ÇOCUK HAKLARI
Prof. Dr. Yasemin Karaman Kepenekci
Çocuğun “hak ehliyeti” ve “fiil ehliyeti” olmak üzere iki tür ehliyeti vardır.
Hak Ehliyeti: Kişilerin hak sahibi olabilme ve borç altına girebilme ehliyetidir. Çocuk hak ehliyetini, sağ doğmak koşuluyla, ana rahmine düştüğü andan başlayarak elde eder. Bu hükümlere göre hak ehliyetinin genellikle ve eşitlik olmak üzere iki temel ilkesi vardır.
Fiil Ehliyeti: Fiil ehliyeti, bir kişinin kendi fiilleriyle hak edinebilmesi ve borç altına girebilmesidir. Çocuk fiil
ehliyetine doğuştan sahip değildir. Çünkü fiil ehliyetinde söz konusu olan çocuğun hak ve borçlara sahip olması değil, bu hak ve borçları kendi fiilleriyle meydana
getirmesidir.
Fiil Ehliyetinin Koşulları
1.Ergin (Reşit) Olmak: Medeni Kanuna göre 18
yaşını dolduran herkes ergindir. Bunun için resmi bir işleme gerek yoktur.
2. Kısıtlı Olmak: Medeni Kanuna göre ergin olan kişinin fiil ehliyeti akıl hastalığı, akıl zayıflığı,
savurganlık, alkol veya uyuşturucu kullanımı, kötü yaşam tarzı, bir yıl ve daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı
cezaya mahkûm olma gibi nedenlerden birinin bulunması durumunda hâkim kararıyla kaldırılabilir. Çocukların fiil ehliyeti kanundan dolayı zaten kısıtlı olduğu için, onların hâkim kararıyla kısıtlanmaları gerekmez.
3. Ayrıt Etme Gücüne Sahip Olmak: Kişinin akla uygun biçimde davranma, iradesini kullanıp uygun
hareket edebilmesidir. Ayrıt etme gücüne sahip değilse kişi fiil ehliyeti bakımından da tam ehliyetsizdir. Yaş
küçüklüğü, akıl hastalığı, akıl zayıflığı, sarhoşluk durumu olan kişi Medeni Kanuna göre ayrıt etme gücünden yoksundur.
1.Tam Ehliyetsiz Çocuklar: Ayrıt etme gücüne sahip olmayan çocuk, fiil ehliyeti yönünden tam ehliyetsiz konumundadır. Dolayısıyla kanunda gösterilen istisnai durumlar dışında, tam ehliyetsiz kimsenin fiilleri hukuki bir sonuç doğurmaz.
Bunlar adına hukuki işlemleri yasal temsilcileri olan veli ya da vasileri yapar. Tam ehliyetsiz küçüklerin; hukuka uygun fiillerde bulunabilme, hukuka aykırı fiillerden sorumlu tutulabilme ehliyeti ve bunların istisnai durumları vardır.
Hukuka Uygun Fiillerde Bulunabilme: Tam ehliyetsiz çocuk kural olarak geçerli her hangi bir hukuki işlem yapamaz. Her nasılsa çocuk böyle bir işlem yapmışsa, ayrıt etme gücünden yoksun olduğu için yaptığı işlem hukuki sonuç doğurmaz, yani hükümsüz olur.
Hukuka Aykırı Fiillerden Sorumlu Tutulabilme Ehliyeti:
Ayrıt etme gücüne sahip olmayan tam ehliyetsiz çocuklar
hukuka aykırı fiillerden doğan zararlardan sorumlu tutulmazlar.
Çünkü bir kişinin sorumlu tutulabilmesi için verdiği zararın meydana gelmesinde kusurlu olması gerekir.
Dava Ehliyeti: Ayrıt etme gücüne sahip olmayan tam ehliyetsiz çocuk davada taraf olma ehliyetine sahiptir. Çünkü davada taraf olma hak ehliyetinin yargılama hukukundaki karşılığıdır.
Çocuklar hak ehliyetine doğdukları anda sahiptirler. Ancak davayı çocuk adına yasal temsilcisi açar ve yürütür.
2. Sınırlı Ehliyetsiz Çocuklar: Sınırlı ehliyetsiz
çocuklar ayrıt etme gücüne sahiptirler. Ancak bunlar ergin olmadıkları için, fiil ehliyeti yönünden kural
olarak ehliyetsiz durumdadırlar.
TEŞEKKÜRLER
