Cilt : 30 No. 304

ARKİTEKT

304 No.

3 — 1961

XXXI ncî YIL t S T A N B U L FİATI: 18 T.L

ARKİTEKT

M İ M A R L I K , Ş E H İ R C İ L İ K V £ B E L E D İ Y E C İ L İ K D E R G İ S İ

Q ı ı a r t e r l y p u b l i c a t i o n o n A r c h i t e c - R e v ı ı e t r i m e s t r i e l l e D'ar;1' i ; c c t u r e -

D ' ı ı r b a u i s m e et d e s u r t s d Ğ c o r a t i f s

D r e i m o n a l s z e i t s c h r i f t l'Ur ' - a u k u n s c , s t a e d t e b a u ıınd d e k o r a t i o n

İ M T İ Y A Z S A H İ B İ V E B A Ş Y A Z A R I : Z E K Î S A Y Â R . U. N E Ş R İ Y A T M Ü D Ü R Ü A B İ D İ N M O R T A Ş A D R E S : A R K İ T E K T A N A D O L U H A N N o . 83 E M İ N Ö N Ü . İ S T A N B U L T E L E F O N : 2 2 1 3 0 7

K U R U L U Ş U : 1931

Cilt : 30 No. 304

A b o n e ş a r t l a r ı :

Y ı l l ı ğ ı 3 0 — T . L . A l t ı a y l ı ğ ı 17.50 T . L . B u s a y ı 10.— T . L . Y a b a n c ı m s m l e k e t l e r i ç i n : 3 5 . — T.L.

A R K I T E K T ' i n K O L L E K S I Y O N L A R I :

1931 — 1935 1936 — 1940 I 941 — 1945 1 9 4 5 — 1960

beher cildi 3 0 . — T . L . 3 0 — T . L . 3 0 — T . L . 3 5 — T . L .

İlân t a r i f e m i z talep üzerine gönderilir.

Y a z ı ; f o t o ; r e s i m v e a b o n e b e d e l l e r i A R K İ T E K T ' i n adresine posta ile gönderil- melidir. Basılmıyan yazılar iade edilir.

Adreslerini değiştiren abonelerin en geç iki ay içinde idarehanemizi h a b e r d a r etme- leri lâzımdır. Aksi takdirde kaybolan der- g i l e r d e n M ü d ü r l ü ğ ü m ü z m e s ' u l i y e t k a -

b u l e t m e z .

M u h a b i r l e r i m i z :

A l m a n y a : P r o f . Muhittin B İ N A N — F r a n s a : Y. M i m a r H a l û k T O G A Y — İs- viçre : Y. M ü h . M i m a r G ü n e r i D U T İ P E K — İtalya : Baran Ç A Ğ A — İzmir : Y. M i m a r H a r b i H O T A N .

M e s l e k P o 1 i t i k a s

D Ü Ş Ü N D Ü R Ü C Ü O L A Y L A R !

Y a z a n : Zeki S A Y A R

K a l f a l a r Cemiyeti sözcüsü bir basın toplantısı yapıyor, son z a m a n l a r d a yapılan binaların % 90 nının ç ü r ü k o l d u ğ u n u iddia ile bu d u r u m a Belediyenin dikkatini çekiyor!

N e gariptir ki, a r a d a n bir ay geçmeden, K a d ı k ö y d e inşa halinde 4 katlı, mes'ul mi- m a r ı . mühendisi olan bir a p a r t m a n yıkılı- veriyor!

Bu. her halde K a l f a l a r Cemiyeti sözcü- sünün bir k e h a n e t i o l m a s a gerek!...

Şehirde inşaat miirakabesi, o k a d a r lâu- bali bir hal almıştır ki, İ m a r M ü d ü r l ü ğ ü yetkili ve s o r u m l u l a r ı ! bu işi o k a d a r h a f i f - ten ele a l m a k t a d ı r l a r ki, h e r gün yeni bir yapının y ı k ı l m a d ı ğ ı n a şükretmelidir.

Belediyenin bu u m u r s a m a z l ı ğ ı n a karşı, ikazın M ü h e n d i s M i m a r O d a l a r Birliğinden gelr:esi beklenirken, mütevazı inşaat kalfa- l a r ı n d a n gelmesi hayli d ü ş ü n d ü r ü c ü d ü r . O d a - mız bu gibi olaylar karşısında t a m a m e n ilgi- sizdir. Oda, el'an yapı kontrol işlerinin da- ha geniş bir serbestlik içinde y a p ı l m a s ı n a t a r a f t a r d ı r . A m m a , mes'uliyet hissinin zayıf veya hiç b u l u n m a d ı ğ ı ahvalde, serbestlik isteyen bir teşkilâtın aksaklıklara karşı ne şekilde hareket edeceğini de. önceden tâyin etmesi gerekmez mi?

Belediyeden alınması istenen inşaat m u -

r a k a b e f o n k s i y o n u n a karşılık. O d a m ı z , üye- leri üzerinde meslek disiplinini k u r a m a z s a , İstanbul y a p ı l a r ı n ı n d a h a kötü sonuçlar vermesi m u h t e m e l d i r .

O d a m ı z , p r o j e ve ruhsat müessesesi üzerine k u r d u ğ u l ü z u m s u z m u r a k a b e ve vi- zeler yerine, biraz d a inşaat k o n t r o l l a r ı ile de ilgilense d a h a iyi olacaktır.

V A L İ T U L G A ' N I N S Ö Z L E - R İ N D E K İ G E R Ç E K P A Y !

Bizim de işaret ettiğimiz gibi. Belediye ve İ m a r işleri iyi y ü r ü m e m e k t e d i r . Geçen ayki basın t o p l a n t ı s ı n d a . Vali ve Belediye Reisi Tulga, d u r u m d a n d u y d u ğ u ü z ü n t ü y ü gazetecilere haklı olarak, görevli m i m a r l a - rın, şehircilerin yeteri k a d a r çalışmadıkları şeklinde açıkladı. M ü e d d e b bir şekilde söy- lenen bu sözler, bazı gazetelerde maalesef çok kaba şekilde aksettirildiği için olacak, m i m a r l a r a r a s ı n d a , dolayısiyle. O d a Yönetim K u r u l u üzerinde tepki yarattı ve Valinin be- yanatını protesto etti.

T u l g a ' n m sözlerinde, acaba hiç gerçek payı yok mu idi ki. O d a n ı n bu derecede meslek gayreti göstermesine sebeb oldu.

Bizim k a n ı m ı z a göre, Tulga haklı idi.

El'an Belediye m i m a r l a r ı n ı n mesaileri r a n - d ı m a n v e r m e m e k t e d e v a m etmektedir. Yal- nız bir noktayı d a , k a y d e t m e d e n geçemiye- ceğiz. İ m a r M ü d ü r l ü ğ ü n d e bir b u ç u k iki yıl önce yapılan değişiklikler, p l â n l a m a b ü r o - sunun İ m a r d a n ayrı, müstakil bir M ü d ü r l ü k haline getirilmesi, İ m a r teşkilâtını iki başlı bir organ haline s o k m u ş t u r .

Y a l n ı z i m a r plânlariyle uğraşması ge- reken p l â n l a m a bürosu o hale getirilmiştir ki, iş sahiplerinin m ü r a c a a t l a r ı n a cevap vermeğe başlamış, b u suretle İ m a r M ü d ü r l ü ğ ü n ü n yet- kilerini bölüşmüş, bazı a h v a l d e âdeta üstün bir merci gibi d a v r a n ı ş l a r d a b u l u n m u ş t u r . Bu hal, i m a r işlerini t a m a m e n bir ç ı k m a z a s o k m u ş t u r . P l â n l a m a b ü r o s u n u n b u h a l e gel- mesi, İ m a r d a görevli bir kaç m i m a r ı n ida- recilere yaptıkları telkinlerden ileri geldiği m a l û m d u r .

B E L E D İ Y E N İ N H A K S I Z T A S A R R U F L A R I :

G e ç e n ay inşaat ruhsatı a l m a k isteyen- lerden m e t r e kare için 250 k u r u ş istenmesi, halkın haklı itirazlarına yol açtı. K ü ç ü k bir

yapıdan yüzlerce lira ruhsat harcı istenin- ce, mal sahipleri — H ü k ü m e t i n mesken po- litikası ne oldıı! — diye sızlandılar.

Meseleyi yine h u k u k ç u l a r halletti. 5237 sayılı Belediye Gelirleri K a n u n u n a göre in- şaattan m e t r e kareye alınan 15 kuruş h a r c ı r yeni bir k a n u n ç ı k m a d a n arttırılmıyacağı anlaşıldı. Bu hatayı Belediye kısım m ü d ü r - lerinden k u r u l u bir E n c ü m e n i n yaptığı anla- şıldı. H a l e n bir meclisi o l m a y a n ve ihtisas encümenleri b u l u n m a y a n belediyenin, bele- diye seçimlerine k a d a r yeni h a t a l a r a düşme- mesini dilemekten başka bir diyeceğimiz yoktur.

İ m a r d u r u m l a r ı harcı da, garip bir ş;kil- de arttırılmıştır. Eskiden h e m ş e h r i y e bir kül- fet o l m a y a n bu harç, arsaların yüzölçümle- rine göre a l ı n m a k t a d ı r . Bu ise büyük, f a k a t değersiz a r s a l a r d a n m a d d î değeri yüksek a r s a l a r a n a z a r a n bir k a ç misli harç a l ı n m a - sına sebep o l m a k t a d ı r ki, metre karenin âdil bir m a t r a h , c l a m ı y a c a ğ ı gerçeğini or- taya k o y m a k t a d ı r .

Biten b i n a l a r d a n « k u l l a n m a » izni münasebetiyle alınan h a r ç da 5 misli arttı- rılmıştır. H e r m e t r e k ü b inşaat için 75 ku- ruşa çıkarılan bu h a r ç bazan mal sahiple-

rine binlerce liraya mal o l m a k t a d ı r . Şimdi h u k u k ç u l a r bu z a m m ı n da k a n u n î o l u p ol- madığını a r a ş t ı r m a k t a d ı r l a r .

Belediyenin inşaattan çeşitli şekilde al- dığı h a r ç l a r bir a r a y a gelince ve b u n l a r a , gaz, su, elektrik b a ğ l a m a harçları da ilâve edilince, bina maliyetlerinin % 5 - 7 bir ar- tış kaydettiği görülmektedir ki, ehemmiyetli bir yekûn teşkil ediyor!

M A H U D T A A H H Ü T N A M E :

Pra.ie r u h s a t l a r ı n d a l ü z u m s u z f o r m a l i - telerle işleri biraz d a h a uzatan O d a m ı z , iivele-inî bir d ; t a a h h ü t n a m e i m z a l a t m a k t a - dır. H : r halde m i m a r l a r ı n h a k l a r ı n ı koru- m a k için d ü ş ü n ü l e n bu t a a h h ü t n a m e n i n , di- ğ : r t a r a f t a n şahsî şeref ve haysiyetleri inci- ten bir vesika haline geldiğine dikkati çek- mek isteriz. O d a n ı n mal sahibiyle m i m a r ı n m a l û m olan münasebetlerini düzenleyecek esas'arı bir a r a y a getirerek üyelerine tevdi etmekle yetinmesinin en doğru h a r e k e t ola- cağına inanıyoruz. M i m a r l a r ı n , O d a n ı n , in- san h a k l a r ı ve vicdanlar üzerine uzattığı k o n t r o l ü hiç bir veçhile tasvip etmiyeceğini h a t ı r l a t m a k isteriz.

«B» Moteli oda üniteleri ve gazinonun F l o r y a cihetinden g ö r ü n ü ş ü

F L O R Y A V E K İ L Y O S T E S İ S L E R İ

P r o j e : P r c f . Y. M i m a r S s d a d H a k k ı E L D E M Y. M i m a r Orhr.n Ç A K M A K C İ O Ğ L U

T u r i z m Bankasının F i c r y a ' d a e'.; aidiğı ve kısmen ikmal edebildiği binalar, büyük bir r .--j;n!n bir parçasıdır. Heyeti u m u m i y e , Şe-

B. M O T E L İ , G A Z İ N O S U : 1 — Giriş

2 — K a b u l 3 — Kapalı teras 4 — Kapalı salon 5 — Bar

6 — M ü s t a h d e m duşu 7 — 8 — U m u m î W . C.

9 — D e p o 10 — Servis girişi 11 — Ç a m a ş ı r l ı k 12 — Vestiyer 13 — D e p o

1 4 — 15 — Soğuk depo 16 — Sıcak m u t f a k 17 — Pasta, tatlı 18 — Soğuk m u t f a k

19 — Bulaşık 20 — Ç a y , k a h v e 21 — Servis avlusu

22 — M ü s t a h d e m y e m e k 23 — Servis k o n t r o l 24 — M ü s t a h d e m yatak

«B» Moteli gazinosu D e n i z cephesinden g ö r ü n ü ş

hircilik projesi P r o f . Sedad Eldem t a r a f ı n - lerle görevli bir m i m a r î b ü r o d a Sedad E ! d : m Projeler 1956 senesinde ikmal edildik- dan h a z ı r l a n m ı ş ve ayrı ayrı binaların p r o j : - ve O r h a n Çakmakcıoğ'.u t a r a f ı n d a n m ü ş t e r i - leri halde, tatbikat a n c a k birkaç binaya in- leri bu esas dahilinde. Bankaca bu nevi is- ken h a z ı r l a n m ı ş t ı r . hisar etmiş, diğerleri ele a l ı n a m a m ı ş t ı r .

B. M O T E L İ Y A T A K B L O K U :

1 — Giriş, g a r d r o p 2 — O d a

3 — T e r a s

4 — Duş, W.C., lavabo

BU ı

D ı s d a n bir g ö r ü n ü ş B. Moteli

Bir yatak bloku

B. M O T E L İ V A Z I Y E T P L A N I :

M — Motel yatak o d a l a r ı blokları R —• İdare, gazino, m u t f a k bloku P — Parking

A Moteli gazinosunun denizden r ^ r ü n ü s ü A . M D T E L Î - İ D A R E V E G A Z İ N O B İ N A S I P L Â N I .

1 — K a b u l ve gazino girişi 2 — Resepsiyon

3 — M u h a s e b e 4 — K a p a l ı teraslar 5 — Bar A m e r i k a n 6 — Kapalı salon 7 — Avlu, pist, havuz S — Açık teras 9 — Soğuk oda 10 — İhzarat 11 — Bulaşık 12 — E t ihzarı 13 — Ç ö p 14 — K a s a

Sıcak m u t f a k Pasta

Soğuk m u t f a k İS — Ç a m a ş ı r l ı k 19 — D e p o

?") — Servis avlusu Servis girişi M ü s t a h d e m yatak 23 — 24 — W . C. u m u m î 25 — M ü s t a h d e m , g a r d r o p 26 — Temizlik od.

27 — Kiler 23 — Soğuk d e p o

29 — M ü s t a h d e m W.C., D u ş 15

16 17

21 9")

A Moteli gazinosu A v l u d a n bakış Burada y a p ı l a n l a r bizdeki turizm işle-

rinin ne k a d a r anlayışsız bir zihniyetle ele alındıklarını gösterir. T a t b i k a t t a m a m i y l e rastgele ve k e y f î o l m u ş t u r . K ü ç ü k bir otelin inşaatına b a ş l a n m ı ş olduğu halde, s o n r a d a n inşaat terkedilmiştir. Böylece bir işe sarfedi- len yüzbinlerce lira heba o l m u ş t u r .

Şimdi b ü t ü n bu tesisler Belediyeye dev- redilmiş b u l u n m a k t a d ı r . Belediye bu sefer kendine göre bir t a k ı m değişiklikler yap- m a k t a bu suretle mevcut i m a r plânını ken- disi b o z m a k t a d ı r .

Bu şartlarla işlerin nasıl verimli ve müs- pet bir şekilde neticelenebileceklerini neş- rettiğimiz 2 motel, ilk t a s a v v u r l a r ı n d a n ta- mamiyle f a r k l ı bir şekilde işletilmekte ve dolayısiyle kalitelerini kaybetmektedirler.

Zaten, n â t a m a m kalmış olan bu bina- lar, t a m a m i y l e veçhelerini değiştirmektedir- ler. K a m p l a r ı n d u r u m u da aynıdır. P l â j l a r ı n kabin binaları da n â t a m a m vaziyette kalmış, m u a z z a m işler m i m a r l a r ı n rızası h i l â f ı n a ya- pılmıştır.

Bu keyfî ve şahıslara bağlı t u t u m çok p a h a l ı y a m a l o l m u ş t u r . Bu işlere paralel ola- rak Y u n a n i s t a n ' d a da ele alınmış p r o j e l e r bugün işler ve irad getirir vaziyettedir.

Fazla büyük t u t u l m u ş olan Kilyos oteli de yarıda kalmıştır. Burada da işletmeciler, m i m a r l a r ı n yatak sayısının ilk olarak üçte bir nispetinde tutulması yolundaki tavsiyele- rini dinlememişlerdir.

P r o g r a m l a r ı n belli o l m a m a s ı , iktisadî gerçekler yerine â m i r veya şahsın keyfine uymağı d a h a m ü h i m a d d e d e n bir zihniyet ele aldığı her işi b a ş a r ı y a götüremez. F l o r - ya ve Kilyos m e v z u l a r ı bu gerçeği bir d a h a açığa v u r m a k t a d ı r .

Böyle bir hava içinde m i m a r î eser vü- cuda getirmenin güçlüğü m e y d a n d a d ı r . Ye- ni İdareciler ve Belediyeden T u r i z m teşeb- büsleri h a k k ı n d a d a h a realist ve m a k u l b:r t u t u m ümit ederiz.

A Moteli gazinosu Bar

İstanbul cihetinden gelirken ilk tesis kampingdir. A m f i t e a t r d u r u m u n d a bir arazi- de, tabiî inkişafa u y u l a r a k tertiplenmiş olan K a m p , merkezi teşkil eden p l â j ve gazinoya d o ğ r u a ç ı l m a k t a d ı r .

K A M P İ N G

İ n ş a a t yığma briket, örtüsü v a k u m sis- teminde d ö k ü l m ü ş , 4 cm kalınlığında pre- f a b r i k e t o n o z l a r d ı r . Bu t o n o z l a r o d a l a r ı n ön ve a r k a t a r a f l a r ı n d a b u l u n a n yuvarlak kirişlere o t u r u r . Bu sistem sayesinde kalıp-

tan b ü y ü k tasarruf o i u n m u ş ve inşaat süresi çok kısalmıştır.

Önce selüller üç t a r a f l a r ı kagir, bir ta- r a f l a r ı çadır bezi ile k a p l a n m ı ş , k a m p ha- yatına göre gece geçirme o d a l a r ı olarak dü-

«A» Moteli oda Blokları p l â n ı

K A M P G A Z İ N O S U : 1 — Açık girişler

2 — Üstü kapalı yuvarlak teras 3 -— Açık pist

4 — Orkestra

5 — Self servis bankosu 6 -— Yemek tevzi yeri 7 — Bulaşık

8 — Ocak 9 — Hazırlık 10 — Kiler

11 — S r ğ u k m u t f a k 12 — D e p o 13 — Erkek W.C.

14 — K a d ı n W.C.

K A M P İ N G 1 Vaziyet plânı.

A — Uçak iniş istikamet diıeği B — Müstakbel tren istasyonu C — Ç c c u k bahçesi

D — Esas giriş E — Plaj

G — Kapalı salon M — K a m r i n 3 e d a l a r ı

S — U m u m î servisler (Berber, b a n y o , ça-

ıeı u u

1 13

W — Plâj, servisi (Duş, W.C.) P — P a r k i n g

maşırlık, m ü s t a h d e m yatak od.) R — G a z i n e , m u t f a k

«Kamping» in vaziyet plânı

şünülmüş, sıhhî tesisler, tuvaletler u f a k merkezler halinde bu e d a g r u p l a r ı n ı n arka- l a r ı n a t o p l a n m ı ş l a r d ı . S o n r a d a n idarenin isteği ile b u selüllere d o ğ r a m a takılmış, içe- rilerine duş, lavabo, klozeti havi temizlik bloku ve ofis ilâve edilmiştir.

Y e r l e r k a r o seramik, d u v a r l a r tabiî bı- r a k ı l m ı ş briket, t a v a n , beton kabuğun sıva- sız b a d a n a l ı alt y ü z ü d ü r .

Selüllerin önlerinde beton perdelerle ayrılmış u f a k teraslar, o n u n da ö n ' j n d e irti- batı sağlayan beton yaya k a l d ı r ı m ı vardır.

Beton bölmelerin arasına gerilen m ü t e h a r - rik güneşlik perdeleriyle, o d a l a r ı n m a h r e - miyeti a r t m a k t a , cepheleri güneşten m u h a - faza edilmektedir.

Diğer idarî ve sosyal tesisler, aynı in- şaî ve m i m a r î karakterdeki k a m p girişi binasında t o p l a n m ı ş l a r d ı r .

L o k a n t a ve gazino aynı tip k a b u k l a r l a ö r t ü l m ü ş p r e f a b r i k e k o l e n ve kirişlere isti- nat eden p a p a t y a şeklinde bir b i n a d ı r .

K a m p plâjı y a r ı m daire şeklinde h a f r e - dilmiş olup sunî p l â j o l a r a k tanzim edilmiş- tir. İleride p l â j tesisleri ile kapalı toplantı mahalli, çocuk bahçesi gibi m ü t e m m i m bi- n a l a r ile yine k a m p ı n o r t a kısmında takri- ben 50 oda k a d a r bir kısım ilâve edile- cektir.

M O T E L L E R

Tesisler F l o r y a istasyonundan D o ğ u y a giderken sahilin yüksek k ı s m ı n d a d ı r .

Bu motellerin yatak binaları yığma bri- ket, l o k a n t a ve gazino binaları ise kısmen p r e f a b r i k e b e t o n a r m e karkastır.

Y a t a k o d a l a r ı n d a döşemeler k a r o m o z a - yik, d u v a r l a r plastik b a d a n a , t a v a n cilâlı ah- ş a p t ı r .

Ö r t ü y ü m e y d a n a getiren beton plâk va-

kum sis:em patentli kalıplarla yapılmış pre- f a b r i k e dallerdir. Bu daller, briket duvarla- rın üzerine atılmış aynı sistemle yapılm:ş p r e f a b r i k e tâli kirişlere o t u r m a k t a d ı r . Ah- şap tavan ile beton çatı plâğı a r a s ı n d a bıra- kılan hava aralığı cephe d o ğ r a m a s ı n d a c a g ö z ü k m e k t e ve hava vantilasyonunu temin etmektedir.

Çatı meyili bizatihi konstrüktif olarak temin edilmiştir, tecrit 4 kat katranlı k a n a - viçe, k a y n a t ı l m ı ş çakıl ve m u h a f a z a çak;lı ite yapılmıştır.

Pencerelerin bir kısmındaki sabit pan- curlar o d a y a ışık s o k m a d a n h a v a l a n d ı r m a imkânı vermektedir. Deniz cephesi kapıları çift kat o l u p biri cam diğeri p a n c u r d u r .

Su ünitesi duş, w. c. ve lavabo ihtiva etmektedir, d u v a r l a r cam mozayik ve ay- n a d ı r .

H e r e d a n ı n ö n ü n d e b u l u n a n , bir tipte örtülü diğerinde açık o t u r m a kısımları, gü- neşe karşı u f k î , yağlı boya ahşap ızgara- larla m u h a f a z a edilmişlerdir. Bu u f k î gü- neşlikler m u a y y e n ebatta ahşap ızgara pa- noların, kendini taşıyan profil d e m i r d e n bir çerçevenin içine yatırılmasiyle elde edil- miştir.

O d a l a r d a m e r k e z î teshin vardır.

Bu yatak ünitelerinin idare, receptior., r e o m servis, l o k a n t a , müşteri çamaşırı kı- s'mla-rı, gazino binasında t o p l a n m ı ş t ı r . Bu b n a t e r ı n servis kısımları, b'jtlin sahil te- sislerini besleyen bir a n a servis binası ve personel merkezinin b e r a b e r inşa edileceği düşüncesiyle tertiplenmiştir. İnşaat e l e m a n - l a r (kirişler, kolonlar, örtü plâkları) v a k u m sistemiyle sııvu çektirilip çabuk priz ettiril- miş p r e f a b r i k e p a r ç a l a r d ı r .

D ö ş e m e l e r u m u m i m a h a l l e r d e , beyaz m e r m e r b o r d ü r l ü siyah m e r m e r , servisler-

de k a r e s e r a m i k t i r . D u v a r l a r u m u m i m a h a l - lerde K ü t a h y a çinisi, w. c. lerde cam mo- zayik, servislerde beyaz f a y a n s t ı r .

T a v a n kısmen tabiî b ı r a k ı l m ı ş sıvasız b e t o n a r m e p r e f a b r i k e plâk, kısmen kiriş alt yüzleri hizasında ahşap, dolu veya k a f e s pa- nolardır.

Ç a t ı d a hafif beton ile meyil ve hara- ret izolasyonu elde edilmiş, üzeri katranlı kaııaviçe ve çakıl ile tecrit edilmiştir.

Büyük gazinonun bir iç avlu bahçesi vardır. Orkestra ve dans pisti b u l u n a n bu avlunun ortası, o t u r m a m a h a l l e r i n d e n bir çiçeklik hendeği ve Kıbrıs taşı b a n d l a r ı ile ayrılmıştır. Masif beyaz m e r m e r k ö p r ü l e r bu çiçekliği katetmektedir. A v l u n u n bir ke- n a r ı n d a tekne biçiminde mozaik k a p l a n - mış, kademeli bir h a v u z vardır. F a z l a su k a d e m e d e n k a d e m e y e a k a r a k avlunun kena- r ı n d a bir ark m e y d a n a getirmektedir. O t u r - m a mahallinin deniz cephesinde, kolon ara- l a r ı n d a e d a l a r d a olduğu gibi güneşlikler vardır. A v l u d a bırakılmış olan beton k o n - solların arasına renkli tenteler gerilerek da- ha canlı bir h a v a verilmesi ve gölge temin edilmesi d ü ş ü n ü l m ü ş t ü r .

K ü ç ü k gazino yemek mahalli sedinin altında bir gömülü havuz, e t r a f ı n d a da bir çakıl ve kaya bahçesi vardır.

Tesislere d e m i r y o l u n a paralel bir d a - hilî asfalt yol ile gelinmekte, a r a b a l a r lo- k a n t a binalarının ö n ü n d e k i merkezî p a r k - lara b ı r a k ı l m a k t a d ı r . Buradan o d a l a r a derzli d ö k m e beton k a l d ı r ı m l a r gitmektedir. Ay- rıca e d a l a r ı n ö n ü n d : n beton b ' o k l a r d a n ya- nılmış yaya volları a v r ı l m a k t a d ı r . H e r bir- leşmede genişleyerek l o k a n t a y a doğru giden b'.ı y c l l a r d a n birer kol ayrılıp sahile hususi p l a j l a r a inmektedir.

K İ L Y O S Y E N Î O T E L İ 104 ODALI:

A — 1 — K a b u l holü 15 — Bar

2 Kapıcı, b a g a j b e k l e m e 16 — Yemek salonu

3 — M ü d ü r çalışma 17 — Artist odası

4 M ü d ü r yatak odası İS — Y e m e k avlusu

5 — Reception, vezne, d a n ı ş m a

19 — Y e m e k terası 6 — Muhasebe, santral, neşriyat

20 — O t u r m a terası 7 — M ü s t a h d e m yatak

21 — F u a y e 8 — M ü s t a h d e m w. c., duş,, l a v a b o

22

— F u a y e 9 — M a l z e m e kabul m e m u r u 22 — O k u m a odası 10 — M a l z e m e ve servis girişi 23 — Y a z ı odası

11 — M u t f a k 24 — Hususi oda

12 — Satış d ü k k â n l a r ı , u m u m i t e l e f o n l a r 25 — Hususi o t u r m a , kahvalt

13 — Otel holü 26 — Bar terası

14 — Geçit 27 — Servis avlusu

28 — O t o p a r k

B — C — 1 — 8 Y a t a k odaları 1 0 — 1 5 Y a t a k o d a l a r ı

9 — 16 A p a r t m a n dairesi 17 — U m u m i w. c.

18 — U m u m i b a n y o 19 — T e m i z eşya 20 — Ofis 21 — Geçit

D — 1 — 9 , 1 2 — 1 6 N o r m a l yatak cda'.arı 1 0 — 1 1 , 1 7 — 1 8 A p a r t m a n

22 — Ç o c u k oyun odası 23 — Ç o c u k bahçesi.

A d : . i a k u r u l a n yeni m a h a l l e .

YENİ DOĞAN BİR SAYFİYE YERİ: «SEDEF ADASI»

Şehircilik ve M i m a r l ı k : Y. M i m a r K a d r i E R O G A N

Sedef A.dası BüyLikada'nm m a d e n sahi- linden t a k r i b e n 1100 m e t r e c e n u b u n d a 340.000 m - lik bir adadır. Ada, Bizanslılar devrinde m a n a s t ı r l a r ı ile şöhret b u l m u ş bir yer olup, nitekim bu devrin d u v a r ve sarnıç kalıntıları el'an m e v c u t t u r . T a k r i b e n 100-150 sene önce adayı z a m a n ı n d a m a d paşaların- dan r e t h i A h m e d Paşa satın alarak, bir zi- raat sahası olarak kullanmış ve 5.000-10.000 zeytin ağacı ve bir kısım yemişlikler tesis etmiş, m a m u r bir hale s o k m u ş t u r . Aynı za- m a n d a a d a d a mevcut 3 veli mahalli devrin büyük mikyasta balık tutulan s a h a l a r ı n d a n birini teşkil e d i v e r d u . S c n r a da, balık avla-

ma ıısullerind^ki venilik ve değişiklikler voli yerlerinin terkedilmesine s e b e ı o l m u ş t u r . 1914 U m u m î H a r b i n d e adanın m u h a f a z a s ı z kalması çok kısa z a m a n d a diğer ada sakin- leri t a r a f ı n d a n ağaçların kesilip c d u n olarak kullanılmasını ve h a t t â tesis edilen 2 adet kireç ocağı da, ağaç ve köklerinin sökülme- sine m ü n c e r olmuş, b u suretle ada t a m m â -

r.asiyle çıplak ve k u r u bir d u r u m a girmiştir.

1956 senesinde Fethi A h m e d Paşa vâ- rislerinden ve a d a sahiplerinden Şehsuvar M e n e m e n c i o ğ l u ve hemşiresi Rey'an Şehsıı- varoğlu plânlı bir çalışma ile (Prens ada- ları) g r u b u n a 5 inci m e s k û n adayı kazan-

dırmışlardır.

Evvelâ, a ğ a ç l a m a m e v z u u n a b a ş l a m a k ü~ere ada i m a r plânları m o d e r n şehircilik anlayışı ile hazırlatılarak Şehir Meclisi ve Bayındırlık Bakanlığının 6 / 7 / 1 9 5 6 tarih ve 21498 sayılı tasdikli imar plânı yaptırılmış-

Ssdef adası a ğ a ç l a n d ı k d a n sonra.

A d a n ı n B ü y ü k a d a y a b a k a n cephesi ve iskelesi

tır. Bu p l â n l a r ı n h a z ı r l a n m a s ı n d a adanın turistik güzellikleri gözönüne a l ı n a r a k yapıl- mıştır. N i t e k i m 340.000 m2 lik ada saha- sının 90.000 m2 si inşaat sahasına, 250.000 m2 si u m u m î p a r k , yeşil saha, yol, spor tesisi gibi sosyal m e v z u l a r a hasredilmiştir.

H a l e n a d a n ı n yarısına ait i m a r hare- ketleri geliştirilmiş, O r m a n Fakültesi p r o f e - sörlerinden F i k r e t Saatçioğlu'nun direktifle- riyle 25.000 muhtelif cins yapraklı ve ibreli ağaç dikilmiş ve b u n l a r yerinde yapılan ihti- m a m ve b a k ı m dolayısiyle % 5 zayiatla tu-

t a r a k b u g ü n 3 - 4 m e t r e yükseklikte bir or- m a n halini almıştır.

G e n e m a l sahiplerince a d a y a yüksek te- vettürlü denizaltı kablosu ile şehir cereyanı getirtilmiş ve bu cereyan da gene yeraltı k a b l o şebekesiyle evlere ve sokak tenviratına

G a z i n o

b a ğ l a n m ı ş t ı r . Su ihtiyacı diğer a d a l a r gru- b u n d a olduğu gibi, a d a ihtiyacının 4 - 5 misli h a c m ı n d a inşa edilen 11.000 m: i su deposu ile halledilmiştir.

A d a n ı n en m ü r t e f i yeri deniz seviyesin- den 60 m yüksek o l d u ğ u n d a n su deposu g ö m m e o l a r a k b u r a y a inşa edilmiştir. Su, t a n k e r l e r d e n b u r a y a p o m p a j ile b a s ı l m a k t a ,

b u r a d a n evlere tabiî tazyik ile d a ğ ı l m a k t a d ı r . H e r ne k a d a r k u y u m e v z u u birkaç y e r d e etüd edilmişse de su verimi gündelik 4 - 5 t o n u geçmediğinden esas a n a sulama mev-

S e d e f d e n iki g ö r ü n ü ş

Y a p ı l a n evlerden biri

z u u n d a rol a l a m a m ı ş t ı r . Bu suretle ikmal edilen ilk â m m e hizmetlerini m ü t e a k i p 6 4 evin inşaatına muhtelif p a r s e l a s y o n d a arsa sahipleri a r a l a r ı n d a k u r d u k l a r ı inşaat koope- ratifiyle b a ş l a m ı ş l a r ve h a l e n 42 evin in-

şaatı t a m a m e n bitirilmiş, geri k a l a n l a r d>.

p e y d e r p e y y a p ı l m a k t a d ı r . Evlerin p l â n l a n Y. M i m a r K a d r i E r o g a n t a r a f ı n d a n hazır- lanmış, p r o j e l e r d e yazlık sayfiye evlerinde arzu edilen geniş b a l k o n ve teraslara yer ve-

rilmiş, 4 o d a , 2 tuvalet, 1 m u t f a k ve bir b ü - yük salondan ibaret 6 tip ev yapılmıştır.

Evlerin u m u m i y e t l e inşaat sahası 1,5 kat o l m a k üzere 200 - 300 m2 dir. Bahçeleri 600 m - dir. B u r a d a evlere verilen b a h ç e sa-

£ .TİPİ EY PllHl

A d a d a y a p ı l a n evlerden iki tip plânı

r TİPİ EV PJ-AUI

haları, u m u m î p a r k l a r lehine ufaltılmış ve takriben 600 m - o l a r a k b ı r a k ı l m ı ş t ı r .

Ayrıca k u r u l a n bu sitenin güzelliğinin ilerde b o z u l m a m a s ı düşüncesiyle arsa satış- ları, tesis edilen bir tapu irtifak h a k k ı ile b a z ı h u s u s l a r d a sınırlandırılmışlardır. Meselâ h e r ev sahibi kendi aleyhine diğer b ü t ü n parseller lehine

a) D u v a r y a p m a m a y ı b) T e k kat bina y a p m a y ı

c) M ü ş t e m i l â t binası, k ü m e s vesair ilâve ve ek bina y a p m a y a c a ğ ı n ı t a a h h ü t etmiştir.

Bu suretle k u r u l a n ev g r u p l a r ı n d a n en gay- rimüsait ve a r k a y a düşen evlerin dahi m a n - z a r a y a hâkimiyeti temin edilmiştir.

A y r ı c a 4 d ü k k â n l ı k çarşısı, p l â j tesisle- riyle yazlık bir gazino yapılmıştır. Eğlence yerlerinin inşasına peyderpey b a ş l a n m ı ş b u - l u n u l m a k t a d ı r . Y a p ı l a n imar plânı gereğince bir balıkçı restoranı bir de a d a n ı n en m ü r - tefi yerinde b ü t ü n tesisleri ve şarap kavla- riyle bir restoran inşa edilecektir.

H a l e n m ü n a k a l e B ü y ü k a d a ile Sedef Adası a r a s ı n d a yaz ayları işletilen Denizci- lik Bankasının m u n t a z a m seferleriyle yapıl- m a k t a , kış a y l a r ı n d a şimdilik K o o p e r a t i f i n kendi m a l ı olan 60 kişilik bir deniz vasıta- siyle m u n t a z a m seferleri y a p ı l m a k t a d ı r .

T a m a m i y l e h u z u r ve sükûn içinde balık t u t m a k ve yaz a y l a r ı n d a denizden istifade e t m e k isteyenlerin toplandığı «Sedef Adası»

m o d e r n şehircilik anlayışına göre inkişaf et- m e k t e ve b u suretle güzel İ s t a n b u l u m u z ye- ni ve zevkli bir köşe k a z a n m a k t a d ı r .

Bu güzel teşebbüsü, büyük m a d d î f e d a - kârlıklarla b a ş a r a n Y . M ü h e n d i s Şehsuvar M e n e m e n c i o ğ l u ' n u tebrik ederiz.

A d a d a yapılan evlerden muhtelif tip plânları

C "TİPİ rv eu-2.NI -a T'ıoi ır^

G A Z İ A N T E P Ç I N A R L I P A R K L O K A L İ

P r o j e ve Kontrol : Y ü k . M ü h . - M i m a r Sadettin T. C E M A L İ G İ L

G a z i a n t e p ' d e Şehitler Âbidesi batısın- da 400 bin lira sarfiyle bir P a r k - L o k a l inşa edilmiştir.

G a z i a n t e p ' i n k u r t u l u ş mücadelesinin 6000 şehidinin anıt-kabri ö n ü n d e 1 2 x 2 6 m e t r e e b a d h ve devri-daimli, bol fıskiyeli platosu ayrılmıştır. Esas p l a t o 0 , 4 0 x 0 , 4 0 e b a d ı n d a m a h a l l î b e y a z taşla k a p l a n m ı ş t ı r . Buraya 3 b a s a m a k l a inilmektedir. Böylece âbidenin tesiri a r t t ı r ı l m a k istenmiştir.

2 5 x 5 6 m e t r e e b a d ı n ı haiz saha da, iki kademeli olarak çok hafif m a l z e m e ile inşa o l u n a n bir pergola ile çevrelenmiştir. Bu saha dahilinde ağır inşaattan bilhassa kaçı- nılmıştır. Pergoladan ve terastan 2 0 x 4 0 m e t r e ebadlı ve devri-daimli, bol fıskiyeli bir havuzu b u l u n a n sahaya inilmektedir.

Âbideden 75 m e t r e batıda G a z i n o - Lokal tesis edilmiştir. 2 5 , 5 0 x 11,35 ebadın- daki G a z i n o 3 katlı olup, bir katı teras ko- t u n d a n aşağı alınmıştır. Esasen b u sahada, tabiî zemin K u z e y d e k i Ç ı n a r l ı Parktan + 7.00 metrelik bir kotu haizdir.

A t a t ü r k Bulvarının çok kesif h a r e k e t i n - den G a z i n o bir yeşil saha ile ayrılmış ve b a t ı d a bir u m u m î dinlenme köşesi teşkil o l u n m u ş t u r . G a z i n o - L o k a l 600 kişiliktir.

U m u m î dinlenme yerinde 50 kişi r a h a t b a n k l a r d a istirahat edebilmektedir.

YURDUN ÜÇ KÖŞESİNDEN ÜÇ EV TİPİ

Çizen : R U Ş E N D O R A c R Z U R U M

M İ M A R S I Z M İ M A R Î ; Ruşen D c r a ' n ı n , y u r d u n üç köşesinden çizdiği bu üç ev tipi, m a h a l l î karakteri, sade- lik ve samimiyeti ne k a d a r kuvvetle ifade e t m e k t e d i r !

Birer halk yapısı olan bu evlerde ileri teknik n o k s a n ı n a mukabil, iklim ve m a l z e m e ş a r t l a r ı n a uyan sağduyunun hâkimiyetini g ö r ü y o r u z .

A n a d o l u , bize m a h a l l î m i m a r î d e pek çok şey öğreten binlerce misal ile d o l u d u r .

A N A M U R T R İ L Y A

KAYBETTİĞİMİZ KIYMETLER :

Ord. Prof. Dr. h. c. M İ M A R E M İ N O N A T

1 9 0 8 — 1 9 6 1

P r o f . E m i n O n a t kısa bir hastalığı m ü - teakip, 17 T e m m u z 1961 de a r a m ı z d a n ebe- diyen ayrıldı.

Meslek h a y a t ı n d a başarı ile geçirdiği ve t a m olgunluk ç a ğ ı n a vardığı ve d a h a ken- disinden bir çok hizmetler beklendiği sıra- da, ö l ü m ü , m i m a r l a r c a m i a s ı n d a b ü y ü k üzüntü y a r a t m ı ş t ı r .

Emin O n a t , heyecanlı bir k a r a k t e r e sa- hipti. M i m a r l ı ğ a karşı duyduğu sevgi bir aşk derecesinde derin ve sonsuzdu. D a h a İsviç- r e ' d e m i m a r l ı k tahsili yaptığı z a m a n l a r d a bile, memleketimizin sanat ve m i m a r l ı k ge- lişmeleriyle ilgilenir ve heyecan d u y a r d ı .

1908 de İstanbul'da doğdu. V e f a Sulta- nisinde o k u d u . 1926 da Yüksek M ü h e n d i s M e k t e b i n e girdi. İlk s ı n ı f l a r d a n itibaren, güzel s a n a t l a r a , m i m a r l ı ğ a ait dersler ile faz- la ilgileniyordu. 1928 de, öğretim üyesi ye- tiştirilmek üzere İsviçre'ye m i m a r l ı k tahsi- line gönderildi. 1934 de Zürich Y ü k s e k T e k - nik O k u l u n u bitirerek y u r d a d ö n d ü ve Y . M ü h e n d i s O k u l u n d a P r o f . D e b b e ' y e doçent oldu.

E m i n O n a t ' ı n Y. M ü h e n d i s O k u l u n d a k i ilk hocalık yılları çok mücadeleli geçmiştir.

İsviçre'de aldığı m i m a r l ı k f o r m a s y o n u n d a n s o n r a Y. M ü h e n d i s O k u l u n d a k i öğretim şekli onu tatmin e t m i y o r d u . Mesleğe bir ideal ile bağlı olan E m i n O n a t , O k u l u n eski zihni- y-tli profesörleri ile yaptığı mücadeleyi ka- r a n d ı . 1943 de p r o f e s ö r oldu. Y . M ü h e n d i s O k u l u n u n Teknik Üniversiteye inkılâbı sıra- sında M i m a r l ı k Fakültesini k u r d u ve Ordi- n a r y ü s P r o f e s ö r l ü ğ e getirilerek haklı olarak F a k ü l t e n i n ilk D e k a n ı seçildi. M i m a r l ı k F " - k'i'tesi b u g ü n k ü gelişmesini herkesten fazla E m i n O n a t ' a b o r ç l u d u r . Mesleğine ve yetiş- tiği ocağa b ü y ü k bir aşk ve ideal ile bağlı olan E m i n O n a t ' ı n bu hizmetini pelecek k u ş a k l a r bile u n u t m ı y a c a k l a r d ı r . 1951-1953 devresinde Üniversite R e k t ö r ü oldu. 1954 de İstanbul'dan Milletvekili seçildi. 1957 de tekrar Üniversiteye d ö n d ü . Politikadan uzak- l r . r n a k t a n d u y d u ğ u m e m n u n l u ğ u , şöyle ifa- de etmişti : — Ç o k ş ü k ü r yine ocağa ve mes- leğe d ö n d ü m , p a s l a n m a ğ a b a ş l a m ı ş t ı m . . . Bu, E m i n O n a t ' ı n mesleğine olan bağlılığını gösterir.

Emin O n a t ' ı n beynelmilel m i m a r l ı k alemindeki münasebetleri m e y a n ı n d a 1946 vılında İngiliz M i m a r l a r ı Kıraliyet Ensti-

tüsü f a h r î üyeliği, 1957 da H a n n o v e r T e c h - niche H o c h s c h u l e ' n i n 125 inci y ı l d ö n ü m ü münasebetiyle seçilen 6 y a b a n c ı ilim ve sanat a d a m ı a r a s ı n d a F a h r î D o k t o r l u k payesi ve- rilmesi, zikre değer.

E m i n O n a t ö ğ r e t i m s a h a s ı n d a k i başarı- ları y a n ı n d a , m e m l e k e t e bir çok değerli eser- ler de vermiştir. E n başarılı eseri, P r o f . Or- han A r d a ile b e r a b e r c e yaptığı A n ı t - K a b i r - dir. Beynelmilel bir m ü s a b a k a d a birincilik kazanan projesi, bir çok tadillere r a ğ m e n , k o n u n u n a z a m e t i n e lâyık bir eser o l a r a k d a i m a kalacaktır. Diğer eserleri a r a s ı n d a , T ü r k i y e Sınaî K a l k ı n m a Bankası, P r o f . S. H . E l d e m ile b e r a b e r yaptıkları F e n F a k ü l t e s i binaları, bir çok güzel ve muvazeneli eser- leri a r a s ı n d a sayılabilir.

Bize kalırsa, O n a t ' ı n bıraktığı en b ü y ü k eser. İ. T . Ü . M i m a r l ı k Fakültesi ve bu F a - kültenin yetiştirdiği genç m i m a r kuşağıdır.

Memleketimizdeki genç m i m a r l a r ı n yetişme- sinde E m i n O n a t ' ı n emeği çok b ü y ü k t ü r .

Bu m ü s t e s n a ve kabiliyetli meslekdaşı- m ı z m k a y b ı n d a n dolayı d u y d u ğ u m u z acı ve ü z ü n t ü y ü belirtirken, talebe ve y a k ı n l a r ı n a t a z i y e l e r i m i z i sunarız.

B U D İ N ' D E K İ T Ü R K I L I C A L A R I

Y a z a n : A r p a d Radowszky Y. M ü h e n d i s

T ü r k l e r i n Bııdin'de devam eden 150 yıllık hâkimiyetleri sırasında yapılmış mi- m a r î eserlerden, bugün yalnız ılıcalar kal- mıştır. Bu ılıca binaları halen iyi m u h a f a z a edilmiş bir d u r u m d a b u l u n m a k t a d ı r l a r .

1 5 6 6 - 1578 e k a d a r Budin paşası olan Sokcllu M e h m e t Paşaya, yaptırdığı ve bırak- tığı eserlerden dolayı Bildin halkı, müteşek- kirdirler.

Bugün R U D A S h a m a m ı diye anı- lan yeşil direkli ılıca, H o r o z K a p ı ılıcası, bugün SZT. I M R E h a m a m ı , eski ismi Veli beğ olan G S A Z S A R F Ü R D O h a m a - mı, D a b a ğ h a n e ve B a r u t h a n e h a m a m l a r ı bu devirde inşa edilmişlerdir.

Resim : 1

D u n a ırmağı k e n a r ı n d a Gellert dağının eteğinde (Yeşil Direkli ılıcası). B u g ü n k ü

adiyle R U D A S h a m a m ı

Resim : 2

(Yeşil Direkli) ılıcanın iç g ö r ü n ü ş ü

Birçok yabancı seyyahlar, bu a r a d a Al- m a n W r a t i s l a w (1591), İngiliz Brion (1673), Evliya Çelebi ( 1 6 6 0 - 69) da b u ılıcaların temizliğinden, sularının f a y d a ve şifasından, tafsilâtlı bir şekilde bahsetmişlerdir.

Y E Ş İ L D İ R E K L İ I L I C A : B u g ü n k ü ismi R U D A Ş F Ü R D Ö , Gellert dağı eteğin- de D u n a ırmağı k e n a r ı n d a d ı r . K a r e şeklin- deki binanın sıvasız d u v a r l a r ı üzerindeki kubbesi, ılıcanın eskiliğini göstermektedir.

İsmini yeşil bir s ü t u n d a n alan bu ılıca, Bu- din'in en güzel T ü r k h a m a m ı d ı r . Eski h a r i t a ve vesikalardan bu h a m a m a , Yeşil Direkli isminin verildiği a n l a ş ı l m a k t a d ı r .

Evliya Çelebi'nin S e y a h a t n a m e s i n d e , bu ılıcadan şu şekilde b a h s e d i l m e k t e d i r : «Yeşil direkli ılıcası D e b a ğ mahallesinde ve D u n a ırmağı k e n a r ı n d a d ı r . Kubbesi sekiz k e m e r üzerine o t u r t u l m u ş t u r . K u b b e n i n altındaki h a v u z a beş b a s a m a k l a inilmektedir. Bu su- retle herkes b o y u n a g e r e h a v u z içindeki suya girmektedir. O r t a d a k i b ü y ü k h a v u z sekiz köşeli o l u p k e n a r l a r d a birer k ü ç ü k h a v u z da- ha v a r d ı r . Büyük h a v u z u n k e n a r l a r ı n d a 6 0 cm 2) kalın direkler, 10 m e t r e k u t r u n d a k i kubbeyi t a ş ı m a k t a d ı r l a r . Işık k u b b e d e k i yıl- dız şeklinde p e n c e r e l e r d e n girmektedir. Bina-

n:ıı dört köşesinde kemerlerin altlarında sta- laktitler, iç süsleri teşkil etmektedir. Ilıcanın y a p ı l m a s ı n a 1556 da başlanmış, 1570 de Sokcllu binayı bitirmiştir. S o n r a d a n b i n a d a birçok değişiklikler yapılmış ise de, b u ılıca M a c a r i s t a n ' d a k i T ü r k eserlerinin en g ü z e l k - rinden biridir.

T A B A K H A N E I L I C A S I : D e b a ğ m a - hallesindeki deri tımarcıları ve fakirlerin be- d a v a y ı k a n m a l a r ı için inşa edilmiştir. Bu- günkü ismi İ M R E F Ü R D Ö ' d t ı r . Geliert dağ;

eteğinde ve eski D e b a ğ mahallesindedir.

Ilıcaya sonraları birçok ilâveler yapılmıştır.

Bugün yalnız T ü r k havuzu k u l l a n ı l m a k t a - dır. 1.50 m e t r e kalınlığındaki d u v a r l a r üze- rine 10 metre k u t r u n d a bir kubbesi vardır.

Bu ılıca için Evliya Çelebi şöyle y a z m a k t a - d ' r : «Kurşunla ö r t ü l m ü ş güze! bir kubbesi v a r d ı r , suyu k ü k ü r t k o k m a k t a d ı r . Bu ılıca- nın s u y u n d a n k u y u m c u l a r çok f a y d a l a n m a k - tadır. bu su ile altın ve gümüşleri p a r l a t m a k - tadırlar.» Evliya bu sözlerine şunu da ilâve e t m e k t e d i r : « P a r m a ğ ı m d a k i Seyyah-ı-âlem Evliya yazılı g ü m ü ş yüzükle b a n y o y a gir- dim. Ç ı k t ı ğ ı m d a yüzüğün saf altın rengini aldığını g ö r d ü m » diyor ve suyun lezzetini ek- şili buğday ç o r b a s ı n a b e n z e t m e k t e d i r . Resim : 3

(Yeşil Direkli) ılıcanın iç süslerinden stalaktitler

R e s i n i : 4

( T a b a k h a n e ılıcası) Bugünkü ismi İmre h a m a m ı . Bugün yalnız T ü r k l e r d e n kalan kısmı işletilmektedir.

Resim : 5

( H o r o z K a p ı ılıcası) Bu ılıca Budin Paşası iken Sokollu M u s t a f a Paşa t a r a f ı n d a n yaptı- rılmıştır. 1570. B u g ü n k ü adı ( K İ R A L İ - İm-

p a r a t o r h a m a m ı ) dır.

Resim : 7

(Velibeğ ılıcasının) plân ve kesiti

H o r o z K a p ı ılıcasında bir sfenks heykeli

Resim : 8

(Velibeğ ılıcasının) iki asır önceki projesi

Resim : 10

Vaktiyle Barut değirmeni ılıcası. Bugün T ü r k h a m a m ı

Resim : 9

(Velibeğ) ılıcasındaki m e r m e r kitabe. Ilıca- nın Sokollu M u s t a f a Paşa t a r a f ı n d a n inşa

ettirildiği yazılıdır.

Resim : 12

Velibeğ ılıcasının b u l u n d u ğ u yerde 8 asır önceki kalenin resmi.

Resim : 11

Velibeğ ılıcasının y a n ı n d a eski Barut değirmeni ve göl.

Dublin Üniversitesi Trinity K o l e j i n d e yeni yapılacak k ü t ü p h a n e binası için açılan milletlerarası p r o j e m ü s a b a k a s ı neticeleri 8 H a z i r a n 1961 de ilân o l u n m u ş ve 29 m e m - leketten gelen 218 p r o j e a r a s ı n d a n :

1. M ü k â f a t : M i m a r Paul G . K c r a l e k (İng.) 2. » : M i m a r A l f r e d Mansfeld (İsrail) 3. » : M i m a r G e n e J. Festa

M i m a r NVilliam H . G a r d n e r (U. S. A.)

Jüri ş a r t n a m e d e k i üç derece ile iktifa et- m e y i p iki g r u p t a 6 projeye m a n s i y o n m a h i - yetinde derece verilmesini uygun g ö r m ü ş ve:

M i m a r Michael Brawne (İngiltere) M i m a r H a r o l d J. Nicolais (U. S. A.) pro- jelerini (Highly C o m m e n d e d ) yüksek tak- dir ve,

M i m a r Barrie D e w h u r s t (İngiltere) M i m a r Sebastiao F. Sanchez, A n t o n i o C. R. das Neves, A l b e r t o C. Ribeiro (Por- tekiz)

1 inci

İ R L A N D A k o n k u r u

M i m a r H o w a r d M a s o n , P. Faller, M.

Quantrill (İngiltere)

M i m a r V a h i t E r h a n , O r h a n D e m i r a s l a n , U ğ u r G ü n d e ş , H ü s e y i n Baban (Türkiye) Projelerini ( C o m m e n d e d ) T a k d i r m ü k â f a t ı ile değerlendirmiştir.

Jüri üyeleri :

Rosse K o n t u (Dublin Üniversitesi De- kanı)

M i m a r F a n c o Albini M i m a r R a y m o n d M c G r a t h M i m a r H u g h Casson R. T . Esterquest

Jüri r a p o r u : 201 No.lu proje jüri âza- l a n n d a n asgari bir kişinin son s a f h a l a r a ka- d a r bağlılık gösterdiği sert ve ilk n a z a r d a o l d u k ç a haşin bir solüsyona gitmiştir. Belki l ü z u m u n d a n f a z l a uzatılmış o l m a k l a b e r a b e r

binaya kademeli y a k l a ş m a çok iyi bir şekilde halledilmiş ve kesitte takdir edilecek bir sa- deliğe vâsıl o l u n m u ş t u r .

6.30 m nivosunda olan u m u m î o k u m a s a h a l a r ı n a v a r m a k için o k u y u c u l a r ı n mer- diven çıkmasını icap ettiren plân tertibi tat- m i n k â r görülmemiştir. Esas o k u y u c u kitlesi- nin b u l u n d u ğ u s a h a l a r üst kata k o n m u ş , aşağı seviyede ve d a h a kullanışlı katlar ki- t a p d e p o l a r ı n a tahsis o l u n m u ş t u r .

Y U G O S L A V Y A ' D A İ L K E L G E R İ L M E L Î B E T O N . Y E N İ İ N K İ Ş A F I N K I S A B İ R T E T K İ K İ (*)

Bina ve Bayındırlık İşleri F e d e r a l Enstitüsü M ü d ü r ü M ü h e n d i s Branko Z e z e l j

Çeviren : Y. M i m a r N a c i M E L T E M

Şekil : 1

İlkel gerilmeli beton gerek inşaat tat- b i k a t ı n d a gerekse a r a ş t ı r m a l a r s a h a s ı n d a Yugoslavyada bir yenilik teşkil e t m e k t e d i r .

İkinci C i h a n H a r b i sırasında Z a g r e p civarında H o y e r sistemine göre ilkel geril- meli inşaat için bir i m a l â t h a n e inşa edilmişti.

Bu i m a l â t h a n e bidayette döşeme kirişleri imalinde m u v a f f a k i y e t l e çalışıyordu. H a r b m e m l e k e t i h a r a b e içinde b ı r a k t ı : yıkılanları acelc o l a r a k yeniden y a p m a k zarureti vardı.

C c k m ü h i m inşaat işlerine girişildi. Birçok köprü, i m a l â t h a n e , su tesisleri, evler ilh. in- şa o l u n d u ; maalesef bu sıralarda m a l z e m e ve işçilik t a s a r r u f u sağlamak suretiyle m e m - lekete b ü y ü k iktisadî hizmetler temin edebi- lecek olan ilkel gerilmeli beton tatbikatı memlekette kâfi derecede kabul edilmiş de- ğildi. K ö p r ü l e r ve sanayi tesisleri için teklif edilen çok cesur teklif ve projeler o z a m a n a k a d a r kabul edilmiş kaidelerden ve kökleş- miş düşüncelerden kendini k u r t a r a m a y a n mühendislerin m u k a v e m e t i ile karşılaştı ve bu hal ilkel gerilmeli beton inkişafının Y u - goslavya'da oldukça uzun süren bir d u r a k - l a m a devresine sebep oldu.

1948 senesi içinde yazı sahibi (38 + 65 + 38) lik orta kısmı ilkel gerilmek üç açık- lıklı bir k ö p r ü projesi tanzim etti. Bu p r o j e o sıralarda Yugoslavya'da kâfi m i k t a r d a bu- l u n m a y a n hususi çeliği temini m ü ş k ü l â t ı kar- sısında neticesiz kaldı.

1949 senesi nihayetinde yazı sahibi tek- rar bir h a d d e fabrikası çatısı inşası için ilkel gerilmeli beton sistemini teklif etti. Yeniden bu teklifin t a h a k k u k u aleyhinde bir m ü c a d e l e b a ş l a d ' . İ n a n ı l m a s ı güç o l m a k l a b e r a b e r bu m ü c a d e l e bir sene sürdüğü gibi inşaat sıra- sında da d e v a m etti. Bu d e f a yeni fikirler galebe çaldı, inşaat m u v a f f a k i y e t l e netice- lendi ve Yugoslavya'da ilkel gerilmeli b e t o n inşaatı t a t b i k a t ı n d a yeni bir yol açıldı.

1951 senesi içinde Sisakta kaynaksız b o - ru imalâthanesi b ü y ü k çatıları ilkel gerilmeli beton sisteminde inşa o l u n d u .

H e r ne k a d a r bu ilk inşaatta her b a ş l a r - gıçta rastlanan müşküllerle karşılaşıldı, ehil o l m a y a n personelle çalışmak z o r u n d a kalın- dı, ilkel gerilme için yeni bir çalışma usulü tatbiki lâzım geldi ise de işler gecikme o l m a - dan ve oldukça seri cereyan etti. 16.000 m - - a h a kaplayan üç büyük çatı bir sene içinde t a m a m l a n d ı . H a l e n Svetozarevo'da elektrik kablosu fabrikası binası ilkel gerilmeli be- ton sistemiyle inşa o l u n m a k t a d ı r . 1952 sene- sinde 26.000 m2 saha kaplayacak on dört yeni binanın inşası d ü ş ü n ü l ü y o r d u . Esas ki- rişleri ilkel gerilmeli b e t o n d a n olan 31 m e t r e açıklığında bu sistemde ilk k ö p r ü inşa edil- m e k t e d i r . H a l i h a z ı r d a Y u g o s l a v y a ' d a ilkel gerilmeli b e t o n u n seri inkişafı ve tatbikatı t a m a m e n temin o l u n m u ş t u r . Birçok binaların köprülerin, su d e p o l a r ı n ı n , siloların, yüksek tevettürlü elektrik direklerinin, tazyikli su b o r u l a r ı n ı n , demiryolu traverslerinin ilh. b u sistemle inşası m u t a s a v v e r d i r . Bunlara m u - vazi olarak etüd mühendislerinin teşkilâtı taazzuv e t m e k t e ve Belgrattaki b ü y ü k (Trııt- b î n i k ) teşkilâtı bu yeni teknikte ihtisas sa- hibi c l m a v a b a ş l a m a k t a d ı r . Bu teşkilâtı kad- rosu dahilinde yazı sahibinin yeni bulduğu sisteme göre p r e f a b r i k e ve ilkel gerilmeli be- t o n a r m e a k s a m ı imal eden yeni bir f a b r i k a çalışmaya başlamıştır. Yugoslavya'da ilkel

gerilmeli betonun bu derece süratle inkişafı, n a f i a ve bina işleri s a h a s ı n d a a r a ş t ı r m a l a r y a p a n müesseselerden biri olan ( N a f i a İşleri ve Binalar Enstitüsü) çalışmaları sayesinde m ü m k ü n olmuştur.

(*) T a k r i b e n 17 seneden beri muhtelif m e m l e k e t l e r d e tatbikatı y a p ı l m a k t a olan ilkel gerilmeli beton k o m ş u m u z Y u g o s l a v y a ' y a ikinci C i h a n H a r b i sırasında girmiş o l m a - sına r a ğ m e n maalesef m e m l e k e t i m i z d e teş- kilât noksanlığı dolayısiyle pek az mikyasta tatbik edilebilmiştir. Bu s a h a d a çok kıymetli bir otorite olan ve kendisiyle Belgratta 952 senesinde t a n ı ş m a k şerefine nail o l d u ğ u m m ü h e n d i s Branko Zezelj o k u y u c u l a r ı m ı z a , Precontrainte m e c m u a s ı n ı n 952 senesi birinci n ü s h a s ı n d a intişar eden bir yazısı ile tanıt- m a k l a büyük haz d u y m a k t a y ı m .

N a c i Meltem

E=E"

Şekil-: 2 ve 3

« ı l r

Şekil : 4

Bu sene ilkel gerilmeli b e t o n d a yeni in- şaatın t e k e m m ü l ü ve araştırılması ç a l ı ş m a usullerinin neşri yeni çalışma usullerinde şantiyelere y a r d ı m ve tecrübeler için ilkel Tecrübe teşkilâtı k u r u l m u ş t u r .

İlk yapılar:

Y u g o s l a v y a ' d a kullanılan sistem; evvelâ 13 m e t r e k u t r u n d a 500 m: t h a c m ı n d a dairevî bir su deposu ilkel gerilme tecrübelerinden geçerek 1950 senesi bidayetinde, inkişafa başladı. Şekil 1. Bu d e p o n u n dip ve çatısı b e t o n a r m e o l u p ilkel gerilme yalnız cidar- l a r d a tatbik edildi. C i d a r l a r 7 0 x 6 0 x 8 eb'a- d ı n d a ve her iki istikamette ilkel gerilmeye tâbi tutulmuş, p r e f a b r i k e bloklarla teşkil edilmiş idi. Şakulî istikametteki ilkel geril- meli ç u b u k l a r cidar bloklarının o r t a s ı n d a n geçerek kaide b e t o n u n a g ö m ü l m e k t e d i r . İlkel gerilmeli ç u b u k l a r y u k a r d a n gerilmek sure- tiyle bütün cidar ve kubbe kenar kirişinin

ilkel gerilmeye tâbi t u t m u ş t u r . Bidayette su deposunun cidarını esas u f k î ilkel gerilimi ikişer ikişer gruplar halinde üç buçuk m / m lik yüksek m u k a v e m e t l i çelik ç u b u k l a r l a te- min edilmişti.

Ç u b u k l a r ı n a n k r a j ı , şimdiye k a d a r m a - lûm olan a n k r a j için k â f i s ü r t ü n m e temini maksadiylc bir çelik m a h r u t tatbiki suretiyle yapılmıştır. Şekil 2. •

Burada 32 m m k u t r u n d a 40 m m uzun- luğunda ortası m a h r u t şeklinde oyuk bir çe- lik parçası ç u b u k l a r ı n a n k r a j ı için k â f i gel- miştir. Ç u b u k l a r k â f i derecede gerilince çev- resi e t r a f ı n d a iki yiv b u l u n a n çelik m a h r u t aralarına' s o k u l m a k t a ve bir çekiç ile h a f i f ç e v u r u l m a k t a d ı r . H i d r o l i k dişli tazyikinin gev- şetilmesiyle eski haline gelmeye m ü t e m a y i l olan ç u b u k l a r kendilerini ankre e t m e k için s ü r t ü n m e kâfi gelinceye k a d a r çelik m a h r u t u b o r u parçası içine yerleştirmektedir. Su ha-

zinesinin cidarı etrafında ilkel gerilmenin tat- biki sırasında çubukların bütün uzunlukları b o y u n c a aynı derecede gerilme temini im- kânsızlığı karşısında çelik çubuklardaki ge- rilme r a n d ı m a n ı n ı n nispeti mühim derecede d ü ş m ü ş t ü r . Çelik çubuğun beton cidar sür- tünmesinden çelikte meydana gelen gerilme d ü ş ü k l ü ğ ü n ü çubukların üzerinde gerildiği m e r k e z seviyesine tâbi olmaktadır. Bundan başka çok adette germe ve ankraj noktası işi a ğ ı r l a ş t ı r m a k t a ve az iktisadî hale getir- mektedir. B u r a d a â z a m î zaviye olarak dok- san derece a l ı n m ı ş ve bunun içinde % 18 bir zayiat kabul edilmiştir.

B u n u n l a b e r a b e r , çubukların ankraj ve gerilmesi şekil 3 de gösterilen ankraj aletleri sayesinde iki n o k t a d a yapılmıştır. Hidrolik presler g e r m e aleti a n k r a j aletinin üstüvanî k ı s m ı n a d a y a n m a k t a , bu suretle germe es- nasında ç u b u ğ u n aksi istikamette tebdili

Şekil : 9

mevzi etmemesini temin etmektedir. G e r m e ameliyesinden ve bir m ü d d e t geçtikten sonra cidar e t r a f ı n d a muhtelif n o k t a l a r d a ç u b u k - ların gerilmeleri b e t o n a s ü r t ü n m e d e n m ü t e - vellit m u h t e m e l gerilme zayiatını m e y d a n a ç ı k a r m a k için ölçülmüştür. Bu kısa izahat n o t u n d a ö l ç m e neticeleri h a k k ı n d a geniş t a f - silâta girişmek m ü m k ü n değildir. B u n u n l a b e r a b e r delki t e m a s neticesinde gerilme za- yiatının hesabın verdiği neticelerin d û n u n d a kaldığı kaydedilmiştir. İşin yapılması sıra- sındaki s a d e m e l e r d e n dolayı g e r m e d e n sonra m a h r u t u n yerine o t u r t u l m a s ı bazan b ü t ü n tul i m î i d a d m c a germe derecesi t a m a m e n temin o l u n m u ş t u r . H a l e n inşa edilmekte olan su deposu, aynı prensip dahilinde f a k a t d a h a az n o k t a l a r a inhisar ettirilmek suretiyle ilkel gerilmeye tâbi t u t u l m u ş t u r . A n k r a j ve germe aynı z a m a n d a 5 m m lik altı sıra çelik ç u b u k üzerinde tatbik edilmektedir.

Y e r i çalışma usulleri :

Enstitüde m u v a f f a k i y e t l e yapılan bu bi- rinci deneme Yugoslavya'da ilkel gerilmeli b V o n u n inkişafının temelini teşkil etmiştir.

Ç u b u k l a r ı n yeni a n k r a j sistemi : Şekil ve büyüklükleri itibariyle muhtelif m a k t a l ı ve 2, 4, 6 gruplu ç u b u k l a r d a m u v a f f a k i y e t l e tatbik edilmiştir. Bu netice ilkel gerilmeli in- şaatın m e y d a n a getirilmesinde yeni bir tek- niğin inkişafı imkânını ortaya k o y m u ş t u r . . Y u k a r d a bahsedilen konik şekildeki bir bo-

r u n u n içine çelik bir m a h r u t s o k m a k sure- »

tiyle delki temin etmek prensibi altı çelik ç u b u ğ u n birden a n k r a j ı n ı m ü m k ü n k ı l m a k t a - dır. M a h r u t u n e t r a f ı n d a ç u b u k l a r ı n mevkiini tesbit e d e n . istenilen adette yivler b u l u n m a k - tadır. Şekil 4, 5 m m ç u b u k l a r için altı yivli standart a n k r a j l a r g ö r ü l m e k t e d i r . H e r an- k r a j d a ç u b u k l a r altılık h u z m e halinde ve ince saçtan k ü ç ü k yıldız halinde şekillendirilmiş p a r ç a l a r l a birleştirilmektedir. (Şekil 5) Böyle bir ç u b u k huzmesinin geçmesi için 17. 18 m m k u t r u n d a dairevî küçük bir delik bıra- kılması kâfi gelmektedir. Ç o k küçük eb'at- taki e l e m a n l a r d a bile m a k t a ı z a y ı f l a t m a teh- likesi o l m a d a n bu b ü y ü k l ü k t e delikler bıra- kılması m ü m k ü n d ü r .

İçi boş b o r u l a r (32 ilâ 36 m m gibi) yek- diğerindeıı 6 santim m e s a f e ile k o n a b i l m e k - tedir. A n k r a j aletinin tesirini betona intikal ettirmek üzere betonla b o r u n u n temas sathı- nın genişletilmesi için araya bir k a m a koy- m a ğ a ihtiyaç b u l u n u y o r d u . 6 0 x 6 0 x 6 m m e b ' a d ı n d a ortasında bir deliği olan bir lev- h a n ı n bu m a k s a d a kâfi geleceği tecrübe ile t a a y y ü n etmiştir. Bu levhanın altındaki beto- nun mevziî gerilmeleri tevziatın u f k î ve bu satha m ü n h a s ı r kabul edildiği takdirde 300 ilâ 350 k g / c m - a r a s ı n d a b u l u n m a k t a d ı r . Bir kaç bin a n k r a j ameliyesi sırasında bu levha- ların betona g ö m ü l d ü ğ ü m ü ş a h e d e edilme- miştir. İyi imal edilmemiş ve a r a s ı n d a boşluk k a l m ı ş b e t o n l a r d a iki üç g ö m ü l m e hâdisesine tesadüf edilmiştir. Ç u b u k l a r ı n b a ğ l a n m a s ı üzerinde bir başlık b u l u n a n çok basit hidro- lik dişli vasıtasiyle y a p ı l m a k t a d ı r . Hidrolik dişli ayağı ile a n k r a j tertibatına istinat et- mekte ve bu suretle h e r istenilen istikamete tevcih edilmektedir. Bu sistemdeki a n k r a j aletinin u f a k eb'adı, k e n a r d a n 8 ilâ 10 san- tim m e s a f e d e çalışabilmesi küçük eb'attaki imalâtta a n k r a j y a p m a y ı m ü m k ü n kılmakta- dır. Tekmil cer kuvveti bir n o k t a d a toplan- m a d ı ğ ı n a ve her h u z m e y e ait olan kısımlara ayrılmış o l d u ğ u n d a n ilkel, gerilme kuvvetini kirişlerin uçlarına uygun şekilde tevzi ve kâfi derecede m u n t a z a m tarzda tertip edil- mek suretiyle kiriş başlarına 10 ilâ 12 ton tazyik verilebilmektedir. Eğilme anlarının işaret değiştirdiği birçok m ü t e m a d i l i k halle- rinde cer ç u b u k l a r ı n ı n geçirilmesinde karşı- laşılan müşküllerin bertaraf edilmesinde an- k r a j aletinin küçük e b ' a t t a oluşu çok şayanı dikkat neticeler vermektedir. Bu aletle kiriş- lerin k e n a r l a r ı n a yakın u f k î cer tabloları in- kıta ettirilerek a n k r e edilebilmektedir. Müte- madi açıklıktaki bir kirişte kısa ve düz cer çubukları hemen h e m e n beton s a t h ı n a kona- bilmektedir. A n k r a j aleti kiriş m a k t a m ı n çok cüz'î azaltan veya hiç tesiri o l m a y a n kirişte bırakılacak yarığa yerleştirilebilmektedir. Ki- rişin içinden 18 m m k u t r u n d a u z a n a n kanal- d a n k ı s ı m l a r d a n veya kirişin bütün tülü im- tidadınca geçen cer ç u b u k l a r ı tazyikli kolloi-

dal bir ç i m e n t o harcı ile d o l d u r u l m a k t a d ı r . E n j e k t e edilecek h a r c ı n a n k r a j m a h r u t i ile b o r u n u n a r a s ı n d a kalan küçük boşluklardan geçmesi m ü m k ü n o l d u ğ u n d a n boşluklar taz- yikli harç ile d o l d u r u l a b i l m e k t e d i r . Bu an- k r a j aletlerinin maliyeti nedir?

Halen Y u g o s l a v y a ' d a bu hususî boru ve m a h r u t l a r basit olarak m a k i n e ile y a p ı l m a k - tadır. Bununla b e r a b e r bu imalât sanayileş- tirilince trifon ve civata imalâtı gibi bu ak- samın tazyik a l t ı n d a dövülerek imali cihetine gidileceğinden maliyetleri çok ucuza gele- cektir.

Tatbikatta ilk inşaat hakkında bazı s ö z l e r :

Yeni m e t o d a göre 1951 de Yugoslav- ya'da ilk büyük ilkel gerilmeli inşaat yapıl- mıştır. Bu inşaat Sisak'da kaynaksız b o r u imaline ait f a b r i k a n ı n h a d d e h a n e s i d i r . N i - haî şekline göre bu f a b r i k a yekdiğerine m u - vazi dört kısımdan teşekkül edecektir. K ı s ı m - lar iki tane 22 metre genişliğinde iki tane de 28 metre genişliğinde binadan müteşekkil- dir. (Şekil 6) Tülü istikametinde mesnetler arası 20 m e t r e olup b ü t ü n tül 200 metredir.

Halen orta kısmın iki binası ile üçüncü bina inşa edilmiş, d ö r d ü n c ü bina f a b r i k a n ı n tev- sii için t a s a r l a n m ı ş t ı r . Bu üç bina 16.000 m - saha k a p l a m a k t a d ı r . İlerde bahsi geçecek olan çatıların kirişleri serbestçe müstenit yekdiğerinden beş metre m e s a f e aralıklıdır.

Çatı örtüsü, m - 150 kilo olan içi boş p r e f a b - rike tuğladan üstü katranlı m u ş a m b a ve bi- tlim ile k a p l a n m ı ş t ı r . O r t a kısım b i n a l a r ı n d a çatının % 2.5 meyilli kirişlerin mütehavvil irtifaı ile dış kısım b i n a l a r d a ise bizzat ki- rişlere verilen meyillerle temin edilmiştir.

Ç a t ı n ı n bütün kirişleri biri diğerinin üzerine o t u r m a k suretiyle tertiplenmiş iki mesnet üzerine mevzu basit kirişlerdir. Bütün m a n - z u m e n i n k o n t r v a n t ı m a n b a k ı m ı n d a n tek bir sistem gibi çalışması için m ü c a v i r kısımların kirişleri yekdiğeri ile ve sütunlarla irtibatlan- dırılmıştır.

İç kısım çatılar için uzunlukları 28,70 olan 84 kiriş dış kısım için ise uzunlukları 22 metre olan 42 cem'an 126 kiriş imal edil- miştir. Bütün kirişler demiryolu traversle- riyle y a p ı l m ı ş bir saha üzerinde yerde beton- l a n m ı ş l a r d ı r . Betonda, a z a m î cesameti 28 m / m olan çakıl kullanılmıştır. D o z a j m e t r e m i k â b ı n d a 400 kg. ç i m e n t o d u r . 28 günlük tecrübe mikâbı üzerinde yapılan deneylerde betonun ezilmeye karşı m u k a v e m e t i 400 ve 600 k g . / m - b u l u n m u ş t u r . En m ü h i m ameli- yelerden biri kirişlerin kullanılacakları yer- lere kadar k a l d ı r ı l m a l a r ı idi. Kirişlerin yan istikamette o l d u k ç a zayıf o l m a l a r ı n a r a ğ m e n bu cihet bir m a h z u r temin etmemiştir. Asıl müşkülât bidayette ilkel gerilmeli kirişlerin m o n t a j esnasındaki d a r b e ve silkintilere da-

y a n ı p d a y a n m ı y a c a ğ ı ve b u n l a r ı n elastikiyet derecesi h a k k ı n d a k i t e r e d d ü t l e r idi ki, tatbi- katta bu k o r k u l a r kısa z a m a n d a o r t a d a n k a l k m ı ş oldu. H e r şantiyenin o r t a s ı n d a sabit 30 ton k a l d ı r m a gücünde bir d i r e k bulun- m a k t a idi. Beheri 22 ton gelen kirişler bu k a l d ı r m a direğinin y a n ı n a ahşap bir nevi portik vasıtasiyle getirilmekte idi. D i r e k , tû- lânî tâli kirişlerin üstünde çatı kirişini kaldı- r a r a k 90° çeviriyordu. Kirişler kullanılacak- ları m a h a l l e Kreyn yolu üstünde h a r e k e t eden ahşap inşaat tertibatı vasıtasiyle naklo- lıınmakta idi. Kreyni taşıyan kirişler p r e f a b - rike o l m a y ı p yerinde dökülmüşlerdir, bunlar kendi a ğ ı r l ı k l a r ı n d a n mütevellit tesirler için teçhiz edilmiş olup, ilkel gerilme sistemi m ü - teharrik yükler tesirlerini k a r ş ı l a m a k t a d ı r . O r t a iki b ü y ü k k ı s ı m d a çok b ü y ü k aydınlık f e n e r l e r i b u l u n m a k t a d ı r . Bunların mertekleri u ç l a r ı n d a n irtibatlı o l m a y a n basit iltisaklı ilkel gerilmeli b e t o n d a n imal edilmişlerdir.

Bu inşaat müellifi plân ve nezareti altında (Teknika) müessesesinin Z a ğ r e p şubesi tara- f ı n d a n m e y d a n a getirilmiştir.

İlkel gerilme için cer çubuklarının m e v k i i :

İlkel gerilmeli b e t o n d a çalışan her in- şaatçı için en m ü h i m mesele cer demirlerinin nerede ve nasıl geçirileceğidir. Ç u b u k de- mirlerinin mevkii birçok şeye tesir etmekte- dir, inşaatın evsafı, inşaat sırasında m u v a z e - net, imalâtta sürat ve tasarruf ilh. gibi. Si- sak h a d d e h a n e inşaatında yalnız 126 t a n e ki- rişin imal ve ilkel gerilmeye tâbi t u t u l m a s ı n a inhisar e t m e k üzere bu k o n u h a k k ı n d a alı- n a n neticeleri birkaç kelime ile anlatacağız.

28 metre genişliğindeki iki büyük i m a l â t h a n e kısmını ö r t m e k için 84 kirişe ihtiyaç hâsıl o l m u ş t u r . Kirişleri uzunluğu 28,70, yüksek- likleri o r t a 1.65 k e n a r l a r d a 1,30 kalınlık 12 cm kanad genişliği 40 cm çift (T)2 şeklin- dedir (Şekil 7). İlkel gerilme için cerre karşı m u k a v e m e t i 160 k g / c m ve elastikiyet e m - sali (02 % Rezidüel u z a m a ) asgarî 140 k g / c m2 5 m / m k u t r u n d a çelik ç u b u k l a r kul- lanılmıştır. T a t b i k a t t a 105 k g / c m - bir cer alınmış, z a m a n l a vuku b u l a c a k zayiatla bu nihaî cerrin 90 k g / c m - düşeceği kabul edil- miştir. İptidaî 185 ton ilkel gerilme kuvve- tini temin etmek için altışarlık 15 h ü z m e ha- linde 5 m m lik 90 cer ç u b u ğ u kullanılmıştır.

C e r çubuklarının yarısı yani 8 hüzmesi bu- l o n l a n m a d a n evvel 0,15 m m 'kalınlığında in- ce saç, y u v a l a r içine m u h a f a z a edilmiş şekil- de k o n m u ş t u r . Ç u b u k l a r ı n bakiyesi kirişin alt sathına serbest o l a r a k k o n m u ş olup b u n l a r ı n yalnız uçları bu m a k s a t için b ı r a k ı l m ı ş ka- n a l l a r d a n geçirilmiştir. Kirişler z e m i n d e d e m i r y o l u traversleriyle teşkil edilmiş bir p l a t f o r m üstünde d ö k ü l m ü ş t ü r . Kirişin kaldı- rılması ve alt s a t h ı n ı n serbest kalabilmesi