1
Güneydoğu Anadolu Projesinde (GAP) Tarım potansiyeli ve GAP Eylem Planı
Sadrettin KARAHOCAGĐL1
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin sahip olduğu kaynakları değerlendirerek bu yörede yaşayan insanlarımızın gelir düzeyini ve yaşam kalitesini yükseltmeyi, bölgelerarası farklılıkları gidermeyi ve ulusal düzeyde ekonomik gelişme ve sosyal istikrar hedeflerine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.
Proje 9 ilimizin yer aldığı ( Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak), alan ve nüfus açısından ülkemizin yaklaşık % 10’luk bölümüne tekabül eden Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde uygulanmaktadır.
Türkiye’de yaklaşık 28 milyon hektar alan işlenmekte olup bu alanın % 11,4’ü (3,2 milyon ha) ile ülkemiz su potansiyelinin 1/4’ü GAP Bölgesi’nde yer almaktadır.
GAP kapsamında 22 baraj ve 19 hidroelektrik santralinin yapımı öngörülmüştür.
GAP’ın tamamlanmasıyla 1.82 milyon hektar (ha) alan sulamaya açılacak, yılda 27 milyar kilovatsaat hidroelektrik enerji üretimi ile ülke enerji ihtiyacının büyük bir bölümü karşılanacaktır. Hidroelektrik santralleri ve sulama projelerinin yanı sıra, tarım, sanayi, enerji, ulaştırma, eğitim, sağlık, kırsal ve kentsel altyapı yatırımları ile bölgenin ekonomik ve sosyal göstergelerinin ülke ortalamasına getirilmesi hedeflenmektedir.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin lokomotif sektörü tarımdır. Bölgede 7.5 milyon ha alanının 3.2 milyon ha’lık kısmı tarımsal faaliyetlere elverişlidir. Bilindiği gibi sulama GAP ın en önemli altyapı yatırımlarından biridir. Yaklaşık 2.1 milyon ha’lık brüt alan sulama potansiyeline sahiptir (Türkiye’nin ekonomik olarak sulanabilir arazisinin
%20’sine karşılık gelmektedir). Bu alanın 1 822 000 ha’ı Devlet Su Đşleri Genel Müdürlüğünce (DSĐ) sulamaya açılacaktır.
Bölge’de Fırat ve Dicle havzalarında 2009 yılı sonu itibari ile toplam 300 397 ha (%16,5) alan sulamaya açılmış, 72 093 ha’lık (% 4) alanın da halen sulama şebeke inşaatı devam etmekte olup, 1 449 510 ha (% 79,5) ise projelendirme, planlama ve etüd aşamasındadır. Bununla birlikte, GAP Eylem Planı (2008–2012) ile söz konusu projelere hız verilmiş olup, 2012 yılı sonunda mevcut sulama alanına ilave olarak 788 461 ha alan daha suya kavuşturularak, toplam sulama alanının yaklaşık 1 060 000 ha alana çıkarılması hedeflenmektedir.
Türkiye’nin bölgesel kalkınmaya yönelik en büyük yatırımı olarak tanımlanan GAP’ın sulama projeleri tamamlandığında şimdiye kadar devlet eliyle gerçekleştirilen sulama alanına eşit bir alan daha sulu tarıma açılmış olacaktır. Böylece, projenin tamamlanmasıyla ortaya çıkacak yüksek tarım ve sanayi potansiyeli ile bölgede ekonomik hasıla 4,5 kat artacak, yaklaşık 3,8 milyon kişiye istihdam olanağı sağlanacaktır.
GAP Master Planı, Bölge'yi "Tarım ve Tarıma Dayalı Đhracat Merkezi" haline getirmeyi hedeflemektedir. Bölge'nin imalat sanayinin esas olarak tarıma dayalı olması, hem tarıma girdi veren hem de tarım ürünlerini işleyen sanayiler için büyük bir yatırım ve gelişim potansiyeli barındırmaktadır. Bölge'nin zengin doğal kaynakları ile kullanım şeklinin değişmesi bölgesel kalkınma stratejisinin temelini oluşturmaktadır
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin toplam arazi varlığının (7.5 milyon ha)
%43,6’sı bitkisel üretim (3 290 575), %29,4’ü çayır-mera (2 214 473) ve %19,2’si orman-fundalık (1 451 185) arazisidir.
Türkiye’de ortalama işletme büyüklüğü 61 dekar iken, GAP alanında ortalama 104,8 dekar olup, Türkiye ortalama işletme büyüklüğü’nün hayli üstündedir.
1 GAP Bölge Kalkınma Đdaresi Başkanı
2
BÖLGENĐN BĐTKĐSEL ÜRETĐM DURUMU
Mevcut durumda, GAP Bölgesi, Türkiye pamuk üretiminin yarısından fazlasını karşılamakta olup (%55), ülkemizde yetiştirilen bitkisel ürünlerden kırmızı mercimeğin % 98’i, Antepfıstığı’nın % 87’si, Arpanın %23’ü, Buğdayın %18 ile Mısır’ın
% 12’si yine Bölgemizden karşılanmaktadır. Bölge'de sulamaların tamamlanmasıyla birlikte özellikle yaş sebze, meyve ve endüstri bitkilerinin (pamuk, mısır, soya) üretiminde büyük artış beklenmektedir.
Bölge’de sulama öncesi ve sonrası bitkisel üretime baktığımızda, sulama öncesi 1985 ve 1990 yıllarında buğday, arpa ve mercimek ekildiği görülmektedir. Bunu pamuk, nohut ve sebzeler izlemektedir. Sulamaya başlanmasıyla birlikte ise 1995 yılında, kuruda yetişen arpa, mercimek, nohut, ekiliş alanlarının düşmesine paralel olarak pamuk ve son yıllarda ikinci ürün mısır ekiliş alanlarında önemli oranda artışlar olmuştur.
GAP kapsamındaki ilk büyük sulama yatırımı olan Şanlıurfa-Harran Ovaları Sulaması 1995 yılında 30.000 ha alanda başlamış ve 2007 yılında toplam sulama alanı 145 700 ha’a ulaşmıştır. Harran Ovasında 2007 yılı itibariyle, Buğday (%35.11), Pamuk (% 60,37), Đkici Ürün Mısır (% 18), Sebze (% 5), Meyve ve Bostan ürünleri üretilmekte olup birim alandan elde edilen katma değer 1 544 TL/ha (1 130 $), toplam katma değer ise 224 958 186 TL (159 217 345 $) olarak gerçekleşmiştir.
Sulama öncesi (1995 öncesi), 2007 fiyatları ile kuru tarımda birim alandan elde edilen ortalama 1 327 TL/ha katma değer, sulamanın başlaması ile 1995–2007 yılları arasında % 127 artış sağlanarak 3 017 TL/ha’a yükselmiştir.
Önümüzdeki süreçte, GAP Bölge Kalkınma Planında ön görülen ürün desenine ulaşılması, tarımsal girdi fiyatlarının düşmesi ile ürün pazar fiyatlarının dünya genelinde normale dönmesi durumunda;
“Sulu tarımın, kuru tarıma göre 3-7 kat gelir artışı ile mevsime bağlı olarak doğrudan 2-4 kat istihdam artışına neden olacağı beklenmektedir”.
HAYVANCILIK
GAP Bölgesinde hayvancılık genellikle meraya dayalı ekstansif olarak yapılmaktadır. Türkiye’de mevcut sığır varlığının yaklaşık % 6’sı, koyun varlığının
%14’ü’ ve keçi varlığının %26’sı GAP Bölgesinde bulunmaktadır.
GAP Bölgesi hayvancılık potansiyelinin akılcı plan, strateji ve desteklemelerle geliştirilmesi geçmişte olduğu gibi canlı hayvan, hayvansal ürünler bakımından bölgeyi yeniden ihracatçı konuma getirecektir.
GAP Bölgesi’nde hayvancılık ve yem bitkileri üretiminin geliştirilmesi gelecek 10 yılda ülkemizdeki nüfus ve gelir artışına paralel olarak ortaya çıkacak olan hayvansal ürünler (et, süt, yumurta) talep artışının karşılanmasının yanı sıra, kültürel ve ticari bağlantılarımız olan Orta Doğu-Kuzey Afrika (WANA) ve Orta Asya devletlerinde ortaya çıkması beklenen üretim açığının kısmen kapatılmasına ve dolayısıyla da önemli bir döviz girdisinin sağlanmasına neden olacaktır.
Uluslararası Kuru Alanlarda Tarımsal Araştırmalar Merkezi’nde (ICARDA) yapılan çeşitli çalışmaların sonuçlarına göre 24 ülkenin yer aldığı WANA Bölgesiyle 6 ülkenin yer aldığı Orta Asya Bölgesi’nde 2000-2020 yılları arasında önemli miktarlarda hayvansal ürünler ve hayvan yemi üretim açığı ortaya çıkacaktır. 2020 yılı projeksiyonlarına göre, iki bölgenin toplam nüfusunun 1.1 Milyara ulaşacağı tahmin edilmektedir.
2000-2020 yılları arasında WANA Bölgesindeki et üretimi açığının 1.5 Milyon ton, süt üretimi açığının 11.4 Milyon ton olması beklenmektedir. Bununla birlikte, 2025 yılında WANA Bölgesindeki tahıl ve baklagil üretim açığı 82 Milyon tona ulaşacaktır.
SU ÜRÜNLERĐ POTANSĐYELĐ
GAP Bölgesi Fırat ve Dicle Havzasında olmak üzere; 2 235 km uzunluğunda akarsu, 6 481 ha doğal göl ve 129 987 ha baraj gölü gibi büyük bir su potansiyeline sahiptir. GAP Bölgesinde yapımı öngörülen baraj göllerinin tamamlanması ile birlikte yaklaşık 198 473 hektar su yüzey alanı oluşacaktır. Bu potansiyel akılcı bir şekilde
3
değerlendirildiğinde, bölgenin su ürünleri üretim ve tüketimi artış gösterecek, ulusal ekonomiye önemli bir katkı sağlayacaktır. GAP tamamlandığında 32 500 ton/yıl balık üretimi, 50 milyon dolar gelir ve 6500 kişiye istihdam oluşturulması mümkün olabilecektir.
TARIMA DAYALI SANAYĐ
Bölge’nin sulu tarıma açılması ile beraber sanayide önemli gelişmeler meydana gelmiş; 1995-2001 arasında sanayi tesisleri sayısı yaklaşık iki katına çıkarak önemli bir artış göstermiştir. GAP Bölgesi’nde işletme sayısı 2002’de 1 102 iken 2009 yılı sonu itibariyle 2 083’e ulaşmış olup, 39 000 olan istihdam sayısı da yaklaşık 87.000’e çıkmıştır. Toplam istihdamın yaklaşık % 60’ı tekstil ve giyim sektöründedir.
Bölgemizde yer alan 2 bin 83 işletmenin % 45’i Tekstil ve deri alanında faaliyet gösterirken, tekstili % 25’le gıda, % 11’le petro kimya, % 9 makine metal, % 8 madencilik, % 2 ile orman–kağıt sektörleri izlemektedir.
Bölge’de 2009 sonu itibariyle 13 Organize Sanayi Bölgesi işletmede olup 2010 yılı yatırım programında yer alan Organize Sanayi Bölgesi sayısı da 13’dür.
Organize Sanayi Bölgeleri’nin alan bakımından Türkiye toplamı içindeki payı 3 bin 999 ha alanla % 16,25 düzeyindedir. Biri Mardin, diğeri Gaziantep’te olmak üzere iki serbest bölge vardır.
GAP’tan yapılan ihracatta yıllar itibariyle önemli düzeyde artışlar olmuştur. Buna göre; 2001 yılında 709 milyon dolar olan ihracat tutarı, 2009’da 4 milyar 444 milyon dolara yükselmiştir. Ocak-Haziran 2009 döneminde GAP Bölgesi’nden gerçekleştirilen toplam ihracat 2 milyar 135 milyon dolar olarak gerçekleşirken bu yılın aynı dönemde gerçekleştirilen ihracat miktarı 2 milyar 335 milyon dolardır. Bu da yaklaşık % 8,5’lik bir artışa işaret etmektedir. GAP Bölgesi’nin Türkiye’nin toplam ihracatındaki payı 2002 yılında % 1.8, 2008’te % 3.30, 2009 yılı sonu itibariyle % 4.45 düzeyine yükselmiştir.
Bölgeden yapılan ihracat rakamına sektörel değerler olarak bakıldığında % 70’le en yüksek payı sanayi ürünleri almaktadır. Bunu tarım ürünleri % 28 ve madencilik ürünleri % 2 izlemektedir.
Sanayi ürünleri içerisinde ise en yüksek payı % 50 ile tarıma dayalı işlenmiş ürünler alırken tarım ürünleri içerisinde bitkisel ürünler % 92 gibi yüksek bir oranda yer almaktadır.
GAP MASTER PLANI (1989) - GAP’TA GENEL GERÇEKLEŞMELER GAP Master Planı öngörüleri çerçevesinde GAP yatırımlarının nakdi gerçekleşme oranı, son iki yılda tahsis edilen ödenek miktarının artışına bağlı olarak oldukça yükselmiş ve 2009 sonu itibariyle % 72,6 olmuştur.
GAP kapsamında 2009 yılı itibariyle 9 hidroelektrik santrali tamamlanmış; GAP enerji yatırımlarında % 74 oranında fiziki gerçekleşme sağlanmıştır.
Karakaya, Atatürk, Batman, Kralkızı, Dicle, Birecik ve Karkamış hidroelektrik santrallerinin işletmeye alınışından 2009 yılı sonuna kadar 320,2 milyar kilovat-saat elektrik enerjisi üretilmiş ve ülkemizin hidrolik enerji ihtiyacının önemli bir bölümü GAP’tan karşılanmıştır. Üretilen bu enerjinin parasal değeri 19,2 milyar ABD Doları'dır (1 kWh=6 cent).
GAP kapsamında 15 baraj tamamlanmış; 1 milyon ha alanı sulayacak su depolanmıştır. 2009 yılı itibariyle Fırat ve Dicle Havzası’nda toplam 300.397 ha alan sulamaya açılmış, 72.093 ha alanda inşa çalışmalarına devam edilmektedir. Fiziki gerçekleşme açısından, sulama projelerinin % 16,5’i işletmede, % 4’ü inşaat halinde, % 79,5’i ise planlama aşamasındadır.
Son yıllarda GAP Bölgesi’nden yapılan ihracat düzeyinde de artış olmuş; 2002 yılında 689 milyon dolar olan ihracat tutarı 2009 yılında 4 milyar 444 milyon dolara yükselmiştir.
4
GAP EYLEM PLANI (2008-2012) FĐNANSMAN DURUMU
2008 yılında, Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) kapsamında bölgede gerçekleştirilen bütün yatırımlar ve yaşanan gelişmeler gözden geçirilmiş; GAP’ın ekonomik kalkınma, sosyal gelişme ve başta sulama olmak üzere temel altyapı yatırımlarının hızlandırılarak büyük bir bölümünün 2012 yılı sonuna kadar tamamlanması kararı alınmış; GAP Eylem Planı (2008-2012) hazırlanarak uygulamaya konulmuştur.
GAP Eylem Planı (GAP EP) kapsamında 4 gelişme ekseni altında 73 ana eylem bulunmaktadır. Ana eylemler çerçevesinde yer alan proje ve faaliyetlerin sayısı ise 300'ün üzerindedir. Sözkonusu eylemlerin gerçekleştirilmesi için 2008-2012 döneminde toplam 26,7 milyar TL’lik kaynağa ihtiyaç bulunmaktadır. Bu kaynağın 7,3 milyar TL’lik kısmı Eylem Planı olmaksızın mutat olarak bütçe kapsamında tahsis edilecek kısımdan oluşmaktadır. Bu dönemde Eylem Planı için gereken ek finansman ihtiyacı 19,4 milyar TL olup, bu tutarın 4,9 milyar TL’lik kısmının merkezi bütçe dışından, 14,5 milyar TL’lik kısmının ise merkezi bütçe kapsamında finanse edilmesi öngörülmüştür.
1990-2007 döneminde GAP yatırımlarına yılda ortalama % 7 oranında pay ayrılırken, 2008 yılında Plan uygulamalarının başlamasıyla birlikte Temmuz ayında 1 milyar ek kaynak ilgili kurumlara aktarılmış ve 2008 yılı ödeneği 2 katına yükseltilmiş;
GAP’ın kamu kaynaklarından aldığı pay da % 12 olmuştur. 2009 yılında 3,1 milyar TL ile bu oran % 14,4’e yükselmiştir.
GAP Eylem Planı kapsamındaki yatırımların genel nakdi gerçekleşme düzeyi 2008 yılında % 84, 2009 yılında ise % 81 olmuştur.
2010 yılı başında GAP EP kapsamındaki yatırımlara 3,2 milyar TL kaynak ayrılmıştır. GAP Bölgesi’ndeki tüm yatırımlar dikkate alındığında bu miktar yaklaşık 4 milyar TL’yi bulmaktadır. Böylece GAP yatırımlarının toplam kamu yatırımları içindeki payı % 14,2 olmaktadır.
GAP EYLEM PLANI KAPSAMINDAKĐ GELĐŞMELER
GAP Eylem Planı kapsamında yer alan eylemlere ilişkin son gelişmeler aşağıda verilmektedir.
EKONOMĐK KALKINMANIN GERÇEKLEŞTĐRĐLMESĐ
Cazibe Merkezleri Programı uygulamalarına 2008 yılında pilot il olarak seçilen Diyarbakır’da başlanmıştır. 2010 yılında programın Şanlıurfa’da da uygulanmasına yönelik çalışmalar sürdürülmektedir.
KOBĐ’lerin finansmana erişimini kolaylaştıracak çalışmalar yapılmış;
kullandırılan kredilerde artış sağlanmıştır.
KOSGEB: 2008 yılından itibaren KOSGEB iştiraki KGF A.Ş. tarafından, GAP Bölgesi illerinde faaliyet gösteren 239 adet işletmeye yaklaşık 75,2 milyon TL tutarında kefalet sağlanmıştır.
2010 yılında bölgesel kalkınma programından yararlanacak işletme sayısı 5543’e yükselmiş kredi hacmi ise 308,7 milyon TL olmuştur.
Ziraat Bankası tarafından 30.06.2010 tarihi itibariyle 340.027.274 TL ticari kredi (Nakdi+G.Nakdi) kullandırılmıştır. Bunun 133.387.342 TL'si (% 39) KOBĐ niteliğindeki işletmelere verilmiştir.
30.06.2010 tarihi itibariyle toplam 483.581.864 TL tarımsal kredi kullandırılmıştır. Bunun 93.061.175 TL’si 4116 üreticiye tarımsal sulama konusunda yatırım kredisi olarak verilmiştir. GAP’ta kullandırılan tarımsal kredi tutarı Banka genelinde kullandırılan tarımsal kredinin (9.383.900.000) % 5,2’si kadardır.
Halk Bankası: GAP Bölgesi’nde 2008 yılında 589, 2009 yılında 1292 ve Haziran 2010 itibarıyla kredi talebinde bulunan 354 firmanın ziyareti gerçekleştirilmiş ve toplam 1480 firmanın talebi olumlu bulunarak kredilendirme süreci tamamlanmıştır.
2008-2012 Döneminde kredisi onaylanan;
5
Tarımsal sanayide faaliyeti bulunan firmalara 45.543.693 TL ve 4.105.421 ABD Doları,
Ticari sektörde faaliyet gösteren firmalara 73.396.152 TL, Đmalat sektöründe faaliyet gösteren firmalara 80.820.869 TL,
27.053.238 ABD Doları, 23.310.500 Avro Orta Uzun Vadeli Yurtdışı veya Bünye Kaynaklı Döviz Kredisi,
Diğer sektörlerde yer alan firmalara da 109.388.213 TL yatırım ve işletme kredisi kullandırılmıştır.
Ayrıca, GAP Bölgesi’nde bulunan şubeler aracılığıyla kullandırılan tarımsal kredi tutarı 30.06.2010 tarihi itibarıyla 1848 adette 35.991.561 TL olarak gerçekleşmiştir.
Gaziantep Üniversitesi Teknoparkı faaliyete geçmiştir. Dicle ve Harran Üniversitelerinde teknopark kurulması çalışmaları sürdürülmektedir.
Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü faaliyetleri çerçevesinde 2008 - Haziran 2010 döneminde GAP Đllerinde 5457 hektar alanda ağaçlandırma, 1900 ha alanda rehabilitasyon, 13.470 hektar alanda erozyon kontrolü, 200 hektar alanda mera ıslahı çalışması yapılmış ve 24.900.000 adet fidan üretimi gerçekleştirilmiştir. Böylece GAP EP’de öngörülen 48.050 hektarlık alanın 21.027 hektarında çalışmalar tamamlanmış ve % 43,8 düzeyinde fiziki gerçekleşme sağlanmıştır. Fidan üretiminde ise fiziki gerçekleşme
% 61,7 olmuştur.
Tarımsal Örgütlenme Projeleri kapsamında 2010 yılında programa alınan kooperatifler için toplam 51,4 milyon TL ödenek ayrılmıştır. Haziran 2010 itibariyle 6.818.418 TL kredi desteği sağlanmıştır:
Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı kapsamındaki projelere 2010 yılı için 60 milyon TL ödenek tahsis edilmiştir. V. Etap Ekonomik Yatırım projeleri için değerlendirme süreci bitmiş ve 298 adet proje programa alınmıştır. IV etap ekonomik yatırımlar hibe projelerine 2.961.754 TL ödeme yapılmıştır:
Organik Tarımın Geliştirilmesi kapsamında proje uygulamalarına devam edilmekte ve eğitim - yayım faaliyetleri sürdürülmektedir. Adıyaman’da organik nar üretimi faaliyet alanları belirlenmiştir. Gaziantep’te dört ayrı çeşit kompostun oluşumunun hızlandırılmasına çalışılmaktadır. Kilis’te Organik Zeytinyağı Üretimini Geliştirme Projesi ile ilgili olarak çiftçi tespitleri devam etmektedir. Siirt’te proje faaliyet alanları belirlenmiş, malzeme ve ekipman için ihaleye çıkılmıştır.
Hayvancılığın Geliştirilmesi: 50 baş ve üzeri süt sığırcılığı işletmelerinin desteklenmesi için 2009 yılında 24.9 milyon TL ayrılmış; 115 baş düve için 184.368 TL hibe ödemesi yapılmıştır. 2010 yılı tahsisi ise 28 milyon TL’dir. Haziran 2010 itibariyle 1196 baş düve, 7 adet makine desteği ödenmiştir.
Mayınlı Arazilerin Temizlenmesi ve kullanıma açılması ile ilgili olarak 17.06.2009 tarihli ve 5903 sayılı kanun çıkarılmış ve Milli Savunma Bakanlığı (MSB) yetkilendirilmiştir. Mayınların temizlenmesi için uygulanacak projenin NATO’nun mayın temizleme faaliyetlerini yürüten NAMSA teşkilatı tarafından yürütülmesine karar verilmiş olup, faaliyetlerin 2014 yılında tamamlanması öngörülmektedir. Projenin iki ana bileşeni vardır. Bunlar; i) Sınır hattındaki mayınların temizlenmesi ve ii) Sınır hattında fiziki güvenlik sisteminin oluşturulmasıdır.
SOSYAL GELĐŞMENĐN SAĞLANMASI
Eğitim: Her kademedeki okullaşma oranlarının hedeflenen düzeye ulaşması için yatırımlar sürdürülmektedir.
Okul öncesi eğitimde okullaşma hedefi % 50’dir. GAP Eylem Planı kapsamında gerçekleştirilen yatırımlar sonucu 2008 ve 2009 yılları okullaşma oranları karşılaştırıldığında belirgin bir artış gözlenmektedir.
Diyarbakır, Kilis, Siirt ve Şanlıurfa’da okulöncesi eğitimde okullaşma oranları Türkiye ortalaması olan % 38,55’in üzerindedir. Şanlıurfa’da 2008 yılında % 21,59 olan okullaşma oranı 2009 yılında üç kat artarak % 63,88 olmuştur.
6
Đlköğretimde GAP EP’de yapılması öngörülen derslik sayısı 8699’dur. 2008- Haziran 2010 dönemi itibariyle açılan toplam derslik sayısı 2790 olmuş ve hedefin % 33’ü gerçeklşetirilmiştir.
Ortaöğretim yatırımları kapsamında 2010 Yılı Yatırım Programına toplam 367 derslik oluşturacak 21 adet ortaöğretim kurumu yeni proje olarak alınmış; yapımı devam eden derslik sayısı 1263 olmuştur.
Ortaöğretim Pansiyonu: 2010 yılında toplam 1000 öğrenci kapasiteli 5 adet orta öğretim pansiyonu yeni proje olarak Yatırım Programında yer almış olup, toplam 3240 öğrenci kapasiteli 14 pansiyonun yapımına devam edilmektedir.
Yükseköğretim: Bölgede kurulan yeni üniversitelere 2010 yılında tahsis edilen toplam ödenek miktarı 2009 yılına göre iki kat artırılmıştır. Harran Üniversitesi’nde Yüksek Başarımlı Bilgi Đşlem Araştırma Merkezi, Batman, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt ve Şırnak Üniversitelerinde Merkezi Araştırma Laboratuarı kurulması 2010 yılı Yatırım Programı’nda yer alan yeni projelerdir.
Sağlık sektöründe yatak sayısının artırılmasının yanısıra sağlık hizmetleri kalitesinin yükseltilmesine önem verilmekte; bu çerçevede öncelikle 2 kişilik, banyo ve tuvaleti olan nitelikli oda sistemine geçilmektedir. 2008 yılında bitirilen hastanelerde 870 adet yatak kapasitesi oluşturulmuş, 19 adet sağlık ocağı tamamlanmıştır.
2010 yılında 22 adet sağlık tesisi yeni proje olarak programa alınmış; Bölgede 4025 adet yatak kapasitesi oluşturacak 26 hastane, 12 adet sağlık ocağı, 14 adet Aile Sağlığı Merkezi ve Toplum Sağlığı Merkezi ile 5 adet Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi inşaatı devam etmiştir. Haziran 2010 itibariyle 9 adet sağlık tesisinin inşaatı tamamlanmıştır.
Ayrıca, 20 adet ambulans, 1 adet UMKE aracı, 3 adet motosiklet, 1 adet ağır iklim tipi çadır seti, 1 adet vantilatörlü transport küvözü tahsis edilerek dağıtımları yapılmıştır.
Sosyal Destek Programı (SODES) uygulamaları kapsamında istihdam, sosyal içerme ve kültür-sanat-spor alanlarında 2008 yılında toplam bütçesi 42 milyon TL tutarında olan 398 adet proje finanse edilmiştir. 2009 yılında ise 92 milyon TL’lik 778 adet projenin finansmanı uygun bulunmuştur.
SODES’in 2010 yılı ödeneği 155 milyon TL’dir. Toplam tutarı 376 milyon TL olan 2656 adet proje teklifi iletilmiştir. Teklifler değerlendirmeye tabi tutularak desteklenecek projeler belirlenecektir.
Đstihdam: ĐŞKUR tarafından düzenlenen programlardan 2008 yılında toplam 4.644 kişi yararlanmış iken 2009 yılında bu sayı 25.086 kişiye yükselmiştir. Haziran 2010 itibariyle düzenlenen 189 programa toplam 5393 kursiyer katılmıştır.
ALTYAPININ GELĐŞTĐRĐLMESĐ
Sulama: Güneydoğu Anadolu Projesi’nin temel eksenini oluşturan sulama yatırımlarında çok önemli gelişmeler sağlanmıştır. 2009 yılı sonu itibariyle sulamaya açılan alan 300.397 ha’dır. 2012 sonuna kadar 1 milyon 060 bin hektarlık alanın sulanması planlanmaktadır.
2009 yılında toplam uzunluğu 386 km olan ve 403.782 ha alana hizmet edecek üç ana kanalın inşaatına başlanmış olup, çalışmalar devam etmektedir.
211.075 ha alanın sulanmasına hizmet edecek 136 km uzunluğundaki Aşağı Mardin Ana Kanalı I. Kısımda fiziki gerçekleşme % 80, II. Kısımda % 40, III. Kısımda ise % 50 olmuştur.
Suruç Ovası Pompaj Sulaması Ana Kanalı 94.814 ha alanın sulanmasını sağlayacak olup, 48 km uzunluğundadır. I. Kısım inşaatında fiziki gerçekleşme % 32, II.
Kısım inşaatında ise % 25’tir.
Kralkızı - Dicle Cazibe Sulaması Ana Kanalı 97.893 ha alana hizmet edecektir.
202 km uzunluğundaki ana kanal üç kısım halinde ihale edilmiş ve inşaatına başlanmıştır.
Ayrıca, toplam 253 km uzunluğunda 4 ana kanal inşaatı ihale edilmiştir.
7
Toplam 20.319 ha alana hizmet edecek 182,8 km uzunluğundaki Bozova Pompaj Sulaması iki kısım halinde ihale edilmiş olup süreç devam etmektedir.
Suruç Ovası Pompaj Sulaması kapsamında 74.627 ha alana hizmet edecek toplam 70,1 km uzunluğundaki Sol Sahil ve Sağ Sahil Ana Kanal inşaatları ihale edilmiş olup, süreç devam etmektedir.
Yukarı Harran Ana Kanalı, Yukarı Harran Ovası Şebeke Đnşaatı ve 6. Kısım Sulaması tamamlanmıştır.
Toplam 193.000 hektar alana hizmet edecek Silvan I. Merhale Projesi 2010 Yılı Yatırım Programı’na alınmıştır. Proje kapsamındaki Pamukçay Barajı ihale edilmiş, Silvan Barajı ise 2010’da ihale edilecektir.
Batman Sol Sahil ve Sağ Sahil Sulamaları, Kralkızı-Dicle Pompaj Sulaması I.
Kısım, Kralkızı-Dicle Cazibe Sulaması I. Kısım, Belkıs-Nizip Pompaj Sulaması, Kılavuzlu Sulaması ve Kayacık Ovası Sulaması’nda çalışmalar devam etmektedir.
Adıyaman-Göksu-Araban Projesi kapsamında yer alan Çetintepe Barajı 2010 Yılı Yatırım Programı’na yeni proje olarak girmiştir.
Arazi Toplulaştırması: GAP arazi toplulaştırma (AT) ve tarlaiçi geliştirme hizmetleri (TĐGH) projelerinin toplam alanı 2.061.287 ha'dır.
2009 yılında sözleşmesi imzalanan Diyarbakır, Batman, Mardin ve Şanlıurfa illerindeki toplam 1.187.000 ha alandaki çalışmalar devam etmektedir. AT ve TĐGH çalışmalarının yürütüldüğü alanlarda toprak etüt ve haritalama çalışmaları tamamlanmış, 625 köyde sosyal etüt çalışmaları, 2000 km tarla içi yol, 335 köyün fosseptik ve kanalizasyonu yapılmıştır.
2010 yılında 23 adet AT ve TĐGH projesinin ihalesi yapılarak, Şanlıurfa, Kilis, Adıyaman ve Gaziantep illerinde çalışmalara başlanmıştır.
Ilısu Projesi’nin kredi anlaşması 27.01.2010 tarihinde yürürlüğe girmiş olup, işe başlanmış olup, fiziki gerçekleşmesi % 8,1’dir.
Ulaştırma alanında karayolu yatırımlarına hızla devam edilmektedir.
Gaziantep-Şanlıurfa Otoyolu trafiğe açılmıştır.
Şanlıurfa-Kızıltepe-Silopi Bölünmüş Yolu 351 km uzunluğunda olup, yol inşaatı 6 kesim halinde yürütülmektedir. Yolun tamamı sathi kaplama seviyesinde bitirilmiş olup, genel fiziki gerçekleşmesi % 65 düzeyine ulaşmıştır.
Diyarbakır-Mardin Yolu 91 km olup, projenin 60 km’lik kesimi bölünmüş yol olarak trafiğe açılmıştır. Fiziki gerçekleşmesi % 70’tir.
Diyarbakır-Siverek-Şanlıurfa Yolu 187 km olup, 119 km’lik kesimi bölünmüş yol olarak bitirilmiş ve trafiğe açılmıştır. Proje genelinde % 67 fiziki gerçekleşme sağlanmıştır.
Siirt-Eruh Yolu 53 km olup, proje genelinde % 75 fiziki gerçekleşme sağlanmıştır
Cizre-Şırnak Yolu 53 km olup, projenin 19,5 km’lik kesimi bölünmüş yol olarak bitirilmiş ve trafiğe açılmıştır. Projenin fiziki gerçekleşmesi % 50’dir.
Gölbaşı - Adıyaman – Kahta Yolu: 2010 yılı Yatırım Programı’na yeni proje olarak alınan bölünmüş yolun uzunluğu 98 km olup, yılı ödeneği 1 milyon TL’dir.
Batman Havaalanı Terminal Binasının yapım işine 27.01.2009 tarihinde başlanmış olup, 16.07.2010 tarihinde bitirilmesi planlanmaktadır.
Konut: 2003 – 2010 yılları arasında GAP illerinde tamamlanan konut sayısı 24.739’dur. Haziran 2010 itibariyle TOKĐ’nin bölgede uygulama aşamasında olan konut sayısı 20.701’dir. Đnşaatı % 80-90 düzeyinde olan konut sayısı 2201, ihalesi yapılmış ve onaylanmış konut sayısı 5596, proje ve ihale çalışmaları devam eden konut sayısı ise 12.904’tür.
Đçmesuyu: Adıyaman Đçmesuyu Projesi’nin fiziki gerçekleşmesi % 77’dir. Siirt ve Şırnak da ise projeler tamamlanma aşamasındadır. Şırnak iline içmesuyu verilmeye başlanmıştır. Batman’ın uygulama projeleri onaylanmış olup, inşaat işi ihale edilecektir.
8
Đçmesuyu amaçlı bir proje olan Adıyaman-Göksu Araban Projesi de (Çetintepe Barajı) 2010 yılı Yatırım Programı’na alınmıştır.
Organize Sanayi Bölgesi (OSB) Projeleri: 2010 Yılı Yatırım Programında 11 adet OSB, 1 adet arıtma ve 1 adet etüd proje yer almakta olup, 3 projenin 2010 yılında tamamlanması planlanmaktadır.
Küçük Sanayi Sitesi (KSS) Projeleri: Yatırım Programında devam eden 7 adet KSS’den bir tanesinin 2010 yılında, bir tanesinin 2012 yılında diğer 5 tanesinin ise 2012’den sonra bitirilmesi planlanmıştır.
KURUMSAL KAPASĐTENĐN GELĐŞTĐRĐLMESĐ
GAP Bölgesinde 3 Kalkınma Ajansı kurulmuştur. Bu ajanslara (Dicle, Karacadağ ve Đpekyolu Kalkınma Ajansları) 2009 yılı için toplam 50 milyon TL, 2010 için ise yaklaşık 61 milyon TL ödenek transferi öngörülmüştür. Ajansların genel sekreterlerinin atamaları yapılmış olup, her üç ajansın uzman ve destek personeli alım süreçleri tamamlanmıştır.
Dicle Kalkınma Ajansı, 17 Nisan 2010 tarihinde Küçük ve Orta Büyüklükteki Đşletmeler (KOBĐ) ve Küçük Ölçekli Altyapı (KÖA) öncelik alanlarında teklif çağrısına çıkmıştır. Bu öncelik alanları için ayrılan kaynak KOBĐ bileşeni için 10.000.000 TL, KÖA bileşeni için 8.000.000TL’dir.
Karacadağ Kalkınma Ajansı, 17 Nisan 2010 tarihinde Turizm Altyapısı Mali Destek Programı ve Ekonomik Gelişme Mali Destek Programı öncelik alanlarında teklif çağrısına çıkmıştır. Bu kapsamda, 10.400.000,00 TL'si Turizm Altyapısı Mali Destek Programı ve 12.500.000,00 TL'si Ekonomik Gelişme Mali Destek Programı olmak üzere toplamda 22.900.000,00 TL tutarında doğrudan finansman desteği sağlanacaktır.
Ekonomik Gelişme Mali Destek Programı proje teklif çağrısı için başvurular 4 Haziran 2010 tarihi itibarıyla sona ermiştir. Bu kapsamda Ajansa toplam 404 proje teklifi sunulmuştur.
Görüldüğü gibi GAP tüm hızıyla devam etmektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki ihracat artışı, altyapıdaki yeni yatırımlar, yeni organize sanayi bölgeleri, serbest bölgelerin gelişmişliği ve istihdamdaki artış dikkat çekicidir. Yine de unutmamak lazımdır ki bölgesel kalkınmayı tek kutuplu yani yalnızca kamu kaynaklarıyla gerçekleştirmek zordur. Yerel dinamikleri harekete geçirmek, kaynakları daha etkin ve verimli kullanmak ve özel sermaye birikimini sağlamak şarttır.
