Dijital Enerji IOT Uygulaması: KIO

Dijital Enerji IOT Uygulaması: KIO

gokhanakyol@klemsan.com.tr, okanakbay@klemsan.com.tr, serkankaba@klemsan.com.tr

Özet. Enerji yönetimi, çevresel ve ekonomik hedefleri göz önünde bulundurarak ihtiyaçların karşılanması için tedarik, dönüşüm, dağıtım ve ernerji kullanımının proaktif, organize ve sistematik koordinasyonudur. Enerji izleme ve yönetimi yazılımı, enerjinin verimli kullanılmasını sağlar. Klemsan Elektrik ve Elektronik tarafından geliştirilen, web tabanlı bir enerji IOT (Internet of Things) uygulaması olan KIO (Klemsan Internet Objects), firmaların enerji verimliliği ve enerji tasar-rufu sağlamalarına çözüm üretir. KIO genişleme ve performans için modüler ve ölçeklenebilir bir mimari barındırır. KIO, müşterilerin ihtiyaçları doğrultusunda özelleştirilebilir bir yapıya sahiptir. Bu çalışmada, uygulamaya genel bakış ve uygulama özellikleri, uygulama alanları ve uygulamanın gelecekteki özellikleri gösterilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Enerji Yönetimi Yazılımı, Nesnelerin İnterneti, Enerji Verimliliği.

Digital Energy IOT Application: KIO

gokhanakyol@klemsan.com.tr, okanakbay@klemsan.com.tr, serkankaba@klemsan.com.tr

Abstract. Energy management is the proactive, organized and systematic coor-dination of procurement, conversion, distribution and use of energy to meet the requirements, taking into account environmental and economic objectives. En-ergy monitoring and management software provides used of enEn-ergy efficiently. KIO (Klemsan Internet Objects) is a web-based energy IOT (Internet of Things) developed by Klemsan Electric and Electronics, enables firms to supply energy efficiency and energy savings. KIO has modular and scalable architecture for ex-panding and performance. There is a customizable structure for operational needs

in KIO. This paper shows the application overview and properties, application areas and future work of this project.

Keywords: Energy Management Software, Internet of Things, Energy Effi-ciency

1

GİRİŞ

Enerji yönetimi kaliteden, güvenilirlikten veya çevre koşullarından ödün vermeden ve üretimi azaltmadan, enerjinin verimli bir şekilde kullanılma yönünde yapılandırılmış ve organize edilen disiplinli bir çalışmadır. Enerji yönetiminin temel prensibi, enerji verimliliğinin arttırılması, ekonomik kalkınma ve sosyal refahı engellemeden, mevcut enerji kayıplarının kalite ve performasnın düşürülmesine engel olmaksızın tüketilen en-erji miktarını en aza indirmektir [1]. Aşağıda enen-erji yönetimi yazılımının birçok avantajını görmekteyiz.

 Planlanan bakımlarla verimli çalışma sağlar.

 Arızalara anında müdahale ile duruş sürelerini minimum indirir.

 Enerji şebekesini analiz ederek enerji kalitesi kaynaklı makina arızalarını önler.

 Analiz ve raporlamalar otomatik olarak yapılır, böylece insan kaynaklı hatalar orta-dan kaldırılırken zaman ve iş gücünden tasarruf sağlanır.

 Geçmiş verilere kolaylıkla erişilerek farklı tarihlerdeki parametreler karşılaştırıla-bilir.

 Uzaktan izleme ve alarm yönetimi ile gereksiz servis gönderimlerinin önüne geçilir. IOT tabanlı enerji yönetimi yazılımı, enerji yönetimi ve enerji yönetim sistemi sertifi-kasyonu (ISO 50001) için önemli bir bileşendir. IOT tabanlı enerji yönetimi yazılımı, enerji kullanımı ve bununla bağlantılı maliyeti ve karbon salınımı azaltır [2]. Litera-türde sadece web tabanlı enerji IOT yazılımının yanı sıra SCADA tabanlı enerji yöne-timi yazılımı da mevcuttur. SCADA tabanlı enerji yöneyöne-timi yazılımı üretim makinalarından tüketim verilerini toplar, verileri merkezi yönetim sistemine aktarır ve istenmeyen durumlar oluştuğunda alarm gönderir [3]. Ayrıca, enerji ve sensor uygula-malarını barındıran IOT platformları yer almaktadır. Schneider Electric firmasının EcoStruxure [4], Siemens firmasının MindSphere [5], PTC firmasının Thingworx [6] IOT platformları müşterilere geniş bir ekosistem sağlamaktaıdır. KIO web tabanlı bir enerji ve sensor IOT uygulaması olup SCADA sistemine benzer bir uygulamayı içinde barındırarak SCADA yazılımlarının bir adım önüne geçmektedir.

2

UYGULAMAYA GENEL BAKIŞ VE UYGULAMA

ÖZELLİKLERİ

Klemsan Elektrik ve Elektronik olarak enerji analizörleri, reaktif güç kontrol röleleri, multimetre cihazları, sensörler, erişim noktaları ETOR (Ethernet to RS485), WTOR (Wi-fi to RS485) ve GTOR (GPRS to RS485) üretmekteyiz. Elektrik ve elektronik

sektöründe 40 yıllık bilgi ve tecrübeye sahip olan Klemsan Elektrik ve Elektronik, en-erji izleme ve yönetimi yazılımı çıkarma mecburiyetindedir. Bu bağlamda, kurum içi girişimcilik ile doğan ve tamamen yerli yazılım ürünü olan KIO, Ocak 2017 itibariyle ilk versiyonuyla yayımlanmıştır. KIO açık modüler yapısıyla ölçeklenebilir uygulama-lar ve sektöre özel çözümler sunar. KIO enerji yönetimi alanındaki anlık izleme, rapor-lama, faturarapor-lama, alarm yönetimi ve enerji verimliliği ekranları gibi tüm gereksinimleri tek bir çerçevede toplayarak müşterilere paket çözümler üretmektedir. Klemsan cihaz-ları seri haberleşmeyi (MODBUS RTU) desteklerken KIO, TCP / IP katmanında (MODBUS TCP) haberleşmektedir. Dolayısıyla KIO ile cihazlar arasında protokol dö-nüştürücüler koyularak haberleşme sağlanmaktadır. KIO, protokol dödö-nüştürücüler sayesinde uç noktalara (cihazlara) belirli zaman aralıklarında sorgu göndermektedir. Sorgunun cevabı başarılı ise haberleşme sağlanır ve uç noktaların verileri KIO’da görülmeye başlar. Sorgunun cevabı başarısız ise KIO belirlenen tekrar deneme sayısı kadar sorgulamaya devam eder. Eğer sorgu hala başarısız ise cihazın bağlantıları ya da protokol dönüştürücüler kontrol edilmelidir. KIO, protokol dönüştürücü olmadan direkt Ethernet üzerinden de haberleşme sağlamaktadır. Uygulamanın genel topolojisi Şekil 1 üzerinde görülmektedir.

Şekil 1. KIO Uygulama Topolojisi

Şekil 1’de KIO yazılımı merkezi haberleşmeyi başlatan yazılımdır. KIO, sunucu-istemci mimarisinde sunucu-istemci rolünde çalışır. Sahadaki cihazlar ise sunucu rolündedir. KIO, sahadaki cihazlara bağlanan protokol dönüştürücülerin (ETOR, WTOR, GTOR) IP ve port bilgilerini alarak sorgulama başlatır. Haberleşmesi sağlanan cihazlar, kullanıcı yetkilerine göre web ara yüzü üzerinden takip edilmektedir. Uygulamanın sis-tem mimarisi Şekil 2’deki gibidir.

Şekil 2. KIO Sistem Mimarisi

Şekil 2’de görüldüğü üzere KIO sistem mimarisinde üç adet yapı yer almaktadır. Web sunucu, haberleşme birimi (yazılımı) ve veritabanı sunucusundan oluşan sistem mimarisinde web sunucu HTTP isteğini web tarayıcı üzerinden almaktadır. Haberleşme birimi, bu isteği işleyerek cihazlardan veri okuma, alarm üretme, raporlama ve veri alışverişi gibi görevleri üstlenir. Veritabanı sunucusu ise haberleşme biriminden gelen raporlama sorgularını işleyerek kullancılara tarayıcı üzerinden sunmaktadır.

Web Tabanlı Sistem: Kullanıcılar herhangi bir platforma bağlı kalmadan standart bir web tarayıcı üzerinden sisteme erişim sağlayabilirler.

Genişletilebilir Modüler Yapı: Genişletilebilir modüler yapı ile kullanıcıların ih-tiyaçları doğrultusunda çeşitli ekranlar özelleştirilebilmektedir.

Marka Bağımsız Entegrasyon: Klemsan veya farklı markaların ürünleri sisteme eklenebilir ve ürünlerin enerji tüketimleri sistem üzerinden takip edilebilmektedir. Gelişmiş Veritabanı: Gelişmiş veritabanı özellikleri ile cihaz ve parametrelerin de-taylı takibi ve kayıtların tutulması sağlanır.

Zaman Dilimi Desteği: Zaman dilimi desteği ile farklı bölgelerde bulunan cihazlar için farklı zaman dilimi tanımlamaları yapılabilir.

Güvenlik: HTTPS desteği, kullanıcı bazlı şifreleme, işlev ve profil bazlı kullanıcı yetkilendirmesi ile üst seviyede sistem güvenliği sağlanır.

Yük Paylaşımı: Yük paylaşımı ile sınırsız sayıda cihazla haberleşme sağlanabilir. Tek sunucu ile 2000 sayıda cihaz desteklenmektedir.

KIO’nun fonksiyonel özelliklerini listelemek gerekirse;

Gerçek Zamanlı İzleme: Gerçek zamanlı izleme özellikleri ile sistemdeki tüm cihaz-ların anlık verileri, cihazcihaz-ların durumları ve alarmlar takip edilebilmektedir.

Gelişmiş Raporlama: Rapor formatı oluşturma, otomatik raporlama, hızlı faturalama özellikleri ile alarmlar raporlanabilmektedir. Şekil 3, birden fazla cihaza ait birden fazla parametrenin raporlanabildiği ekrandır.

Şekil 3. KIO Gelişmiş Raporlama

Harita Modulü: Farklı bölgelerdeki tesis veya şubelerdeki cihazlar harita üzerinden işaretlenerek cihazlar harita üzerinden takip edilebilmektedir. Şekil 4’te KIO harita izleme modulü yer almaktadır. Harita ekranında işaretlenen cihazlar, bu ekran üzerin-den izlenebilmektedir. Çeşitli bölgelerde işaretlenen cihazların üzerine gelindiğinde cihazın anlık verileri görülebilmekle beraber cihazın, işletmenin hangi noktasında olduğu bilgisi de paylaşılmaktadır.

Şekil 4. KIO Harita Modulü

Dashboard, Grafik İzleme ve Tüketim Karşılaştırma Ekranları: Kullanıcılar isteklerine göre uygulamanın sağladığı özet ekranları (dashboard) ekleyebilir, grafiksel bazlı izleme ekranı ile farklı ölçüm parametreleri karşılaştırılabilir, tüketim karşılaştırma ekranı ile aynı tip cihazların enerji tüketimleri tek bir ekran üzerinden görülebilmektedir. Şekil 5, tüketim verisi (sütun) ile hava akışının (çizgi) ilişkisi gösterilmektedir.

Şekil 5. KIO Grafiksel Raporlama

Kompanzasyon Takibi: Elektrik tüketimleri kontrol edilerek reaktif ceza riski mini-muma indirilir. Şekil 6’da KIO’da kompanzasyon takibinin yapıldığı ekran görülmektedir. Belirlenen indüktif ve kapasitif oranlara göre reaktif cezaya yak-laşmadan sistem alarm bildiriminde bulunmaktadır.

Şekil 6. KIO Kompanzasyon Takibi

Alarm Yönetimi: Alarm yönetim sistemi ile sistemde tanımlı cihazlar için alarm par-ametreleri oluşturulabilir, tarih ve zaman bazlı alarm kayıtları tutulabilir ve yine sistem üzerinden alarm durumları takip edilerek gerektiğinde sonlandırılmaktadır.

Fatura Yönetimi: Parametrik yapıda oluşturulan fatura tarifelerine göre fatura oluştu-rulabilir, cihazların dönemlere ait fatura tutarları görülebilir, tahsilatı yapılmış faturalar sistem üzerinden takip edilebilmektedir. Ödemesi yapılmamış faturalar için cihazların enerji kesme işlemi fatura yönetimi ile sağlanmaktadır.

Tek Hat Şeması (Mimik Diyagram): İşletmelerin tek hat şemaları sistem üzerinden tasarlanabilir. SCADA sisteminin benzer özellikleri web tabanlı olarak paylaşılmak-tadır. Verilerin anlık olarak takip edildiği, uygulama üzerinden cihazlara komut gönderilebildiği, cihazların anlık, periyodik ve arşiv grafiklerinin çizilebildiği mimik ekranları tipik SCADA sisteminin özelliklerini taşımaktadır.

Enerji Verimliliği: Enerji verimliliği ekranları ile işletmelerde yer alan üretim sü-reçleri optimize edilebilir, birim maliyet hesabı yapılmaktadır. Karbon salınımı, TEP (Ton Eşdeğer Petrol) hesabı ve ağaç sayısı ile çevresel enerji yönetimini de olanak sağlanmaktadır.

Mobil Uygulama: Akıllı telefon ya da tablete indirilen mobil uygulama sayesinde işlet-melerin enerji yönetimi yapılabilmektedir. Mobil uygulamanın, Android ve IOS sürüm-leri mevcuttur. Şekil 7’de KIO mobil uygulamasının ekran görüntüsürüm-leri yer almaktadır.

Şekil 7. KIO Mobil Uygulaması

Çok Koşullu Durum: Sistemde yer alan analog, digital ve türetilmiş değerler üzerin-den mantıksal işlemler gerçekleştirilerek çeşitli kontroller (vana açma, enerji kesme) sağlanmaktadır.

Maliyet Analizi: Muhasebe ve finans birimleri için destekleyici veriler sağlamak amacıyla çeşitli enerji kaynaklarına göre bütçe hesaplamaları yapılabilir. Hedef ve gerçek maliyetler karşılaştırılabilir.

Veri Transferi: Excel veya benzeri dosya formatlarında ölçülen değerler ve para-metreler sisteme aktarılır ve izlenmektedir. Şekil 8’de veri aktarma modülü ekran görüntüsü yer almaktadır. Saatlik ve endeks verilerinin yanı sıra cihazların da veri aktarımı sağlanmaktadır.

Şekil 8. KIO Veri Aktarma Modulü

Entegrasyon: Sistem diğer yazılımlarla entegre halde çalışabilmektedir. Web servisler sayesinde muhasebe yazılımları ile fatura kesme konusunda ERP yazılımları ile de en-erji yönetim modülü kapsamında veri alışverişi sağlanmaktadır.

3

UYGULAMA ALANLARI

KIO, enerji üretimi, enerji iletimi, yenilenebilir enerji, üretim tesisleri, bankalar, has-taneler, turizm tesisleri, alışveriş merkezleri ve ofis binaları gibi birçok farklı sektör için özelleştirilmiş çözümler sunmaktadır.

KIO bankalar için şubelerin anlık izlenmesinin ve kesintisiz enerji ihtiyacının garanti altına alınmasını sağlar [7]. KIO, bankacılık modülünde iklimlendirme, priz ve ay-dınlatmaların tüketim analizi, reaktif cezayı önlemek için kompanzasyon takibi ve şube

ekipmanlarının izlenmesi için jeneratör, HVAC ve sunucu sistemleri takibi yapılmak-tadır. Şekil 9’da KIO’nun bankalar için uygulanacak çözümü görülmektedir. Bankalarda izlenen üç temel faktör yer almaktadır. Bunlar tüketim analizi, kompan-zasyon takibi ve şube donanım takibidir.

Şekil 9. KIO Bankacılık Modülü

KIO’nun bir diğer uygulama alanı turizm tesisleridir. Otellerin enerji ve operasyonel verimliliğini arttırmak için KIO kullanılmaktadır. Otellerde manual yapılan enerji ölçümleri KIO sayesinde otomatik hale gelmiştir ve operasyonel verimlilik artmıştır. Ayrıca kompanzasyon takibi yapılarak reaktif enerjinin kullanım aşımları kontrol altına alınmaktadır. Elektrik dağıtım şirketinden gelen elektrik faturalarının karşılaştırılması KIO ile sağlanmaktadır. Buna ek olarak bütçe yönetim raporlarıyla elektrik, su, LNG, motorin gibi enerji kaynakları, otelde kalan aylık kişi sayısına göre oranlanarak maliyet analizi de yapılmaktadır.

KIO, alışveriş merkezi, zincir restoran, mağazalar ve perakende sektöründe de kullanılmaktadır. KIO alışveriş merkezi çözümünde enerji izlemenin yanı sıra fatura kesme en önemli özellik olarak kullanılmaktadır. Şekil 10, KIO’nun zincir restoranda uygulama yöntemi gösterilmiştir. IOT uygulamasına örnek olarak zincir restoranlarda insan sayımı, sıcaklık ve nem kontrolü, enerji izleme temel faktörlerdir. Performans ölçüm kriterleri raporlanarak birim maliyet hesabı yapılmaktadır.

Şekil 10. KIO Zincir Mağaza Modulü

KIO’nun bir diğer uygulama alanı hastanelerdir. Hastanelerde yer alan SCADA pro-gramı OPC sunucu yazılımıyla KIO’ya entegre edilerek veriler raporlanmaktadır. Ayrıca sanal cihaz tanımlamaları sayesinde kat ve bölüm bazlı enerji tüketimleri rapor-lanarak veri analizi yapılmaktadır. KIO hastane modülünde elektrik, su ve doğal gaz sayaçlarının tüketimleri de periyodik olarak ölçülmektedir. Ayrıca bu enerji kaynakları bütçe yönetim raporları ile hedef ve gerçek tüketimler karşılaştırılarak ay sonu gidişat tüketimleri kontrol edilmektedir.

KIO’nun en önemli uygulama alanlarından biri ise üretim tesisi ve fabrikalardır. Üretim tesisi ve fabrikaların en önemli gider kalemlerinden biri enerjidir. Enerjinin yönetimi ve tasarrufu üretim tesisi ve fabrikalar için önem arz etmektedir. Üretim tesislerinin, tükettiği enerjiyi etkin kullanabilmesi ancak ve ancak dijitalleşme ve proses optimizasyonu ile mümkündür [8].

Üretim tesisleri ve fabrikalar için pano ve trafo odalarının sıcaklık değerlerinin kontrolü çok önemlidir. Sıcaklık değerlerinin aşırı yükselmesi pano ve trafolara zarar verebilmektedir. Bu durumun önüne geçebilmek için sıcaklık sensörlerinin uzaktan izlenmesi ve anormal bir durumda yetkililere bildirimde bulunulması hem bakım plan-lamasına hem de olası zararı minimuma indirmeye fayda sağlayacaktır.

Üretim tesisi ve fabrikalarda izlenmesi gereken bir diğer etmen havadır. Makinalara monte edilen hava akış sensörleri sayesinde makinanın enerji tüketimi ile hava akışı arasında bir ilişki olduğu enerji yönetimi yazılımı ile analiz edilebilmektedir. Kom-presörün enerji tüketimi ile hava tüketimi karşılaştırılarak fabrikada hava kaçağının olup olmadığı anlaşılmaktadır.

Tüketim değerleri makinalara yerleştirilen enerji analizörleri sayesinde hesaplanır. KIO, saatlik, günlük, aylık ve yıllık olarak tüketim değerlerini hesaplayarak raporla-maktadır. Aynı makinaların tüketim değerleri tüketim karşılaştırma ekranlarına gösterilir. Böylece hangi makinanın ne kadar enerji tükettiği parasal olarak da gösterilmektedir. KIO, üretimdeki makinaların üretim sayısını enerji tüketimi ile oran-layarak birim maliyeti analizi yaparak enerji verimliliğine katkı sağlamaktadır.

KIO modüler yapısı sayesinde her türlü sektöre paket çözümler sunarken aynı za-manda özelleştirilebilir yapısı sayesinde müşteri isteklerine cevap verir niteliktedir.

4

SONUÇ VE GELECEKTEKİ ÇALIŞMALAR

Çeşitli sektörlerde kullanılan KIO, alarm yönetimi sayesinde önleyici bakım hizmetler-ine yardımcı olmaktadır. Farklı kategorilerin (makina, aydınlatma, iklimlendirme) en-erji tüketimlerini göstererek hangi alanda enen-erji tasarrufu yapılması gerektiği ile ilgili bilgi vermektedir. Mimik ekranlar sayesinde uzaktan cihazların kontrolü sağlanırken cihazların anlık verileri canlı olarak izlenmektedir. KIO ile beraber birim/kategorisel bazlı enerji tüketimi %50’ye yakın düşerken toplamda %2-%3 seviyesinde enerji tasar-rufu sağlanmaktadır.

Yakın gelecekte birçok cihaz birbirine bağlanıp veri alışverişinde bulunacaktır. Bu bağlamda veriler hızlı bir şekilde akacak olup IOT uygulama ve çözümlerinin bu veri akışına hızlı bir şekilde cevap vermesi gerekmektedir. KIO, yeni versiyonu ile birlikte IOT protokollerinden olan MQTT (Message Queuing Telemery Transfer) protokolünü destekleyecektir. MQTT, TCP/IP üzerinden mesaj alıp göndermeyi sağlayan aracı (bro-ker) temelli hafif bir protokoldür [9]. TLS/SSL seçeneği ve kimlik doğrulama sayesinde IOT güvenliğini de sağlamaktadır. KIO, MQTT’nin kullandığı tüm güvenlik seçenekle-rini de barındıracaktır.

KIO, yeni versiyonuyla beraber bir diğer IOT standardı OPC UA (Open Platform Communivations Unified Access) standardını destekleyecektir. Endüstriyel oto-masyonda kullanılan donanımların kendilerine ait bir sürücüsü bulunmaktadır. Bu donanımlara erişebilmek için her defasında bir sürücü yazılımına ihtiyaç duyulmak-tadır. OPC UA sayesinde bu durum ortadan kalkarak tek bir standart halinde veri iletişimi sağlanır ve üretim hatlarında kullanılan her türlü donanıma ait veriler bağlantı uyumsuzluğu olmaksızın sistemlere aktarılmaktadır [10}. KIO, OPC UA eklentisi ile beraber sahada yer alan her türlü donanım, PLC (Programmable Logic Controller) gibi ögelerden veri toplayabilir hale gelecektir.

Sahada yer alan tüm cihazların birbirleriyle haberleşip veri gönderme işlemi büyük bir miktarda ağ trafiği üreterek veri yönetimine neden olacaktır. Sınır bilişim (edge computing) denilen bu yeni oluşum, cihazların ürettikleri veriyi uç merkezde toplayıp optimize eder, ardından bu veri, buluta ya da veri merkezine aktarılarak performans

artışına neden olmaktadır [11]. KIO, yeni versiyonla beraber KIOBox ürünü ile bu uç merkezlerden biri olacak olup sahadan gelen verileri optimize ederek tüm veriyi ana sunucuya göndermek yerine belli süzgeçten geçmiş veriyi ana sunucuya aktaracaktır. Böylece ana sunucu büyük bir ağ trafiği altında kalmayacak olup performanslı bir şekilde çalışmış olacaktır.

KIO, IOT’nin getrdiği yeniliklere adapte olmakla birlikte, ısı haritaları, sankey di-yagramlar, regresyon analizleri gibi yeni nesil IOT uygulamarının özelliklerine de sahip olacaktır.

Kaynakça

1. Doğan H., Yılankıran N.; Türkiye’nin Enerji Verimliği Potansiyeli ve Projeksiyonu, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi Part: C, Tasarım ve Teknoloji, s. 375-383 (2015). 2. ISO50001 Enerji Yönetim Sistemi, http:// www.emo.org.tr/ekler/1e9a35c8a1d9357_ek.pdf,

son erişim 2019/06/12.

3. Üstünsoy F., Sayan H. Hüseyin,; PLC destekli SCADA ile enerji yönetimi için örnek la-boratuvar çalışması, Politeknik Dergisi, 21(4):, s. 1007-1014 (2018).

4. Schneider Electric EcoStruxure, https://www.se.com./tr/tr/work//campaign//innova-tion/overview.jsp, son erişim 2019/06/14.

5. Siemens MindSphere, https://siemens.mindsphere.io/en, son erişim 2019/06/15.

6. PTC ThingWorx, https://www.ptc.com/en/resources/iiot/product-brief/thingworx-platform, son erişim 2019/06/16.

7. KIO, https://www.kioplatform.com/tr/projeler/bankalar, son erişim 2019/06/17.

8. Akbaş B., Kaya D., Eyidoğan M.; Bir Otomobil Montaj Fabrikasının Enerji Tüketim Analizi ve Enerji Tasarrufu Potansiyelinin Değerlendirilmesi, Mühendis ve Makina Dergisi, TMMOB Makine Mühendisleri Odası, Cilt 59, Sayı 691, s. 85-100 (2018).

9. Haberleşme Protokollerinde Endüstri 4.0 Devrimi | MQTT, https:// www.endüs-tri40.com/haberlesme-protokollerinde-endüstri-4-0-devrimi-mqtt/, son erişim 2019/06/22. 10. OPC’de Özgürlük; OPC UA,

http://otomasyondergisi.com.tr/arsiv/yazi/opcde-ozgurluk-opc-ua/, son erişim 2019/06/22.

11. Edge Computing Nedir? Cloud Computing ve Fog Computing’den Farkı Nedir?, https://www.karel.com.tr/blog/edge-computing-nedir-cloud-computing-ve-fog-computing-den-farki-nedir, son erişim 2019/06/23.