Epistemoloji. Taner Beyter

Epistemoloji

Taner Beyter

Bilgi Türleri

ADI Öznesi Nesnesi Bağlamı

BİLİMSEL BİLGİ BİLİM İNSANI DOĞA, EVREN VB DENEY VE GÖZLEM DİNİ BİLGİ DİN ADAMI TANRI, İNANÇ VB İNANÇ

FELSEFİ BİLGİ FİLOZOF DÜŞÜNMEYE KONU

OLAN HER ŞEY DÜŞÜNMEK-MANTIK SANATSAL BİLGİ SANATÇI MÜZİK, RESİM,

EDEBİYAT VB. YARATIM, HAYALGÜCÜ TEKNİK/MESLEKİ BİLGİ TEKNİSYEN MAKİNE, VB. İCAT, TAMİR VB.

GÜNDELİK BİLGİ HERKES ÇÜRÜK ELMA,

TERLEME VB KİŞİSEL TECRÜBE

Bu bilgi türünde ki şi düşüncelerini kanıtlamak ve temellendirmek zorunda değildir.

Ço ğunlukla hayatın bir aşamasında kendiliğinden deneme yanılmaya yoluyla edindiği beceri ve sezgilere güven söz konusudur.

Yukarıda sözü edilen bilgi türü aşağıdakilerden hangisidir?

a) Bilimsel Bilgi b) Dini Bilgi

c) Felsefi Bilgi

d) Gündelik Bilgi

e) Sanatsal Bilgi

Bilginin Doğruluk Ölçütü Problemi!

• Uygunluk: Carnap ve Viyana Çevresi: Önerme, nesnesine uygun olmalı!

• Apaçıklık: Descartes: Tanrı gibi herkese açık olmalı! Pencereden bakan herkes görmeli mavi gökyüzünü!

• Tutarlılık: Kendi içerisinde çeli şik olmayacak! ‘Evli insanlar bekardır’ bilgi olmaz.

• Uzla şım: Hepimiz uzla şıp hem fikir oluruz! Thomas Kuhn!

• Yarar: Dewey, e ğitim bilimleri, bilgi faydalı olandır!

Corona!

Bir felsefi önerme veya açıklamanın kabul edilebilir olması özünde epistemik bir süreçtir.

Epistemologlar önermelerimizin kabul edilebilirliği için uygunluk, uzlaşım, apaçıklık, tutarlılık ve yarar gibi ölçütler geliştirmişlerdir. Bu ölçütlerden her biri farklı türden avantaj ve dezavantajlara sahiptir.

Yukarıda düşünceyi savunan biri için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

a) Bilgi tarih boyunca farklı kültürler arasında farklı süreçlerden geçerek yaşamına devam etmiştir.

b) Bilimsel bilgi deney ve gözleme dayalı olduğu için en güvenilir bilgi türüdür.

c) Önermelerimizin bilgiye dönüşmesi için farklı ölçütler arasında seçim yapmamız için farklı gerekçelerimiz olabilir.

d) Bilgi yalnızca dış dünyaya yöneliktir.

e) Bilginin ölçütleri, aynı zamanda onun bilişsel statüsünü belirler.

Bilgi Olanaklı mı?

Bilinse de aktarılamaz! ÇÜNKÜ

• Her şeyin ölçüsü insandır. Her insan farklı bir bilme süreçlerinden geçer!

• Bilgi duyularınıza dayanır ve duyularınız yanılır!

• Dogmatizm: Bilgi vardır!

• Septisizm: ( Şüphe!) Sofistler, Priyon ve Gorgias.

• Relativizm: Görecelilik,

sana göre bana göre!

Epistemologlar bilginin sınırlarını çizerken bir çok ölçüt geliştirmiştir. Bu ölçütler nihai olarak bir tür gerekçelendirme işlevi görür.

Aşağıdakilerden hangisi epistemik gerekçelendirme ölçütlerinden biri değildir?

a) Önerme ile nesne arasında uygunluk olması.

b) Kendi içerisinde çelişki barındırmaması.

c) Sorgulama açık olması.

d) Belirli bir uzlaşım ve hem fikir olma durumunun söz konusu olması.

e) Açık seçik olması

Felsefe tarihine şöyle bir bakın, Sofistler ve Aristoteles’ten Viyana Çevresi’ne kadar o kadar uzanan öyle bir do ğrultu var ki! Bu doğrultunun her bir noktasında farklı türden bir açıklama ile en temele inmeye çalışmış durmuş filozoflar. Hepsi de bilgi kavramının ortaya çıkışına, sınırına ve temeline odaklanmıştır.

Bu parça bilgi kuramındaki hangi soruya cevap aramaktadır?

a) Do ğruluk ile gerçeklik farklı şeyler midir?

b) Bilginin türleri nelerdir?

c) Do ğru bilgi mümkün müdür?

d) Bilginin kayna ğı nedir?

e) Bilgi göreceli midir?

Bilgi Kayna ğı Problemi

• Rasyonalizm: Akıl-Us, Matematik, Platon-Hegel-Farabi

• Emprisizm: Deneyim-Duyum, Locke (Tabula Rasa)-Hume (Nedensellik)

• Kritisizm: Rasyonalizm + Emprisizm: KANT! (a piori-a posteriori)

• Pragmatizm: Fayda/Yarar, Dewey-James

• Entüisyonizm: Sezgi, Kalp Gözü veya İç Görü, Gazali-Bergson

• Pozitivizm: Olgu, Bilim, Toplumsal İlerleme: Comte

• Neo-Pozitivizm: Mantık-Dil ve Olgu: Viyana Çevresi-Wittgenstein

Sofistler birçok açıdan felsefe tarihinde çok önemli bir konuma sahiptir. Yunan şehir devlerinde uzun süre varlığını sürdüren bu grup, insanı kendi felsefi anlayışlarının tam olarak merkezine yerleşmekteydi. Onlar için her şeyin ölçüsü insandır ve insan duyularına güvenerek yaşamına devam eder. Tam bu noktada şu soruyu sorarlar; ‘Ancak

duyularımıza güvenilir miyiz?’

Bunu göre aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?

a) Antik Yunan felsefenin doğduğu yerdir.

b) Sofistlere göre duyularımıza güvenerek felsefe yapmamız tek meşru felsefi yöntemdir.

c) Sofistler için sorgulama bilgi arayışının temelidir.

d) Sofistler için bilgi olanaklı değildir, çünkü duyu verisine güvenemeyiz.

e) Bilgi kişiden kişiye değişse de objektif olarak vardır.

Tüm dünya bir salgın ile çalkalanırken ekonomilerin küçüldüğünü, işsizliğin arttığını ve insanların hayatını kaybettiğini görüyoruz. Ekonomik, sosyal, siyasal vb. birçok sorun tüm dünyayı etkisi altında almıştı. İşte tam bu noktada felsefeciler için eski bir geleneğin önemi tekrar anlaşılmış gibi görünüyor; bakalım ilacı kim bulacak? Herkes o bilim insanlarını

beklemiyor mu?

Bu görüşü destekleyen bir felsefecinin aşağıdaki görüşlerden hangisini savunduğu söylenebilir?

a) Doğru bilgi ancak ve ancak empirik yolla elle edilen bilgidir.

b) Felsefe birçok toplumsal soruna karşı kulaklarını kapamamak ile görevlidir.

c) Sofistler için sorgulama bilgi arayışının temelidir.

d) Birçok sorunda uygun felsefi pozisyona işaret etmek için sorunları çözen yöntemlere odaklanmaktan başka yol yoktur.

e) Felsefeciler belli geleneklere yaslanarak bugünü kaçırmaktadır.