10. ders
• Uzun süreli bellek (long-term memory)
• Bellek (memory)
• Zihinsel model (mental model)
• Zihinsel temsil (mental representation)
• Short-term memory
Bellek (memory)
Bellek üç türe ayrılmaktadır:
1. Duyusal bellek çok kısa sürelidir.
2. Kısa süreli bellek (KSB) o anda işlenen limitli sayıdaki birimleri içerir.
Dışarıdan ya da içeriden gelen sinyaller burada bulunur. Şu anki KSB kuramları belleğin bu bölümünde bir depolanmanın olmadığını, aktif bir şekilde bilişsel işlemlerin yürütüldüğünü kabul etmektedir.
3. USB ise KSB’nin tersine bir limitsiz bir kapasitesi vardır. Bilgiler burada çok uzun süre saklanabilir.
Bellek (memory)
• Denekler yazılı ya da sözlü sözcük listesini geri çağırmaları istendiğinde öncelik etkisi (primacy effect) görülmektedir: ilk sözcükler ortadaki
sözcüklere göre daha iyi bir oran ile çağırılmaktadır. Sonralık etkisi (recency effect) son söylenen sözcüklerin geri çağırılmasıdır. Öncelik etkisi USB ile ilgiliyken, sonralık etkisi ise KSB ile ilgilidir. Belirli amnezi türlerinde, sözcükleri çağırmada, sadece sonralık etkisi görülmüştür.
Ancak bazı araştırmacılar bu bulgular ile ters düşen sonuçlara da ulaşmıştır.
• Başka bir düşünce ise bütünleşik bir bellek deposu olduğunu iddia etmektedir. Bir yerleşik işlemler modeline (embedded processes model) göre, KSB USB’nin ateşlendiği kısmı olarak açıklanmaktadır.
Uzun Süreli Bellek (long-term memory)
• Sözlükçenin de dahil olduğu bilginin kalıcı olarak depolandığı yer.
• Bir bilgiyi ne kadar çok çağırırsak, o bilgiye daha sonra erişmek o kadar kolaylaşmaktadır. Ek olarak, sürekli geri çağrılan bilginin yok olması
ihtimali azalır.
• Uzun süreli bellek(USB) kendi içerisinde farklı işlevleri olan farklı sistemlere bölünmektedir. İki çeşit ayırım vardır:
1. Bildirimsel bilgi (declarative knowledge) (birşeyi bilmek) dünya ve olaylar hakkındaki gerçekliklere dair olan bilgilerdir.
2. Yöntemsel bilgi (procedural knowledge) (nasılı bilmek) bazı çoğu otomatik olan eylemlerin yapılmasını sağlayan bilgilerdir.
Uzun Süreli Bellek (long-term memory)
• Uzmanlaşmanın (expertise) edinimine klasik bakış açısı: USB’ye gelen ve USB’de bulunan bilgi bildirimseldir. Bu bilgi işleyen bellekte
kullanıldıkça USB’deki bu bilgi yöntemselleşir. Bir işin acemisi ilk başta bildirimsel bilgiyi kullanarak atılması gereken adımları atar. Zamanla bazı adımlar birleşir ve bu işlem yöntemsel bilgi olana kadar
otomatikleşir.
Bildirimsel bilgi genellikle ikiye ayırılır:
1. Olaysal bellek (episodic memory) olayları depolar; özellikle zaman ve yer.
2. Anlamsal bellek (semantic memory) dünya bilgisini depolar.
Kısa Süreli Bellek (short-term memory)
İşleyen bellek (working memory) kavramı bu bellek için daha yaygın kullanılan kavramdır. İşleyen bellek KSB bileşeninin sadece bilgileri depolama değil, aynı zamanda bilgileri işleme yönünün de
vurgulamaktadır.
Zihinsel Model (mental model)
• Bir durumun daha üst düzey zihinsel gösterimidir (mental
representation). Zihinsel model, konuşucunun dünya bilgisi ve çıkarımı dahil olmak üzere, önermesel anlamı içermektedir. Bir model daha
fazla bilgi eklendikçe güncellenir.
• Bir modeli yapılandırma süreci kapsayıcı (elaborative) (çıkarımları ekleyerek bağdaşlılığa ulaşır), birleştirici (integrative) (gelen bilgileri ekler ve ilişkiler kurar) ve seçicidir (selective) (depolanan bilgiyi önem ve uygunluğuna (relevant) göre azaltır). Bir ev hakkındaki metni bir hırsızmış gibi okunması istenen denekler, bir alıcıymış gibi okunması istenen deneklere göre farklı bir model çizer. Bu nedenle seçicilik
işlemin ilk kısımlarında önemlidir.
Zihinsel Model (mental model)
• Konuşucuların sunuşları sadece önermesel olana göre daha detaylı olduğu görüşmüştür. Tümceyi duyduklarından/okuduklarından sonra kendi çıkarımları ve metinde olan arasında ayrım yapamadıkları
görülmüştür.
• Konuşucuların çıkarımları ile ilgili olarak farklı görüşlerde ayrılık
yaşanmaktadır. Yapılandırmacı görüşe göre zihinsel temsillerde zaten çıkarım bulunmaktadır. Minimalist yaklaşım ise sadece limitli sayıdaki zorunlu çıkarımların modele eklediğini öne sürmüştür.
• Bazen, üretilen zihinsel model karasızdır (indeterminate). Bir çok
seçenek arasından en uygununu da seçebiliriz ve ya tamamlanmamış (kendimizi memnun edecek kadar) bir model yapılandırabiliriz.
Karasızlık durumunda hiçbir model oluşturmayabiliriz.
Zihinsel Temsil (mental representation)
• Zihinsel temsil dilsel olmayan, konuşucunun metni anlayışına bağlı
olarak oluşturduğu, daha fazla bilginin işlemlenmesi ile birlikte kendini yenileyen yapıdır.
• Durumsal model (situational model) ve göndergesel gösterim (referential representation) olarak da kullanılmaktadır.
