YENİ NESİL KOOPERATİFÇİLİK

(1)

YENİ NESİL KOOPERATİFÇİLİK

Gizem ERİM ÖZÇELİK

Araştırma Raporu

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü

KONYA AĞUSTOS, 2019 www.kto.org.tr

(2)

YENİ NESİL KOOPERATİFÇİLİK

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ ... 1

2. MONDRAGON KOOPERATİFİNİN HİKAYESİ... 2

3. KOOPERATİF-KOOPERATİFÇİLİK ... 4

4. KOOPERATİFÇİLİĞİN 7 İLKESİ ... 5

5. DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE KOOPERATİFÇİLİK ... 8

6. KOOPERATİFÇİLİKTE KONYA’DAN BAŞARI HİKAYESİ ... 11

7. SONUÇ ... 12

8. KAYNAKÇA ... 14

(3)

YENİ NESİL KOOPERATİFÇİLİK

Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü 1

1. GİRİŞ

Ülkemizde kooperatifçilik denilince akla gelen ilk kavramlar yapı kooperatifleri ve tarım kooperatifleridir. Türkiye’deki kooperatifçilik algısı genellikle modası geçmiş, hukuki anlamda sıkıntılar üreten, anlaşmazlıklarla çevrili, geçmişte kalmış, kendini yenileyemeyen, hantal bir organizasyon olarak algılanmaktadır.

Kooperatif; ortak ekonomik, sosyal, kültürel ihtiyaç ve istekleri müşterek sahip olunan ve demokratik olarak kontrol edilen bir işletme yoluyla karşılamak üzere gönüllü olarak bir araya gelen insanların oluşturduğu özerk teşkilatlardır. Demokratik yönetimleri, sorumluluk, adalet, yardımlaşma, dayanışma gibi değerlerin yönlendirdiği kooperatifler, diğer işletmelerden ayrı değerlendirilmelidir. Çünkü kooperatifler tüm etkinliklerin merkezine “insan” unsurunu koymaktadır. Bu sebeple kooperatifçilik hem bireylerin hem de toplumun ekonomik ve sosyal kalkınması açısından önemlidir.

Bu çalışmada tanımını verdiğimiz kooperatifçilik kavramının geçmişten günümüze değişimi, başarısıyla birçok ülkeye örnek olmuş Mondragon Kooperatifi’nin hikayesi ve yeni nesil kooperatifçilik bağlamında ülkemizde kooperatifçilik uygulamaları incelenmeye çalışılacaktır.

(4)

YENİ NESİL KOOPERATİFÇİLİK

2. MONDRAGON KOOPERATİFİNİN HİKAYESİ

(5)

YENİ NESİL KOOPERATİFÇİLİK

(6)

YENİ NESİL KOOPERATİFÇİLİK

3. KOOPERATİF-KOOPERATİFÇİLİK

(7)

YENİ NESİL KOOPERATİFÇİLİK

4. KOOPERATİFÇİLİĞİN 7 İLKESİ

(8)

YENİ NESİL KOOPERATİFÇİLİK

(9)

YENİ NESİL KOOPERATİFÇİLİK

(10)

YENİ NESİL KOOPERATİFÇİLİK

5. DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE KOOPERATİFÇİLİK

(11)

YENİ NESİL KOOPERATİFÇİLİK

(12)

YENİ NESİL KOOPERATİFÇİLİK

Kooperatif Sisteminin Yapısı

Dünyada kooperatif sisteminin yapısı yan taraftaki şekilde gösterildiği gibidir. Buna göre, kooperatifler bir araya gelerek bölgesel kooperatif birliklerini, bölgesel kooperatif birlikleri bir araya gelerek ulusal kooperatif birliklerini, bunlarda Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA)’ni kurmuştur.

Uluslararası Kooperatifler Birliği’ne üye olanların hepsi kooperatif tüzel kişiliğine sahip değildir. Bunlardan bir kısmı kooperatiflerden sorumlu kamu kuruluşları, bir kısmı kooperatiflerin sahip olduğu ve iştirakçisi olduğu dernekler veya şirketlerdir. Bireysel olarak bazı kooperatiflerin veya kooperatiflerin sahip olduğu diğer hukuksal kimliklerden birine sahip olan örgütler de üye olabilmektedir. Yani sistemde yer alabilmek için kooperatif olma şartı aranmamaktadır. Yapılması gereken kooperatifler tarafından kurulmuş ve işletiliyor olmak, hatta kooperatiflerle ilgili olmak bile yeterli olabilmektedir.

Ülkemizdeki kooperatifçilik sistemi ise yan taraftaki şekilde gösterildiği gibidir. Türkiye’deki sistemde daha belirgin ve yasalarla tanımlanmış bir yapı hakimdir. Buradan hareketle, en az 7 kişi bir araya gelerek bir kooperatifi, en az 7 kooperatif bir araya gelerek kooperatif birliğini, en az 7 kooperatif birliği bir araya gelerek bir kooperatif merkez birliğinin ve en az 7 kooperatif merkez birliği, kooperatif birliği, kooperatif bir araya gelerek Türkiye Milli Kooperatifler Birliği (TMKB)’ni kurabilmektedir. Yani sadece TMKB’nde kural değişmiş, ona merkez birliklerinin yanı sıra (bölgesel nitelikli) kooperatif birlikleri, kooperatifler ve hatta başka yasalarla kurulan çiftçi örgütleri ortak olabilmektedir.

(13)

YENİ NESİL KOOPERATİFÇİLİK

6. KOOPERATİFÇİLİKTE KONYA’DAN BAŞARI HİKAYESİ

(14)

YENİ NESİL KOOPERATİFÇİLİK

7. SONUÇ

Bir ülke, bölge ya da şehrin ekonomik gelişmişliğini ilgili yerdeki ekonomik altyapı hizmetleri etkilemektedir. Türü ne olursa olsun kooperatiflerin kurulma amaçlarının başında da bu sebep yer almaktadır.

Ülkemizde ekonomi gündeminde yeterince ilgi görmeseler de kooperatifler hem dünyada hem de ülkemizde oldukça yaygındır. Türkiye’de büyük kooperatifler çoğunlukla tarım sektöründe yoğunluk göstermiştir. En büyük 500 firma içinde beş kooperatif bulunmaktadır. Bunların tamamı tarım sektöründe faaliyet göstermektedir. Bu firmalar: Trakya Yağlı Tohumlar Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (Trakyabirlik), Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği (Pankobirlik) iştiraki Konya Şeker ve Kayseri Şeker, Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri Birliği iştiraki Gübretaş ve Tarım Kredi Yem Sanayi’dir.

Kooperatifçiliğin geliştiği ve ekonomide önemli bir yer edindiği ülkeler çoğunlukla gelişmiş ülkelerdir. Özellikle ABD, İngiltere, İspanya, İtalya, Baltık Ülkeleri kooperatifçilik alanında öncü ve başarılı örnekleri bünyesinde barındıran ülkelerdir. Ayrıca birçok sektörde faaliyetlerini yürütmektedir.

İspanya’da eğitim kooperatifleri birçok okul yönetir. Fransa ve İtalya’da e-ticaret kooperatifleri elişi kuruluşlarının ve zanaatkarların ürünlerini internet kanalıyla satmalarına olanak tanır. İsveç’te çocuk bakım kooperatifleri çalışan ebeveynlerin çocuklarının bakım hizmetini üstlenmektedir. Diğer yandan Amerika’da perakendecilerin sahip olduğu gıda ve hırdavat kooperatifleri, birçok bağımsız dükkân sahibinin büyük zincir mağazalarla rekabet edebilmesini sağlamaktadır.

2008 ekonomik krizi sonrasında kooperatiflerin diğer ekonomik işletmelere göre krizlere daha dayanıklı olduğu görülmüştür. Kooperatifler gelir garantisi değil istihdam garantisi üzerine çalışan işletmeler oldukları için, ekonomik kriz dönemlerinde, kooperatif ortaklarının gelirleri düşse de işsiz kalmamaktadırlar. Kooperatif işletmelerinin krize dayanıklı bu özelliği, başta İtalya ve İspanya olmak üzere birçok Avrupa ülkesinin kooperatifçilik kanunlarını sadeleştirerek, kooperatifçiliği destekleyen politikalar geliştirmesine sebep olmuştur. Özellikle dijital ekonomi içinde yer alan platform kooperatifleri yaygınlaşmıştır. Sosyal kooperatifçilikte de büyük bir ilerleme kaydedilmiş ve böylece Avrupa Birliği Avrupa’nın geleceğinde kooperatifçiliğe büyük bir önem atfetmiştir. Kooperatifçilik için önemli büyüklükte fonlar oluşturulmuş ve kooperatifçiliğe yönelik projeler desteklenmiştir.

Kooperatifler rekabet ve kâr maksimizasyonu ilkelerine göre çalışmadıklarından piyasa içinde birçok zorlukla karşılaşmaktadırlar. Bu zorluklar finansmana erişimdeki zorluklardan, yetersiz düzenlenmiş yasal sistemlere, yetersiz bir destekleyici altyapıya kadar uzanır. Bu anlamda kooperatiflerin gelişmesi ve kendi ayakları üzerinde durabilmesi için desteklenmeleri zorunludur. İtalya, Fransa ve ABD gibi en başarılı kooperatif ekonomileri, sektörün gelişmesi için yasal, finansal ve operasyonel düzenlemeler sağlamaktadır.

(15)

YENİ NESİL KOOPERATİFÇİLİK

Bu anlamda ülkemizde de kooperatiflerin gelişebilmesi ve kendi ayakları üzerinde durabilmesi için desteklenmesi zorunludur. Böylece özellikle istihdam alanında önemli bir gelişme elde edilebilecektir.

Dayanışma üzerine kurulu adil paylaşımı hedefleyen yeni nesil kooperatifçilik ekosistemlerinin varlığı, toplumun sosyal dokusunun gelişmesi ve demokrasi kültürünün yaygınlaşması açısından önemlidir.

(16)

YENİ NESİL KOOPERATİFÇİLİK

8. KAYNAKÇA

• https://medium.com/platformkoop/d%C3%BCnyan%C4%B1n-en-b%C3%BCy%C3%BCk- i%CC%87%C5%9F%C3%A7i-kooperatifi-mondragon-24dcb58edeaa,

• https://www.sosyalkooperatif.com/mondragon-deneyimi,

• http://ozgurkurtulus.com.tr/kooperatifcilik-yine-yeni-yeniden/

• http://risk.ticaret.gov.tr/data/5a536e56ddee7d1fa8b6c100/2018%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Aral

%C4%B1k%20Ay%C4%B1%20Veri%20B%C3%BClteni.pdf

• https://www.ica.coop/sites/default/files/publication-files/cooperatives-and-employment-second- global-report-625518825.pdf

• https://www.un.org/esa/socdev/documents/2014/coopsegm/grace.pdf

• https://coopseurope.coop/sites/default/files/WEB_COMPLETE_72DPI.compressed_0.pdf

• http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_emp/---emp_ent/--- coop/documents/publication/wcms_615734.pdf

• http://caykaragundem.com/haber/altyapi-hizmetlerinin-dogu-karadenizde-illerin-gelismisligine- etkisi-1-7572.html

• http://www.pankobirlik.com.tr/AnaSayfa/Genel_Bilgi_ve_Tarihce