1 YATIRIM FONLARI
1. Yatırım Fonu Nedir?
Yatırım fonları halktan topladıkları paralar karşılığı hisse senedi, tahvil/bono, özel sektör borçlanma araçları, ters repo gibi sermaye piyasası araçlarından ve altın ile kıymetli madenlerden oluşan portföyleri yönetirler. Her bir yatırımcı, fonun sahip olduğu portföyün bir kısmını temsil eden katılma payını satın alarak fona katılım sağlar.
Hisse senedinde nasıl şirkete ortak olunuyorsa yatırım fonunda da katılma belgesi ile fon portföyüne ortak olunur. Yatırımcı, bir yatırım fonuna yatırım yaptığında yatırım fonuna yeni pay eklenmiş olur, böylece yatırım fonunun büyüklüğü ve pay sayısı artar. Yeni yatırımcının parası diğer yatırımcıların paralarıyla birleştirilir. Portföy yöneticileri yeni payların tutarı kadar çeşitli yatırım araçlarına yatırım yaparlar.
2. Yatırım fonları Ne Gibi Avantajlar Sağlamaktadır?
Tasarruf sahibinin yatırımı yatıırm fonları vasıtasıyla profesyonel yöneticiler tarafından yönetilmektedir.Yatırım fonu portföyüne alınabilecek menkul kıymetlerin sabit getirili, dövize endeksli ve hisse senedi gibi araçlarla çeşitlenmesi nedeniyle riskin en aza indirilmesi mümkün olabilmektedir.
Menkul kıymetlerin değerlemesi ve kontrolü ile kupon, faiz ve temettü tahsili fon yönetimince yapılacağından, yatırımcılar vade takibi, tahsil etme gibi zaman ve kaynak kullanımını gerektiren işlemlerden kurtulur.
Yatırımcılar, yatırım fonları sayesinde küçük miktarda birikime sahip olsalar bile profesyonel olarak yönetilen ve çeşitlendirilmiş portföylere yatırım yapabilmektedirler.
2 Fon portföyündeki değer artışlarının portföy değerine günlük olarak yansıtılması nedeniyle, yatırımcılar fona yaptıkları yatırımlarını işlemiş geliriyle birlikte ihtiyaçları kadar veya tamamını istedikleri anda paraya çevirebilirler.
Portföye yapılan büyük tutarlı alım satımlar zaman ve para tasarrufu sağlar.
3. Bir Yatırım Fonuna Ait Bilgileri Nereden Bulabilirim?
Yatırım fonları sürekli bilgilendirme formlarıyla bilgilerini yatırımcılarıyla paylaşmaktalar.Kurucuların web adreslerinde fonlara ait içtüzük,izahname,fon mali tabloları ve aylık raporları bulabilirsiniz.Fonlara ait geçmiş data ve bunlardan üretilmiş rasyolar ve değerlendirmeleri ise www.borsadirekt.com adresimizde bulmak mümkün.
Bunun dışında fon alımına aracılık yapan aracı kurumlardan,Sermaye Piyasası Kurulu web sitesinden ya da ya da Takasbank’ın TEFAS fon bilgilendirme platformundan da gerekli bilgilere ulaşılabilir.
4. Yatırım Fonu Seçerken Neleri Bilmeliyim?
Yatırım fonlarına yatırım yapmadan önce aşağıdaki konular hakkında bilgi edinmenizde yarar var.
Fonun içeriği; hangi yatırım araçlarına yatırım yaptığı,
Fonun en yakın tarihli portföy dağılımı ve stratejisi,
Fonun önerilen vadesi,
Fonun risk seviyesi
Fonun karşılaştırma ölçütü,
Karşılaştırma Ölçütü, fonun yönetiminde başarıyı ölçmek için, fon portföyünün yatırım stratejisine uygun finansal varlıkların performanslarını gösteren endekslerden oluşturulur. Örneğin bazı esnek fonlarda karşılaştırma ölçütü bulunmayabilir.)
3
Fonun kurucusu, türü ve sınıfı,
Fon alım satım saatleri, alım veya satım talebinizden kaç gün sonra işleminizin gerçekleşeceği,
Fon yönetim şirketi,
Fondan elde ettiğiniz kazanca ne kadar stopaj uygulanacağı,
Kurucunun fonlarının geçmiş dönemlerdeki performansı ve diğer fonlara göre başarı durumu,
Alım satım komisyonu olup olmadığı,
Erken çıkış komisyonunun olup olmadığı ,
Fonun geçmiş dönem performansının gelecek dönemdeki performansını yansıtmadığı,
Yatırım fonlarının getiri garantisi olmadığı.
5. Yatırım Fonu Türleri Nelerdir?
Fon portföyünün en az % 51'ini devamlı olarak,
- Kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçlarına yatırmış fonlar "Tahvil ve Bono Fonu",
- Türkiye'de kurulmuş ortaklıkların hisse senetlerine yatırmış fonlar "Hisse Senedi Fonu",
- Belirli bir sektörü (örneğin, çimento, tekstil gibi) oluşturan ortaklıkların menkul kıymetlerine yatırmış fonlar "Sektör Fonu",
- Kurucunun iştiraklerince çıkarılmış menkul kıymetlere yatırım yapan fonlar
"İştirak Fonu",
- Belli bir topluluğun (Koç Topluluğu, Sabancı Topluluğu gibi) menkul kıymetlerine yatırım yapan fonlar "Grup Fonu",
- Yabancı özel ve kamu sektörü menkul kıymetlerine yatırmış fonlar, "Yabancı Menkul Kıymetler Yatırım Fonu",
4 - Ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırmış fonlar "Altın ve Diğer Kıymetli Madenler Fonu",
Portföyünün tamamı,
- Hisse senetleri, borçlanma senetleri, altın ve diğer kıymet madenler ile bunlara dayalı sermaye piyasası araçlarından en az ikisinden oluşan ve her birinin değeri fon portföy değerinin %20'sinden az olmayan fonlar "Karma Fon", - Vadesine 180 günden az kalmış sermaye piyasası araçlarından oluşan ve
portföyünün ortalama vadesi 45 günü geçmeyen fonlar "Likit Fon",
- Portföy sınırlamaları itibariyle, yukarıdaki türlerden herhangi birine girmeyen fonlar "Değişken Fon",
- Portföyünün en az %80'i devamlı olarak,
- Baz alınan ve Kurul tarafından uygun görülen bir endeksin değeri ile fonun birim pay değeri arasındaki korelasyon katsayısı (ilişki/paralellik) en az %90 olacak şekilde, endeks kapsamındaki menkul kıymetlerin tümünden ya da örnekleme yoluyla seçilen bir kısmından oluşan fonlar "ENDEKS FON",
- Diğer yatırım fonlarının ve borsa yatırım fonlarının katılma paylarından oluşan fonlar "FON SEPETİ"
- Asgari olarak altı ay vadeli kurulmak kaydıyla;
Yatırımcının başlangıç yatırımının belirli bir bölümünün, tamamının ya da başlangıç yatırımının üzerinde belirli bir getirinin içtüzükte ve izahnamede belirlenen esaslar çerçevesinde belirli vade ya da vadelerde yatırımcıya geri ödenmesinin, uygun bir yatırım stratejisine ve Kurucu ile Garantör arasında imzalanan bir garanti sözleşmesine dayanılarak taahhüt edildiği fonlar
"GARANTİLİ FON",
- Yatırımcının başlangıç yatırımının belirli bir bölümünün, tamamının ya da başlangıç yatırımının üzerinde belirli bir getirinin içtüzükte ve izahnamede belirlenen esaslar çerçevesinde belirli vade ya da vadelerde yatırımcıya geri
5 ödenmesinin, uygun bir yatırım stratejisine dayanılarak en iyi gayret esası çerçevesinde amaçlandığı fonlar "KORUMA AMAÇLI FON"
- Katılma belgeleri önceden belirlenmiş kişi veya kuruluşlara tahsis edilmiş fonlar "ÖZEL FON"
- Katılma payları sadece nitelikli yatırımcılara satılmak üzere kurulmuş olan fonlar ise "SERBEST YATIRIM FONLARI" (HEDGE FUNDS)
olarak adlandırılır.
6. Aktif ve Pasif Yönetilen Fonlar:
Bir endeksin getirisini birebir izlemeye çalışan fonlar pasif stratejili fonlardır.Yatırım fonu sektörü gelişmiş piyasa ekonomilerinde şaşırtıcı şekilde çok büyük oranda pasif yönetim stratejisi izler. Bu fonlar az maliyetle farklı endekslere yatırımcılara erişim sağlayan endeks fonlarıdır. Hatta bu pasif stratejili fonların yerini artık Borsa Yatırım Fonları almaktalar. Piyasaların etkinliği ve Modern Portföy Teorisine uygun biçimde özellikle Kurumsal yatırımcıların en çok tercih ettiği yatırım fonları bunlardır.
Pasif stratejili fonlar tercih ettiği varlık sınıfında yatırımcıyı olumsuz yönde hayal kırıklığına uğratmaz ama yatırım yaptığı endeksin üzerinde de bir getiri sağlamaz.Bu tarz fonların en büyük hikayesi maliyetleridir. Bu yüzden pasif stratejili bir fon tercih edilecekse fon yönetim ücretinin düşük olmasına dikkat etmek gerekir.
Bir de piyasa zamanlaması ve varlık seçimi ile başarı kıstasına artı değer kazandırmaya çalışan aktif fon yönetimleri vardır. Çok yaygın olmasa da yönetim becerileri ile yatırımcılarının risk-getiri tercihlerine katma değer sağlamış yatırım fonları bulunabilir.Bu fonlar ya yatırımcılarını daha az riske maruz bırakarak ya da yatırım yaptıkları varlık sınıfının başarı kıstasının üzerinde getiri sağlayarak yatırımcıya katma değer yaratırlar. Ancak bu tarz fonların başarısının kalıcı ve sürdürülebilir olup olmadığının yatırımcı tarafından kontrol edilmesi şarttır.
6 7. Yatırım Fonları Birbirleriyle Nasıl Karşılaştırılır?
Yatırım Fonu seçmek için karşılaştırma yapılırken yapılan en büyük hata elmalar ve armutlar arasında bir karşılaştırma yapmaktır ki çok yaygın yapılan bir hatadır.
Örneğin; bir altın fonu geçen senenin en çok kazandıran fonu olmuşşsa bu o fonun iyi olduğu anlamına gelmeyebilir.Bir altın fonunun en iyi getiren fon olması o fonun yatırım yaptığı varlık sınıfının getirisinden yani benchmarkından kaynaklı olabilir.Eğer altının %35 yükseldiği bir yıl bir altın fonu %30 getiri ile diğer bütün yatırım fonlarını geçmiş olsa bile başarısız bir fon yönetimi göstermiştir.Yatırımcı bu fona yatırım yaparak aslında kaybetmiştir.Çünkü altın varlık sınıfında kendisi doğrudan altın almış olsa daha çok kazanmış olacaktı.Öte yandan endeksin %35 düştüğü bir yıl başarı kıstası BIST100 endeksi olan bir hisse fonu %30 kaybettirmişse o hisse fonu başarılı bir yönetim göstermiştir.Bir fonun başarısı ancak ilan ettiği ve yatırım yaptığı varlık sınıfının başarı kıstasına (benchmark) kıyasla sağladığı getiriyle ölçülebilir.
Benzer fonlar içinde kıyaslama yaparken fonların büyüklükleri de önemlidir.Bir fon çok yüksek getirisiyle ön plana çıkarken eğer büyüklüğü ve pay sahipleri sayısı oldukça düşükse bu yatırımcı için cevaplanması gereken bir soru işareti olmalıdır.
Özellikle bazı fonlar aşırı aktif strateji uygulayarak bazı dönemler iyi getirilerle ön plana çıkabilirler ama bu iyi performansın sürdürülebilirliği ve tesadüfiliği de önemli bir husustur.Başarı kıstasından pozitif anlamda ayrışmıs olsa bile bu yatırımcı için ilave bir soru işareti olmalıdır.Hisse endeksinin aşağı trendindeyken göreceli iyi getiri sağlayarak ön plana çıkan bir hisse yatırım fonu endeks yukarı çıktığında muhafazakar kalıp yatırımcıyı potansiyel yüksek bir getiriden mahrum bırakabilir.
Yatırımcı bir fonu seçerken bir risk ve getiri tercihi yapar ve varlıklarını buna göre dağıtır.Burada aranması gereken prensip yatırım fonu yöneticisinin yatırımcıya ilan ettiği strateji ve başarı kıstasının getirilerinde sürprizler yapmamasıdır.
7 8. Yatırım Fonlarının Başarısını Ölçmek İçin Hangi Göstergelere Bakmak
Gerekir?
Bir yatırım fonun başarısını ölçen en temel karşılaştırma fonun ilan ettiği benchmarkının getirisiyle kıyaslamaktır.Ama sektörün karmaşık yapısından dolayı bazen bu karşılaştırma yöntemi tek başına yetmemekte ve gerek akademide gerekse sektörde sürekli çalışmalar yapılmakta ve yeni ölçüler geliştirilmektedir.
Pasif yönetilen fonlar için en yaygın ölçü tracking error dür diyebiliriz.Tracking error fonun getirisinin takip etmeye çalıştığı başarı kıstasından (benchmark) ne kadar farklılaştığını ölçer.İyi bir endeks fonun getirisinin endeksin getirisinden uzaklaşmaması beklenir.
Aktif yönetilen Fonlar için ise sektörde üç oranın önemli ölçüde kullanıldığını söyleyebiliriz.
1. Sharpe Oranı, bir portföyün getirisinin yatırımcıyı maruz bıraktığı riske göre getirisidir.Yani bu orana riske göre düzeltilmiş getiri de diyebiliriz.Sharpe oranında risk standart sapma olarak alınmıştır.
Formülü aşağıdaki gibidir.
SHARPE ORANI = ( Portföyün Getirisi - Risksiz Portföyün Getirisi ) / Toplam Risk (Standart Sapma)
Sharpe oranına benzer bir şekilde riske göre düzeltilmiş getiriyi ölçen diğer bir yaygın ölçü ise Treynor oranıdır.Sharpe oranında risk standart sapma olarak alınırken 2.
2. Treynor Oranı, ise beta yani portföyün endekse olan duyarlılığı olarak alınır.Formülü aşağıdaki gibidir:
Treynor ORANI = ( Portföyün Getirisi - Risksiz Portföyün Getirisi ) / Toplam Risk (Portföyün Betası)
Bu oranların yüksek olması yatırımın performansının riske göre düzeltilmiş getiride iyi olduğunu, düşük oran ise başarısız bir performansa sahip olduğunu gösterir.
Yatırım fonu sektöründe kullanılan en yaygın diğer bir başarı ölçüsü ise Jensen Alfa oranı ya da kısaca Alfa dır.
8 3. Alfa ise, portföy yöneticisinin risk getiri dengesinde sistematik olarak pozitif ya da negatif bir katsayı yaratıp yaratmadığını ölçer. Pozitif ve istatistiki olarak önemli sayılabilecek bir katsayı değeri portföy yöneticisinin değer yaratma başarısını;negatif alfa ise değer yoketme özelliğini gösterir.
Yalnız şunu unutmamak gerekir ki bu oranların hepsi geçmiş peformansı ortaya koymaktadır ve geçmiş performans gelecek performansın garantisi değildir uyarısı her zaman yerinde bir uyarı olmuştur. Yine de yapılan çalışmalar geçmiş performansın fonlar için önemli bir gösterge olduğunu koymaktadır.
Yatırımcı kısa ve uzun zaman dilimlerini içeren fon göstergelerine bakarak ve bunları ayrı ayrı zaman dilimlerinde kontrol ederek iyi fon yöneticilerinin izini bulabilir.
İyi fon tespit etmek de hisse tercih etmek gibi zorlu ve uzmanlık gerektiren bir iştir ama iyi fon seçmenin iyi hisse seçmekten daha kolay olduğunu söyleyebiliriz.
9. Yatırım Fonlarının Riski nedir?
Yatırım Fonları yatırım yaptıkları (hisse senedi,tahvil,altın,bono vs ) varlık sınıflarının riskinin haricinde önemli bir rislk içermezler. Fonların mal varlıkları kurucudan ayrıdır. Fon varlıkları Takasbank nezdinde saklanır. Ayrıca Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca, fon malvarlığı rehin edilemez, teminat gösterilemez ve üçüncü kişiler tarafından haczedilemez. Bir başka ifade ile, fon malvarlığının korunması kanun ile güvence altına alınmıştır.
Yatırım fonlarının yatırımcıya getirdiği ilave risk unsuru fonun kötü yönetilme riskidir.Yatırımcı bunu da bilinçli fon tercihi ile bertaraf edebilir.
10. Yatırım Fonları Kazançları Nasıl Vergilendirilir?
Sürekli olarak portföyünün en az % 51’i BİST’te işlem gören hisse senetlerinden oluşan yatırım fonlarının, bir yıldan fazla süreyle elde tutulan katılma belgelerinden elde edilenler stopaja tabi değil. Bu gelirler beyan da edilmez.
9 Aylık ağırlıklı ortalama bazda portföylerinin en az % 75’i BİST’te işlem gören hisse senetlerinden (MKYO hisse senetleri hariç) oluşan hisse senedi yoğun fonların katılma belgelerinden elde edilenler % 0 oranında stopaja tabi.
Yukarıda belirtilen fonlar dışındaki yatırım fonu katılma belgelerinden elde edilenler % 10 oranında stopaja tabi. Stopaj nihai vergidir.
