Trabzon'da Asker Dn

TRABZON'DA ASKER DÜGÜNÜ

The "Soidier Celebration" in Trabzon

fetes des soldats

ci

Trabzon

Yrd. Doç. Dr. Mehmet Naci ÖNAL·

ÖZb'T

Türk milleti aeker millet olarak bilinir. Askerlik yapmayan adam kusurlu olarak görülür. Askereı:iı· rnek bir gururkaynağıdır.Trabzon'da askere gitmeden önce gonçlo,e 'aekordaııanü'yapıhr.Aileei yemeklcr veeğlencelerledügünü bir ha/la öncesindenbaşlatır.Uzakyakıntüm akraba askeradayınıdavet eder. Veda yemekleri verilir. Askere gideeek gençler, kendiaralarındabir araba ayarIdr veya kirelarlur,Arabanın üzeri-neyazılan çeşitlicümleleronlarınödemlerini ve beklentilerini dile getirir.

AlıkerdUi\lnU eon cuma, sen gUn ve 80n gecedeçeşitli öğrenmeveeğlencelerlesürer,Askeruğur'lama­ larıla şenlikhavae, içinde dUiUnün songünüolarakgerçekleşir.

Anahtar Kelimeler

aeker düiUnU, Trabzen, Türkiye

ABSTRACT

'!\ırkeyis known as e soldier nation. In'l\ırkeythe man who hasn't done his military service is eonsi-dered as laclcing. Performing militery service is a source of pride. In Trabzon, 'soldier celebrations" are per-formed befere the young men leave for service, Their families start the celebration withfood and entertam-ment a week before they leave. Clo.. and distallt relatives invite the scldiera for a farewell dinner. Those yo-ung men arrange a ride or rent a ear together. The writings on car demonstrate their desire. and expectati·

ons.

The saldier celebrations continue on the last Friday, the last dayand night, with leaming and enterte· inment.

on

KeyWords

soldier celebrations, Trabzon,'l\ırkey

Tarih boyunca her zaman güçlü

aske-ribir sistemioluşturmuş, askerliğiasli bir görevolarak telakkietmişve bundan gu-rurduymuş,onunla iç içeyaşamışbir mil-let olan Türkler, asker milmil-let olarak bilinir. Askerlik yaşı gelip çatmış bir delikanlıyı

vatani görevine güle oynaya uğurlamak Türklerin töresindendir. Askerlik yapma-mak, Türk genci için adam yerine konul-mamakanlamınagelir. Halkarasında as-kere gitmeyenekızverilmez, askere gitme-mişolan genç kendiniispatlamış sayılmaz. Türkiye'nin hemen her yöresinde, gençler askereçeşitlitörenlerleuğurlanır, Düğünbayramhavasıiçinde, vatani görevi için askere giden genç, koca evini baba evi gibişenlendirmekiçin, baba evindençıkan gelinlik kız gibidir. Türk töresinde koca evine gidenkız, sıradansebeplerle

ayrıla-rak bir daha baba evine geri dönemez, Halkarasında"birincisi nikah, ikincisi top-rak" denir. Gelin, anne vebabasının yüzü-nü ak etmelidir. Gençler askere deaynı an-layışla gönderilir. Düğün bayram bunun içindir. Gerekirse vatanıiçin ölecektir ve anababasınınyüzünü ak edecektir. Şehit

olmakvardır,ama asla görevini yanmbı­ rakmak yoktur.

Askere giden bir ere komutanı, elle-rindeki kınanın neden yakıldığını sorar. Er, askere gelirken ellerinekına yakıldığı­ nı,ama sebebinibilmediğinisöyler. Komu-tanıyazbakalımailene neden elerinekına yakmışlar, der. Asker mektup yazar ve mektubuncevabıgelir. Mektuptaşöyle ya-zılıdır: "Çocuğum, kınamübarek olanşeyle­

reyakılır.Bizkurbanlıkkoyunakına

yaka-rız,gelinekına yakarız, askerekına yaka-•MuğlaÜniversitesi Fen Edebiyat FakültesiÖğretimÜyesi

http://www.millifolklor.com

ı

Milli Folklor, 2004,Yıl 16,Sayı64 Milli Folklor, 2004,Yıl16,Sayı64

dönmek yoktur. Askerinvedasıbu yüzden önemlidir.

Askere gidecek gence, daha önce as-kerlikyapmışolanlaröğütverirler.Silahı­

na sahipçıkması,nöbet yerini terk

etme-mcsi, komutanlara itaat etmesi gerektiği anlatırlar. Komutanlarınonlara hem ana, hem de babaolduğıı, askerliğinvatan bor-cu, namus borcuolduğusöylenir. Aile bü-yükleri, askerliğinne kadar kutsal bir gö-revolduğıınu, şehitlikmertebesinin önemi,

gaziliğin onuru anlatrrlar, Eyüp Sul-tan'dan, kendi komutanlanndan işittikle­

rine kadar sohbet dönerdolaşır.

Askeradayıokur-yazar değilse,

oku-ması yazoku-masıolanarkadaşlanbirkaç mek-tup yazarlar. Zarfınüzerine kendi evinin adresiyazılır,puluyapıştırılır,Askeradayı kışlasına varırvarmaz çarşıya çıkan kı­

demli bir askere bu mektubu verir ve

pos-talattırır. Mektup ailesineulaştığmda, ai-lesi pulun üzerindeki yeradından oğulları­

nınnerede askerolduğunuve herşeyin yo-lundaolduğu öğrenmişolur. Daha sonraki günlerde okuma yazma öğrenen asker, kendi mektubunu kendi yazar. Bu

mektup-larınpekçoğu nazımhalindedir. Mani biçi-minde ya da atma türküşeklindemektil;.' laryazılır.Buşekildehalhatırsorulur, ev-deki san öküzden, yavuklusuna kadar hor

şey manilerle sorulur ve salüm yollanır.

Pura isterken bile, mani aracılığıyla iste-nil'.

Kimi yerlerde bir gün önce, gençler ya mahallelerinde, ya da düğünsalonlannda müzikeşliğinde eğlenirler.Bueğlencelerde

en meşhuroyunhavası"TrabzonKolbastı­

sı"dır.Trabzon Kolbustısıhor askerdüğü­

nünde mutlaka defalarcaçalınırve söyle-nir. Sözlerişöyledir:

"Arafilli, Farozlu mahalleninnazlısı Oyııayalum uşaklar;'I}-abzonkolbastı Değirmendere,Taksim. }'enicuma, Ganitam

Boztepe. Uzunkumlionsekizlimaıı.itam·

Bueğlencelerdeaskere gidecek genç-lereçeşitlihediyeler verilir. Bunlar genel-likle askerelazımolacakeşyaveyaparadır.

Eskiden köylerde içki olamazken, ki-mi yerde zamanla gençler kendiaralarında

Askere gidecek gençler büyük bir he-yecan ve sevinç içindedirler. Üç gün boyun-ca gençler Trabzon'unaltınıüstüne getirir-ler. Evlenme adetlerindekt gibi, kornaçalıp

şen şakraktümşehri dolaşırlar.Son üç gün içinde askere gidecek gençler,yakınevleri

dolaşarakherkesle vedalaşırlar,el öpüp helallikalırlar.

Askeradayıgençler, gitmeden önceki son cuma günü, cuma namazınımutlaka kendi köylerinde veya mahallelerinde kı­

larlar. Namazdan önce, camide asker aday-lan için dualar edilir. Hoca, din için, vatan için, namus için askere gidildiğini,asker

ocağınınpeygamberocağı olduğıınu anlatır

ve dua eder. Namazdan sonra da, askere gidecek gençler camidekilerlegörüşür.

Bü-yüklerin ellerini öperler ve

helallik

Oradakiler gençlere dua ederler. "Yavrum

inşallaherken gelirsin,' "inşallah hayırlı­ sıylagelirsin," "ne mutlu sana peygamber

ocağınagidiyorsun," gibi niyazlarda bulu-nurlar. Asker de kendisine güvenle:"Kapı­

lanaçık bırakın meraklanmayın,ben aske-re gidiyorum" der. Cumanamazından son-ra, genellikle silahlaratılır.

Asker adaylan gitmeden bir gün önce, mutlaka bütün komşularınıziyaretine gi-derler ve vedalaşırlar.Arada herhangi bir

kırgınlıkveyasoğuklukolankomşuvarsa, ona da gidilir. Evde movlit voKurt'ın oku-tulur, Yemekler yenir, silahlar atılır. Ye-: mekler bir iki gün Öncesindenyapılmaya

başlanmıştır. Zeytinyağlıyiyecekler, su

bö-reği,sarma gibi yiyecekler olur. çay ikram edilir. Yemekten sonra helva orta yerde kavrulur. Köylerde unhelvası yapılır.

Son gece, sohbette büyükler, gençler

herkesbulunur. Bu sohbetlerde askerlik

anılan anlatılır.Konu yalııız askerliktir.

Savaşlara katılanlarvarsa,anılarım

anla-tırlar. 1960'lı yıllarakadar bu sohbetlerde Balkan Harbi, İstiklal Harbi veya Kore Harbihatıralan anlatılırdı. Savaş hatıra­ larınıanlatan gaziler, askere gidecek genç-lereöğütlerdebulunurlar. Gazilerin kendi dönemlerinde askere gitmek vardır, ama ne zamandönüleceğibellideğildir.Belki de Asker oldum vatana

Gidiyorumkışlama

Allahsabırlarversin Gözüyaşlı arıama.

Tereyağıminzi Kaderayırdıbizi Elveda anakucağı

Merhaba askerocağı

Elveda Sevdiklerim Merhaba tertiplerim

Vatan bize,kızlarsize emanet.

Dağlarbizekızlarsize emanet. Ben Isparta'da, sen Trabzon'da

küçü-ğüm.

Elveda Trabzon, merhaba askerlik. 4. 5. 6. 7. 2. 3. 8.

Genellikle üç gün önce, asker adayı­

mn ailesi askerdüğünüiçin öncebişi (pişi)

hazırlar.Bubişilergelen misafirlere ikram edilir.Bişilerdeniki tanesi askere gidecek olan ·gençlerin anneleri tarafından sakla-nır. Saklananbişilergençler askerden ge-linceye kadar sandıkta kalır. İnamşagöre bubişilerbozulursa,askerde gencinbaşına bir şey geleceğinin işareti sayılır.

Bozul-mazsahayırlısıileaskerliğinin biteceğinin işaretiolarak kabul edilir.

Askerdüğününde,misalil'lerle birlik-teeğlencelertertiplenir, Yöreselsanatçılar

veya köydekiçalgıcılarköyün merkezi bir yerinde akşam saatlerinde toplanırlar.

Böyleceeğlencelere başlanır.Kemençeeşli­ ğindesabaha kadar horon tepilir.Eğlence­

lerkızlıerkekli olur. Bueğlencelerde kız­

larlaerkeklerşevdalıkederler.Sevdalık et-mek, birbirlerini seven sözlü veyanişanlı

gençlerin yarenlik etmesi demektir. Asker düğünündegençlerin birbirle-riylekaynaşmasıiçin karşılıklı atma tür-küler,horoneşliğindemaniler söylenir.

Dü-ğün esnasında coşanlar tabancalarıyla ha-vayaateşederler.

Trabzon merkezinde askere gidecek olan gençler,ikişerüçerkişilikgruplar ha-linde üç gün evveha-linden bir araba ayarlar-lar. Bu araba gelin arabasıgibi süslenir,

Arabalarınarkacamlarınahasretlerini ve-ya beklentilerini dile getirençeşitli yazılar yazılırve asılır. Bunlardanbazrları şöyle­

dir:

1-rız. KurbanAllah/o, gelin kocasına,asker de vatanına kurban olsun. diye kına

yaka-rız.

Trabzon'da askere. gidecek gençler içinyapılantörenlerine "askerdüğünü" de-nir. Askerdüğünüköylerdeayrı, şehirlerde

ayrı bir çeşitlilikiçinde yürütülür. Yıllar

içinde de törenler, günün şartlarınagöre

değişiklikgösterir.

1945'Iiyıllarda,toplu olarakyıldabir kez askeralınırmış.Mahallemuhtarıfalan

doğumlularbu yılaskere gidecek diye ön-ceden haberverirmiş.Muhtar, falan gün garnizonkomutanlığıönündetoplanılacak

dermiş. Sevkıyatmayıs ~yınınilkhaftasın­

da yapılırmış. 6 Mayıs'ın hem hıdırellez

mevsimbayramı,hem .2e asker sevk tarihi

olması, halkınaskere alınmatarihini

yüz-yıllardırbilmesianlamınagelir.

Askersevkıyatının 1960'lı yıllardaiki celp şeklinde olduğııgörülür. Birinci celp mart, ikinci celpkasım ayındaolur.

Trabzon'da ebeveynler genellikle

ço-cuklarını askerden önce evlendirmezler. Askerlik yapmayana: "Hele biraskerliğini yapsında gelsin" veya "gitsin gelsin" denir.

Askerliğini yapmayan adam yerine kon-maz. Askerlik için "gitmek var, dönmek yok" denir.Askerliğinsavsaklanacak veya kaçacak tarafı yoktur. Benim yavuklum

vıır, nişnnlunvar, işirnvar gibi bahaneler,

aakerliğeengel olamaz.

Asker düğünü, tıpkı eski evlenme adetlerindeki düğünlergibi, üç gün veya bir hafta öncesinden eğlencelerle başlar. Şenlikler yapılır.Önceyakınakrabalanna Kidilir. Türkiye'nin pek çok yöresinde

oldu-ğugibi(Balabarı1972:6280-6282),yakınlu­

n askere yemek ikram ederler. Veda edilir:

"Hakkınızıhelal edin"denir. Askere gide-cek genç öncelikle, şehirdeise köyde otu-ran, köyde isebaşkabir yerlerde oturan ai-le büyükai-lerini ziyarete gider.Eskide~ vası­ ta bulmak zor olduğıı için, gidilen günün

akşamıo köyde kalınırdı.Asker, amcası, dayısı, halasıveya teyzesi kimi varsa on-lardan helallik alırdı. Durumlarınagöre büyükler de, askerin cebineharçlık sıkıştı­

rırlardı.

Milli Folklor, 2004,Yıl16,Sayı64

askere gidecek arkadaşınakahvede içkili yemeklişenliklerdüzenlemektedirler.

Askere gidecek gençler evlerindençı­ karlarken ayaklannı çavunaya (çamura) batınrlar.Sonrakapıyabir tekme atarlar. Gençlerin ayak izleri, askere gidip g}ene kadarkapıdadurur. Bu iz silinmez. Benzer bir gelenekMuğla'dagörülür. Askere gide-cek genç evintavanınaveyaahşapbir

tara-fınamendilini veyagömleğiniçiviler. Men-dil veya gömlek, ancak askerliğinibitiren gençtarafından çıkarılabilir,

Trabzon'da eskiden otobüsledeğil, ge-miyle yolculuk yapılırdı. O zaman Trab-zon'un her kıyısındanhangi mahalleden asker gidecekse, oradanbeş altı kayıkla as-keri şenliklerlelimana kadar götürürdü. Akçaabat'tan Fatih mahallesine, Faroz'dan limanyakınınakadar -eskiden liman olma-dığıiçin gemi açıktaseyreder- kayıklarla askerler gemiye götürülürdü. Bukayıklar

defne yapraklanyla süslenirdi. Serene (yel-kendireği)kadar her taraf defne yaprakla-nyla bezetilirdi.Kayıklarlageminin etra-fındadönerler, gemi hareket edinceye ka-dar silah atılırdı, Kayıklarlagemiye gide-meyenler, yaya olarakşimdikilimana ge-lirlerdi.

Silah, asker yolcu edilirken daimaatı­ hrdı.Filintaadlı ağızdandolmakırma tü-feklerdençeşitlitabancalara dek, her türlü silahlaateşedilirdi.

Gemi hareket edince herkes sessizce geri dönerdi.Uğurlarkerikesinlikleağı an-mazdı.

Akçaabat'ınon üç km güneybatısında yer alan Metin Kale beldesinde yer alan se-kiz köyün askere gidecek gençleri yolcu edilirken yolun en sonunda yer alanarpacı

köyü alanında toplanırlar. Askere giden gençler oradanuğurlanırlar.Hoca burada dua eder. Halka göre,hocanınderin hoca olmasıönemlidir.İşteMolla Osman Efendi okudu uğurladı, artık çocuğumabir şey olamaz denirdi. Uğurlarkonbüyüklerden biri: "Sen dedenin yüzünü kara etme, O bu vutan içinsavaştı, Ren de görevinihakkıy­

la yap," gibi son sözler söylenirdi. Gençler tanısırı tammasınoradaki herkesle

kucak-laşırdı. Benzer bir gelenekAydın'ın Köşk

140

ilçesineba~lı"Salavathk" köyü için de ge-çerlidir. Köyünadısalavatlarla askeruğur­

lanan yer olarak o günlerinhatırasını ta-şır.

Günümüzde cumageleneğidevam et-mektedir. Akşamıise gençlertoplanıryer içereğlenirler.Bir yanda kemence olur, ho-ron tepilir.Aynıköyünçıkışındayine topla-nılmaktadır. Vedalar yapılmaktadır. Son uğurlamada yine silahlar atılmaktadır. Merkezlerde silah atılarnadığıiçin, may-taplar atılır. Şehir veya kasabaya inen

uğurlayanlarkernenceeşliğindeoynamaya devam ederler.

Yalı(Faroz) mahallesi sakinleri silah bizde vedadır,derler. Gidip de dönüşü ol-mayan törenlerde silahatılır.Vedada küs-künolanınaskeriuğurlamasıgerekir. Her-kes küskünkişiyigözler.

Otobüsüa kalkma vaktine kadar, ara-balanyla yolcu edecekler gelir. Gelenler hep birağızdan"en büyük asker bizim as-kerl" diyebağınrlar.Askere gidecek gence moral verirler.

Otobüse bindirilecek asker adaylan omuzlaraalınırvehoplatılır.Otobüs genç-lertarafındankaldınlır.Askeradaylannın bindiğiotobüs hareket ettikten sonra, çe-şitliaraçlarla konvay halinde takip edilir. Bu takipyaklaşıkon onbeşkm sürebilir.

Asker yolcu edildikten sonra, asker evine gelenkomşular, hısımakrabalar ve tarudıklar,askerin anne ve babasına "Al-lahkavuştursun"derler.

KAYNAKLAR

BALABAN, AliRıza:"Verimli'de AskereUğur­ lama Töreni· TFA, No. 273, (Nisan 1972), 6280-6282.

BAYRAM,Şemsettin: 1956 AkçaabatArpacılı köyüdoğumlu,üniversite mezunu,Ö~tınen.

CANDE(;ER, Ferit: 1948 Trabzon doğumlu,

üniversite mezunu, EmekliÖğretimGörevlisi. ERKIVANÇ, Ahmet: Trabzon Yöresi Halk Bi-limiÇalışması,K.T.O. FatihEğitimFakültesi Türk Dili veEdebiyatıBölümü SeminerÇalışması,1998, 34·36.

KARAYUSUF, Selahattin: 1926 Trabzon do' 4ıJınlu,ilkokul mozunu, tonilik yapar.