ġehġrsel COĞRAFĠ GÖRÜNÜMLER

(1)

ġEHĠRSEL COĞRAFĠ GÖRÜNÜMLER

BEġERĠ VE EKONOMĠK COĞRAFYA

DR. ÖĞRETİM ÜYESİ MERVE GÖRKEM ZEREN AKBULUT

(2)

Plan elemanları YUNAN ġEHRĠ

Çizim: E. J. OWENS, YUNAN VE ROMA DÜNYASINDA KENT 1994 aktaran UĞUR-ALĠAĞAOĞLU ġEHĠR COĞRAFYASI 2015

Yunan Ģehirleri agora ve akropolden oluĢan iki farklı fonksiyonel alana sahiptir. Akropol, Ģehre tepeden bakan bir

kale, ekilebilir toprağı ile değerli bir arazi parçası ve bir kuĢatma sırasında geri çekilinen sığınak yeridir. Bu alan tapınak, değerli eĢyaların konulduğu depo ve kralın oturduğu saray gibi unsurlardan oluĢmaktadır. ġehrin geri kalan kısmı, akropolün yamaçlarında bulunmaktadır. Bu alanın merkezi ise agoradır. Toplanma anlamına gelen agora, halkın toplandığı, eğitim, sosyal etkileĢim ve adli iĢlerin yapıldığı yerdir.

Agora, Yunan toplumu için demokrasi ve halk merkezidir. BaĢlangıçta ticari aktiviteler bu alanda yer almamıĢ, daha sonra bu tür aktivitelerin merkezi haline gelmiĢtir. Bugünkü merkezi iş alanının atası olarak kabul edilebilecek agora, Ģehirsel alanın yüzde beĢlik kısmını oluĢturmaktadır.

(3)

Poseidon Tapınağı YUNANĠSTAN

Fotoğraf : Vincent J. MUSI & David COVENTRY NG

Antik Yunan inancına göre tanrılar; gökyüzündeki krallıklardan yeraltındaki ölüler diyarına kadar yaĢamın bütününde

rol oynuyordu. Ancak insanlar süreç içinde daha mistik ve kiĢisel bir öteki dünya fikrini benimsemiĢtir. Denizler tanrısı Poseidon’un Yunanistan’da Sounion Burnu’ndaki tapınağı projektörlerle aydınlanmaktadır.

(4)

Delphi Arkeolojik Alanı YUNANĠSTAN

Fotoğrafta üzerine alacakaranlığın çöktüğü Delphi’deki Athena Pronaia kutsal alanının ve buradaki dairesel

yapının (tholos) yakınlarındaki Apollon tapınağında Delphi kahinine danıĢmadan önce, burada kurban sunmuĢ olabilecekleri düĢünülmektedir.

(5)

Akropol arkeolojik Alanı YUNANĠSTAN

Athena’ya adanmıĢ Erekhtheion tapınağı, Atina’da Akropolis’in en kutsal yerinde bulunmaktadır. Antik Yunan halkı

burada festivaller, kurban törenleri, oyunlar ve dini geçitler düzenliyordu. Bu alan günümüzde turistler için bir çekim alanıdır.

(6)

25 katlı Evergreen Kulesi’ndeki

(7)

ġehirli Hayat ROMA DÖNEMĠ ġEHĠRLERĠ

Çizim: N, J. G. POUNDS, THE URBANIZATION OF THE CLASSICAL WORLD 1969 aktaran UĞUR-ALĠAĞAOĞLU ġEHĠR COĞRAFYASI 2015

İÖ 200 yılında Avrupa’da şehirli hayat, Romalılar tarafından temsil edilmeye baĢlanmıĢtır. Roma imparatorluğu

geniĢledikçe –ki 2. ve 3. yüzyıllarda kıtasal özellik kazanmıĢtır- şehir hayatı Avrupa’da Ren ve Tuna nehirlerine kadar uzanmıĢ, kuzeybatıda ise Ġrlanda hariç, Ġngiltere’ye kadar ulaĢmıĢtır. Roma döneminde Ģehirsel hayat ilk kez Alplerin kuzeyine geçmiĢtir.

(8)

Plan elemanları ROMA ġEHRĠ

Çizim: T. JORDAN & L. ROWENTREE THE HUMAN MOZAIC, A THEMATIC INTRODUCTION TO CULTURAL GEOGRAPHY 1986 aktaran UĞUR-ALĠAĞAOĞLU ġEHĠR COĞRAFYASI 2015

Roma Ģehirleri bazı özelliklerini Yunan ve Anadolu’dan göç eden Etrüsklerden almıĢlardır. Izgara tipi plan buna bir

örnektir; Roma Ģehirlerinde yaygın olarak kullanılmıĢtır. Bu tip planda cadde ve sokaklar birbirini dik açılarla keser;

Ģehir, iki ana caddeden ibarettir. Kuzeyden güneye doğru uzanan cardo, doğudan batıya doğru uzanan caddeye ise decumanus denirdi. Ana caddelerin tek noktada kesiĢmesi, askeri disiplin ve imparatorluğun gücünü ifade ediyordu.

Bu caddelerin kesiĢme alanında Forum bulunmaktadır. Forum’da Yunan Ģehrinin iki elemanı olan akropol ve agoranın ortak özelliklerini görmek mümkündür. Bu alanda sadece tapınaklar değil, idari binalar, depolar, kütüphaneler, okullar ve halka hizmet eden pazaryeri bulunmaktadır. Bu alanın çevresinde ise, yönetici sınıfın sarayları bulunurdu.

(9)

Timgad, Cezayir ROMA ġEHRĠ

Fotoğraf: George STEINMETZ NG

Roma, imparatorluğun her köĢesine düzen anlayıĢını benimsetmiĢtir. Izgara planla inĢa edilmiĢ olan Thamugadi

kentinin pazarı (ortada), tören kapıları, 10’un üzerinde hamam kompleksi, kütüphanesi ve 3 bin 500 kiĢilik bir tiyatrosu bulunuyordu.

(10)

Antik Roma’nın kalbi FORUM

Fotoğraf: Massimo VITALI ROMA, ITALYA NG

Büyük kentlerde halkın rahatça buluĢtuğu, kaynaĢtığı, iĢ yapıp fikir alıĢveriĢinde bulunduğu bir merkez olması gerekir.

Antik Roma’nın kalbi olan Forum, onu takip eden kamusal alanların standardını belirlemiĢtir. Bugün turistlerin gezdiği tarihi varlıklar, bir zamanlar mahkemeler, tapınaklar, anıtlar ve çarĢıların bulunduğu, bin yıldan uzun süre iĢlerliğini kaybetmeyen hayat dolu bir arenaya aittir.

(11)

Hadrianus Duvarı ĠNGĠLTERE

Fotoğraf: Robert CLARK NG

Duvarın, kuzeyde, Once Brewed kasabası yakınlarındaki kayalık boyunca uzanan bölümü görülmektedir. Altın çağını

yaĢadığı dönemde yüksekliği 4,5 metreye ulaĢan duvar, bir kıyıdan diğerine 118 kilometre boyunca uzanıyordu.

Duvarın bazı bölümleri, derin bir hendek tarafından destekleniyordu. Günümüzde duvar boyunca bir yürüyüĢ yolu bulunmaktadır.

(12)

ĠS 300 ANTĠK ROMA

Maketfotoğraf: James L. STANFIELD NG

3000 yıllık geçmiĢiyle Roma bugün maket fotoğraftaki antik kentin izlerini taĢımaktadır. Romalıların eski yapıların üzerine yenilerini inĢa etmeleri nedeniyle birçok tarihi varlık, hala birikinti ve tarih katmanlarının altında yatmaktadır.

Kentin altındaki kalıntılar: 1 Colosseum (Amfitiyatro) 2 Domus Aurea (Altın Ev) 3 Ludus Magnus (Büyük Gladyatör Eğitim Okulu) 4 Ambar 5 Ev 6 Circus Maximus Mithras tapınağı 7 Forum Holitorium tapınakları 8 Domus Tiberiana 9 Venüs ve Roma Tapınağı

(13)

2006 ROMA

Hava fotoğrafı : Guido Alberto ROSSI NG

(14)

Piccadilly Circus LONDRA

Fotoğraf : Simon NORFOLK NG

Londra (Londinium) Romalılar tarafından kurulmuĢ bir Ģehirdir (MÖ 43). Fotoğrafta akĢam yolcuları Londra’nın

merkezindeki Piccadilly Circus metro istasyonuna inerken görülmektedir. Piccadilly Circus, Merkez Londra’nın ünlü ve iĢlek bir kavĢağıdır. Trafiğe kapandıktan sonra turistlerin ve sokak müzisyenlerinin uğrak yeri haline gelmiĢtir. Yeni bir metro hattı için yapılan kazılarda, Paleolitik Çağdan (2 milyon yıl önce-10 bin yıl önce) günümüze Ģehrin tarihini anlatan binlerce buluntu ortaya çıkarılmıĢtır.

(15)

Farringdon LONDRA

Farrington Ġstasyonu civarındaki inĢaat çalıĢması Ortaçağ Londrası’nı gün ıĢığına çıkarmıĢtır. Civarda gömülen veba

kurbanlarının iskeletleri üzerinde yapılan testler, Londra’nın o dönemlerde de, bugün olduğu gibi, uzaklardaki insanları kendine çektiğini göstermektedir.

(16)

Londra Müzesi LONDRA

Fotoğrafta Shakespeare dönemi (1564-1616) Rose Tiyatrosu’ndaki kazıda çıkan kumbara ve gök gürültüsü efekti için kullanılan gülle görülmektedir (Solda).

(17)

Kraliçe Victoria’nın anı tabağı LONDRA

Fotoğraf : MOLA NG

Fotoğrafta Kraliçe Victoria’nın (1819-1901) 1838 yılındaki taç giyme töreninden bir anı tabağı görülmektedir

(MOLA: Museum of London Archaeology).

(18)

Ġkinci yüzyıl LONDRA

Fotoğraf : MOLA CROSSRAIL NG

Arkeologlar fotoğrafta görülen Roma devri kafataslarını Liverpool Caddesi İstasyonu civarında gün ıĢığına

çıkarmıĢtır. 1900 yıl önce gömülen insanlara ait kafatasları bir nehir kanalına sürüklenince göz çukurluklarına yuvarlak taĢların dolduğu görülmektedir.

(19)

Ġkinci yüzyıl LONDRA

Fotoğraf : Simon NORFOLK, MOLA ABERDEEN VARLIK YÖNETĠMĠ VE ARAZĠ KORUMA ĠDARESĠ NG

2013 yılında yeni bir otel alanını kazan arkeologlar, Roma devri İngilteresi’ne ait en iyi korunmuĢ heykellerden

birini ortaya çıkarmıĢtır. Bir kartalın kenetlenmiĢ pençeleri arasında kıvranan yılanı betimleyen heykelin, bir resmi görevlinin anıt mezarını süslemiĢ olabileceği düĢünülmektedir.

(20)

Bedlam Mezarlığı LONDRA

Fotoğraf : MOLA CROSSRAIL NG

Fotoğrafta Bedlam Mezarlığı’nda gömülü olan 1665 yılındaki veba salgını kurbanlarından birinin mezar taĢı görülmektedir.

(21)

Londra Müzesi LONDRA

Fotoğrafta Londra Olimpiyat alanından çıkarılan Neolitik Çağ’a ait el baltası görülmektedir.

(22)

Onüçüncü yüzyıl LONDRA

Fotoğraf : MOLA NG

Fotoğrafta 13. yüzyıldan bir Ortadoğu parfüm ĢiĢesi görülmektedir.

(23)

On dördüncü yüzyıl LONDRA

Londra nüfusunun yarısı, 1348-1350 arasındaki Kara Ölüm olarak anılan veba salgınında yaĢamını yitirmiĢtir.

Charterhouse Meydanı yakınında gün yüzüne çıkarılan iskeletler arasında bu salgının kurbanları da bulunmaktadır.

(24)

Önemli BileĢenler ORTA ÇAĞ ġEHRĠ

Çizim: T. G. JORDAN-BYCHKOV THE EUROPEAN CULTURE AREA, A SYSTEMATIC GEOGRAPHY 2002 aktaran UĞUR-ALĠAĞAOĞLU ġEHĠR COĞRAFYASI 2015

Orta Çağ (1000-1500 yılları arası) Avrupa’da şehirleşmenin meydana geldiği ikinci dönemi temsil etmektedir.

Bu dönem, gelecek Ģehir hayatında önemli yapısal değiĢimlerin yaĢandığı yılları da kapsamaktadır. ġehir hayatı, Alman ve Slav imparatorlukları sayesinde eski Roma imparatorluğunun sınırlarını aĢarak, kuzey ve doğu Avrupa’da yaygınlaĢmıĢtır. Sadece dört yüzyıl içinde 2500 yeni Alman Ģehri kurulmuĢtur. Bugünkü Avrupa Ģehirlerinin çoğu bu dönemde kurulmuĢ, böylece Avrupa şehirsel ağının temelleri bu dönemde atılmıĢtır.

Katedral, Orta Çağ Ģehirlerinin en önemli bileĢeni olmuĢtur. Kale, imtiyaz, sur ve pazar diğer bileĢenlerdir.

(25)

Riga ORTA ÇAĞ ġEHRĠ

Fotoğraf: Sinan ÇAKMAK NG

Riga (Letonya) kent katedralinin bulunduğu tarihi merkez, Daugava Nehri’nin hemen kıyısında yer almaktadır.

ġehrin kuruluĢu 12. yüzyıla dayanmaktadır.

(26)

Brunelleschi Katedrali FLORANSA

Fotoğrafı: Dave YODER NG

Floransa’daki Brunelleschi Katedrali Rönesans’ın (1500-1600) en gösteriĢli yapısı olarak kabul edilmektedir; 45

metre geniĢlikte bir kubbeye sahiptir. Ortaçağ Avrupası’nda hayatın odak noktasını katedral, kilise veya manastır oluĢturmuĢtur. ġehir veya kasabadaki bütün binalar, çevreki kırsal alanlarda kilometrelerce uzaklıktan dahi görülebilen ve çan sesleri duyulabilen devasa büyüklükte, en yüksek bina olan dini yapının etrafında kümelenmiĢtir.

(27)

Önemli BileĢenler ĠSLAM ġEHRĠ

Çizim: DETTMAN aktaran TOLUN-DENKER ġEHĠR ĠÇĠ ARAZĠ KULLANILIġI 1976

Marçais’e göre (aktaran Uğur-Aliağaoğlu 2015), Ġslam Ģehrinin ortaya çıkıĢı camiye bağlıdır. Hamam ve pazar diğer

unsurlardır. Oturma alanları ile bu fonksiyonlara sahip olmayan alanlar arasında önemli farklılıklar vardır. Bu farklılığın bir parçası da etnik çeşitliliktir. Ġslam Ģehrinin merkezi kısmında her zaman cuma namazı kılınan büyük bir cami vardır. Ġslamiyet’in ilk yıllarında caminin yanında genellikle dar’ül imara (hükümet konağı) ve divanlar (devlet daireleri) yer almaktadır.

(28)

Mekke ĠSLAM ġEHRĠ

Fotoğraf: Kerem YÜCEL ATLAS

Mekke, 2 milyona yaklaĢan nüfusuyla Suudi Arabistan’ın en büyük yerleĢimlerinden biridir. Tüm Ġslam dünyası için

büyük önem taĢıyan Ģehre Müslüman olmayanlar alınmamaktadır. Fotoğrafta görülen saat kulesinin altın kubbelerinden biri, Mekke ve onu çevreleyen çıplak tepelerin manzarasını sunmaktadır. Ġslam Ģehirleri, Müslümanlar tarafından kurulanlar ve fetihle Ġslam hakimiyetine girenler Ģeklinde kategorize edilmektedir. Mekke, Medine, ġam ve Halep İslam hakimiyetine alınmış şehirler kategorisindedir.

(29)

Mekke ĠSLAM ġEHRĠ

Mekke saat kulesinin en yüksek noktasındaki hilal biçimli özel odadan Harem-i Şerif ve onun ortasındaki Kâbe kuĢ bakıĢı izlenebilmektedir. Kâbe’ye sadece Hac döneminde değil, yılın tamamında dünyanın dört bir yanından Müslümanlar gelmektedir. Bir taraftan da, çevredeki tepelikler dinamitle patlatılıp yeni inĢaat alanları açılmakta;

yeni oteller yapılmaktadır. İbadet yerleri, hacı olmak isteyenlerin hedefi halindedir ve bu yerler kültürel yayılmada rol oynarken, büyük miktarlarda ziyaretçiyi de kendilerine çekmektedir.

(30)

Riyad ĠSLAM ġEHRĠ

BaĢkent Riyad, Suudi Arabistan’ın siyasi ve ekonomik kalbidir. Kral Abdülaziz Finans Merkezi tamamlandığı zaman

Ortadoğu’nun ekonomik ağırlık noktasının buraya kayacağı düĢünülmektedir. Kentte yeni bir borsa kurulması da planlar arasındadır. Nüfusu yaklaĢık 6 milyon olan Riyad, düzgün planlamasıyla dikkat çekmektedir. Gündüz kimse dıĢarı çıkmadığından kent akĢam canlanmaktadır.

(31)

Fenghuang ÇĠN’ĠN SU KENTLERĠ

Fotoğraf : Em 7 NG

Çin’in en güzel kentlerinden biri olan Fenghuang, adını efsanevi zümrüdüanka kuĢunun Çince’sinden almaktadır.

Kent Tuo Jiang nehriyle iç içe geçmiĢ bir Ģekilde yaĢamaktadır.

(32)

Fenghuang ÇĠN’ĠN SU KENTLERĠ

Fotoğraf : Em 7 NG

Kültür ve geleneklerini korumayı baĢaran kent, 2008’de UNESCO Dünya Mirası listesine alınmıĢtır.

(33)

Fenghuang ÇĠN’ĠN SU KENTLERĠ

Fotoğraf : Ġzf NG

YeĢil sulara bitiĢik taĢların ve tahta çubukların üzerinde yükselen geleneksel ahşap evler, kente eĢine az rastlanan

bir doku kazandırmaktadır.

(34)

Wuzhen ÇĠN’ĠN SU KENTLERĠ

Fotoğraf : China Photos NG

Fotoğraf, ġanghay yakınlarında kanallar çevresine kurulu bir diğer su kenti olan Wuzhen’in kuĢbakıĢı manzarasını sunmaktadır.

(35)

Wuzhen ÇĠN’ĠN SU KENTLERĠ

1300 yıllık Wuzhen kentinin evlerinde kapı ve pencereler doğrudan kanallara açılmaktadır.

(36)

Xitang ÇĠN’ĠN SU KENTLERĠ

Fotoğraf : GuoZhongHua NG

ġanghay yakınlarındaki Xitang, Çin’in en popüler su kentidir. Kent birçok nehre ait su yolları tarafından nakıĢ gibi

iĢlenmiĢtir.

(37)

Xitang ÇĠN’ĠN SU KENTLERĠ

Bir balıkçı, karabatağının Xitang kanallarında yakaladığı balığı teslim alırken görülmektedir. Çin’de geleneksel bir balık avlama yöntemi olan bu yöntemde eğitilmiĢ karabataklar yakaladıkları balıkları, balıkçının teknesine geri getirmektedir.

(38)

Zhouzhuang ÇĠN’ĠN SU KENTLERĠ

Diğer su kentlerinde olduğu gibi, ġanghay yakınlarındaki kanallara kurulu bir su kenti olan Zhouzhuang’da, büyük

kanallar ve onlara bağlanan küçük kanallarla ayrılan adacıklar, birbirlerine kavisli, yüksek ve küçük taĢ köprülerle bağlanmaktadır.

(39)

Zhouzhuang ÇĠN’ĠN SU KENTLERĠ

Kenti ziyaret edenleri gezdiren kayıkların Zhouzhang’ın dar kanallarına çekildiği görülmektedir. YaklaĢık 1000 yıl önce

kurulan kentteki yapıların yarısından çoğu, Ming ve Qing hanedanları döneminde yapılmıĢtır (1368-1911).

(40)

Yangtze Deltası Evleri ÇĠN’ĠN SU KENTLERĠ

Yangtze Deltası yakınlarındaki su kentleri, yöresel kültürün yaĢatılmasında büyük bir öneme sahiptir.

(41)

Yangtze Deltası Evleri ÇĠN’ĠN SU KENTLERĠ

Fotoğraf : The Curious Travelers NG

Kente (Zhouzhuang) hakim alçak evlerin ve kanallardaki yansımalarının arasında Quanfu Tapınağı gibi önemli dini

yapılar dikkat çekmektedir.

(42)

Hongcun ÇĠN’ĠN SU KENTLERĠ

Çin’in Anhui eyaletinde bulunan Hongcun, göl kıyısına sıra sıra dizilmiĢ taĢ evleri ve kentin bu kısmını çevreleyen dar

yaya yoluyla pitoresk bir görünüme sahiptir.

(43)

Hongcun ÇĠN’ĠN SU KENTLERĠ

Fotoğraf : Xiao Lu Chu NG

Hongçun feng shui’ye uygun inĢa edilmiĢ bir kenttir. Göl kıyısına kurulu kent, arkasında yükselen dağlar ve tepeleri

kaplayan ormanlarla birlikte bu felsefeyi onurlandırmaktadır. Bir yerin iyi bir feng shui’ye sahip olması, doğayla uyum içinde olması anlamına gelmektedir. Feng shui, rüzgar ve su anlamındadır; doğada var olan yaĢam enerjisini yaĢanılan mekanlarda harekete geçirme yöntemlerini gösteren bir Çin öğretisidir.

(44)

Cidde OSMANLI ġEHRĠ

Cidde’nin tarihi mahalleleri, kentin Balat denilen bölgesinde bulunmaktadır. Osmanlı döneminden kalma binaların

bakımsızlıktan yıkılmaya baĢladıkları görülmektedir. Son yıllarda yavaĢ da olsa restorasyon çalıĢmaları baĢlamıĢtır.

(45)

Bursa OSMANLI ġEHRĠ

Fotoğraf: Raif KAPLANOĞLU ArĢivi ATLAS

Bursalıların mesire alanı Temenyeri’nin en önemli özelliği Ģehrin en güzel seyredildiği nokta olmasıdır. Fotoğrafta

Gökdere kıyısındaki Levanten mahallesi ile hemen arkasında Bursa Erkek Lisesi ve Ulu Cami görülmektedir.

(46)

Bursa OSMANLI ġEHRĠ

Fotoğraf: AKMED ARġĠVĠ ATLAS

Eski ve kullanılmıĢ eĢyaların satıldığı çarĢının esas adı Bayat Pazarı’dır; zamanla Batpazarı biçimini almıĢtır. Burada

ortasında bir mescit bulunan hanı Davut PaĢa, 1517 yılında yaptırmıĢtır. Yangınlarda çarĢı büyük zarar görmüĢtür.

Batpazarı’nda bugün eski ve ikinci el eĢyaların satıĢı yapılmaktadır.

(47)

Bursa OSMANLI ġEHRĠ

Alacamescit Mahallesi’nde bulunan Kasaplar Tekkesi, 19 yüzyılda kasaplara koyun dağıtım yeri olmuĢtur. Daha

sonra belediye temizlik iĢleri deposu olarak kullanılmıĢtır. Tekke civarında da kasaplar bulunmaktaydı. Fotoğraf Bursa Ģehir giriĢinde, Kasaplar Sokağı’nı göstermektedir.

(48)

Bursa OSMANLI ġEHRĠ

Işıklar Askeri Lisesi’nin bulunduğu alandan çekilen bu fotoğrafta, Yeşil Cami ve türbe görülmektedir. Ufak bir tepe üzerinde, serviler arasında yükselen YeĢil Türbe, Prof. Pittard’ın ifadesiyle “Biblo kadar zarif, gönülleri avlayacak kadar sihirlidir”. Hemen arkasında Ulu Cami ve Hisar görülmektedir.

(49)

Bursa OSMANLI ġEHRĠ

Osmanlı Devleti’nin ilk yıllarında Bursa Çarşısı, Tahtakale ile Emir Hanı arasında bulunmakta idi. Bedesten daha sonra, Yıdırım Bayezid tarafından yaptırılan yeni çarĢıya taĢınmıĢtır. Bugün de bu bedesten, Kuyumcular Çarşısı olarak Kapalıçarşı’nın merkezini oluĢturmaktadır. Bakırcılar Çarşısı’ndan Atpazarı’na uzanan bu büyük çarĢının tümüne Bursa ÇarĢısı denirdi. Uzunçarşı’dan Tuzpazarı’na doğru çekilmiĢ bu fotoğraftaki görüntü, çok az bir değiĢiklikle bugün dahi çekilebilir (Solda).

Tüccar tarafından Ģehre getirilen yiyecek ve benzeri ihtiyaç maddeleri, pazarbaĢı tarafından uygun fiyatlarla satın alınıp, bakkal ve pazarcı esnafına kapasitelerine göre dağıtılırdı. Bursa’nın önceleri tek pazarı vardı; Ulucami’nin doğusunda kurulurdu (Sağda).

(50)

Bursa OSMANLI ġEHRĠ

Fotoğraf: RAUF KAPLANOĞLU ARġĠVĠ ATLAS

Sultan Abdülmecit’in 1844 yılındaki Bursa gezisi sebebiyle, dönemin valisi Salih PaĢa tarafından av köĢkü olarak

yaptırılan Hünkar Köşkü önünden çekilen bu fotoğrafta; İpekçilik Caddesi, Yeşil ve Gökdere bölgesi görülmektedir. Genellikle iki katlı ve dağın eğimine göre yapılan Bursa evlerinin en önemli özelliği, geniĢ ve yemyeĢil bahçeleri olmasıydı. Fotoğrafta Ermeni mahallesinin 19. yüzyılda yapılmıĢ bitiĢik nizam evleri de seçilmektedir.

(51)

Bursa OSMANLI ġEHRĠ

Fotoğraf: RAUF KAPLANOĞLU ARġĠVĠ ATLAS

Hisar’dan Ģehrin doğusunu gösteren bu fotoğrafta, Bursa Çarşısı ve Ulu Cami görülmektedir. Bugün restore edilen

Pirinç Hanı, Osmanlı döneminde yıkık durumdaydı. Önündeki boĢ alanda ise bugün modern bir alıĢveriĢ merkezi yükselmektedir.

(52)

A Tipi Kale Kent SELÇUKLU ġEHRĠ

Çizim: K. ÖZCAN ANADOLU’DA SELÇUKLU DÖNEMĠ YERLEġME SĠSTEMĠ VE KENT MODELLERĠ 2007 aktaran UĞUR-ALĠAĞAOĞLU ġEHĠR COĞRAFYASI 2015

Özcan’a göre (2007), Anadolu Selçuklu kentinin mekansal modeli üç farklı etmenden etkilenerek ortaya

çıkmıĢtır: 1 Bizans-Selçuklu ikili siyasal egemenlik düzeni 2 Milletlerarası ticaret sistemine göre örgütlenmiĢ yerleĢme ve ulaĢım sistemi 3 Anadolu’nun coğrafi altyapısı. Belirtilen etmenlere bağlı olarak Anadolu Selçuklu kentleri, üç ana baĢlık altında incelenmektedir. Bunlar; kale kent, açık kent ve dış odaklı büyüme modelleri Ģeklinde sıralanmaktadır.

Kale kent modeli, iĢlevsel ve konumsal niteliklerine göre A ve B tipi olmak üzere iki alt gruba ayrılmaktadır. Çizimde görülen A Tipi Kale Kentler, siyasi ve idari iĢleve sahiptir; kısmen kale dıĢında geliĢme göstermektedir. Konya, Kayseri ve Erzen-i Rum (Erzurum) Ģehirleri, Eklemeli Kale Kent Modeli olarak da adlandırılan bu kentin tipik örnekleridir.

(53)

B Tipi Kale Kent SELÇUKLU ġEHRĠ

B Tipi Kale Kentler, bölgeler arası ticari iĢleve sahiptir. Selçuklu üretim-dağıtım sisteminin dıĢa açılan kapısı olmakla

birlikte, daha çok askeri stratejik merkezlerdir. Tamamen sur içinde geliĢmiĢlerdir. Hem kıyıda hem de iç kesimde bulunmaktadırlar. Antalya, Alaiyye ve Sinop kıyı yerleĢmeleri iken, Sivas, Karahisar-ı sahip (Afyonkarahisar) ve Karahisar-ı Kögonya (Şebinkarahisar) iç kısımlarda yer alan karahisar yerleĢmeleridir.

(54)

B Tipi Kale Kent SĠNOP

Fotoğraf: Sinan ÇAKMAK ATLAS

Sinop’un kuzeye bakan deniz surlarının zarar görmemesi için inĢa edilen dalgakırandan yürüyüĢ ve koĢu yapanlar da

faydalanmaktadır. Ancak dalgakıran surlara fazla yakın yapıldığı için, denizin doğal hareketini engellediği, kıyının dolmaya baĢladığı gibi eleĢtirilere de neden olmaktadır.

(55)

A Tipi Açık Kent SELÇUKLU ġEHRĠ

Açık Kent Modeli kendi arasında ikiye ayrılmaktadır. Bunlar; A Tipi Açık Kent modeli ve B Tipi açık kent modelidir.

A Tipi Açık Kent modeli, sur dıĢı alanlarda da geliĢme göstermiĢtir. Bölgeler ve milletler arası mübadele merkezidirler.

Ziyaret pazarı (Yozgat-OsmanpaĢa Beldesi), Yabunlu pazarı (Kayseri-Pazarören Beldesi) ve Yılgun pazarı (Konya- Ilgın) gibi pazaryerlerinden geliĢen yerleĢmelerle Kırşehir gibi Ahilik merkezleri bu tipe örnektir.

(56)

B Tipi Açık Kent SELÇUKLU ġEHRĠ

B Tipi Açık Kent modeli, Bizans egemenliğinden devralınan ve topoğrafyanın mekansal geliĢme imkanını sınırladığı

kale kent niteliğindeki Bizans kentleri ile Selçuklu Dönemi Anadolu ulaşım ve yerleşim sistemine bağlı olarak gelişen sosyo-ekonomik dinamikler sebebiyle gerçekleĢtirilen anıtsal ve yapısal kamu faaliyetlerinin, sur dıĢındaki yerleĢilebilir alanlara konumlanması ile geliĢen Ģehirlerdir. Amasya, Niksar, Tokat bu tipin örnekleridir.

(57)

B Tipi Açık Kent AMASYA

Fotoğraf: Özcan YÜKSEK ATLAS

Selçuklu sanatının en nadide parçaları, halen tüm görkemiyle Amasya’da ayaktadır. YeĢilırmak üzerindeki köprüler,

medrese ve camiler, türbeler, imarethane ve darüĢĢifalar Selçuklu kent hayatına dair önemli izler taĢımaktadır.

(58)

DıĢ Odaklı Büyüme Modeli SELÇUKLU ġEHRĠ

Dış Odaklı Büyüme Modeli Kentler, Bizans-Selçuklu siyasi ve kültürel temas bölgelerinde (uç bölgelerde),

Anadolu’da yerleĢmelerin geliĢimini teĢvik amacıyla, sur dıĢı alanlarda tekke ve zaviye ya da cami ve mescid gibi Ġslami anıtsal ve kamusal yapı faaliyetleri ile geliĢen Ģehirlerdir. Ankara, Çankırı, Kütahya ve Tunguzlu (Denizli) bu uç Ģehirlere örnektir.

(59)

Registan meydanı SEMERKANT

Fotoğraf: Özcan YÜKSEK ATLAS

Registan Meydanı, Selçuklular zamanında “kumlu pazaryeri”ydi. 15. yüzyılda Emir Timurlenk’in torunu Uluğ Bey

tarafından kurulmuĢtur. Registan, kumlu yer anlamına gelmektedir. Semerkant’ın dününe ve bugününe hükmeden Registan Meydanı, üç medreseyi barındırmaktadır. Bunlar, meydana göre soldaki Uluğ Bey Medresesi (1420), karşısındaki Şir-dor Medresesi (1636) ve ikisi arasında cephesi meydana dönük Tilla Kârî (Farsça “altın kaplamalı” manasındadır) Medresesi’dir (1660). DıĢ cephelerindeki bezeme ve çini süslemeleri ile Uluğ Bey ve ġir-dor medreseleri yarıĢırken; Tilla Kârî, iç tezyinatı ile rakipsizdir. Daima güç ve güzellik gösterisindeki bu üç medresenin Ģenlendirdiği meydanda bayramlarda ve özel günlerde görkemli gösteriler düzenlenmektedir.

(60)

Önemli BileĢenler LĠMAN ġEHRĠ

Çizim: K. A. DUTT 1983 CITIES OF SOUTH ASIA, WORLD REGIONAL URBAN DEVELOPMENT aktaran UĞUR-ALĠAĞAOĞLU ġEHĠR COĞRAFYASI 2015

Sömürge Ģehirleri farklı Ģekillerde ortaya çıkmıĢtır. Geniş liman şehirleri, sömürge döneminin ilk örneği

sayılmaktadır. Fonksiyonel olarak özelleĢmiĢ askeri garnizonlar, tepe istasyonları ve demiryolu şehirleri gibi daha küçük yerleĢme örnekleri de bulunmaktadır. Ayrıca Avustralya’da, Hollanda’nın Doğu Hindistan’ında (Endonezya) ve Fransa’nın Kuzey Afrika’sında tarımsal amaçlı yerleĢmeler de kurulmuĢtur.

Liman şehri ticari iĢleve ve kültürel elemanlara sahiptir. Dutt’a göre (1983) bu elemanlar; kıyı lokasyonları, kale, fabrikalar, açık alan (meydan), yerli yerleĢmesi, pazar alanları, merkezi iĢ sahası, Avrupalı Ģehirsel alan, Avrupalı- Hintli melez konut alanı, yeni zengin ve orta sınıf konut geliĢim alanlarıdır.

(61)

Dünya ġehirleri Sistemi KÜRESEL ġEHĠR

Çizim: KNOX VE AGNEW 1994 aktaran UĞUR-ALĠAĞAOĞLU ġEHĠR COĞRAFYASI 2015

John Friedmann’a göre (1986), dünya şehir sistemi, doğu-batı uzanıĢlı çizgisel olarak birbirine bağlı hiyerarĢik

üç alt sistemden meydana gelmektedir: 1 Asya alt sistemi, Tokyo-Singapur eksenlidir. Bölgesel metropolis olan Singapur, ikinci derecede öneme sahip Ģehir konumundadır. 2 New York, Chicago ve Los Angeles Amerikan alt sisteminin önemli Ģehirleridir. Bunlar Kuzey Amerika’da Toronto ile bağlantılı iken, güney ile bağlantıyı kuran Ģehirler Mexico City ve Caracas’tır. 3 Batı Avrupa alt sistemi Londra, Paris ve Ren vadisi eksenlidir. Güneydeki geliĢmekte olan ülkeler, Johannesburg ve Sao Paulo Ģehirleri ile bu sisteme bağlıdır.

(62)

Kent silueti YENĠ NEW YORK

Fotoğraf : George STEINMETZ NG

Kent silueti, Manhattan’da olduğu kadar, Doğu Nehri’nin ötesindeki Brooklyn ve Queens’de de dramatik bir

değiĢim geçirmektedir. Ülkenin en yüksek kulesi One World Trade Center (541 m), ilk yerleĢimcilerin evlerini inĢa ettiği Battery Park’ın kuzeyinde yükselmektedir.

(63)

Hudson River Park YENĠ NEW YORK

Greenwich Village’de Christopher Street ve West Street’teki 260 metrelik Pier 45, ülkenin en uzun nehir kıyısı

parkı kapsamında yenilenmesinin ardından, güneĢlenmek isteyenlerin en sevdiği yer haline gelmiĢtir. Çürüyen rıhtımlar, gemi bölmeleri ve otoparklardan oluĢan altı kilometrelik bir alan, ödül kazanan bir tasarımla Hudson Nehri Parkı’na dönüĢtürülmüĢtür.

(64)

Via 57 West YENĠ NEW YORK

Bu cüretkâr yeni bina, kentle maceraperest konut mimarisi arasındaki flörtün bir ürünüdür. Ortadaki açık avluyu

çevreleyen 700 dairenin yer aldığı yamuk piramit biçimli binanın Hudson Nehri Parkı’na bağlanması planlanmaktadır.

(65)

Dünya Ticaret Merkezi Bağlantı Ġstasyonu YENĠ NEW YORK

Nefes kesici olarak övülen, müsriflik göstergesi diye alay konusu olan 4 milyar dolarlık Dünya Ticaret Merkezi Bağlantı İstasyonu’nun tasarımı, ünlü Ġspanyol mimar Santiago Calatrava’ya aittir. Ġstasyonun New Jersey’den gelen trenleri 11 metro istasyonuna bağlaması planlanmaktadır.

(66)

Brooklyn Prospect Park YENĠ NEW YORK

Brooklyn, Prospect Park’ta, LeFrak Center at Lakeside’daki patikalar, kafe ve paten sahasının zarif geometrisi, kıĢ

manzarasında belirgin hale gelmektedir.

(67)

Mercedes House YENĠ NEW YORK

Bir otopark alanı üzerine kurulan West 54th Street’teki Mercedes House’da aĢağı doğru inen ardıĢık balkonlar ve

lüks araba markasına ait bir sergi salonu bulunmaktadır.

(68)

Governors Adası YENĠ NEW YORK

Eskiden askeri üs olan Governors Adası, telkâri benzeri patikalarıyla körfezin ve Özgürlük Anıtı’nın göz alabildiğine

manzarasını sunan bir park olarak yeniden yaĢam kazanmıĢtır.

(69)

Whitney Amerikan Sanatları Müzesi YENĠ NEW YORK

Ünlü Ġtalyan mimar Renzo Piano tarafından tasarlanan yeni Whitney Amerikan Sanatları Müzesi’ni gezmeye

gelenler, rengarenk sandalyelerin bulunduğu çatı teraslarını keĢfetmektedir. 85 yıllık müzenin lüks Madison Avenue’den modern Chelsea bölgesine taĢınması, kentin eski zenginlerin kalesi olmaktan, yeni zenginlerin oyun alanı olmaya doğru geçirdiği değiĢimin bir göstergesidir.

(70)

432 Park YENĠ NEW YORK

Ġster ufuk çizgisini bozan bir felaket olarak görülsün, ister bir mühendislik harikası kabul edilsin; sonbaharda (2015) inĢaatı sürerken fotoğraflanan 432 Park (426 m), kentin en dikkat çekici, süper yüksek binası haline gelmiĢtir. En tepedeki dairelerden Central Park’ın nefes kesici manzarası izlenebilmektedir. Çatı katı dairesi 95 milyon dolara satılmıĢtır.

(71)

Four Freedoms Park YENĠ NEW YORK

Four Freedoms Park, 1970’lerde mimar Louis Kahn’ın tasarladığı en son çalıĢma olmuĢtur ancak proje, 2012

yılında bitirilebilmiĢtir. Franklin D. Roosevelt’in (1882-1945) ifade ve din özgürlüğüne, yoksulluk ve korkudan kurtulma özgürlüğüne dayalı bir dünya kurma çağrısı yaptığı 1941 yılındaki konuĢmasını onurlandıran park, Doğu Nehri’ndeki yeniden geliĢtirilen Roosevelt Adası’nın güney ucunda bulunmaktadır.

(72)

Conrad New York Oteli YENĠ NEW YORK

Fotoğrafta, aĢağı Manhattan’daki içinde Ģef bahçesi bulunan yeĢil çatıya sahip, çevre dostu Conrad New York oteli

görülmektedir.

(73)

ġehir Modelleri LÂTĠN AMERĠKA ġEHRĠ

Çizim: KNOX VE AGNEW 1994 aktaran UĞUR-ALĠAĞAOĞLU ġEHĠR COĞRAFYASI 2015

Ernest Griffin ve Larry Ford tarafından 1980 yılında geliĢtirilen Latin Amerika şehir modeli birçok elemandan oluĢmaktadır. Bunlar; merkezi iĢ sahası, ticari omurga ve onunla iliĢkili elit oturma alanı ile iç içe birbirlerini kuĢatan ve merkezden uzaklaĢtıkça yerel hizmetlerde kalitenin düĢtüğü diğer oturma alanlarıdır (Solda). Ford 1996 yılında, Latin Amerika Ģehir modelinde değiĢiklikler yaparak yeni bir model geliĢtirmiĢtir (Sağda). Yeni modele eklenen elemanlar; pazar alanı, alış veriş merkezi, sanayi parkı, otoyol, orta sınıf konut alanı ve gentrifikasyon (soylulaştırma) alanıdır.

(74)

Karakas VENEZUELA

Fotoğraf: Jonas BENDIKSEN NG

Çok katlı apartman sakinleriyle aynı yamacı paylaĢan çocuklar, 3 milyonluk Karakas Ģehrini çevreleyen gecekondu mahallelerinden birindeki bir dükkanda dans ederken görülmektedir. Günümüz dünyasında her yedi kiĢiden biri, gecekondularda yaĢamaktadır. Bu insanlara daha iyi konut ve eğitim sağlamak , nüfusu 7 milyarı aĢan ve giderek artan bir dünyanın ele alması gereken büyük zorluklardan biri olacaktır (Venezuela: 31milyon).

(75)

DR. ÖĞRETİM ÜYESİ MERVE GÖRKEM ZEREN AKBULUT