Sağlığı Geliştirme Programları;

(1)

Sağlığı Geliştirme Programları;

Sağlığı geliştirme programları; bir toplum, okul, sağlık kuruluşu veya işyerindeki

sağlık sorununun çözülmesi amacıyla birçok kişi ve kuruluş tarafından yürütülen

kasıtlı çaba ve çalışmaların ürünüdür.

Sağlığı geliştirme programları tıp ve sağlık arasında bir köprü görevi Dünya Sağlık Örgütü (1997) tarafından belirlenen sağlığı geliştirme programlarının öncelikleri;

Sağlık için sosyal sorumluluğun teşvik edilmesi,

Bireylerin güçlendirilmesi

Toplum kapasitesinin arttırılması

yönündedir.

17.12.21 Nesibe ÜZEL 1

(2)

Sağlığı Geliştirme Programları;

Sağlığı Geliştirme Programları birey ve toplum üzerinde olumlu sağlık davranışına neden olan amaç ve hedefleri tanımlanmış etkili bir eylem planlıdır.

Kanıta dayalı müdahaleleri içeren sağlık programlarıdır.

Sonuç değerlendirmesini içeren eylem planı sürekli gelişim ve değişim gösterir.

Yenilenen bilgi ve materyal birey ve toplum yararınadır.

Sağlık programlarının her sürecinde bir kontrol aşaması vardır.

Multifaktöryel bir süreçtir.

Kavramsal olarak teorik çerçeve yardımcı enstrümandır.

Uygulama birey ve toplumlar arasında farklılık gösterebilir.

(3)

Sağlığı Geliştirme Programları;

Sağlığın iyi olması durumunun kendiliğinden ortaya çıkmadığı açık bir

gerçektir; İyi genler ile dünyaya gelmek ve sağlık hizmetlerine erişim önemli faktörler olsa da bunlar tek başına iyilik halini garantilememektedir.

Beslenme, fiziksel aktivite düzeyleri, tütün dumanına maruziyet, sosyal etkileşimler, yaşadığımız çevre ve diğer birçok faktör sağlığımızı veya sağlıksızlığımızı etkilemektedir.

Arnold ve Breen (2006), sağlığın özelliklerini yalnızca iyilik hali olarak değil aynı zamanda denge hali, büyüme, fonksiyonellik, bütünlük, güçlenme ve bir kaynak olarak tanımlamıştır.

Bu sebeple sağlıkta denge halinin bozulması veya bozulma riskinin olması durumuna sağlığı geliştirme programları ile müdahale edilebilmektedir.

(4)

Sağlığı Geliştirme Programlarının Yararları;

1. Bireylerin ve genel anlamda halkın sağlığını teşvik eden ve destekleyen bir çevrenin oluşmasına katkıda bulunmaktadır.

2. Bireyler açısından fiziksel, psikolojik, eğitimsel ve mesleki sonuçları iyileştirebilmekte ve genel sağlık maliyetlerinin kontrol altına alınmasına, azaltılmasına yardımcı olabilmektedir.

3. Uygulandıkları ortamın merkezi konumundan yararlanarak (örneğin, okullar, işyerleri, sağlık kuruluşları veya toplumlar) çocuklara, ergenlere,

yetişkinlere ve ailelere ulaşmakta ve bu grupların kendi sağlıkları ile ilgili bilinçli kararlar almaları için gerekli

(5)

1. Sağlığı geliştirme programları, bireylerin kendi sağlıkları hakkında bilinçli kararlar almalarına yardımcı olmaya odaklanan planlı, organize, yapılandırılmış faaliyetler ve etkinlikler sunmaktadır.

2. Hükümet ve kuruluşlar bünyesinde çeşitli düzeylerde politika bazındaki, çevresel, düzenleyici ve yasal değişiklikleri teşvik etmektedir.

Birbirini tamamlayan bu iki müdahale türü, imkan dahilinde

sahadaki tüm bireylerin sağlığını iyileştirecek belirli hedeflere ulaşmak üzere tasarlanmıştır ve sahadaki bireylerin tümünün sağlığını iyileştirme potansiyeline sahiptir.

Sağlığı Geliştirme Programları;

(6)

SAĞLIĞI GELİŞTİRME PROGRAMLARININ

PAYDAŞLARI

Sağlığı geliştirme programını planlamaya, uygulamaya ve değerlendirmeye başlarken ilk adım ele alınan sağlık meselesi ile ilgili paydaşların kimler olduğunun bilinmesidir.

Paydaşlar; belirli bir grup veya insan nüfusunun sağlığıyla ilgilenen ne tür bir sağlığı geliştirme programının uygulandığına dair meşru bir payı bulunan kişiler veya kuruluşlardır.

İlk ve en önemli paydaşlar program katılımcılarıdır .

Paydaşlar terimi geleneksel olarak programla ilgisi olan diğer paydaş gruplarına da atıfta bulunmaktadır—örneğin, toplum içindeki en önemli sivil liderler, iş dünyası veya sağlık liderleri.

Ayrıca paydaşlar terimi, sponsor kuruluşun yöneticileri, idarecileri ve

amirlerini, finansman kuruluşlarını veya devlet görevlilerini tanımlamak için de kullanılabilmektedir.

Diğer bir deyişle bir sağlığı geliştirme programındaki paydaşlar, programa

(7)

Teorilerin ve kavramlarının hepsi tüm

ortamlar ve davranışlar için uygun değildir.

Program personeli, paydaşlar ve katılımcılar, sağlığın geliştirilmesi programlarını

planlarken ortamı, nüfusu, davranışları, arzu edilen etki düzeyini ve kaynaklar gibi pratik hususları göz önünde

bulundurmalıdır.

(8)

3- Müdahale ve Stratejilerin belirlenmesi

En etkili müdahaleler, kültürel olarak uygun ve sağlık teorileri ile modellerine dayalı müdahalelerdir.

Müdahale, davranışlar veya çevredeki değişiklikleri etkilemek üzere tasarlanmış yöntem, teknik veya süreçler dizisidir.

Müdahaleleri belirlemek, hedeflerinize nasıl ulaşmayı planladığınızı ortaya koymaktadır.

örneğin;

• Ders: öğretmen merkezli dersler (örneğin, düz anlatım, tartışma, grup çalışması) ve birey merkezli dersler (örneğin, bilgisayar destekli öğrenme veya yazılı veya görsel-işitsel materyaller)

• Danışmanlık: bireysel seanslar veya grup seansları, davranış

değişikliği,davranışsal sözleşme. İletişim veya medya ile paylaşma: radyo, TV, gazeteleri içeren kitlesel medya;metin mesajlarını içeren kişisel medya; el ilanları, reklam panoları, posterler,

doğrudan posta, kilise bültenlerini içeren basılı medya.Nesibe ÜZEL

(9)

Genel koruyucu stratejiler, risk düzeyinin hangi kesimlerde daha yüksek olduğuna bakılmaksızın tüm nüfus çapında risk faktörlerini ele almak için

tasarlanmış yaklaşımlardır. Örnek olarak, geniş nüfus grupları içerisindeki risk faktörlerine odaklanan programlar verilebilir (örneğin, belirli bir sınıf veya yaş aralığındaki çocuklara fi ziksel şiddet karşıtı dersler verilen ve teneffüslerde oyun alanında fi ziksel şiddet gözlemlendiğinde öğretmenlerin kılavuzlu buluş yöntemi ile müdahale ederek denetimi arttırdığı bir program).

• Seçici koruyucu stratejiler, önemli bir risk faktörünü paylaşmaları nedeniyle belirli grupların hedeflendiği ve müdahalelerin söz konusu riski azaltmak için tasarlandığı yaklaşımlardır. Seçici koruyucu stratejiye örnek olarak, gebelik boyunca ve sonrasında hem anne hem de çocuk açısından sağlıklı

davranışların

teşvik edilmesi amacıyla bir ebe veya halk sağlığı hemşiresi tarafından genç, resmi evli

olmayan ve ekonomik açıdan dezavantajlı gebelere ziyaretlerde bulunulması verilebilir.

• Belirli koruyucu stratejiler, bir hastalığın önemli semptomlarını sergileyen ancak henüz tanı kriterlerini karşılamayan bireylere yönelik yaklaşımlardır.

Belirli koruyucu yaklaşıma örnek olarak, kreşte düzeni bozan erkek çocuklarına odaklanan ev ve okul tabanlı müdahale verilebilir.

(10)

PROGRAM UYGULAMASINA GEÇİŞ

Program uygulaması bir süreçtir, bir eylem değildir.

Zaman içerisinde meydana gelmektedir (belki birkaç yıl sürebilir).

Uygulama tek seferde meydana gelmeyecek ve muhtemelen, en azından başlarda, sorunsuz ilerlemeyecektir.

En etkili sağlığı geliştirme programlarında, personel, paydaşlar ve katılımcılar programın zaman içerisinde uygulandıkça nasıl değiştiğinin ve geliştiğinin bilincindedir.

İlk Uygulama: Ne kadar planlama ve tartışma yapılırsa yapılsın program personelinin program katılımcıları ile programı yürütürken karşılaştığı

karmaşıklıkların hepsinin çözülmesi mümkün değildir; program uygulamaya konulup üzerinden bir miktar zaman geçene kadar çok fazla bilinmeyen olacaktır.

İlk uygulama esnasında değişim korkusu, durgunluk ve durumun maliyetinin etkili gücü, programın başlamak için mücadele verdiği ve programı uygulama kararına duyulan güvenin gözden geçirildiği bir zamanda tabiatı gereği yeni