Y R D . D O Ç . D R . H . D E N İ Z G Ü L L E R O Ğ L U
ZEKA KURAMLARI
• Bireysel farkların düzenli olarak incelenmesi XIX. Yüzyılın sonlarına rastlar. Bireysel farklılıkları ilk defa sistemli olarak inceleyen Francis Galton’dur.
• Francis Galton: Zekanın kalıtsallığı konusunda ilk yayınları yaparak kalıtım-yetişme tartışmasını ilk biçimlendiren kişidir (McGue, 1997). Galton’a göre seçkin kişilerin seçkin evlatlara sahip olması zekanın katılım yolu ile nesilden nesile geçtiğini göstermektedir.
• (Cohen ve Swerdlik, 2013)
• Alfred Binet: Galton ile başlayan bireyler arasındaki zihinsel yetenek farkların incelenmesi akımına en büyük katkıyı yapan alfred Binet’dir. Binet’e göre zeka, bellek alan duyum kesinliği ve tepki hızı gibi basit zihinsel öğelerde değil, kavrama, hüküm verme, akıl yürütme gibi karmaşık işlemlerde kendini gösterir.
• David Wechsler: Wechsler zekayı “bir bütün olarak amaçlı hareket etme, mantıksal düşünme ve bireyin çevresiyle etkileşim içinde olma kapasitesi” olarak tarif etmiştir.
• (Cohen ve Swerdlik, 2013)
• Jean Piaget:Piaget zekayı, biyolojik olarak evrimleşmiş dış dünyaya bir tür adaptasyon olarak kabul etmiştir. Bilişsel beceriler kazanıldıkça, adaptasyon artar (sembolik düzeyde), zihinsel deneme yanılma, fiziksel deneme yanılma ile yer değiştirir.
• Binet, Wechsler ve Piaget’nin kuramlarında sürekli yer alan ve odaklanılan en önemli konu etkileşimdir. Etkileşim, çevre ile bireyin doğuştan katılsak özelliklerinin etkileşimde bulunmasıdır. Faktör analitik kuramlarda odak noktası yeteneklerin tanımlanmasında veya zekayı oluşturduğu kabul edilen yeteneklerin gruplanmasıdır.
• (Cohen ve Swerdlik, 2013)
FAKTÖR ANALITIK ZEKA KURAMLARI
• İngiliz psikolog Charles Spearman 1904’te testler arası korelasyonları hesaplayan yeni tekniklerin önderliğini yapmıştır. Spearman (1927) yaptığı araştırmalar sonucunda, bütün zihinsel yeteneklerde belli ölçüde etkili genel bir faktörün (g faktörü) olduğunu, genel faktörden kalan değişkenliği açıklayan spesifik faktörler olduğunu savunmuştur ve bu kurama da iki faktör kuramı adını koymuştur.
• İki faktör kuramının aksine zekanın ikiden fazla faktörle tanımlanacağını savunan bilim insanları da olmuştur.
• (Cohen ve Swerdlik, 2013)
• Spearman’ın çalışmalarını ABD’de tekrarlayan Edward L.
Thnorndike, duyumsal ayırma gücü ile öğretmen ve öğrencilerin zeka değerlendirmeleri arasındaki korelasyonların iddia edilidği kadar yüksek olmadıklarını görmüştür. Daha sonraki çalışmaları ile Spearman’ın “g” faktörünü reddetmiştir.
• Thorndike’a zeka birbirinden ayrı faktörlerden meydana gelir.
Faktörler birbirinden bağımsızdırlar.
• Thorndike, zekayı; soyut zeka, sosyal zeka ve mekanik zeka olmak üzere üçe ayırmıştır.
• (Cohen ve Swerdlik, 2013)
• Louis L. Thurstone çok sayıda testin sonuçlarına, gelişmesine büyük ölçüde katkıda bulunduğu faktör analizi tekniğini uygulayarak Grup faktör kuramı olarak adlandırılan zeka kuramını ortaya atmıştır.
• Guilford (1967), g faktörünü yok saymadan ve g faktörüne bir atıfta bulunmadan önemini küçülterek zihinsel faaliyetleri açıklamaya çalışmıştır.
• (Cohen ve Swerdlik, 2013)
• Gardner (1983, 1994) çoklu zeka (son durumda yedi) kuramını geliştirmiştir.
• Son yıllarda ilk kez Raymond B. Cattel(1941, 1971) tarafından önerilen ve daha sonra Horn tarafından (Cattel& Horn, 1978;
Cattel& Horn, 1966, 1967 ) değişimler yapılan zeka kuramı test geliştiriciler tarafından ilgi görmüştür.
• (Cohen ve Swerdlik, 2013)
• Cattel tarafından geliştirilen kuramın orijinal halinde başlıca iki tür bilişsel yetenek olduğu öne sürülmüştür. Birikimli zeka ve akıcı zeka.
• Birikimli Zeka, kazanılmış becerileri kapsar. Bireyin bulunduğu kültüre dayalı yeteneklerdir.
• Kristalize Zeka ise sözel olmayan, görece kültürden bağımsız belli bir kapsamdan arınıktır.
(Cohen ve Swerdlik, 2013)
• Faktör analitik yeteneklere dayalı geliştirilen bir diğer önemli çok faktörlü zeka modeli ise Üç Katmanlı Bilişsel Yetenekler modelidir (Carroll,1997).
• CHC Modeli: Cattel Horn ve Carroll modelleri çeşitli bakımlardan benzerlik gösterir. Kapsamlı yetenekleri (Carrol’un kuramındaki ikinci katman düzeyi) daha dar kapsamlı bazı yetenekleri içerecek biçimde (Carrol’un kuramındaki birinci düzey) içerecek biçimde düzenlemeleri gibi.
• (Cohen ve Swerdlik, 2013)
• Cohen, R. J., & Swerdlik, M. E. (2013). Psikolojik test ve değerleme-testlere ve ölçmeye giriş. Çev. Ed. E. Tavşancıl).
Ankara: Nobel Akademi.(Orijinal eserin yayın tarihi 2010).
ISO 690
