayı veya Kuzey Atlas fayı olarak adlandırılan F1 fayı, Atlas Zinciri’nin (Afourer Atlas) deforme olmuş Mesozoyik çökellerinin, Tadla ovasının Senozoyik yassı tabakaları üzerindeki uyumsuz dokanağından oluşan bir bindirme fayıdır (Benzaquen, 1963; Du Dresney, 1975; Mattauer vd., 1977) (Şekil 3). Geçmiş jeolojik ve yapısal çalışmalar (Rolley, 1973; Monbaron, 1982) bu fayı önceden
ortaya koymuştur. Yolu, D-B yönelimli morfo-yapısal ve süreksiz bir çizgi çizer ve bazı yerlerde Tadla ovasının Kuvaterner örtüsü ile gizlenmiştir. Afourer Atlas’ta, bu fay, üst Triyas’ın mostraları olarak arjilitler ve altere olmuş bazaltlar ile göze çarpar (Ensslin, 1992);
- F2 fayı “Karia Fayı” olarak adlandırılır, kuzeyde Ait Imelloul bloğu ve güneyde Karia-Issoumer tarafından sınırlandırılır. Bu fay, Orta Liyas’ta birleşmiş çöküntü bölgesi biçiminde, bu fayın ötesinde yeniden ortaya çıkmadan önce ilk olarak Dogger ve üst Liyas’in bir tutamına indirgenen Karia senklinalini kırmakta; yani doğuya doğru açıkça Ait Imelloul senklinaline dönüşmektedir (Şekil 3).
- F3 fayı, literatürde Issoumer sınır fayı olarak bilinir (Du Dresnay, 1975; Souhel ve Canerot, 1989). Bu, Dogger boyunca denizel çökelimi ve Bathoniyen boyunca kırıntılı çökelimi sırasında deniz sedimantasyonunu kontrol eden, çökelimle eş yaşlı açılmalı tektonik ortama düşen büyük bir engebedir
Şekil 11- Manyetik çizgisellik haritası.
K
(Souhel, 1996; Ibouh vd., 2000). Bu fay, batıya doğru eğilen Ait Attab bloğundan sorumludur (Choubert ve Faure-Muret, 1960-1962; Jenney, 1984) (Şekil 3). Bu fay önceden, Kuzey-Batı’da Tadla ovasından, Güney-Doğu’da Ait Attab senklinalinin güney kanadına uzanan sismik profil KT6 tarafından ortaya çıkarılmıştır (Jabour ve Nakayama, 1988 ve Hafid, 2006);
- F4 “Ait Seri Sınır Fayı”: Bu ters fay, Alt ve Orta Liyas karbonat oluşumlarını Apsiyen-ötesi kırmızı kumtaşları ile kuzey-batıya doğru üzerler. Alt ve Orta Liyas sırasında aktive olan bu fay (Du Dresnay, 1972), resif fasiyesli bir karbonat platformunun üzerinde biriktiği Ait Seri Bloğu’nu (Şekil 3) sınırlar (Rolley, 1978).
Tilt-açısı dönüşümü ile iyileştirilmiş ana yapılara ek olarak, bu yapıların birtakım ek fayları, çalışmayı etkilemektedir (Şekil 11). Kutba indirgenmiş aeromanyetik veriler kullanarak, yerel maksimumların çeşitli rakımlardaki yatay gradyandan konumu,
manyetik anomalilerin yorumlanmasını kolaylaştırır.
Gerçekten de, yatay gradyan, iki kaya birimini farklı manyetizma ile ayıran dokanakların üzerinde veya yakınında yerel maksimumlara ulaşır (Fred vd., 2017). Bu manyetik tepe noktalarının dizilimi, faylar veya kırıklar olarak yorumlanabilecek jeolojik süreksizlikleri yansıtır.
Yatay gradyan tekniği ile birleştirilmiş yukarı uzanım uygulamasından elde edilen sonuç, çalışma alanının, KD-GB’dan DKD-BGB’ya (K40-70°), D-B (K90-100°), K-G (K170-180°) ve KB-GD (K130°) olan dört ana kırık takımı ile kontrol edildiğini göstermektedir (Şekil 12). Bu yönler, Pan-Afrikan ve Hersiniyen Orojenezi’nden kalan çökelimle eş yaşlı faylarla ilişkilidir (Du Dresnay, 1975; Michard, 1976; Mattauer vd., 1977; Chorowicz vd., 1982; Piqué vd., 1998; 2007). Öyle ki, Üst Triyas-Alt Kretase döneminde, bu faylar, kuzey-batıya doğru devrilen bloklarla Atlas havzalarının rift havzaları şeklinde açılmasını ve çökmesini kontrol etmiştir (Chorowicz
Şekil 12- Çalışma alanındaki kırık ağı haritası ve aşağıdakilerden elde edilen vurgulanan yönlerin gül diyagramı: a) TDR dönüşümü;
b) Gradyan yatay yöntemi; c) Sentinel-1 görüntüsü; d) arazi ölçümleri.
K
vd., 1982; Chafiki, 1994 ve Ensslin, 1992). K-G yönelimli faylar ayrıca yatay gradyan yöntemiyle de vurgulanmıştır; bunlar Alpin orojenisine (Üst Eosen-Kuvaterner) ilişkin bir alt meridyen sıkıştırma aşaması ile ilgilidir (Matteur vd., 1977; Monbaron 1982; Morel vd., 2000). Öte yandan, KB-GD (K120- 130°) yönelimli fay grubu, çalışma alanında belirsiz bir şekilde temsil edilmektedir. Doğrultu atımlı özellik gösteren enine faylanmalarla ilişkilendirilirler (Fadile 1987; Chafiki 1994; Souhel ve Canerot, 1989). Orta Jura (Bajosiyen-Batoniyen) boyunca, bu faylar, BKB- DGD yönünün yoğun bir şekilde sıkıştırılmasının etkisi altında, yüksek atlas havzasının yarı- grabenlerini betimleyen normal faylar olarak yeniden aktive olmuştur. Sentinel 1-A görüntüsünün sayısal olarak işlenmesi, havadan manyetik veri analizinden elde edilen sonuçlara benzer sonuçlar vermiştir (Şekil 14). Gül diyagramı, K-G (K10° ve K170-180°); D-B (K90-100°); KD-GB (K30-70°) ve KB-GD (K120- 130°) yönelimli çizgisellikleri ortaya koymaktadır (Şekil 13).
Elde edilen Euler çözümleri, yatay gradyan ve TDR dönüşümü uygulamasından elde edilen çizgiselliklerin yapısı ile çok yakındır. Elde edilen derinlikler 0 ile 1500 m üzeri arasındadır. Euler çözümleri ile yeniden çizilen çizgisellikler esas olarak DKD-BGB’den D-B ve KB-GD’ye yönelimlidir.
D-B yönelimli çizgisellikler, derin kökenlerini doğrulayan, 1500 m’yi aşan bir derinlik göstermektedir. Bu çizgisellikler, Beni Mellal Atlas’ın antiklinal yapılarını etkiler. Triyas-Jura döneminde, Ait Attab dilimi, DKD-BGB’den D-B’ye yönelimli fayları doğrultu atımlı faylara doğru hareket ettirmek için KB-GD uzantısına gönderilmiştir. Afourer’in Afourer Atlası’nda, Ait Attab senklinali iki ana fayla sınırlanmıştır: Kuzeybatı’daki Isoummer fayı (F3) ve güney-doğudaki Ait Seri fayı (F4). Bu iki fay, Meso- Senozoyik örtüsünün potansiyel sıyrılma seviyelerine karşılık gelir. Aslında bu, Triyas-Jura serisinin tabanında bir örtü sıyrılması ile karakterize edilen “ince kaplama” örtüsüdür ve “fay-bükülme kıvrımı” tipi iki antiklinal yamacı (Issoumer ve Ait Seri antiklinalleri)
Şekil 13- Euler çözümleri ile yatay gradyan ve TDR dönüşümü uygulamasından çıkarılan manyetik çizgiselliklerin üst üste getirilmesi.
K
ile sınırlandırılmıştır. Ait Attab senklinalinin güney- doğu kanadı, Ait Seri antiklinaline bindirmektedir;
liyas bir merkezle; ters bindirme yoluyla muhtemelen ayrılmış sedimanter örtünün (Beni Moussa ovası) akıntıya doğru ilerlemesinden sorumlu olan bindirme hareketini dengelemesine imkân verir. Bu bindirme hareketi, Ait Seri fayı F4’ün yamaç sıyrılmasıyla başlar, Tadla ovasının Senozoyik oluşumlarına karşı engellendikten sonra faylanma hareketi Issoumer fayı F3’ün yamacı üzerinde bütünüyle aktarılır.
Aeromanyetik verilerin yapısal yorumu ile elde edilen manyetik çizgisellikler, Sentinel 1-A radar görüntüsünden çıkarılan çizgisellikler ile ilişki içindedir. Arazide ölçülen kırılmaların yönelim grupları ağırlıklı olarak K10°, K40-75° ve K170- 180°‘dir. Bu yönler, Beni Mellal Atlas’ın Alt Jura kireçtaşı üzerinde gelişen karstik boşluklarıyla birleşmektedir (Bienfait, 1978). K40-70° uzanımlı olan kırılma kümesi, KD-GB ana faylarının tekrarı ile meydana gelen kırılgan bir tektonik gösteren hersiniyen deformasyonu ile ilgilidir.
4. Sonuç
Bu çalışma, aeromanyetik verilerin birleştirilmesinin yanı sıra radarla uzaktan algılamaya da dayanmaktadır. Çalışma, Beni Mellal Atlas’taki ana yapısal unsurların yönünü tanımlamayı ve tektonik kökenlerini anlamayı amaçlamaktadır.
Aslında, kutba indirgenmiş rezidüel manyetik alanın haritası, çeşitli şekillerde, genliklerde ve derinliklerde birçok manyetik anomalinin vurgulanmasına olanak vermiştir. Jeolojik açıdan en önemli anomaliler, Batoniyen ve Alt Kretase süresince iki magmatik olaydan kaynaklanan bazaltik akıntıların varlığı ile eşleşmektedir. Tilt açısı türevinin (TDR) kullanılması, yukarı uzanım (4 km’ye kadar) ile birleştirilmiş yatay gradyan tekniği ve euler ters evrişimi yöntemi, faylara karşılık gelen manyetik dizilimleri vurgulamayı sağlar.
Bunlardan en önemlileri, klasik jeolojik çalışmalar tarafından önceden kabul görmüş olan temel yapısal olaylar boyunca uzanmaktadır (Monbaron, 1981;
Rolley, 1973 ve Fadile, 1987). Öyle ki, TDR haritası Beni Mellal Atlas boyunca meydana gelen ana yapısal olayların (sınır Atlas fayı, Issoumer fayı, Ait Seri fayı ...) belirlenmesini ve bunların çökmüş bloklara ayrılmasına katkıda bulunduğunun tespit edilmesini mümkün kılmıştır. KD-GB’den DKD-BGB, D-B ve K-G yönelimleri, sentinel görüntü işlemesinden elde
edilen aynı yönelimli gruplara uyan manyetik fay yönelimlerini tayin eder. K40-70° doğrultusundaki ana çizgisellikler çökelimle eş yaşlı normal fayları temsil eder; bunlar tektonik alt meridyen alpin sıkışmasına bağlı K-G (K170-180°) yönelimli faylarla kesişir (Matteur vd., 1977; Monbaron, 1981). Bu faylar, Triyas’tan alt Kretase’ye kadar aktif olan çökelimle eş yaşlı bir gerilme tektoniğine bağlı olarak temelin çöküş hareketini yansıtan sedimanter örtünün kalınlık farklılığını etkilemiştir.
Euler çözümleri, genel olarak, manyetik veriler ve Sentinel-1 görüntü yorumlamasıyla elde edilen çizgisellikleri doğrular ve yeniden çizer. Tahmini derinlikler 0 m ile 1500 m üzeri arasında değişmektedir.
D-B yönelimli çizgisellikler, derin kökenlerini doğrulayan, 1500 m’yi aşan derinlik göstermektedir.
Bunlar, Trias katmanlarının ve Liyas karbonatlarının esas çökellerini etkiler; böylece çalışma alanının hassas bir deformasyona uğradığını yansıtır. Nitekim, bu paleo-stres alanı, ana fay sisteminin varlığının, dilimi çökmüş bloklara bölmeye izin veren ve kuzey-batıya yatıran Afourer Atlas’ı içeren Beni Mellal Atlas’ın yapılanmasında en eski role sahiptir. Issoumer ve Ait Seri faylarının altında, Liyas tabanında ve Triyas serisinin içinde bulunan sıyrılma yamaçları, Atlas Sınır bölgesi olan K-B’ye doğru ve Tadla Ovası’nın Kretase ve Tersiyer çökellerine doğru bindirmeye gelen Meso-Senozoyik örtünün sıyrılmasının nedenidir. Bu yapısal sonuçlar Beni Mellal Atlas’taki hidrojeolojik araştırma mücadelelerine rehberlik etmek için yararlı bilgiler sunmaktadır.
Katkı Belirtme
Bu çalışmada kullanılan aeromanyetik verileri sağladığı için Enerji Bakanlığı, Madenler ve Sürdürülebilir Kalkınma-Rabat’ın Uygulamalı Jeoloji Bölümü’ne teşekkür ediyoruz.
Değinilen Belgeler
Amar, M. 2013. Apport de l’analyse structurale et de la géophysique à la reconnaissance du système aquifere du Haut Atlas oriental, Maroc. Thèse doctorat, Université Moulay Ismail Meknès.
Amar, M., Manar, A., Boualoul, M., 2012. Apport de la cartogrpahie aéromagnétique à l’édentification structurale du systéme aquifere des sources de l’Oasis de Figuig (Maroc). Bulletin de l’Institut Scientifique,Rabat,section Sciences de la Terre,2012,34,29-40.
Abderbi, J., Khattach, D. 2012. Apport des données aéromagnétiques et gravimétriques à l’étude de la structure géologique des Hauts Plateaux méridionaux, Maroc.Journal of Hydrocarbons Mines and Environmental Research. 2(2), 111- 118. Amar, M. 2013.
Adiri, Z., El Harti, A., Jellouli, A., Lhissou, R., Maacha, L., Azmi, M., Zouhair, M., Bachaoui, E.M. 2017.
Comparison of Landsat-8, ASTER and Sentinel 1 satellite Remote Sensing data in Automatic Lineaments Extraction: a case study of Sidi Flah- Bouskour inlier, Moroccan Anti Atlas, Advances in Space Research, 60, 2355-2367.
Alonso-Contes, C. A. 2011. Lineament mapping for groundwater exploration using remotely sensed imagery in a karst terrain: Rio Tanama and Rio de Arecibo basins in the northern karst of Puerto Rico. Master’s Thesis, Michigan Technological University, 70p.
B.R.P.M., 1971. Historique du sondage pétrolier de Khemis Oulad Ayad N°3000/36 (KMS1). Permis de Béni Moussa.
Bardon, C., Bossert, A., Hamzeh, R., Westphal, M.
1978. Paléomagnétisme des formations paléo- volcaniques du Crétacé inférieur dans l’Atlas de Béni-Mellal (Maroc). Notes Service et mémoire Géologique Maroc, 39(272), 7-26.
Beauchamp, J. 1988. Triassic sedimentation and rifting in the High Atlas (Morocco), in Triassic-Jurassic Rifting: Continental Breakup and the Origin of the Atlantic Ocean and Passive Margins, W.
Mainspeizer, Elsevier Sci., New York,447 – 497.
Benzaquen, M. 1963.Bordure septentrionale de l’Atlas de Béni Mellal. Contribution à l’étude géologique de la région d’El Ksiba. Notes et Mém. Serv. Géol.
Maroc 22(170), 20-45.
Bienfait, P. 1978. Note relative aux cavités dans la région de Béni Mellal (Maroc). Direction de la région Hydraulique de Béni Mellal (D.R.H), 27p.
Bouchaou, L. 1988. Hydrogéologie du bassin des sources karstiques du complexe calcaire haut atlasien du Dir de Béni Mellal (Maroc). Thèse Doctorat 3ème cycle. Univ. Franche Comté, 182p, Besançon.
Boutirame, I., Boukdir, A., Akhsass, A., Boutirame, F., Manar. A., Aghzzaf, B. 2018. Contribution of gravity data and Sentinel-1 image for structural mapping. Case of Beni Mellal and Beni Moussa plain (Morocco).E3S Web Conferences, 37, 05002.
Chafiki, D. 1994. Dynamique sédimentaire à l’articulation plate-forme - bassin : exemple du Lias de la région de Béni- Mellal (Haut-Atlas central, Maroc).
Thèse 3ème cycle, Université Cadi Ayyad, 185 p, Marrakech.
Charrière, A., Haddoumi, H., Mojon, P.O. 2005. Découverte du Jurassique supérieur et d’un niveau marin du Barrémien dans les « Couches rouges » continentales du Haut Atlas central marocain : implications paléogéographiques et structurales.
Comptes rendus Palevol, 4, 385–394.
Chorowicz, J., Alem, M., Bahmad, A., Chariai, H., EL Kochri, A., Medina, F., Tamain, G. 1982. Les anticlinaux éjectifs du Haut Atlas : résultat de tectoniques atlasiques superposées. C. R. Acad.
Sci. Paris, 294, 271-274.
Choubert, G., Faure Muret, A. 1960-1962. Evolution paléogéographique et structurale des domaines méditerranéens et alpins d’Europe « Tome 1 ».
Evolution du domaine atlasique marocain depuis les temps paléozoïques. Mém. hors série, Soc.
Géol. France, 1, 447-527.
Corgne, S., Magagi, R., Yergeau, M., Sylla, D. 2010.
An integrated approach to hydro-geological lineament mapping of a semi-arid region of West Africa using Radarsat-1 and GIS. Remote Sensing of Environment ,114, 1863–1875.
Dauteuil, O., Moreau, F., Qarqori, K. 2016. Structural pattern of the Saïss basin and Tabular Middle Atlas in northern Morocco: hydrological implications. J Afr Earth Sci, 119, 150–159.
Debeglia, N. 2005. Estimation de la direction d’aimantation pour une réduction au pôle optimale du champ magnétique. BRGM/RP-54059-FR, 34 p.
Du Dresnay, R. 1972. Les phénomènes de bordure des constructions carbonatées du Lias moyen du Haut Atlas central (Maroc). C.R. Acad. Des Sc. Paris, 275, 341-344, 535-537.
Du Dresnay, R.1975. Influence de l’héritage structural tardi- hercynien et de la tectonique contemporaine sur la sédimentation jurassique, dans le sillon marin du Haut- Atlas, Maroc. 9ème Congrès international de Sédimentologie, Nice, 103-108.
Ejep, J.S., Olasehinde,P., Appollonia, A., Okunlola, I. 2017.
Investigation of Hydrogeological Structures of Paiko Region, North-Central Nigeria Using Integrated Geophysical and Remote Sensing Techniques. Geosciences, 7, 122-140.
El Gout, R., Khattach, D., Houari MR. 2009. Etude gravimétrique du flanc nord des Béni Snassen (Maroc nord oriental): implications structurales et hydrogéologique.. Bull. Ins Sci., Rabat, section Sciences de la Terre, 31, 61-75.
Ensslin, R. 1992. Cretaceous synsedimentary tectonics in the Atlas system of Central Morocco, Geol.
Rundsch., 81, 91-104.
Everaerts, M., Mansy, J.L. 2001. Le filtrage des anomalies gravimétriques, une clé pour la compréhension des structures tectoniques du Boulonnais et de l’Artois (France), Bulletin de la Société Géologique de France 172, 3, 267–274.
Fadile, A., 1987.Structure et évolution alpine du haut Atlas central sur la transversale Aghbala-Imilchil (Maroc). Thèse de 3ème cycle Univ. Paul Sabatter, 300p, Toulouse (no published).
Fred, Y., Pérez, C., López-Loera, H., Fregoso-Becerra, E., Yutsis, V., Martínez-Ruíz,V.J., Dávila- Harris, P. 2017. Caracterización de lineamientos estructurales y sus implicaciones hidrogeológicas en la cuenca de Villa Hidalgo (San Luis Potosí) integrando métodos geofísicos potenciales.
Boletín de la Sociedad Geológica Mexicana, 69 (3), 555 ‒ 576.
Guezal, J., El Baghdadi, M., Barakat, A. 2013. Les Basaltes de l’Atlas de Béni-Mellal (Haut Atlas Central, Maroc) : un Volcanisme Transitionnel Intraplaque Associé aux Stades de L’évolution Géodynamique du Domaine Atlasique. Anuár do Anuário do Instituto de Geociências, 36 (2), 70-85.
Haddoumi, H. 1988. Les Couches rouges (Bathonien à Barrémien) du synclinal des Aït Attab (Haut Atlas central, Maroc) ; étude sédimentologique et stratigraphique. Thèse de 3éme cycle, Université de Nancy I, 133 p.
Haddoumi, H., Charrière, A., Mojon, P.O. 2010.
Stratigraphie et sédimentologie des « Couches rouges » continentales du Jurassique-Crétacé du Haut Atlas central (Maroc) : implications paléogéographiques et géodynamiques. Comptes rendus Geobios, 43, 431-451.
Hafid, M. 2006. Styles structuraux du Haut Atlas de Cap Tafelney et de la partie septentrionale du Haut Atlas occidental: tectonique salifère et relation entre l’Atlas et l’Atlantique. Notes et Mém. Serv.
géol. Maroc, 465, 172p.
Hoepffner, C., Houari, M.R., Bouabdelli, M., 2006.
Tectonics of the North African Variscides (Morocco,Western Algeria), an outline, in Frizon de Lamotte D., Saddiqi O., Michard A.
(Eds.), Recent Developments on the Maghreb Geodynamics. C. R. Geosci. 338, 25-40.
Hobbs, W.H. 1912. Earth features and their meaning: an introduction to geology for the student and the gene ral reader. Macmillan, New-York, 506 p.
Ibouh, H., Chafiki, D., Bouabdelli, M., Souhel, A., El Bchari, F., Elhariri, KH., Canerot, J. 2000. Rôle de la tectonique distensive du Toarcien inférieur dans l’évolution de la chaîne haut-atlasique centrale du Maroc. Strata,1, 10, 103-105.
Jabour, H., Nakayama, K. 1988. Basin modeling of Tadla basin, Morocco, for hydrocarbon potential, AAPG bull., 72, 1059-1073.
Jenny, J., Le Marrec A., Monbaron, M. 1981. Les Couches rouges du Jurassique moyen du Haut Atlas central (Maroc) : corrélations lithostratigraphiques, éléments de datations et cadre tectono- sédimentaire. Bull. Soc. Géol. France, 23, 6, 627–639.
Khamis, M., Basheer, A., Rabeh, T., Khalil, A., EssammEldinA, A., Sato, M. 2014. Geophysical assessment of the hydraulic property of the fracture systems around Lake Nasser-Egypt: in sight of polarimetric borehole radar. NRIAG Journal of Astronomy and Geophysics, 3, 7-17.
Lachaine, G. 1999. Structures géologiques et linéaments, Beauce (Québec). Mémoire de maitrise, Département de géographie et de télédétection, Université de Sherbrooke, 83 pp.
Laville, E., Harmand, C. 1982. Évolution magmatique et tectonique du bassin intracontinental mésozoïque du Haut Atlas (Maroc) : un modèle de mise en place synsédimentaire de massifs “anorogéniques” liés à des décrochements, Bull. Soc. géol. Fr., XXIV, 2, 213–227.
Lee, J. S., Grunes, M. R., et de Grandi, G., 1999. Polarimetric SAR speckle filtering and its implication for classification. IEEE Transactions on Geoscience and Remote Sensing, 37, 2363–2373.
Mansour, M., Ait Brahim, L. 2005.Apport de la Télédétection radar et du MNT à l’analyse de la fracturation et la dynamique des versants dans la Région de Bab- taza, Rif, Maroc. Télédétection, 5, 95-103.
Mattauer, M., Tapponier, P., Proust, F. 1977. Sur les mécanismes de formation des chaines intracontinentales. L’exemple des chaines atlasiques du Maroc. Bull. Soc. Géol. France, 19, 521-526.
Michard, A. 1976. Elément de géologie marocaine. Éditions du service géologique du Maroc, Note et Mém, 252.
Michard, A., Saddiqi, O., Chalouan A., Rjimati, E., Mouttaqi, A. 2011. In Nouveaux Guides géologiques et miniers du Maroc / New Geological and Mining Guidebooks of Morocco. Notes et Mémoires du Service géologique du Maroc, 556-564.
Miller, H.G., Singh, V. 1994. Potential field tilt – a new concept for location of potential field sources; J.
Appl. Geophys. 32, 213–217.
Monbaron, M. 1981. Sédimentation, tectonique synsédimentaire et magmatisme basique l’évolution paléogéographique et structurale de
l’Atlas de Béni Mellal (Maroc) au cours du Temps Mésozoïque, ses incidences sur la tectonique atlasique. Ecologea Géol. Helv, 74(3), 625-638.
Monbaron, M. 1982. Précisions sur la chronologie de la tectogénèse atlasique. C.R. Acad. Sc. Paris : t.
294, 2, 883-885.
Monbaron, M. 1985.Carte géologique du Maroc au 1/100 000ème, feuille Béni Mellal. Notes et Mém. Serv.
Géol. Maroc, no: 341.
Moreau, F., Gibert, D., Saracco, G. 1996. Filtering non- stationary geophysical data with orthogonal wavelets, Geophysical Research Letter, 23, 407 - 410.
Morel, J.L., Zouine, E.M., Andrieux, J., Faure-Muret, A.
2000. Déformations néogènes et quaternaires de la bordure nord haut-atlasique (Maroc) : rôle du socle et conséquences structurales. Journal of African Earth Sciences, 30, 119-131.
Oruç, B. ve Selim H. 2011 Interpretation of magnetic data in the Sinop area of Mid Black Sea, Turkey, using tilt derivative, Euler deconvolution, and discrete wavelet transform; J. Appl. Geophys. 74 194–204.
Piqué, A., Aït Brahim, L., Aït Ouali, R., Amrhar, M., Charroud, M., Gourmelen, C., Laville, E., Rekhiss, F., Tricart, P. 1998. Évolution structurale des domaines atlasiques du Maghreb au Méso- Cénozoïque ; le rôle des structures héritées dans la déformation du domaine atlasique de l’Afrique du Nord. Bull. Soc. géol. France 169, 6, 797–810.
Piqué, A., Soulaimani, A., Hoepffner, C., Bouabdelli, M., Laville, E., Amrhar, M., Chalouan, A. 2007.
Géologie du Maroc. Editions GEODE, Marrakech.
Ranganai, R.T., Ebinger, C.J. 2008. Aeromagnetic and Landsat TM Structural Interpretation for identifying regional groundwater exploration targets, south-central Zimbabwe Craton. J. Appl.
Geophys., 65, 73–83.
Reid, A. B., Allsop, J.M., Granser, H., Millet, A. J., Somerton, I.W. 1990, Magnetic interpretation in three dimensions using Euler deconvolution:
Geophysics, 55, 80–91.
Rolley, J.P. 1973. Etude géologique de l’Atlas d’Afourer - Haut-Atlas central - Maroc. Stratigraphie. Thèse Doctorat 3ème cycle, Univ. de Grenoble, 100 p, Grenoble.
Rolley, J.P. 1978. Carte géologique du Maroc au 1/100.000 : feuille d’Afourer. Notice explicative. Notes et Mémoires du Service Géologique du Maroc, 247, 247 bis: 1-103.
Sadki, D. 1992. Le Haut Atlas central (Maroc) – stratigraphie et paléontologie du Lias supérieur et du Dogger inférieur : dynamique du bassin et des peuplements. Thèse Doct. d’Etat; Univ. Cadi Ayyad, Marrakech, 331 p.
Salem, A., Williams, S., Fairhead, J.D., Smith, R., Ravat, D.J. 2008. Interpretation of magnetic data using tilt-angle derivatives; Geophysics, 73, L1–L10.
Souhel, A. 1996. Le Mésozoïque dans le Haut Atlas de Béni- Mellal (Maroc). Stratigraphie, sédimentologie et évolution géodynamique. Mémoire de Thèse d’État, Université Caddi Ayad, 235 p, Marrakech.
Souhel, A., Canerot, J. 1989. Polarités sédimentaires téthysienne puis atlantique : l’exemple des couches rouges jurassico-crétacées du Haut-Atlas central (Maroc). Sci. Géol., Mém., 84, 39-46.
Srivastava, P.K., Bhattacharya, A.K. 2006. Groundwater assessment through an integrated approach using remote sensing, GIS and resistivity techniques: A case study from a hard rock terrain. Int. J. Rem.
Sens., 27, 4599–4620.
Thompson, D.T., 1982. EULDPH: A new technique for making depth estimates from magnetic data:
Geophysics, 47(1), 31–37.
Van Senden, D.C., Portielje, R., Borer,A. 1990. Vertical exchange due to horizontal density gradients in lakes; the case of Lake Lucerne. Aquatic Science, 52p..
Verset, Y. 1985.Carte géologique du Maroc au 1/100 000ème, feuille Kasba Tadla. Notes et Mém. Serv.
Géol . Maroc, no: 340.
Ziegler, P., Cloetingh, S., Wees, J. 1995. Dynamics of intraplate compressional deformation: The Alpine foreland and other examples, Tectonophysics, 252, 7 – 60.
Zouine, El. 1993. Géodynamique récente du Haut Atlas.
Evolution de sa bordure septentrionale et du Moyen Atlas sud-occidental au cours du Cénozoïque.
Doct. Etat, Es-Sc. Nat. Univ. Mohamed 5 Fac.
Sciences, 330 p, Rabat (yayımlanmamış).
