Avrupa Birliği Maddi Hukuku
Avrupa Bütünleşmesi:
Derinleşme ve Genişleme -1. Ders-
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Lisans Programı
2012-2013 Güz Dönemi
Yrd. Doç. Dr. İlke GÖÇMEN
Avrupa Bütünleşmesinin Gelişimi
• Ana konular
– Avrupa bütünleşmesi, dinamik niteliktedir.
• AB
– Amaçları – Politikaları
– Kurumsal yapısı – Üye sayısı
Yönünden sürekli bir değişim göstermektedir.
– Derinleşme
• Kurumsal yapıdaki değişimler
• Yetki alanındaki artış
– Genişleme
• Üye devlet sayısındaki artış
Bütünleşmenin Farklı Aşamaları
Parasal Birlik
Ortak Pazar + Tek para birimi
Ekonomik Birlik
Parasal Birlik + Merkezi bir otorite tarafından yürütülen tek parasal ve mali politika
Siyasi Birlik
Ekonomik Birlik + Merkezi bir otoritenin merkezi bir parlamentoya karşı sorumlu Ortak Pazar
Gümrük Birliği + Kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımı Gümrük Birliği
Serbest Ticaret Alanı + Üçüncü ülkelere yönelik ortak dış ticaret politikası Serbest Ticaret Alanı
Taraf devletler arasında malların serbest dolaşımının sağlanması (Üçüncü ülkeler ile kurulan ticari ilişkilerde özerklik)
Avrupa Bütünleşmesinin Yöntemi
• İki temel unsur
– Rızaya dayalı bütünleşme
• Ortak hukuk ve hukukun üstünlüğü temeli
– Ortak ekonomik menfaatler çerçevesinde tedricen (git gide) bütünleşme
• Böylelikle Avrupa devletleri ve halklarının bir araya
getirilmesi
Avrupa Bütünleşmesinin Yöntemi
• Üç bütünleşme türü
– Ekonomik bütünleşme
• Ekonominin tek sektörü ile başlama
• Karşılıklı bağımlılık yaratma
• Karşılıklı menfaatler çerçevesinde ekonominin tüm sektörlerine genişleme
– Hukuki bütünleşme
• Hukuku araç olarak kullanma
• Ortak bir hukuk düzeni yaratma
• Böylelikle üye devletleri birbirine bağlama
Avrupa Bütünleşmesinin Yöntemi
– Uluslarüstü bütünleşme
• Üye devletler
– uluslarüstü örgüt lehine yetki terki yapar.
• Uluslarüstü kurumlar
– bu alanlarda kararlar alır.
• Bu kararlar
– üye devlet hukukları karşısında öncelikli kabul edilir.
• Üye devletler
– uyuşmazlıkları bu ortak ve özerk hukuk düzenine göre çözer.
= “uluslarüstü hukuk düzeni”
Avrupa Bütünleşmesi: Kuruluşa Doğru
• I. Dünya Savaşı
– 1914–1918
– Hayatını kaybeden kişi sayısı
• Yaklaşık dokuz milyon
• Milletler Cemiyeti
– 1919
– Ulus devletlerin barış içinde bir arada
yaşamasına dayalı siyasi yapılanma girişimi
– Başarılı olamamıştır.
Avrupa Bütünleşmesi: Kuruluşa Doğru
• II. Dünya Savaşı
– 1939–1945
– Hayatını kaybeden kişi
• Yaklaşık elli milyon ila yetmiş milyon arası
– Avrupa, savaş sonrasında tam anlamıyla harap olmuştur:
• altyapıların çoğu yok olmuş;
• ekonomik üretim sekteye uğramış;
• toplumsal yer değişiklikleri yaşanmıştır.
Avrupa Bütünleşmesi: Kuruluşa Doğru
• II. Dünya Savaşı sona erinceH
– Avrupa bütünleşmesi hareketinin temeli için uygun zemin oluşmuştur.
• Milliyetçilik güç kaybetmiştir.
• Avrupa federalizmi düşüncesi güç kazanmıştır.
– İtalya, Fransa ve Almanya (↑) vs. İngiltere ve İskandinav ülkeleri (↓)
• Avrupa Federalistleri Birliği
– 1946
Avrupa Bütünleşmesi: Kuruluşa Doğru
– Avrupa Kongresi – The Hague (Hollanda)
• 1948
• Avrupa Federalistleri Birliği toplamıştır.
– Amaç: Avrupa için federal bir anayasa oluşturmak – Sonuç:
» Avrupa Konseyi kurulmuştur.
» Avrupa Konseyi, uluslarüstü değil; hükümetler arası nitelik taşır.
Avrupa Bütünleşmesi: Kuruluşa Doğru
• II. Dünya Savaşı sonrasıH
– Soğuk savaş yılları
• Kapitalist Batı X Komünist Doğu
• “Demir Perde”
– Avrupa’nın ortasından bölünmesi – 1945–1946
– ABD
• Marshall Yardımı
– 1947
– Yardımın dağıtımı ve kullanımına yönelik kararlar, tek bir elden alınmalı.
• Avrupa Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (AEİT)
– 1948
Avrupa Kömür ve Çelik
Topluluğuna (AKÇT) Giden Yol
• Schumann planı
– Mayıs 1950
– Kömür ve çelik sanayi üzerindeki yetki, ortak bir yapıya devredilecektir.
• AKÇT Antlaşması (Paris Antlaşması)
– Fransa, Almanya, İtalya, Benelüks – Nisan 1951 (imza)
– Temmuz 1952 (yürürlük)
AKÇT
• AKÇT
– Ulusüstü yapı – Kurumlar
• Yüksek Otorite ( Komisyon)
– Ana karar alıcı
• Bakanlar Konseyi
– Tali karar alıcı
• Ortak Asamble ( Avrupa Parlamentosu)
– Denetim (Siyasi)
• Adalet Divanı
– Denetim (Hukuki)
Avrupa Savunma Topluluğu ve Avrupa Siyasi Topluluğu
• Savunma alanı
– Brüksel Anlaşması
• 1948 (Fransa, İngiltere, Benelüks)
– NATO
• 1949
• Avrupa Savunma Topluluğu (ASaT) (Pleven planı)
– Tıpkı AKÇT’deki mantık gibi, Fransız ve Alman ordusunu bir araya toplamak
• Avrupa Siyasi Topluluğu (ASiT)
– Ortak ordu, ortak dış politika ile desteklenecek
Avrupa Savunma Topluluğu ve Avrupa Siyasi Topluluğu
• ASaT
– Mayıs 1952 (imza)
– Fransa onay vermemiştirH
• ASiT ile ilgili çabalar, sonuçsuz kalmıştır.
• Batı Avrupa Birliği
– 1954
– Brüksel Anlaşması tarafları + Almanya ve İtalya
– NATO ile organik bağ
Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğuna (AAET)
Doğru
• Messina Konferansı
– 1955–1956 – Fransa
• Sektörel bütünleşme (nükleer enerji, ulaşım vs.)
– Almanya ve Hollanda
• Ortak pazar kurma
– Belçika ve Lüksemburg
• Sektörel bütünleşme + ortak pazar
– İtalya
• Gelişmemiş (fakir) bölgeler ile ilgili fon istemi
• AET ve AAET Antlaşmaları
– Mart 1957 (imza)
– 1958 (yürürlük)
AET
• AET
– Açık hedef Ortak Pazar – Örtülü hedef Siyasi Birlik
• Kurumlar
– Komisyon
• Temsil edilen çıkar: Avrupa bütünleşmesi
• İşlev:
– Yasama (başlatma)
– Gözcü (Kurucu antlaşmalara uyum) – Uluslararası anlaşmalar (müzakere)
– Bakanlar Konseyi
• Temsil edilen çıkar: Üye devletler
• İşlev: Yasama (çıkarma)
– Kimi zaman, nitelikli oy çokluğu (belirli sayıdaki üye devlet) ile karar
– Parlamenter Asamble
• Temsil edilen çıkar:
Avrupa halkları
• İşlev: Denetim (Siyasi) ve Danışma
– Ekonomik ve Sosyal Komite
• Temsil edilen çıkar:
Ekonomik ve sosyal kesim
• İşlev: Danışma
– Adalet Divanı
• İşlev: Denetim (Hukuki)
AET: 1958 – 1987
• Bu dönem ile ilgili olarak yaşanan gelişmeler
– Genişleme
– Diğer Gelişmeler
• Uluslarüstü görüş (yaklaşım) vs.
• hükümetler arası görüş (yaklaşım)
Genişleme
• İngiltere
– 1960
• Avrupa Serbest Ticaret Birliği
– İngiltere, Norveç, İsveç, Avusturya, İsviçre, Danimarka, Portekiz
– 1961
• AET’ye üyelik başvurusu
• Fransa (de Gaulle)
– 1963 ve 1967
» Veto
– 1973
• İngiltere, İrlanda ve Danimarka
– (Norveç referandum üyelik reddi)
Genişleme
• Güney Genişlemesi
– Yunanistan 1981
– İspanya ve Portekiz 1986
Diğer Gelişmeler
• Uluslarüstü görüş (yaklaşım) vs.
hükümetler arası görüş (yaklaşım)
• Boş Sandalye Krizi (Temmuz 1965)
– Komisyon, Topluluğun bütçesi ile ilgili bir öneri getirmiştir.
• Topluluk, kendi kaynaklarına sahip olsunH Parlamento, denetlesinH
– Fransa (de Gaulle), Bakanlar Konseyi
toplantılarından çekilmiştir.
Diğer Gelişmeler
• Lüksemburg Uzlaşısı (1966)
– Bütçe, üye devlet katkıları ile oluşmaya devam edecekH
– Bir konu, nitelikli oy çokluğu ile karara bağlanacak iseH
• Bir üye devlet, hayati ulusal çıkar iddiası ile ilgili
tasarıyı veto edebilecektirH
Diğer Gelişmeler
• Avrupa Siyasi İşbirliği
– 1973
– Dış politika yönünden hükümetler arası işbirliği (toplantılar)
• Avrupa Zirveleri (Hükümet ve Devlet Başkanları Konseyleri)
– 1974
• Komitoloji
Diğer Gelişmeler
• Gümrük Birliği (1968)
• Avrupa Para Sistemi (1977)
• Avrupa Parlamentosu
– Doğrudan genel seçimler (1979)
• Bütçe (öz kaynaklar)
– 1. Bütçe Anlaşması (1970) – 2. Bütçe Anlaşması (1975)
• Avrupa Parlamentosu bütçe onayı (Bakanlar Konseyi ile birlikte)
• Sayıştay (1977) (mali denetim)
• Avrupa Toplulukları Adalet Divanı (ATAD)
– Öncelik ve doğrudan etki ilkesi – Negatif bütünleşme
– Yetki (geniş yorum)
Avrupa Tek Senedi’ne (ATS) Giden Yol
• Haziran 1984 -- Fontainebleau Avrupa Zirvesi
– İngiltere
• Topluluk bütçesi ile ilgili ihtilaf giderilmiştir.
• Şubat 1985 -- Avrupa Zirvesi
– Komisyon
• Tek pazarın tamamlanması için takvim hazırlasınH
• Komisyon
– İç pazarın tamamlanmasına yönelik “Beyaz Kitap”
ATS’ye Giden Yol
• Haziran 1985 -- Milan Avrupa Zirvesi
– Hükümetler Arası Konferans (HAK)
• Kurucu antlaşmaları değiştirmek üzereH
• ATS
– İmza (1985)
– Yürürlük (1987)
ATS
• Kurumsal reformlar
– Bakanlar Konseyi
• Nitelikli oy çokluğu (iç pazar ile ilgili pek çok alan)
– Avrupa Parlamentosu
• İşbirliği usulü
• Uygun bulma usulü
– Avrupa Zirvesi
• Kurucu antlaşmada yer bulma
– Adalet Divanı
• İlk Derece Mahkemesi (ile desteklenme)
ATS
• Politika alanındaki yenilikler
– İç pazar (tamamlanma) – Yeni politika alanları
• sosyal politika
• çevre
• yapısal fonlar
• araştırma ve teknoloji politikası
• ekonomik ve sosyal uyum
– Avrupa Siyasi İşbirliği mekanizması
1990’lı Yıllar
• Avrupa bütünleşmesinin geleceği
– Odak noktası
• Gelişmeler
– İç pazar
• Büyük ölçüde tamamlanma
– Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri
• Komünizmin etkisinden çıkma
– Doğu ve Batı Almanya
• Birleşme
– Avrupa bütünleşmesine yönelik halk desteği
• Azalma
Maastricht Antlaşması’na Giden Yol
• 1991
– Parasal birlik ile ilgili HAK – Siyasi birlik ile ilgili HAK
• Ekonomik gelişim, siyasi bütünleşme ile desteklenmeli görüşü
• Avrupa Birliği (“AB”) ya da Maastricht Antlaşması
– İmza (1992)
– Yürürlük (1993)
Maastricht Antlaşması
• Kurumsal reformlar
– Avrupa Ekonomik Topluluğu Avrupa Topluluğu – Sütunlu yapı
• Avrupa Toplulukları (uluslarüstü)
• Ortak Dış Politika ve Güvenlik Politikası (“ODGP”) (hükümetler arası)
• Adalet ve İçişlerinde İşbirliği (“Aİİ”) (hükümetler arası)
– Avrupa Parlamentosu
• Ortak karar usulü
• Komisyonun atanması
– Bakanlar Konseyi
• nitelikli oy çokluğu (daha çok alan)
– Bölgeler Komitesi, Avrupa Merkez Bankası ve Ombudsman – Katmanlı yetki ilkesi
Avrupa Birliği
Avrupa Toplulukları
Ortak Dış Politika ve
Güvenlik Politikası
Adalet ve İçişlerinde
İşbirliği
Maastricht Antlaşması
• Politika alanındaki yenilikler
– Ekonomik ve parasal birlik hedefi – Avrupa (Birlik) vatandaşlığı
– Temel haklar kurucu antlaşma
• Adalet Divanının içtihadının yansıtılması
– Yeni politika alanları
• Eğitim
• Kültür
• Genel sağlık
• Tüketicinin korunması
• Trans-Avrupa ulaşımı
• Enerji ağları
Genişleme
• Genişleme
– Avrupa Serbest Ticaret Alanı (“ASTA”) üyeleri
• İsveç (1995)
• Finlandiya (1995)
• Avusturya (1995)
• Norveç
– Referandum ile ret
• İsviçre
– Tam üyelik başvurusunun geri çekilmesi
1990’lı yıllar (ortaları)
• Ana tema
– Esnek bütünleşme fikri
• Tek para birimi
• Yeni genişleme süreci (12 aday)
• 1996 HAK
– Genişleme odaklı
• Komisyon
– “Gündem 2000” Raporu (1997)
• Amsterdam Antlaşması
– İmza (1997)
– Yürürlük (1999)
Amsterdam Antlaşması
• Kurumsal reformlar
– Daha çok alan yönünden
• nitelikli oy çokluğu
• ortak karar usulü
– Ulusal parlamentolar
• AB kurumları ile diyalog kurma çabası
– Katmanlı yetki ve orantılılık ilkeleri ile ilgili Protokol – Güçlendirilmiş işbirliği
– Yeniden madde numarası verme – Bakanlar Konseyi Genel Sekreteri
• ODGP’nin yürütülmesinden sorumlu Yüksek Temsilci
Amsterdam Antlaşması
• Politika alanındaki yenilikler
– AB’nin temel değerleri
• “özgürlük, demokrasi, insan haklarına ve hukukun üstünlüğüne saygı”
• Üyelik haklarının askıya alınması mekanizması
– AB’nin temel değerlerinin ağır ve sürekli ihlali hali
– Vize, iltica, göç ve hukuki konularda adli işbirliği
• 3. sütundan birinci sütuna aktarma
– 3. sütun: “Cezai Konularda Polis ve Adli İşbirliği”
– istihdam politikalarının koordinasyonu – ODGP
• “yapıcı çekimserlik”
• “hayati ulusal çıkar iddiası”
Avrupa Birliği
Avrupa Toplulukları
Ortak Dış Politika ve
Güvenlik Politikası
Cezai Konularda
Polis ve
Adli
İşbirliği
Euro
• Euro
– Ocak 1999
• pek çok üye devlette resmi para birimi
– Avusturya --- Belçika --- Finlandiya – Fransa --- Almanya --- İrlanda
– İtalya --- Lüksemburg --- Hollanda – Portekiz --- İspanya
– Yunanistan -> Ocak 2001
– İngiltere, Danimarka, İsveç -> Euro yok
– 2002
• tedavüle sokulmuştur.
Genişleme
• Aralık 1999 ile birlikte
– Müzakereler açılan aday devletler
• Çek Cumhuriyeti
• Polonya
• Macaristan
• Slovenya
• Estonya
• Güney Kıbrıs Rum Kesimi
• Bulgaristan
• Romanya
• Malta
• Letonya
• Litvanya
• Slovakya
Reform İhtiyacı
• Genişleme (potansiyel 12 yeni üye devlet)
– politika alanları ve kurumlar açısından reform ihtiyacı – Özellikle
• tarım ve yapısal fonlar
• nitelikli oy çokluğu hesabı
• bloke edici azınlığın boyutu
• pek çok politika alanında oybirliğinden vazgeçilmesi
• Komisyonun boyutu
• Şubat 2000 HAK
– yıl boyu çalışmıştır.
– Buna karşın, en çok tartışmalı konularda bir karara
varamamıştır.
Lizbon Stratejisi
• Mart 2000 Avrupa Zirvesi
– Özel bir gündem ile toplanma
• istihdam, ekonomik reform ve sosyal uyum ile ilgili bir AB stratejisi (Lizbon stratejisi) belirlemekH
– Lizbon stratejisi
• Amaç: AB’yi “dünyadaki en rekabetçi ve dinamik
bilgiye dayalı ekonomi” yapmak.
Nice Antlaşması
• Nice Antlaşması
– İmza (2000) – Yürürlük (2003)
• Kurumsal yapı değişiklikleri
– Komisyon (oluşum)
– Avrupa Parlamentosu (sandalye sayısı)
– Bakanlar Konseyi (nitelikli oy çokluğu hesabı)
– Adalet Divanı (İlk Derece Mahkemesi + uzmanlık mahkemeleri) – Daha fazla alan
• Nitelikli oy çokluğu
• Ortak karar usulü
• Nice Antlaşması
– “Avrupa Birliğinin Geleceği” Deklarasyonu
– Avrupa Anayasal Antlaşma ve Lizbon Antlaşmasına giden sürecin başlatılması
Temel Haklar Şartı
• Aralık 2000 Nice Avrupa Zirvesi
– AB Temel Haklar Şartı
• Haziran 1999 Avrupa Zirvesi
– Konvansiyon
– Avrupa vatandaşlarının medeni, ekonomik, siyasi ve sosyal hakları
• Konsey, Komisyon ve Avrupa Parlamentosu Başkanları
– Aralık 2000 Avrupa Zirvesi – imza ve ilan
• İmza ve ilan
– siyasi bir deklarasyon
Genişleme
• 1 Mayıs 2004 --- Tam üyelik
– Çek Cumhuriyeti – Polonya
– Macaristan – Slovenya – Estonya
– Güney Kıbrıs Rum Kesimi – Malta
– Letonya – Litvanya – Slovakya
• 2007 --- Tam üyelik
– Bulgaristan – Romanya
• Toplam 27 üye devlet ve yaklaşık 500 milyon nüfus
Avrupa Anayasal Antlaşması
• Reform ihtiyacının nedenleri
– Genişleme
– AB’yi vatandaşlarına daha yakın hâle getirme – AB’nin uluslararası konularda tek bir ses ile
konuşmasını sağlama
• Aralık 2001 Avrupa Zirvesi
– Konvansiyon
• Ulusal hükümet ve parlamento ile AB kurumlarının temsilcileri
• Avrupa Anayasal Antlaşması
• 2003 HAK
– Avrupa Anayasal Antlaşması kimi değişiklikler
• Avrupa Anayasal Antlaşması
– İmza (Ekim 2004)
Avrupa Anayasal Antlaşması
• Yürürlük (X)
– Hollanda ve Fransa (referandum)
• sırasıyla %62 ve %55 hayır oy oranıyla red
– AB tarihindeki en büyük krizlerden biri
• Haziran 2005 Avrupa Zirvesi
– Düşünme dönemi
• AAA, kurtarılabilir mi? Kurtarılacak ise, nasıl olacak?
• Sonuç:
– AAA, tartışmalı sembolik yönlerinden arındırılacakH
– Pratikte gerekli kurumsal reforma ilişkin yönleri kalacakH
Lizbon Antlaşması
• 2007 HAK
• Lizbon Antlaşması
– İmza (2007)
– Yürürlük (2009)
• İrlanda
– İlk referandum ile ret
– İkinci referandum ile kabul
Lizbon Antlaşması
• Yenilikler
– Avrupa Topluluğu Antlaşması
• Yeni adı: Avrupa Birliğinin İşleyişi Hakkında Antlaşma
– Üç sütunlu yapı kalkmıştır.
• ODGP (hâlâ oldukça hükümetler arası)
• Cezai Konularda Polis ve Adli İşbirliği (uluslarüstü / geçici hükümler)
– Avrupa (Birliği) Zirvesi
• AB kurumu
– İki yeni üst düzey pozisyon
• Avrupa (Birliği) Zirvesi Başkanı
• Birlik Dış İşleri ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi
Lizbon Antlaşması
– Daha çok politika alanı
• nitelikli oy çokluğu (2014 ile yenilenen sistem)
• Olağan yasama usulü (eski ortak karar usulü)
– Avrupa Parlamentosu
• Bütçe (artan yetkiler)
– AB Adalet Divanı
• Yargı yetkisinde artış (adalet, özgürlük ve güvenlik alanı)
– AB Temel Haklar Şartı
• Birincil hukuk (kurucu antlaşmalar ile eş seviye)
– Ulusal parlamentolar
• Katmanlı yetki ilkesi ile uyumun denetimi (Erken uyarı mekanizması)
– Yeni yetkiler ve yetki katalogu
• Sivil savunma, turizm ve spor
Genişleme
• Tam üyelik
– Hırvatistan
• 2005 – 2013
• Aday Devletler
– Müzakereye başlayanlar
• Türkiye (2005)
• İzlanda (2010)
– Müzakereye başlamayanlar
• Makedonya (2005)
• Karadağ (2010)
• Sırbistan (2012)
• Potansiyel Adaylar
– Arnavutluk
– Bosna-Hersek
– Kosova
Sonuç
• İç pazar ile ilgili olarak
– Avrupa bütünleşmesinin ana aracı
• İç pazar
– 1992 yılı ile birlikte büyük ölçüde tamamlanma
» Dinamik bir süreç
