ÇOCUK HAKLARI
Prof. Dr. Yasemin Karaman Kepenekci
Birleşmiş
Milletler Çocuk Hakları
Sözleşmesi
(20 Kasım 1989)
• Sözleşme (ÇHS) dünyada 200 devlet tarafından onaylanmıştır.
• Türkiye Sözleşme’yi 9.12.1994’te onaylamıştır.
• Sözleşme ülkemizde 27.1.1995 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
• Türk Anayasa’sına göre, Birleşmiş Milletler Çocuk
Hakları Sözleşmesi ile ulusal kanunlarımız arasında
uyumsuzluk varsa, sözleşme kuralları uygulanır.
ÇHS’de yer alan haklar:
• Yaşamsal haklar
• Gelişimsel hakları
• Korunma hakları
• Katılım hakları
Yaşamsal haklar, çocuğun yaşama ve uygun yaşam standartlarına sahip olma, tıbbi bakım, beslenme, barınma gibi temel gereksinimlerinin karşılanmasını öngören hakları içerirler.
Gelişme hakları, çocuğun yeteneklerinin en üst
düzeyde gerçekleştirilebilmesi için gerekli olan eğitim hakkı, oyun ve dinlenme hakkı, bilgi edinme hakkı, din, vicdan ve düşünce özgürlüğü, bilgi alma hakkı gibi
haklardan oluşurlar.
Korunma hakları, çocuğun her türlü ihmal, istismar ve sömürüye karşı korunmasını sağlayan haklardır. Bunlar yargı sisteminde, silahlı çatışmada, çalışma yaşamında;
fiziksel, duygusal, cinsel istismar, madde bağımlılığı ve sığınmacı (mülteci) çocuklar için özel bakıma ilişkin konularda çocukların korunmasını sağlayan haklardır.
Katılma hakları, çocuğun ailede ve toplumda etkinlik kazanmasını sağlamaya yönelik haklardır. Bu haklar,
görüşlerini açıklama ve kendisini ilgilendiren konularda karara katılma, düşünce, düşüncelerini ifade etme,
vicdan ve din özgürlüğü, dernek kurma ve toplama haklarıdır.
• Çocuğa uygulanacak hukuk daha erken yaşta ergin olmayı öngörmüyorsa, 18 yaşından küçük herkes çocuktur.
• Çocuklar arasında dil, din, ırk, cinsiyet gibi nedenlerle ayrımcılık yapılamaz.
• Çocuğun onur ve saygınlığı en üst değerdir.
• Çocuklarla ilgili tüm girişimlerde, her kararda, her işte ve yargıda “çocuğun yüksek yararı”na öncelik tanınır.
• Çocuğun yüksek yararının tespitinde sadece
bugünün koşulları değil, gelecekteki durum da
değerlendirilmelidir.
• Çocuk yaşama ve gelişme hakkına sahiptir.
Devlet çocuğun yaşamasını ve gelişmesini güvence altına almalıdır.
• Çocuk kimliğinin ayrılmaz parçaları olan isim, vatandaşlık edinme, nüfusa kaydolma, ana-
babasını bilme ve onlar tarafından bakılma
haklarına sahiptir.
• Çocuk, yüksek yararına aykırı olmadıkça ana- babasıyla birlikte yaşama hakkına sahiptir.
Devlet gerekli durumlarda ana-babalara ve vasilere uygun yardımları yapmalıdır;
çocukların bakımı ile ilgili kuruluşları ve
hizmetleri geliştirmelidir.
• Çocuk görüşlerini serbestçe ifade etme, kendisini ilgilendiren bir eylem sırasında
görüşlerinin dikkate alınmasını isteme hakkına
sahiptir.
• İlköğretim zorunlu ve parasız olmalıdır. Çocuk kişiliğini ve yeteneklerini geliştirecek bir
eğitim görme hakkına sahiptir. Eğitim çocuğu özgür bir toplumda sorumlu bir yaşama
hazırlamalıdır.
• Çocuğa uygulanacak disiplin yöntemleri
çocuğun haklarına ve saygınlığına uygun
olmalıdır.
• Çocuk boş zamanlarını verimli bir biçimde değerlendirme, oyun oynama, kültürel ve
sanatsal etkinliklere katılma, gerekli bilgilere
ulaşma hakkına sahiptir.
• Çocuğun bilgi edinme, düşünce, din, vicdan, dernek kurma ve toplanma özgürlükleri
korunmalıdır.
• Çocuk ekonomik sömürüye karşı korunmalı,
eğitimini ve gelişimini engelleyecek hiçbir işte çalıştırılmamalıdır.
• Çocuk uyuşturucu ve zihni etkileyen maddelere
karşı korunmalıdır.
• Çocuk silahlı çatışmalardan uzak tutulmalı, silahlı çatışmalardan etkilenen çocuklara koruma ve bakım sağlanmalıdır.
• Hiçbir çocuk işkenceye, zalimce davranışlara ve cezaya tabi tutulmamalı, keyfi biçimde
özgürlüğünden yoksun bırakılmamalıdır.
.
Madde 42. Taraf Devletler, Sözleşme ilke ve
hükümlerinin uygun ve etkili araçlarla yetişkinler kadar çocuklar tarafından da yaygın biçimde öğrenilmesini sağlamayı taahhüt ederler.
