ÖZET KUZEY KIBRIS “BEŞ PARMAK” DAĞLIK BÖLGELERDEKİ GELENEKSEL KONUTLARIN İKLİMSEL PARAMETRELERE GÖRE İNCELENMESİ Tez Danışmanı: Doç. Dr. Türköz KOLOZALİ

(1)

ÖZET

KUZEY KIBRIS “BEŞ PARMAK” DAĞLIK BÖLGELERDEKİ GELENEKSEL KONUTLARIN İKLİMSEL PARAMETRELERE GÖRE İNCELENMESİ

Tez Danışmanı: Doç. Dr. Türköz KOLOZALİ

Bu çalışma, Kuzey Kıbrıs Beş Parmak Dağlarında bulunan geleneksel konutların güneş, rüzgar ve nem gibi iklimsel parametrelere göre irdelenmesini amaçlamıştır. Alan çalışması, Kuzey Kıbrıs Beş Parmak Dağları Kuzey ve Güney Dağlık bölgeleri ile Girne Liman Arkası bölgeleri olarak belirlenmiştir. Bu bölgeler, teorik araştırmalara dayalı elde edilen kriterler doğrultusunda analiz edilip iklimsel parametrelere göre değerlendirilmiş ve önerilerle sonuçlandırılmıştır.

Bu bağlamda birinci bölümde, problemden yola çıkarak çalışmanın amacı, kapsamı ve yöntemi ele alınmıştır. İkinci bölümde Kuzey Kıbrıs’taki geleneksel konut mimarisinin Neolitik çağdan bugüne kadar ki tarihsel süreci irdelenmiş ve günümüz koşullarındaki durumları yansıtılmıştır. Üçüncü bölümde geleneksel konut mimarisine etki eden iklimsel parametrelerin tanımlarından, Kuzey Kıbrıs Beş Parmak Dağları Kuzey ve Güney Dağlık bölgeleri ile Girne Liman Arkası bölgelerine göre analizlerinden ve iklimsel parametrelerin tespit edilmesinde kullanılan yöntemlerden bahsedilmiştir. Alan çalışması olan dördüncü bölümde ise, konutların planlanmasında belirlenen kriterler tablolar halinde detaylı olarak ele alınarak, iklimsel parametrelere göre analizleri oluşturulmuştur.

Sonuçta, güneş, rüzgar ve nem gibi iklimsel parametrelerin göz önünde bulundurularak geleneksel konutların planlandığı ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Kuzey Kıbrıs Beş Parmak Dağları, Geleneksel Konut, İklimsel

Parametreler, İklim, Topoğrafya, Güneş Yörünge Diyagramı, Rüzgar (frekans) Gülü

Diyagramı.

(2)

ABSTRACT

INVESTIGATION OF TRADITIONAL CYPRIOT HOUSES IN THE AREAS AROUND THE “FIVE FINGERS” MOUNTAIN RANGE OF NORTH CYPRUS

REGARDING THE CLIMATIC PARAMETERS

Supervisor: Doç. Dr. Türköz KOLOZALİ

The aim of the study is to examine the effect of climatic parameters in particular sun, wind and humidity on traditional cypriot houses in Five Fingers Mountain Range in North Cyprus.

The research area of this study was defined as the Five Fingers Mountain, surrounding North and South slopy areas and behind the Kyrenia Harbour. Datas from these regions were analyzed according to the study criteria that were acquired from theoritical research, and were also analyzed regarding the climatic parameters and appropriate recommendations were drawn from the results.

The first chapter is about the aim, scope and methodology of the study. In chapter two, the historical period of traditional cypriot houses are studied from the Neolithic Age to present day. In chapter three, the description of climatic parameters, analyses of the houses according to particular regions on Northern and Southern slopes of the Five Fingers Mountain Range and behind the Kyrenia Harbour and the methodology used is defined. In chapter four, the analyses of climatic parameters, according to the criteria defined by the design of buildings are presented in table-form.

Conclusions are drawn regarding the influence climatic parameters have on the way that traditional cypriot houses are designed.

Key Words: North Cyprus, Five Fingers Mountain, Traditional House, Climatic Parameters, Climate, Topography, Sun Path Diagram, Wind Rose.

iii

(3)

TEŞEKKÜR

Geleneksel konutlar ile iklim olgusu öğrencilik yıllarımdan beri araştırmaya ilgi duyduğum kavramlardır. Geleneksel konutlar şu an yok olmaya mahkum olsalar da, iklimsel parametrelere göre tasarlanmış olmaları göz ardı edilemez. Bu bağlamda, beni tez konumda yönlendiren, bakış açımı genişleten, araştırmalarımda değerli bilgi ve deneyimleri ile yol gösteren, en yoğun ve zor anlarında bile yardımlarını esirgemeyen değerli tez danışmanım Sayın Doç. Dr. Türköz Kolozali’ye sonsuz teşekkür ederim.

Üniversite ve meslek yaşamımda beni engin bilgileri ile eğiterek, yol gösteren başta YDÜ dekanı Prof. Harun Özer olmak üzere, tüm Mimarlık Fakültesi hocalarıma ve meslektaşlarıma çok teşekkür ederim.

Konuya farklı bakış açısı ile bakmamı sağlayan, değerli yardım ile fikirlerini belirten ve gelecekle ilgili konularda beni cesaretlendiren Sayın Dr. Asu Tozan Kiessel’e sonsuz teşekkür ederim.

Alan çalışmaları sırasında büyük yardım ve desteklerini gördüğüm değerli arkadaşlarım Mert Görgü ve Tuğçe Karaderi’ye sonsuz teşekkürler ederim.

En küçük sıkıntımda gülen yüzleri ile yanımda olup, bana inandıklarını dile getirip cesaretlendiren değerli arkadaşlarım Pınar Barut ve Yük. Mimar Hasan Altan’a ayrıca teşekkür ederim.

Tüm tez süreci boyunca bilgilerini benimle paylaşan, eleştiri ve yönlendirmeleri ile tezin bu aşamasına gelmesine katkı koyan, yaptığı yerinde uyarıları ile sonuca erken ulaşmamı sağlayan, güven ve sonsuz ilgisini her zaman hissettiren çok değerli arkadaşım Sayın Dr.

Havva Arslangazi’ye teşekkürü bir borç bilirim.

(4)

İTHAF

Bu çalışmanın oluşmasını sağlayan, beni yetiştiren, sıkıntılarıma katlanan, maddi, manevi desteğin yanısıra en önemlisi bana olan güvenlerini hissettiren ve beni daima başarıya yönlendiren annem Şifa Abohorlu ve babam Şevket Abohorlu’ya teşekkür ederim.

Çok değerli eşim Mimar Kazım Doğramacı’ya ise sonsuz anlayışı ve özverisinden dolayı özellikle teşekkür ediyorum. Varlığı, bu çalışmanın tamamlanmasına önemli bir anlam kazandırmıştır...

İÇİNDEKİLER

v

(5)

ÖZET...ii

ABSTRACT...iii

TEŞEKKÜR...iv

İTHAF...v

İÇİNDEKİLER...vi

KISALTMALAR...ix

TABLOLAR LİSTESİ...x

ŞEKİLLER LİSTESİ...xii

BÖLÜM 1. GİRİŞ...1

1.1. Çalışmanın Amacı...2

1.2. Çalışmanın Kapsamı...4

1.3. Çalışmanın Yöntemi...9

BÖLÜM 2. KUZEY KIBRIS’TA GELENEKSEL KONUT MİMARİSİ...10

2.1. Kıbrıs’ta Tarihsel Süreç İçinde Konut Gelişimi...10

2.1.1. Tarih Öncesi...11

2.1.2. Eski Çağ...19

2.1.3. Orta Çağ ve Sonrası...26

2.2. Geleneksel Konut Mimarisi...34

2.2.1. Beş Parmak Dağları Güney Dağlık Bölgelerdeki Geleneksel Konut Mimarisi ve Yaşam...38

2.3.2. Beş Parmak Dağları Kuzey Dağlık Bölgelerdeki Geleneksel Konut Mimarisi ve

Yaşam...45

(6)

2.3.2.1. Kırsal Konut Mimarisi ve Yaşam...46

2.3.2.2. Kentsel Konut Mimarisi ve Yaşam...50

2.3.3. Dağlık Bölgelerdeki Konut Mekanları ve Özellikleri...53

2.3.3.1. Sofa...53

2.3.3.2. Odalar...55

2.3.3.3. Mutfak...56

2.3.3.4. İç Avlu...57

BÖLÜM 3. KUZEY KIBRIS DAĞLIK BÖLGESİ GELENEKSEL KONUT MİMARİSİNE ETKİ EDEN İKLİMSEL PARAMETRELER...59

3.1. Geleneksel Konut Mimarisine Etki Eden İklimsel Parametreler...59

3.1.1. Güneş Etkisi...59

3.1.2. Rüzgar Etkisi...60

3.1.3. Nem Etkisi...61

3.2. Kuzey Kıbrıs’ta Bölgelere Bağlı İklim Özellikleri...63

3.2.1. Güney Dağlık Kırsal Konut Bölgeleri...64

3.2.2. Kuzey Dağlık Kırsal Konut Bölgeleri ve Girne Liman Arkası...64

3.3. Kuzey Kıbrıs’ın İklimsel Parametreleri...65

3.3.1. Sıcaklık Değerleri...66

3.3.2. Rüzgar Değerleri...69

3.3.3. Nem Değerleri...

...

...71

3.4. İklimsel Parametrelerin Saptanmasında Kullanılan Yöntemler...74

3.4.1. Güneş Yörünge Diyagramı...74

vii

(7)

3.4.2. Rüzgar (Frekans) Gülü Diyagramı...78

BÖLÜM 4. ALAN ÇALIŞMASI: KUZEY KIBRIS DAĞLIK BÖLGESİ GELENEKSEL KONUTLARIN PLANLANMASINDA TESPİT EDİLEN KRİTERLERİN İKLİMSEL PARAMETRELERE GÖRE İNCELENMESİ...80

1.1. İklim...82

1.1.1. Bina Formu...82

1.1.2. Binalar Arasındaki Mesafeler...85

1.1.3. Binaların Yönlendirilmesi...87

1.1.4. Duvar Boşlukları...96

1.1.4.1. Pencereler...96

1.1.4.1. Kapılar...104

1.1.5. Fonsiyonel (işlevsel) Organizayon...107

1.1.6. Gölgelendirme...113

1.2. Topoğrafya...119

1.3. Uğraş Alanları...122

1.4. Mahremiyet...131

BÖLÜM 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER...135

KAYNAKLAR... 139

ÖNERİLEN DİĞER KAYNAKLAR...143

EKLER...145

ÖZGEÇMİŞ...167

KISALTMALAR

(8)

BPD : Beş Parmak Dağları GLA : Girne Liman Arkası HB : Hayvan Barınakları km : kilometre

m : metre

M.Ö. : Milattan Önce TM : Ticaret Mekanları

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1: Tez Kapsamındaki Kriterlerin Farklılıkları...5

ix

(9)

Tablo 2: Çalışmanın Yöntemi...9

Tablo 3: Konut Planlamasına Etki Eden Faktörler...36

Tablo 4: Girne Liman Arkası Bölgesinin Tarihsel Süreç İçindeki Gelişimi...51

Tablo 5: Kuzey Kıbrıs Aylık Ortalama Nem Oranları...73

Tablo 6: Konut Planlanmasına Etki Eden Faktörler...81

Tablo 7: BPD Kuzey ve Güney Dağlık Bölgesi, Bina Formları...83

Tablo 8: BPD Kuzey Dağlık Bölgesi, Konut Örneklerinde Havalandırma Şeması...84

Tablo 9: GLA Bölgesi, Konut Örneklerinde Havalandırma Şeması...85

Tablo 10: BPD Güney Dağlık Bölgesi, Binaların Yönlendirilmesi ve Güneş Faktörü...89

Tablo 11: BPD Güney Dağlık Bölgesi, Binaların Yönlendirilmesi ve Havalandırma Şeması.90 Tablo 12: BPD Kuzey Dağlık Bölgesi, Binaların Yönlendirilmesi ve Güneş Faktörü...92

Tablo 13: BPD Kuzey Dağlık Bölgesi, Binaların Yönlendirilmesi ve Havalandırma Şeması.93 Tablo 14: GLA Bölgesi, Binaların Yönlendirilmesi ve Havalandırma Şeması...94

Tablo 15: GLA Bölgesi, Binalarn Yönlendirilmesi ve Güneş Faktörü...95

Tablo 16: BPD Güney Dağlık Bölgesi, Binaların Güneşlenme Şeması...97

Tablo 17: Kuzey Dağlık Bölgesi, Bina Örnekleri...99

Tablo 18: GLA Bölgesi, Bina Örnekleri...101

Tablo 19: BPD Kuzey ve Güney Dağlık Bölgesi, Kapı Kesit Örnekleri...105

Tablo 20: GLA Bölgesi, Kapı Kesit Örnekleri...107

Tablo 21: BPD Güney Dağlık Bölgesi, Konut Örnekleri...108

Tablo 22: BPD Kuzey Dağlık Bölgesi, Konut Örnekleri...110

Tablo 23: GLA Bölgesi, Konut Örnekleri...112

Tablo 24: BPD Güney Dağlık Bölgesi, Asma Bitkili Konut Örnekleri...114

(10)

Tablo 25: BPD Kuzey Dağlık Bölgesi, Asma Bitkili Konut Örnekleri...116

Tablo 26: Kuzey, Güney Dağlık Bölgesi Topoğrafyaya Bağlı Konut Planlaması...121

Tablo 27: BPD Güney Dağlık Bölgesi, Havalandırılan Mekanlar...122

Tablo 28: BPD Güney Dağlık Bölgesi, Hayvancılık ile Uğraşanlar...123

Tablo 29: BPD Kuzey ve Güney Dağlık Bölgesi, Hayvancılık ile Uğraşanlar...125

Tablo 30: BPD Kuzey ve Güney Dağlık Bölgesi, Hayvan Barınaklarının Güneşlenme Şeması...126

Tablo 31: BPD Kuzey Dağlık Bölgesi, Hayvan Barınaklarının Havalandırılma Şeması...127

Tablo 32: BPD Güney Dağlık Bölgesi, Hayvan Barınaklarının Havalandırma Şeması...128

Tablo 33: Girne Liman Arkası, Ticaret ile Uğraşanlar...129

Tablo 34: Girne Liman Arkası, Ticaret Mekanlarının Havalandırılamaması...130

Tablo 35: Girne Liman Arkası, Ticaret Mekanlarının Güneşlenmesi...131

Tablo 36: BPD Kuzey ve Güney Dağlık Bölgesi, İçe Dönük Yaşam Biçimi...132

Tablo 37: BPD Kuzey ve Güney Dağlık Bölgesi İçe Dönük Yaşam Biçimi...134

ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: Kıbrıs Uydu Haritası...7

xi

(11)

Şekil 2: Kuzey Kıbrıs BPD Doğu ve Batı Dağlık Bölgesi...8

Şekil 3: Paleolitik Çağ...12

Şekil 4: Mezolitik Çağ...13

Şekil 5: Kıbrıs, Khirokitia Köyü ...15

Şekil 6: Khirokitia...15

Şekil 7: Khirokitia’da ki Tholos, 1936-46 yılları arasında Cyprus Department of Antiquities tarafından yapılan kazılar sonucu bulunmuştur...16

Şekil 8: Düz Çatılı Khirokitia Evleri...16

Şekil 9: Tholosların iç yüzeyleri kerpiçle, dış yüzeyleri ise çakıl taşlarıyla örülmüştür...18

Şekil 10: Sotira’daki Neolitik Döneme ait yerleşim...19

Şekil 11: Kıbrıs’taki Yerleşim Yerleri...20

Şekil 12: Lemba-Lakkous, British Mission tarafından 1976-80 yılları arasında yapılmış kazılarda ortaya çıkmıştır...21

Şekil 13: Alambra, American Mission tarafından 1976-80 yılları arasında yapılan kazılarda ortaya çıkmıştır...22

Şekil 14: Vouni...23

Şekil 15: Kition...24

Şekil 16: Kourion...25

Şekil 17: İç avlulu evler...26

Şekil 18: Lüzinyan Evi...27

Şekil 19: Osmanlı Dönemi Konut Örneği...28

Şekil 20: Fikardu Köyü Tek ve İki Katlı Konutlar...30

Şekil 21: “Achilleas Dimitri” Evi, restorasyon sonrası zemin kat ve üst kat planı...31

Şekil 22: Konut...33

(12)

Şekil 23: Kıbrıs’ın Yeryüzü Şekilleri...38

Şekil 24: Alemdağ...40

Şekil 25: Görneç...41

Şekil 26: Alemdağ...42

Şekil 27: Mallıdağ...43

Şekil 28: Tatlısu...46

Şekil 29: Beylerbeyi...48

Şekil 30: Karmi...49

Şekil 31: Girne Liman Bölgesi...50

Şekil 32: Girne Liman Arkası...52

Şekil 33: Sirkülasyon Merkezi...54

Şekil 34: Pınarbaşı...55

Şekil 35: Kozan...56

Şekil 36: İç Avlu...58

Şekil 37: Deniz Meltemleri...61

Şekil 38: Kara Meltemleri...61

Şekil 39: Nemli Havanın Yükselmesi...62

Şekil 40: Yamaçlardaki Isı Farklılıkları...63

Şekil 41: Kuzey Kıbrıs Yıllık Ortalama Sıcaklık Haritası (1975-2003) ...67

Şekil 42: Yaz ve Kış Mevsimlerinde Güneşin Konumu...68

Şekil 43: Yaz ve Kış Mevsimlerinde 12:00’deki Güneş Açıları...68

Şekil 44: KKTC Yıllık Ortalama Rüzgar Haritası...69

Şekil 45: Kıbrıs’ın saat 8:00’deki Rüzgar Gülü Haritası...70

xiii

(13)

Şekil 46: Kıbrıs’ın saat 14:00’deki Rüzgar Gülü Haritası...71

Şekil 47: Kuzey Kıbrıs Yıllık Ortalama Nisbi Nem Haritası...72

Şekil 48: Yükseklik ve Azimut Açıları...75

Şekil 49: Eşuzaklık izdüşüm metodu kullanılarak güneş yörünge diyagramı...76

Şekil 50: 35° Enleme Sahip Kıbrıs’ın Güneş Yörünge Diyagramı...77

Şekil 51: 35° Enleme Sahip Kıbrıs’ın Güneş Yörünge Diyagramı...78

Şekil 52: Rüzgar Gülü...79

Şekil 53: Rüzgar Gülü...79

Şekil 54: Temmuz saat 10:00’daki Güneş Açılarının, Plan ve Kesitte Uygulanması...81

Şekil 55: BPD Kuzey ve Güney Dağlık Bölgesi, Konut Örnekleri...86

Şekil 56: GLA Bölgesi, Konut Örnekleri...87

Şekil 57: BPD Güney Dağlık Bölgesi, Halave Delikleri (Menfez) Örnekleri...98