1. DÖNEM 1. YAZILI SINAV (SAYFA 12)

(1)

1. DÖNEM 1. YAZILI SINAV (SAYFA 12)

1.

Litosferi oluşturan doğal unsurlar;

Taş, toprak, dağlar, ovalar, platolar, vadiler vs.'dir.

2.

Türkiye: Konik projeksiyon yöntemiyle çizildiğinde hatası en az olur.

Brezilya: Silindirik projeksiyon yöntemiyle çizildiğinde haritasında bozulma daha az olur.

Kanada: Kuzey kutup noktasına teğet olarak alınan düzlem projeksiyon yöntemiyle çizildiğinde bozulmalar daha az olur.

3.

Aynı boyuttaki kâğıtlara çizilen alanlar büyükse ölçekleri küçük olur. Dolayısıyla verilen bölgeler en büyükten en küçüğe doğru; Dünya Siyasi Haritası, Türkiye Beşeri Haritası ve Marmara Bölgesi Fiziki Haritası şeklinde sıralandığında, ölçekleri de en küçükten en büyüğe doğru sıralanmış olur.

4.

Soruda gerçek uzunluk istenmektedir.

Gerçek Uzunluk = Harita Uzunluğu x Ölçeğin Paydası

İstanbul ile Ankara arasındaki gerçek uzunluk = 20 cm x 2.000.000 cm = 40 0 0 0 0 0 0 cm. .

= 400 km'dır.

5.

Bir çizimin harita sayılabilmesi için; o yerin kuş bakışı görüntüsü alınmalı ve mutlaka belli bir oranda küçültme yapılmalı yani ölçek kullanılmalıdır.

6.

• Canlıların yaşadığı doğal ortama biyosfer denir.

• Paralel dairelerinin uzunluğu kutuplara doğru kısalır.

• Ölçek büyüdükçe ayrıntı artar.

• 180 tane paralel dairesi bulunur.

• Gölgelendirme yöntemiyle çizilen haritalardan yükselti bulunamaz.

7.

25° Batı 0° 10° Doğu

? 15.00

Boylam farkı: 25° + 10° = 35°

Zaman farkı: 35° x 4 dk = 140 dk = 2 saat 20 dakika

Batıda yerel saat geri olduğu için 25° batı meridyeninin yerel saati; 15.00 – 02.20 = 14.40'tır.

8.

Soruda çizgi ölçeğin boyunun 5 cm olduğu verilmiştir. Çizgi ölçekte çentiklerin arası 1'er cm'dir.

10

1 cm 1 cm 1 cm 1 cm 1 cm

0 10 20 30 40 km =

10 km 10 km 10 km 10 km 10 km

1 cm 10 km

1 1.000.000

9.

Klimatoloji iklim bilgisidir ve yararlandığı bilim dallarından biri meteorolojidir. Cevap B'dir.

10.

(D) Tarama yönteminde eğimin azaldığı yerlerde çizgiler uzun ve seyrektir.

(D) Türkiye + 2. ve +3. saat diliminde yer alır.

(Y) Meridyenlerin arasındaki uzaklık her yerde aynıdır. (Aralarındaki uzaklık kutuplara doğru azalır.) (D) Eğim hesaplama ve profil çıkarma topografya haritalarından elde edilir.

(D) Doğu-batı doğrultuda geniş yer kaplayan ülkeler birden fazla ortak saat kullanırlar.

(2)

1.

^5°

5°

0°

10°

X 10°

15°

X'in enlemi; 10° güney, boylamı 5° doğudur.

2.

Fiziki haritalarda yer şekillerinin gösterildiği yöntemler; renklendirme, tarama, gölgelendirme, kabartma ve izohips yöntemidir.

3.

Ekvator'dan Kutuplara Gidildikçe

Kalıcı kar sınırı azalır.

Tan ve gurup süresi artar.

Çizgisel hız azalır.

Yer çekimi artar.

Yerleşmenin üst sınırı azalır.

4.

(D) 21 Aralık'ta gölge boyu Oğlak dönencesinde en kısadır.

(D) Şubat ayının 28 gün olmasının nedeni yörüngenin elips olmasıdır.

(Y) Ekvator ile dönenceler arasındaki kuşağa Orta Kuşak denir. (Orta kuşak, dönencelerle kutup daireleri arasındadır. Ekvatorla dönenceler arasındaki kuşak tropikal kuşaktır.)

(D) Ekinokslarda aydınlanma dairesi kutup noktalarına teğet geçer.

(Y) Dönenceler dışındaki bölgelerde gölge boyu 1 kez sıfır olur. (Dönenceler dışındaki bölgelere ışınlar dik gelmediği için gölge kesinlikle sıfır olmaz.)

5.

Sıcaklık kuşaklarını etkileyen faktörler yer kürenin şekli, okyanus akıntıları, kara ve denizlerin dağılışı ve genel hava dolaşımıdır. Eksen eğikliği sıcaklık iklim kuşaklarını değil, matematik iklim kuşaklarını etkiler.

Yanıt: E

6.

Bakırçay, Bafra, Adapazarı Ovası ve Çukurova kıyıda bulunan, yükseltisi 500 metreden az olan ovalardır.

Hepsinin rengi yeşildir. Iğdır Ovası'nın yükseltisi yaklaşık 900 metredir ve rengi sarıdır.

Yanıt: A

7.

İzohips haritalarında deniz seviyesini gösteren kıyı çizgisi 0 metre ile gösterilir. Bu yüzden doğru cevap kıyı çizgisidir.

Yanıt: B

1. DÖNEM 2. YAZILI SINAVI (SAYFA 26)

(3)

2. DÖNEM 1. YAZILI SINAVI (SAYFA 63)

1.

Güneş ışınlarının geliş açısı; enlem, günün saatleri, bakı, mevsimler, yer şekillerinin eğim ve bakısına göre değişir.

2.

Termik kökenli basınçlar: 0° ve 90° enlemlerinde,

Dinamik kökenli basınçlar: 30° ve 60° enlemlerinde oluşur.

3.

Musonların mevsimlik devirli rüzgârlar olmasının nedenleri; kara ve denizlerdeki sıcaklık ve basınç farkı, yer ekseninin yörünge düzlemine eğik olması, Dünya'nın Güneş etrafında dönmesidir.

4.

Çöl iklimine Kuzey Afrika, Arap Yarımadası, Orta Asya, Avustralya'nın ortası ve batı kıyıları ile Amerika Kıtası'nın dönencelere rastlayan batı kıyılarında rastlanır.

5.

Enerjisini yerin içinden alan, genelde yer şekillerini oluşturan kuvvetlerdir. Orojenez (dağ oluşumu), epirojenez (kıta oluşumu), volkanizma ve depremler iç kuvvetlerdir.

6.

Metalik madenler, dağlar, volkanlar ve faylar iç kuvvetlerle oluşur. Delta ovalarını dış kuvvet olan akarsular oluşturur.

Yanıt: D

7.

Eğimin azaldığı yerlerde akarsular biriktirme yaparlar. Bunun sonucunda ırmak adası, birikinti konisi, dağ ete- ği ovası gibi birikme şekilleri oluşur. Menderesler de az eğimli yerlerde oluşur. Dev kazanları ise akarsuların çağlayanlar yaparak döküldükleri yerlerde oluşur. Çağlayan engebenin fazla olduğu dağlık yerlerde bulunur.

Yanıt: D

8.

• 245 milyon yıl önce tek olan kıtanın adı Pangea'dır.

• Epirojenezin nedeni, izostatik dengenin bozulmasıdır.

• Rüzgârların aşındırmasıyla oluşan kovuklara tafoni denir.

• Türkiye'deki akarsular denge profiline ulaşamamıştır.

• Etki alanı en geniş olan depremler tektonik depremlerdir.

9.

• (D) Açık havza akarsuları deniz veya okyanuslara ulaşır.

• (Y) Etki alanı en geniş olan deprem çöküntü depremidir. (Tektonik depremlerin etki alanı en geniştir.) • (Y) Horst ve grabenler epirojenez sonucunda oluşur. (Horst ve grabenler orojenezle oluşur.)

• (D) Batolit, dayk magmanın derinlerde katılaşmasıyla oluşur.

• (D) Kalkan koniler akıcı lavların soğumasıyla oluşur.

(4)

2. DÖNEM 2. YAZILI SINAVI (SAYFA 75)

1.

Seçeneklerde verilenlere bakıldığında rüzgârın etkisiyle oluşan şekil löstür. Buzullar hörgüç kayayı, dalgalar ise lagünü oluşturur. Bu üç yer şeklinin bulunduğu seçenek B'dir.

Yanıt: B

2.

Buzulların etkili olduğu yerlerde fiyord ve skyer tipi kıyı oluşur. Doğru cevap A'dır. Ria, limanlı ve dalmaçya kıyıları akarsuların etkili olduğu kıyılarda oluşur. Boyuna kıyılar ise dağların denize paralel olduğu kıyılarda oluşur.

Yanıt: A

3.

Beşeri coğrafyanın alt dalı olan siyasi coğrafya uluslararası ve bölgesel örgütleri inceler

Yanıt: C

4.

Heyelanın nedenleri; yağışın fazla olması, kar erimeleri, yer şekillerinin engebeli olması, killi kayaçların bulun- ması, kayaçları oluşturan tabakaların eğim yönünde olmasıdır.

5.

Karstik aşımın şekilleri; lapya, uvala, dolin, polye, obruk, mağara, galeridir.

6.

İdari kentler başkentlerdir. Örnek: Ankara, Londra, Roma, Paris Dini kentler: Mekke, Kudüs, Roma

7.

Doğal özelliklerine göre bölgeler; yer şekillerine, iklim tiplerine ve bitki örtüsüne göre bölgelerdir.

1. Yer şekillerine göre bölgeler

Örnek: Amazon dağlık bölgesi, Çukurova düz bölgesi 2. İklim tiplerine göre bölgeler

Örnek: Akdeniz iklimi bölgesi 3. Bitki örtüsüne göre bölgeler Örnek: Maki bölgesi

8.

Asit yağmurları, hava kirliliği, küresel ısınma, canlı türlerinin yok olması, ozon seyrelmesi, çölleşme, erozyon insanların doğayı bilinçsiz kullanmaları sonucunda ortaya çıkan çevre sorunlarıdır.

9.

• (Y) Epirojenez sırasında denizin karaya doğru ilerlemesine regresyon denir. (Transgresyon denir. Regres- yon deniz gerilemesidir.)

• (D) Polyeler dolinlerin birleşmesiyle oluşur.

• (Y) Dünya'daki en yüksek kent Dikson'dur. (En yüksek kent La Paz'dır. Dikson en kuzeydeki kenttir.) • (Y) Toplu yerleşmeler dağlık arazilerde kurulur. (Toplu yerleşmeler düz arazilerde kurulur.)

• (D) Teknolojik gelişmeler çevre sorunlarının nedenlerinden biridir.

(5)

www.deltakitap.com

1.

A, C, D, E seçeneklerinde yer şekilleri, iklim gibi doğal özelliklerin insana etkileri örneklenmiştir. B seçeneğinde ise tam tersi insanın doğaya etkisin- den bahsedilmiştir. İnsanlar akarsuların taşması- nı önlemek için barajlar yaparlar.

Yanıt: B

2.

Dünya doğuya doğru dönmektedir. Seçeneklerde verilen boylamlar çizildiğinde:

70° Batı 40° Batı 0° 10° Doğu50° Doğu 80° Doğu

En doğudaki 80° Doğu boylamında Güneş en erken doğar. Ancak soruda ters yönde dönseydi denildiğine göre en batıda bulunan 70° Batı boy- lamında Güneş en erken doğardı.

Yanıt: D

3.

Aynı boylam üzerindeki iki noktada yılda iki gün

sadece 21 Mart ve 23 Eylül'de Güneş aynı anda doğar ve aynı anda batar. Bu tarihlerde A, B, C ve E seçeneğinde verilen özellikler doğrudur.

Ekinoks adı verilen 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerin- de Dünya'nın her yerinde gece ile gündüz süresi eşittir. Kuzeye ya da güneye gidildiğinde gündüz süresi uzamaz, her yerde gündüz süresi 12 saat- tir.

Yanıt: D

4.

Enlem ve boylamın sonuçları, matematik konumun sonuçlarıdır. Tuzluluk oranı, tan süresi, kalı- cı karın başladığı sınır enlemin; Güneş'in doğuşu ise boylamın sonucudur. A seçeneğinde verilen Toroslarda kalıcı karların oluşması yükseltinin yani özel konumun sonucudur. Toroslar Akdeniz Bölgesindedir. Bu bölgede kar çok az yağar. An- cak Toroslarda yükseldikçe sıcaklık her 200 m'de 1°C azaldığından doruklarında kalıcı karlar olu- şur.

Yanıt: A

5.

^26° Doğu

(En batısı) ? (En doğusu)

14.00 ileri

45° Doğu

Boylam farkı:

45° – 26° = 19°

Zaman farkı:

19° x 4 dk = 76 dk = 1 saat 16 dakika Doğuda yerel saat ileri olacağından

14.00 + 01.16 = 15.16 olur.

Yanıt: D

6.

X 600

1000

400 400

600 800

800

Akarsuyun çevresinde bulunan izohips eğrilerinin yükseltileri aynıdır. İzohips aralığı 200 m'dir.

X'in yükseltisi 1000 m'dır.

Yanıt: E

7.

Orta kuşak ülkelerinde konik projeksiyon yönte- miyle çizilen haritalarda hata daha az olur. Türki- ye de orta kuşak ülkesi olduğu için haritası konik projeksiyon yöntemiyle çizilir.

Yanıt: C

8.

Tarama yönteminde yer şekillerinin engebesiz ve eğimin az olduğu düz yerlerde çizgiler daha uzun ve seyrek olur. Verilen iller arasında engebesi en az olan Diyarbakır doğru cevaptır.

Yanıt: B

TARAMA TESTİ: DOĞA VE İNSAN - HARİTA BİLGİSİ - YERİN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ (SAYFA 27)

(6)

1.

İnsanlar doğaya müdahale ederek tüneller, yollar, hava alanları yapmaktadırlar. Bu yüzden I. ve II.

özellikler insanın doğa üzerindeki etkisine örnek- tir. III. ve IV. özellikler ise doğanın insan üzerinde- ki etkilerine örnek verilmiştir.

Yanıt: A

2.

Yer altı suları, rüzgârlar, bitki, deprem gibi konu- ları fiziki coğrafya inceler. Dağınık yerleşme be- şeri coğrafyanın konusudur.

Yanıt: C

3.

Litosfer, taş küredir. Kayaçlardan oluşur. Kıtaların kayması, yer sarsıntıları, volkanik püskürmeler ve toprak aşınması yer kabuğunda meydana gelen olaylardır. Bulut oluşumu yer kabugunda (litosfer- de) gerçekleşir.

Yanıt: E

4.

Büyük ölçekli haritalarda ayrıntı fazla olur. Büyük ölçekli kesrin paydası küçük olacağı için 1/20.000 olan A seçeneği doğru cevaptır.

Yanıt: A

5.

Silindirik projeksiyon yöntemiyle çizilen haritalarda hata ekvator çevresinde en az, kutuplarda en fazladır. Bu yüzden kutba en yakın olan Norveç'te hata en fazla, Ekvator'a en yakın olan Brezilya'da hata en azdır. Bu ülkelerin verildiği B seçeneği doğru cevaptır.

Yanıt: B

6.

Türkiye'nin fiziki haritası farklı ölçeklerle çizildiğin- de haritadaki uzunluk ve haritadaki alan değişir.

Marmara Denizi'nin gerçek alanı ve Kızılırmak Nehri'nin gerçek uzunluğunu ölçek etkilemez.

Cevap III ve IV'ün olduğu E'dir.

Yanıt: E

1. DÖNEM SONU DENEME SINAVI (SAYFA 28)

(7)

7.

Eğimin fazla olduğu yerlerde izohips eğrileri sık çizilir. Falez, deniz kıyısında oluşan uçurum şek- lindeki diklikdir. Falezlerde eğim çok olduğu için izohips eğrileri sıktır. Boyunlar, plato yüzeyleri, delta ovalarında eğim azdır. Dağ yamaçları eğim- li olabilir ama falezlerde eğim daha fazladır. Bu yüzden diğer yer şekillerinin bulunduğu yerlerde izohips eğrileri seyrektir.

Yanıt: E

8.

1/2.000.000 ölçekli haritada 30 cm 1/4.000.000 ölçekli haritada x Payda

2 kat artmış

Uzunluk 2 kat azalmalı

Bu sorunun çözümünün kısa yolu vardır. Önce kesir ölçeklerin paydaları karşılaştırılır. Birinci öl- çekte payda 2.000.000 iken ikincisinde 4.000.000 olmuş yani 2 kat artmıştır. Uzunlukta da tam tersi 2 kat azalma olmalıdır. 30 cm_______

2 = 15 cm olur.

Yanıt: A

9.

⁸ ⁰ ⁸ ¹⁶ ²⁴ ^32 km

2 cm 2 cm 2 cm 10 cm

2 cm 2 cm

2 cm 8 km ise

1 cm x

________________________

x = 4 km olur.

4 km = 400.000 cm 1

_______

400.000

Yanıt: C

10.

^65° Batı ^0°

12.20 ileri ?

12° Doğu

Boylam farkı = 65° + 12° = 77°

Zaman farkı = 77° x 4 dk = 308 dk = 5 saat 08 dk Doğuda yerel saat daha ileri olduğundan 12°

Doğu boylamında yerel saat 12.20 + 5.08 = 17.28 olur.

Yanıt: D

11.

Türkiye'de yaz saati uygulamasında 45° Doğu boylamındaki Iğdır'ın, yerel saati ulusal saat olarak kullanılır. Bu nedenle Iğdır'da yerel saat ile ulusal saat arasındaki fark en azdır, batıya gidil- dikçe fark artar. Seçeneklerde verilen en batıdaki il İzmir'dir.

Yanıt: A

12.

Yerel saat için seçeneklerde verilen bölgelerin boylam farkına bakılmalıdır. En fazla boylam farkı C seçeneğindeki bölgededir.

15° Batı + 30° Doğu = 45° lik boylam farkı bulunur. Bu bölgede yerel saat farkı da en fazladır.

Yanıt: C

(8)

13.

Fiziki haritalarda renkler yükselti aralığına göre değişir. 0-500 m arası yeşil, 500 - 1000 m ara- sı sarıyla gösterilir. Sonuçta Gediz ve Konya Ovası'nın rengi farklı olduğuna göre yükseltileri farklıdır.

Yanıt: A

14.

20° 22° 24° 26°

16°

14°

12°

10°

Mutlak konum, matematik ko- numdur. Bir yerin matematik konumu açıklanırken en kuzey, en güney, en batı ve en doğu- dakiler söylenir.

Bu durumda; 10° kuzey, 16° kuzey, 20° doğu ve 26° doğu bölgenin mutlak konumunu verir.

E seçeneğinde verilen 12° kuzey taralı bölgenin içinden geçtiği için mutlak konumda söylenmez.

Yanıt: E

15.

Enlem ve boylamla ilgili sonuçlar mutlak konum hakkında bilgi verir. Kalıcı kar sınırı, tarım ürün- leri; sıcaklık farkı, denizlerdeki tuzluluk oranı enleme göre değişir. Fakat A seçeneğinde verilen maden rezervi enleme ve boylama bağlı değildir, özel konumdan etkilenir.

Yanıt: A

16.

İki merkezi aynı şekil üzerinde gösterelim:

X

Doğu Batı

Y 45°

45°

X'te yerel saat 12.00'dir ve gölge daha kısadır.

X ile Y arasında 45° lik boylam farkı,

45° x 4 dk = 180 dk = 3 saatlik zaman farkı vardır.

Y'de yerel saat 3 saat daha geridir. Bu durumda 12.00 - 3.00 = 09.00'dur yani daha geridir. X ken- tinde saat 12.00'dır. Yerel saati daha ileri oldu- ğuna göre X daha doğudadır, Güneş daha önce doğar ve önce batar. D seçeneği yanlıştır.

Yanıt: D

17.

Meridyenlerin arasındaki uzaklık Ekvator'da 111 km iken, kutuplara doğru azalır. Bu yüzden 1000 km doğuya gidildiğinde kutba yakın enlemlerde daha fazla meridyen geçileceği için daha fazla yerel saat farkı görülür. Cevap güney kut- buna en yakın olan 80° Güneyin bulunduğu A'dır.

Yanıt: A

18.

Aynı boylam üzerinde bulunan Zonguldak ve Ankara'da A, B, C ve E seçeneğinde verilen özel- likler yıl boyunca aynıdır. Güneş'in doğduğu saat yıl boyunca aynı değildir. Yılda 2 gün (21 Mart ve 23 Eylül) bu kentlerde Güneş aynı anda doğar ve batar.

Yanıt: D

(9)

19.

180° meridyenine tarih değiştirme çizgisi denir.

Bu meridyen geçildiği an tarih bir gün değişir. Bu yüzden 180° meridyeninin doğusu ile batısı ara- sıda 1 günlük zaman farkı vardır.

Yanıt: E

20.

^? ^0°

Londra 1 saat 40 dk

geri

1 saat 40 dakika = 100 dk 100 dk

_______

4 dk = 25° Batı

Yanıt: C

21.

Dünya'nın geoit olmasının en önemli sonucu yer çekiminin farklı olmasıdır. Geoit olması sonucu ekvator yarıçapı kutup yarıçapından daha uzundur.

Kutup yerin merkezine daha yakındır. Bunun sonucunda yer çekimi kutuplarda daha fazladır.

Yanıt: C

22.

Yörüngenin elips olması mevsim sürelerini etkiler.

Dünya Güneş'e yaklaştığında yörüngesindeki dönme hızı artar ve kış kısa olur. Yörüngesinden uzaklaştığında dönme hızı yavaşlar ve yaz mev- simi uzun olur.

Yanıt: E

23.

Tarih ne olursa olsun, gece ile gündüz süresi ara- sındaki fark her zaman Ekvator'da en azdır, kutuplara yaklaştıkça artar. E seçeneğinde verilen Oslo kutba en yakın olduğundan gece ile gündüz süresi arasındaki fark en fazladır.

Yanıt: E

24.

İlkbahar ekinoksu 21 Mart'ta yaşanır. A, C, D ve E seçeneğinde verilen özellikler 21 Mart'a aittir.

21 Mart'ta aydınlanma dairesi kutup dairelerine değil, kutup noktalarına teğet geçer

Yanıt: B

(10)

25.

B seçeneğinde verilen yer ekseninin yörünge düzlemine eğik olması diğer seçeneklerde veri- lenlerin nedenidir.

Yanıt: B

26.

Gece gündüz süresi arasındaki fark tarihe göre değişmez. Yıl boyunca Ekvator'a yakın yerlerde gece ve gündüz süresi arasındaki fark en az- dır. Verilen kentlerden en güneyde olan Adana Ekvator'a en yakın olduğundan gece ile gündüz süresi arasındaki fark en azdır.

Yanıt: C

27.

Güneş ışınlarının geliş açısı büyümeye başladı- ğında gölge boyu kısalmaya başlar. Kuzey yarım küre ışınları 21 Aralık'ta en küçük açıyla alır ve gölge boyu en uzundur. Bu tarihten sonra ışınla- rın geliş açısı büyümeye başlar ve gölge boyu da kısalır.

Yanıt: A

28.

A, B, C ve D seçeneğindeki özellikler 21 Haziran'a aittir. Bu tarihte Aydınlanma Dairesi kutup nokta- sına değil, kutup dairelerine teğet geçer.

Yanıt: E

29.

Yengeç dönencesi 23° 27' kuzey paraleline verilen isimdir. Bu paralelden daha kuzeyde olan böl- gelerde en kısa gölge daima kuzeye bakar. 40°

kuzeyin olduğu B seçeneği doğrudur.

Yanıt: B

30.

Dinamik basınçlar, yerel saat farkları, mekanik çözülmeler ve meltem rüzgârları Dünya'nın ken- di ekseni etrafındaki hareketinin sonuçlarıdır. V.

bilgide verilen haritalardaki bozulmaların nedeni;

Dünya'nın küresel şeklidir.

Yanıt: E

(11)

1.

• Kuzey yarım kürede yıllık sıcaklık farkının daha fazla olması Kara ve denizlerin dağılışıyla • Dağların güneşe bakan yamaçlarında tarım

alanlarının daha yoğun olması Bakıyla

• Avrupa’nın batı kıyılarının, aynı enlemdeki Kanada’nın doğu kıyılarından daha sıcak olma- sı Okyanus akıntılarıyla

• Bitkilerin Ekvator'dan kutuplara gidildikçe yay- van, karışık ve iğne yapraklılar şeklinde sıralan- ması Enlemle açıklanır.

D seçeneğinde nem miktarı açıkta kalır.

Yanıt: D

2.

Gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık arasında- ki fark yükseltiye bağlıdır. Yükselti artıkça fark da fazla olur. Buna göre;

I. Merkezde fark; 15 – 10 = 5 °C dir.

II. Merkezde fark; 8 – 4 = 4 °C dir.

III. Merkezde fark; 14 – 3 = 11 °C dir.

Kentlerin yükseltisinin en fazladan en aza doğru sıralanışı III, I, II'dir

Yanıt: E

3.

Yüksek basınç alanlarında alçalıcı hava hareketi yağışı engeller ve kuraklık olur. Bu yüzden II. dinamik yüksek basınç ve IV. termik yüksek basınç alanlarında kuraklık olur. Cevap II ve IV'ün oldu- ğu D'dir.

Yanıt: D

4.

Sıcak ve soğuk hava kütlelerinin karşılaşarak so- ğumasıyla cephe yağışları oluşur. Bu yağışlara en çok orta kuşakta ve Akdeniz iklimi bölgelerin- de kışın rastlanır. Dolayısıyla Akdeniz ikliminin görüldüğü İtalya'da kış mevsiminde cephe yağış- ları oluşur.

Yanıt: B

5.

Lodos ve meltem yerel rüzgârlardır. Yerel rüzgârlar iklimlerin oluşumunda etkili değildirler.

Sürekli ve mevsimlik rüzgârlar iklimleri etkilerler.

Batı rüzgârları ılıman okyanus iklimini, muson rüzgârları muson ikliminin oluşumunu etkiler.

Cevap I ve II'nin olduğu A'dır.

Yanıt: A

6.

Ekvatoral, muson ve ılıman okyanus iklimlerinin yıllık yağış miktarları fazladır. Yağışın fazla olma- sı bu iklimlerin bitki örtülerinin de aynı olmasına neden olur. Bu iklimlerde doğal bitki örtüsü or- mandır.

Yanıt: B

7.

• Yıllık sıcaklık ortalaması 15 - 20°C’dir. Yıllık yağış miktarı 600 - 1000 mm’dir. Yazlar kurak, kışlar yağışlıdır. Akdeniz iklimi

• Sıcaklık ortalaması 20°C’nin üstündedir. Yaz dönemi yağışlı, yılın geri kalanı kuraktır; yıllık yağış miktarı 1000 - 1200 mm’dir. Savan iklimi • Yıllık ortalama sıcaklık 40°C civarındadır. Yıllık

ve günlük sıcaklık farkları fazladır. Yıllık yağış miktarı 100 mm’den azdır. Çöl iklimi

• En sıcak ay ortalaması 10°C’yi geçmez. Kışın sıcaklık -30, -40 C’ye iner. Yıllık yağış miktarı 200 - 250 mm’dir. Tundra iklimi

Kutup iklimiyle ilgili bilgi verilmemiştir.

Yanıt: D

TARAMA TESTİ: ATMOSFER VE İKLİM (SAYFA 52)

(12)

1.

Buzullar, rüzgârlar ve sular gibi dış kuvvet- ler enerjisini Güneş'ten alırlar. E seçeneğin- de verilen Karain Mağarası yer altı sularının eritmesiyle oluşmuştur. Dış kuvvet olduğu için enerjisini Güneş'ten almıştır. Fuji Dağı volkanizmayla, Himalaya Dağları orojenezle oluşmuştur.

Hollonda'nın çökmesi epirojenezdir. Volkanizma, orojenez, epirojenez, volkanizma iç kuvvettir ve enerjisini magmadan alır.

Yanıt: E

2.

Kaldera ve maar volkanizmasıyla oluşan çukur- lardır. Bu şekillerin bulunduğu bir yörede volkanik faaliyetler oluşmuştur. Volkanizmayla metalik madenler oluşur. Magmanın püskürmesiyle püs- kürük kayaçlar oluşur. A, B, C ve D seçeneği doğ- rudur. Volkanik bölgelerdeki topraklar verimli olur.

Volkanik faaliyetlere bakılarak iklimle ilgili yorum yapılamaz. E seçeneği yanlıştır.

Yanıt: E

3.

Toroslar, Alpler, Himalayalar ve Kafkaslar III.

jeolojik zamanda oluşan dağlardır. Urallar diğer dağlardan farklı olarak I. jeolojik zamanda oluş- muşlardır.

Yanıt: D

4.

Rüzgârlar kurak iklim olan çöller ve yarı kurak iklim olan steplerde en etkili dış kuvvettir.

Yanıt: B

5.

Yer altı sularının etkisiyle lapya, uvala, dolin, polye, mağara, obruk, sarkıt, dikit ve sütun gibi şekiller oluşur. Lagün kıyı set gölüdür ve dalga biriktirmesiyle oluşur.

Yanıt: C

6.

Gerçek alan ile iz düşüm alan arasındaki fark engebesi az olan ülkelerde azdır. Bu ülkelerde eğim az olduğundan akarsular biriktirme yaparlar, menderesler oluşmuştur. Vadiler geniş tabanlıdır ve akarsular denge profiline ulaşmıştır. Engebesi az olan ülkelerde dev kazanları yaygın olamaz.

Dev kazanları dağlık olan ülkelerde şelalelerin döküldükleri yerlerde oluşur.

Yanıt: B

7.

Soru kökünde kırgıbayırın oluşumu açıklanmıştır.

Polye yer altı sularıyla, barkan rüzgâr biriktirmesiyle, tombolo dalga biriktirmesiyle, hörgüç kaya buzul aşındırmasıyla oluşur.

Yanıt: C

8.

Seçeneklerde boyuna, haliçli, enine ve fiyortlu kı- yılarla ilgili doğru bilgi verilmiştir. E seçeneğindeki dalmaçya kıyılarıyla ilgili verilen bilgi yanlıştır. Bu kıyılarda dağlar denize paralel olduğu için kıta sa- hanlığı dardır ve akarsular biriktirme yapamaz.

Yanıt: E

TARAMA TESTİ: YERİN ŞEKİLLENMESİ (SAYFA 68)

(13)

1.

Sanayi coğrafyasının konusu fabrikalarda ham maddenin işlenerek mamül maddeye dönüşme- sidir.

Yanıt: B

2.

Dünya'da ilk medeniyetler iklimin elverişli, suyun bol ve toprakların verimli olduğu alanlarda kurul- muştur. Bu faktörler içinde en önemlisi iklimdir.

Yanıt: A

3.

Kır yerleşmeleri dokusuna göre toplu ve dağınık olur. Dağlık arazilerde dağınık yerleşmeler, düz arazilerde toplu yerleşmeler görülür. Bu durumda yerleşmelerin dokusunu etkileyen en önemli fak- tör yer şekilleridir. Yani jeomorfolojik özelliklerdir.

Yanıt: A

4.

İç Anadolu'da Tuz Gölü'nden tuz elde edilir. Boz- kır alanlarında koyun yetiştirilir. Sonuçta Tuz Gölü ve bozkır alanları doğal koşullardır. Kümes hayvancılığı nüfusun fazla olduğu yerlerde gelişir.

Yani kümes hayvancılığında beşeri koşullar etkilidir.

Yanıt: C

5.

Medeniyetlerin kurulduğu, dinlerin merkezi ve petrol rezervi fazla olan bölge Orta Doğu'dur.

Yanıt: B

6.

Avrupa Birliği Bölgesi yeni ülkelerin üye olmasıyla sürekli genişlemektedir. Diğer örgütlerin ülkeleri uzun zamandan beri aynıdır.

Yanıt D

7.

Sanayinin geliştiği yerlerde hava kirliliği artmak- tadır. Gaziantep, Eskişehir, Mersin ve Bursa gibi kentler sanayileştiği için hava kirliliği fazladır. D seçeneğindeki Sivas'ta sanayi fazla gelişmedi- ğinden hava kirliliği diğerlerinden daha azdır.

Yanıt: D

8.

Ozon tabakasının seyrelmesi ve küresel iklim de- ğişikliği tüm dünyayı etkileyen sorunlardır. Etkileri küreseldir. Doğal kaynakların azalması ve toprak kirliliği daha çok oluştuğu bölgeyi yani dar alanları etkiler, yereldir.

Yanıt B

TARAMA TESTİ: BEŞERİ YAPI – BÖLGELER VE ÜLKELER (SAYFA 76)

(14)

1.

Dağların güney yamaçlarında kalıcı kar sınırının yüksek olması Bakı

Aynı enlemdeki kıyılarda sıcaklıkların farklı olma- sı Okyanus akıntıları

Ekvatordan kutuplara gidildikçe bitkilerin kuşaklar halinde uzanması Enlem

Havanın açık olduğu günlerde ısı kaybının artma- sı Nem miktarı

E seçeneğindeki yükselti'den bahsedilmemiştir.

Yanıt: E

2.

I 90° YB

90°YB

60° AB 60°AB

30° YB 30°YB 0° AB II

III IV V

Yüksek basınç (YB) kuşaklarında alçalıcı hava hareketleri gö- rülür. Dünya'da 30°

ve 90° enlemlerinde yüksek basınç oluş- tuğundan cevap II ve IV'ün olduğu D'dir.

Yanıt: D

3.

Okyanuslar ve denizlerden gelen rüzgârlar bol nem taşıdıkları için bol yağış bırakırlar. Bu durumda Atlas Okyanusu'ndan gelen batı rüzgârı ve Hint Okyanusu'ndan gelen muson rüzgârı ulaştığı yerlere bol yağış bırakır. İzmir'de esen imbat Ege Denizi'nden geldiği hâlde yağış bırakmaz. Çünkü fazla nem taşımaz. Hamsin çöllerin bulunduğu Kuzey Afrika'da estiği için kurudur ve yağış bırak- maz. Cevap I ve IV'un olduğu B'dir.

Yanıt: B

4.

Bağıl nem, mutlak nemin maksimum neme oranı- dır. I. hava kütlesinde mutlak nem 15 gr, maksimum nem 30 gr'dır.

Bağıl Nem: 15

x 100 = %50'dir.

30

Diğer hava kütlelerinin de bağıl nemleri hesap- landığında I. hava kütlesinin bağıl neminin en az olduğu görülür.

Yanıt: A

5.

Basıncı etkileyen en önemli faktör sıcaklıktır. Dört mevsiminin yaşandığı ve sıcaklık değişiminin fazla olduğu orta kuşak iklimlerinden biri olan karasal iklimde basınç yıl içinde daha fazla değişir.

Yanıt: B

6.

Soruda makilerin özellikleri anlatılmıştır. Makiler, Akdeniz ikliminin görüldüğü Orta Şili, Kaliforniya Yarım Adası, Kap Bölgesi ve İspanya kıyıları gibi yerlerde bulunur. Bu yüzden E seçeneğinde verilen ve çöl ikliminin görüldüğü Orta Asya'da maki- lere rastlanmaz.

Yanıt: E

2. DÖNEM SONU DENEME SINAVI (SAYFA 77)

(15)

7.

Ekvatoral iklim bölgeleriyle ilgili A, B, C ve D se- çeneğinde verilen bilgiler doğrudur. E seçeneği yanlıştır. Ekvator çevresinde alçak basınç etkili olduğu için alçalıcı değil yükselici hava hareketi görülür.

Yanıt: E

8.

Taş kömürü yatakları, I. zamanda; Alp Dağları, Atlas Okyanusu ve Nemrut Volkanı III. zamanda;

İstanbul Boğazı IV. zamanda oluşmuştur. Günü- müzde en yakın zaman IV. zaman olduğundan cevap A'dır.

Yanıt: A

9.

Maar, krater, kaldera ve volkan konisi volkanik faaliyetlerle oluşur. D seçeneğindeki senklinal orojenezle oluşur.

Yanıt: D

10.

Endonezya Adaları levha sınırlarında yer aldığı için tektonik deprem riski yüksektir.

Yanıt: C

11.

İzostatik denge, karaların magmanın üzerinde denge halinde durmasıdır. Bu denge bozuldu- ğunda epirojenez başlar. Ağırlaşan kara alçalın- ca, deniz karaya doğru ilerler. Buna trangresyon (deniz ilerlemesi) denir. Hafifleyen kara yükselir ve deniz geriler. Kıyılarda basamak şeklinde ta- raçalar oluşur.

B seçeneğinde verilen horst ve graben oluşumu- nun epirojenezle ilgisi yoktur. Horst (kırık dağı) ve graben (çöküntü oluğu) orojenezle oluşur.

Yanıt: C

12.

Geçmişte Pangea adı verilen tek bir kara parçası vardı. Bu dev kara parçalanmış, levhalara ayrıl- mış ve bu levhalar magmanın üzerinde hareket ederek birbirinden uzaklaşmıştır. Bunun sonucunda binlerce kilometre uzaklıktaki yerlerde aynı canlı kalıntılarına rastlanmaktadır.

Yanıt: A

(16)

13.

A, B, C ve D seçeneğindeki eşleştirmeler doğru- dur. Dalgaların belli bir kuşağı yoktur. Dalgalar sadece tropikal kuşakta değil genelde tüm dün- yada kıyılarda etkili dış kuvvettir.

Yanıt: E

14.

Gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki farkın fazla olduğu yerlerde yer şekilleri engebelidir.

Böyle arazilerde akarsular şelaler halinde aka- rak, döküldükleri yerde dev kazanını oluştururlar.

Denge profili, menderes, peneplen ve ova düz yerlerde oluşur.

Yanıt: C

15.

Sander düzlükleri, hörgüç kayalar ve moren de- poları buzulların etkisiyle oluşan şekillerdir. Bu- zullar kutuplara yakın bölgelerde yani yüksek enlemlerde etkilidir.

Yanıt: B

16.

Kıta sahanlığı dağların denize paralel olduğu yüksek kıyılarda dardır. Bu kıyılarda da dalga aşıdırmasıyla oluşan falezlere rastlanır. Cevap B'dir. Tombolo, lagün, delta ve haliç alçak ve kıta sahanlığının geniş olduğu kıyılarda oluşan şekil- lerdir.

Yanıt: B

17.

Kayaçların kimyasal yoldan çözünmesiyle lapya, mağara, polye ve obruk gibi karstik şekiller oluşur. C seçeneğindeki tafoninin oluşumunda rüzgârlar etkilidir.

Yanıt: C

18.

İlk yerleşim yerlerine eski Dünya kıtalarında (Asya, Avrupa ve Afrika) rastlanır. Dolayısıyla Amerika Kıtası'nda bulunan I numaralı bölgede ilk yerleşim yerine rastlanmaz.

Yanıt: A

(17)

19.

Soru kökünde verilen özellikler dünyanın en so- ğuk kenti olan Ust Nera'ya aittir.

Yanıt: C

20.

Yer şekillerinin engebeli olduğu ve su kaynakları- nın fazla olduğu bölgelerde kır yerleşmeleri dağı- nıktır. Cevap I ve II'nin bulunduğu A'dır.

Yanıt: A

21.

Bilimsel çalışmaların yapıldığı teknokentte örnek olarak D seçeneğindeki Hong Kong verilmiştir.

Marsilya liman kenti, Essen sanayi kenti, Roma idari, turizm kentidir.

Yanıt: D

22.

Ankara'da karasal iklim görüldüğü için tahıl üreti- mi fazladır. En çok yetiştirilen tahıl buğdaydır.

Yanıt: E

23.

Kışın kar yağışlarının görülmesi seçeneği güçlü çeldiricidir. Türkiye'de her bölgede, Akdeniz'de bile, az da olsa kar yağar. Karasal iklimin en belir- gin özelliği yıllık sıcaklık farkının fazla olmasıdır.

Yanıt: B

24.

Ankara'nın ekonomisinde küçükbaş hayvancılı- ğın (koyun, tiftik keçisi) önemi fazladır. Nüfusun ve tüketimin fazla olması kümes ve besi hayvan- cılığının gelişmesine neden olmuştur. Kültür ba- lıkçılığı fazla yapılmadığı için ekonomiye katkısı azdır.

Yanıt: E

(18)

25.

İdari sınır ülkenin veya ilin sınırlarıdır. Uluslarara- sı veya bölgesel olan örgütlerden oluşan bölge- lerle ülkelerin idari sınırları çakışır.

Yanıt: B

26.

Yer şekilleri, iklim, bitki örtüsü gibi doğal özellik- lere göre oluşturulan bölge sınırları daha uzun sürede değişeceğinden Cevap A'daki Toroslar dağlık bölgesidir. Nüfus ve ekonomi (tarım, sanayi, turizm, maden) gibi beşeri özelliklere göre oluşturulan bölgeler daha kısa sürede değişir.

Yanıt: A

27.

Ovalarda tarım yapılması, taraçalar, baraj ve vi- yadüklerin yapılması insanın doğaya etkisine ör- nektir. Deprem oluşumunda insanın etkisi yoktur.

Yanıt: C

28.

Seçeneklerde verilen faaliyetler içerisinde en çok zarar verenler termik santrallerdir. Termik sant- rallerden çıkan gazlar, küller küresel ısınma, asit yağmurları, hava kirliliği gibi ciddi ve küresel so- runlara neden olur.

Yanıt: B

29.

Dünya'da nüfusun hızla artması çevre sorunlarını artırmıştır. Nüfusun doğal kaynakları hızla tüket- mesi, sanayileşme gibi durumlar çevre sorunları- na neden olur.

Yanıt: A

30.

Gürültü, hava ve görüntü kirliliğine genelde kentlerde rastlanır. Radyoaktif kirlilik nükleer santral- lerin çevresinde görülür. Kırsal alanlarda tarımsal faaliyetlerin sonucunda (gübreleme, ilaçlama) toprak kirliliği yaşanır.

Yanıt: E