19 5 5 26 NİSAN 1956 TARİHLİ HİSSEDARLAR UMUMÎ HEYETİNE ARZOLUNAN TÜRKİYE CUMHURİYET

T Ü R K İ Y E C U M H U R İ Y E T

M E R K E Z B A N K A S I

2 6 N İ S AN 1 9 5 6 T A R İ H L İ

H İ S S E D A R L A R U M U M Î H E Y E T İ N E A R Z O L U N A N

1 9 5 5

Yirmidördüncü Hesap Yılı Hakkında

tDAKE MECLÎSİ ve MURAKABE KOMİSYONU KAPORLARlfLE BİLANÇO vc KÂH ve ZARAR HES4BI

A N K A R A

t ü r kIy e c u m h u r i y e t m e r k e z b a n k a s i i d a r e m e c l î s i

Reis Hamit Tahsin Pekcan

 za Prof. Refii Şükrü Suvla

R aif Meto Yekta Teksel

Dr. Abdurrahman Melek Prof. Kâzım Köylü Prof. Fadü Hakkı Sur

. Hilmi Toygar

- M URAKABE KOMİSYONU

Murakıp Abdullah Güler

„ Ali Besim Besin

„ Selâhaltin Odabaşıoğlu

„ 1 Mehmet Şükrü Sekban

UMUM MÜDÜRLÜK İD A R E H E Y ’ETÎ

Umum Müdür Nail Gidel

Umum Müdür Muavini Fikri Diker

„ „ „ Fahri Tandoğan

„ „ „ Fikreft Sözer

Muhasebe Mücföirü Kâmü Kıbnzlı

TOPLANTI GÜNDEMİ

İdare Meclisi ve Murakabe Kor nurum 1955 hesap yılma ait ra^

nnın okunması; Bilançonun ve Kâr ve Zarar hesabının tasdiki; Kârın teklif gereğince dağıtılması ve idare Meclisinin ibrası.

Müddetleri nihayet bulan Murakıp­

lar yerine :

a) B ve C sınıfı Hissedarları tara­

fından bir murakıp seçilmesi;

b) D sınıfı Hissedarları tarafından bir murakıp seçilmesi.

1 9 5 5

Yirmidördüncü Hesap Yılı

İ D AR E MECLİ S İ R A P O R U

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI

1 9 5 5

Yimüâördimcü Hesap Ydı

İ D A R E M E C L İ S İ R A P O R U

Sayın Ortaklar,

Bankamızın Yirmidördüncü Hesap Devresine ait muamelâtın netice­

lerini gösteren 1965 yüı Bilançosu ile Kâr ve Zarar hesabını tetkik ve tasvibinize arzeder, Yüksek H ey’etin izi saygı ile selâmlarız.

Bankamız muamelâtım tetkike başlamadan evvel son yıla ait İktisadî hâdiseleri toplu bir şekilde gözden geçirmekte fayda görüyoruz.

_ I _

DÜNYA İKTİSADÎ VAZİYETİ

ikinci Dünya Harbi sona ereli 10 yılı geçtiği halde hak ve adalet esas­

larına dayanan bir banş nizamı kurulması kabil olamamıştır. Bu uğurda 1955 yılında sarf olunan gayretler de bir netice' vermemiş ve Avusturya mes’elesi müstesna, Almanya’nın birleştirilmesi, müşterek bir emniyet sisteminin tesisi, silâhsızlanma gibi ehemmiyetli dâvalara bir hal çaresi bulunamamıştır.

Batı Almanya’nın hükümranlığını sağlayan Paris Anlaşmalarının alâkalı devletler Parlâmentolarınca tasdiki tamamlandığından, Federal Almanya Cumhuriyeti geçen Mayısta NATO Teşkilâtına katılmıştır. Aynı

ay içinde Batılı Devletlerle Sovyet Rusya ar-asmda Viyanada imza edilen bir anlaşma ile de Avusturya mes’elesi hail olunmuştur.

Senenin en mühim müşahedesi Batı Devletleri ve Sovyet Rusya tem­

silcileri arasında toplanan Dörtlü Konferansların hiç bir netice vermeden dağılmasını takiben, Sovyet!er Birlığince gerek GUney-Doğu Asya'da ge­

rek Orta-Doğuda girişilen nüfuz siyasetidir, Sovyet Rusya bu bölgelerdeki devletlere İktisadî yardım ve silâh yardımı teklifinde bulunmak suretiyle, ekonomi ve strateji bakımından ehemmiyet arzeden yeni mıntakaları kendi nüfuz sahası içine almağa çalışmaktadır. Bu vaziyet, senenin ikinci yansında Batı-Doğu münasebetlerini gerginleştirmiş ve Cenevre Konferansları arifesindeki karşılıklı iyi niyet beyanlarının yaratmış oldu­

ğu müsait havayı ortadan kaldırmıştır* Bu husus, Aralık ayında Pariste toplanan NATO Konseyfnin yayınladığı tebliğde de tebarüz ettirilmiş ve mezkûr Teşkilâta üye bulunan Devletler arasında mevcut bağların İktisadî alanda da kuvvetlendirilmesi temenni olunmuştur*

Güney-Doğu Asya'da vaziyet istikrarsızlığım muhafaza ettiği gibi, Kuzey A frika meseleleri de henüz hallolımamamıştır, Mayısta Tunus'a muhtariyet veren bir anlaşmaya varılmış olmakla beraber, Cezayir ve Fas'da karışıklıklar devam etmiştir*

Türkiye Hükümeti Orta ve Yakm-Doğuda istikrarın muhafazası ve bu mıııtakada yaşayan devletler arasında tesanüdün kuvvetlendirilmesi için sarfettiğı gayretlere 1955 yılında da ara vermeden devam etmiştir- Bu gayretler neticesinde 24 Şubat da Irak Hükümeti ile bir Dostluk ve Savunma Paktı imzalanmış, müteakip aylarda bu pakta Ingiltere, Pakis­

tan ve tran da iltihak eylemiştir*

Dünya konjonktürü yıl boyunca müsait bir seyir takip etmiş ve sana­

yi memleketlerinde kaydedilen gelişme, 1955 senesinde de devam ederek, İktisadî faaliyetler yüksek bir seviyeye vâsıl olmuştur* Birleşik Amerika Devletlerinde 1953 yazında beliren ve 1954 senesi ilkbaharına kadar de­

vam ettikten sonra tedricen hafifleyen recession bu vıl tamamen zail ol­

muş ve yerini hummalı bir faaliyet devresine terketmiştir* Filhakika, işsizlik azalmış, muhtelif sınaî sektörlerde işçi sayısı 1954 nihayetinde 61,2 milyondan 1955 nihayetinde, 3 milyonluk bir artışla 64,2 milyona yükselmiş, srnaı istihsal indeksi vasatisi, 1948 senesi 100 itibariyle, 1954

10

nihayetinde .120 den 1955 senesi sonunda 183,3 e (11 aylık) baliğ olmuş­

tur. Batı Avrupa Devletlerinde de İktisadî faaliyetler müsait bir seyir takip etmiştir. EPU camiası sınaî istihsal indeksi vasatisi, 1950 yılı 100 itibariyle, 1954 senesi ikinci üç aylık devresinde 127 den, 1955 senesi ikin­

ci üç aymda 138’e çıkmıştır. Bu meyanda en şayanı dikkat gelişme Bati, Almanya'da olmuş, sınaî istihsal ile birlikte ziraî istihsal de artmış, ihra­

cat devamlı şeküde gelişerek memleketin altın ve döviz stokları kabar­

mıştır, Federal Almanya’nın sınaî istihsal indeksi vasatisinde 1955 sene­

sinde (11 aylık) 1954 yılına nazaran % 15,8 nisbetinde bir artış kaydolun­

muş bulunuyordu. Sınaî istihsalde elde edilen artış bakımından Federal Almanya'yı Avusturya, Fransa, Belçika, Hollanda ve İtalya takip etmek­

tedir,

İlkbahar aylarından itibaren ücretlerdeki artış ve bu artışın maliyet fiyatları üzerindeki tesiri, tediye muvazenesi açıkları gibi çeşitli âmillerle, başta İskandinav memleketleri ve İngiltere olmak üzere, geçen senelerden büyiuk gayretler mukabilinde elde edilmiş olan fiyat istikrarı zail olma temayülü göstermiş, muhtelif memleketlerde toptan eşya fiyatları ve ge­

çinme indekslerinde devamlı bir yükselme temayülünün belirmesine sebe­

biyet vermiştir.

Ingiltere'de enflâsyon tehlikesini tevlit eden âmil bir taraftan dış ti­

caret açığı yüzünden altın ve döviz ihtiyatlarının azalması, diğer taraftan ücretlerin durmadan yükselmesi ve binnetice istihlâk maddelerine müte­

veccih talepte büyük bir artış husule gelmiş olmasıdır* Aynı sebepler ikin­

ci Dünya Harbi nihayetinden beri tanı istihdam politikası takip etmiş bu­

lunan İskandinav memleketlerinde de fiyatlarda, kuvvetli bir yükselme te­

mayülü yaratmıştır. Almanya'da ticaret ve tediye muvazenesinin müsait bir seyir takip etmesine rağmen, bilhassa ücretlerin yükselmesi, Fransa/da Şimalî Afrika'daki hâdiselerin İktisadî akisleriyle sene içinde işçi yevmiye­

lerinde vâki artışlar, bu memleketlerde enflâsyon temayülü yaratan âmil“

lerdir.

Batı Avrupa memleketlerinin çoğunda, bilhassa Temmuz ayından sonra toptan eşya fiyatları ve hayat pahalılığı artmıştır. Birleşik Ameri­

ka'da fiyatlar sene içinde istikrarını muhafaza etmekle beraber, işçi yev­

miyelerine yapılan zamlar neticesinde maliyet fiyatları yükselmiş ve bazı

esaslı maddeler fiyatlarında artışlar kaydolunmuş, fakat bu fiyat yükselişi umumî bir mahiyet iktisap etmemiştir.

Tetkik mevzulunuz sene içinde beliren bu enflâsyon temayülü bilhas­

sa yaz aylarından sonra daha bariz bir şekil almıştır. Bu temayülün Ön­

lenmesi için sene başından itibaren mutad tedbirlere müracaat olunmuş­

tur* İngiltere Bankasının resmî iskonto haddini ehemmiyetli ölçüde yük­

seltmesi, ucuz para politikasının terkedilmesi için bir ne^i işaret olmuş­

tur. Kusa bir müddet sonra İskandinav memleketleri de resmî iskonto had­

lerini yükseltmişler ve banka kredilerini tahdit etmişlerdir. Aynı deıvre zarfında Birleşik Amerika da resmî iskonto haddini yükseltmiş ve piyasa­

daki tediye vasıtaları hacmini daraltmıştır. Bunu diğer memleketler tâkip etmiştir.

1955 yılında ham madde fiyatları umumiyetle tenezzül kaydetmiştir.

Fakat Aralık ayında sınaî hanı maddelerden bazılarının fiyatında bir yükselme meyli görülmüştür.

Bu şartlar dolayısiyle Batı Avrupa'da altın fiyatlarında da hafif bir yükselme müşahede olunmuştur, Londra serbest piyasasında saf altının onsu 1954 de 1.2,48 sterlinden 1955 senesi Ekim ayında 12,57 sterline, Paris* de 35,68 dolardan 35,90 dolara çıkmıştır,

1955 yüında, başta İngiltere ve İskandinav memleketleri olmak üzere, muhtelif Batı Avrupa memleketlerinin tediye muvazeneleri 1954 senesine nazaran daha az müsait bir seyir tâkip etmiştir. Avrupa’da turizm gelir­

lerinde kaydolunan ehemmiyetli artışa rağmen, dolar açığı dâvası ehem­

miyetini muhafaza etmektedir. Bu yıl Avrupa Tediye Biz^ği camiası Bir­

leşik Amerika'ya 3,4 milyar dolarlık mal satmzş, buna mukabil Amerika’ ­ dan 6,1 milyar dolarlık ithalât yapmıştır* Dış ticaret açığı 1954 de 1,7 mil­

yar dolardan 30.6.1955 tarihinde 2,7 milyara yükselmiştir* Bu açığın kar­

şılanması yine ancak Birleşik Amerika’ nın Avrupa’da yaptığı askerî mas­

raflar, off-sbore siparişleri, hibe ve kredi şeklindeki yardımlariyle müm­

kün olmuştur.

1955 yılında ticaret de gelişmiştir. Avrupa İktisadî İşbirliği Teşkilâ­

tına âza devletler arasında ticaretin serbestleştirilmesi mevzuunda yeni bir ilerleme olmuştur, Kambiyo tahdidlerinin kaldırılması ve bazı paralar-

12

da kısmî bir konvertibilite vaziyeti temini bakımından da ehemmiyetli terakkiler elde olunmuştur. Fakat 1953 ve 1954 senelerinde tahakkuku pek yakın gibi görünen umumi konvertıbilitenin teessüsü, bugünkü şart­

lar altında daha bir müddet gecikeceğe benzemektedir.

1955 yılında dünya ham madde fiyatları evvelki senelere nazaran da- IIiim mM * ha mütemevviç bir manzara arzetmiştir. Ziraî istihsaldeki artig devam et­

miş ve 1955 yılı birçok memleketler için bol bir mahsul senesi olmuştur* Bu vaziyet, hububat ve diğer gıda maddeleri ihtiyaçlarını mutaden dışardan ikmâl eden bazı memleketleri ithale bınnisbe az muhtaç bir hale getirmek suretiyle, ziraî maddeler fazlası meselesini halli daha müşkül bir dâva haline getirmiştir*

Buna mukabil Batı Avrupa'da umumi istihlâk seviyesi ehemmiyetli derecede yükseldiğinden ve Birleşik Amerika'da da sınaî istihsal yeniden canlandığından, mevcut sınaî ham madde stokları erimiş ve binnetice bun­

ların bazılarında darlık görülmüştür. Esasen sınaî ham maddelerde ve pet­

rol müstesna, maden istihsalinde kaydolunan artış ziraî istihsaldeki artışa nisbetie cüz’ı olmuştur* Filhakika yıl içinde yer yer vukua gelen grevler maden istihsalini bir müddet yavaşlatmıştır

1955 senesi dünya buğday istihsali, 194,4 milyon tona yükselmiştir.

Geçen seneden müdevver 46 milyon tonlıık stokla birlikte, 1955 senesi buğday arzı 242,2 milyon ton gibi şimdiye kadar görülmemiş bir yekûna bâliğ olmuştur. (1954 de istihsal 188,5, müdevver stoklar 45,9 müyon ton olmak üzere, mecmu arz 234,4 milyon tondu). Arpa, yulaf ve çavdar istih­

salinde de ehemmiyetli artışlar kaydolunmuştur.

Artan stoklar muvacehesinde Birleşik Amerika'da ekim sahasına ko­

nulan % 15 nısbetindeki tahdide rağmen, pamuk istihsalinde de, ehemmi­

yetli bir artış kaydolunmuştur, Birleşik Amerika'da 14,6 diğer memleket­

lerde 16,3 milyon balya olmak üzere* 1955 senesi dünya pamuk istihsali 30,9 milyon balyadır (1 ). 1954 senesinden müdevver stoklarla birlikte umumi pamuk arzı 51,-1 milyon balyaya bâliğ olmaktadır. 20,2 milyon bal- yalık müde w e r stokun 11,1 milyon balyası Birleşik Amerika'da, 9 milyon balyası diğer memleketlerdedir* 1954 de istihsal 29,5 milyon balya, müdev­

ver stoklar 18,7 milyon balya olmak üzere, mecmu arz 48,2 müyon balya idi, İstihlâk (1) 1955 senesinde 28 milyon balyaya inhisar etmiştir. Bu

(1) Sovyet Rusya ve peykleri hariç.

istihlâk seviyesi muhafaza olunduğu takdirde 1957 senesine devrolunacak stok 23 milyon balyaya baliğ olabilecektir*

Dünya çelik istihsali 195i de 245 milyon tondan tetkik mevzuumuz sene zarfında % 19,5 nisbetinde bir artış kaydederek, 293 milyon tona yükselmiştir. Batılı memleketlerin istihsalindeki artış % 22,5, Doğu bloku- na dahil memleketlerdeki artış da % 10,5 nisbetindedir,

Avrupa Kömür ve Çelik İttihadına dahil memleketlerin kömür ve bil­

hassa çelik istihsalinde yeni bir artış elde olunmuş, kömür istihsali 1954 de 241,6 milyon tondan 246,3 milyon tona, çelik istihsali ise % 20 nisbe- tinde artarak, 43,7 milyon tondan 52,5 milyon tona yükselmiştir.

Dünya ham petrol istihsali de tetkik mevzuumuz sene zarfında bir yıl evvele nisbetle 76,3 milyon tonluk bir artışla 785 milyon tona vâsıl ol­

muştur, Birleşik Amerika 357 milyon tonla başta gelmektedir. Venezüella 111 milyon tonla ikinci ve Sovyetler Birliği 7ü milyon tonla üçüncü büyük müstahsil memleketi teşkil etmektedir, Orta-Doğuda gecen sene 46,9 mil’

yon tonla başta gelen Suudi Arabistan bu istihsalde ilerleme kaydetmemiş yegâne memlekettir. Bu memleketin istihsali 46,8 milyon tona inmiş ve gcçeıı sene 47,7 milyon ton istihsal etmiş olan Kuveyt 55 milyon tonla bu bölge istihsalinde başa geçmiştir. Kayda şayan diğer iki inkişaf, Irak pet­

rol istihsalinin 30,7 milyon tondan 33,6 milyon tona yükselmiş olması ve îran'm da istihsalini yeniden tanzime muvaffak olarak 1954 senesinde 3 milyon tondan 16 milyon tona çıkarmış bulunmasıdır*

Ham madde fiyatlarına gelince, umumi fiyat seviyesinde 1954 ve bil­

hassa 1955 senesinin ilk aylarına nazaran düşüş kaydolunmuştur. Filhaki­

ka 1950 senesi Haziran ayı vasatisi 100 itibariyle, dolara bağlı ham madde fiyatlarının seyrini gösteren Moody indeksi senelik ortalaması 1954 de 105,7 den 1955 de 102,2 ye düşmüştür. Senenin son üç ayında, başta ma­

denler olmak üzere, bir kısım ham madde fiyatlarında bir canlanma görül­

müş ise de umumî fiyat seviyesi sene başına nazaran düşük kalmıştır.

Sterlin sahası ham madde fiyatlarının seyrini aksettiren Reuter in­

deksi 1955 de yılın ilk aylarına nazaran seneyi 3,5 puvan noksaniyle bitir­

miş, fakat Ingiltere piyasasında fiyatlar Amerikan piyasasma nisbetle

14

daha fazla bir elastikiyet arzettiğinden, sene nihayetinde kaydolunan fiyat artışları mezkûr indeks rakamlarına inikas ederek, 1950 senesi Haziran ayı vasatisi 100 itibariyle, bu indeksin senelik ortalaması 1954 de 98 fi dan 1955 de 29,7 ye çıkmıştır.

Ham madde fiyatlarında 1955 sonesine ait olarak yapılan münferit tetkikler, zikri geçen indekslere nazaran oldukça farklı durumların da mevcut olduğunu göstermektedir, 1954 de olduğu gibi, bu sene de fiyat­

ların seyrinde istikamet birliği müşahade olıuıınamaktadır. (Cetvel No. I)

Smaı ham maddeler meyamnda fiyat tereffüü bakımından en ziyade dikkati çeken madde bakır olmuştun Birleşik Amerika, Şili ve Kuzey R o­

dezya'da vukua gelen grevler dolayısivfc bakır istihsali beklenilen sevi­

yeye ulaşamamıştır. Buna mukabil istihlâk büyük ölçüde artmıştır. Bakır fiyatları bu yüzden yıl zarfında 1954 senesine nazaran % 67 ye varan bir yükselme kaydederek, 1955 sonunda New York borsasmda libresi 50 sente yükselmiştir.

Bakırdan sonra en fazla fiyat tereffüiı kaydeden sınaî ham madde kauçuktur. New York borsasmda kauçuğun libresi 1954 nihayetinde 34 sentten 1955 sonunda % 32 nisbe tinde bir artışla 45,3 sente yükselmiştir*

Kalay, çinko ve kursun da gerek Londra gerek Amerika piyasalarında

% 13-23 arasmda fiyat tereffüleri kaydetmiştir.

Mensucat ham maddeleri meyalımda yün, Iııgüiz piyasalarında sene bidayetinde libresi 114 pens üzerinden muamele görürken, yıl sonunda 99 pense düşmüştür. Pamuk piyasasında da fiyat seyri oldukça ağır cere­

yan etmiş, sene boyunca Birleşik Amerika'nın ziraî mahsul fazlaları mev­

zuunda alacağı karara in t iz ar en alıcıların tereddütlü vaziyetleri d&vam etmiştir. Sene nihayetinde pamuk fiyatları 1954 sonuna nazaran % 2,4 nisbetinde bir düşüklük arzediyordu.

Gıda maddeleri grubunda en eliemmiyetli fiyat tahavvülleri çay, kah­

ve ve kakao’da olmuştur* istihsalde kaydolunan artış ve Hindistan’da ehemmiyetli stokların terakümü neticesinde Londra piyasasında çay fiyat­

ları 1954 nihayetinde 79 1 /2 pensten 1955 nihayetinde % 50 ye yakın bir tenezzülle 40 pense düşmüştür* Kakao ve kahve fiyatlarında da % 35 ve

% 21 nisbetlermde bir düşüş olmuştur.

SANAYİ HAM MADDELERİ a — Madenle ıj :

Bakır

New York, J i bre/sent Londra, ton/£

Kalay

New York, libre/sent Londra, ton/£

Kurşun

New York, libre/sent Londra, ton/£

Çinko

E ast St-Louis, libre/sent Londra, to n /£

b —- M ensucat hanı maddeleri : Yün İngiliz müzayedeleri

64 inçlik, libre/şilin, peni 50 inçlik, libre/şilin, peni

Pamuk '

New York, libre/sent c —■ Kauçuk

New York, libre,/sen,t Londra, libre/peni d — Petrol

Amerika piyasası, varil/sent GIDA MADDELERİ

Buğday [ +)

gikag‘0 kıle/sent Kanada kil e/sent Mısır

Şikago kile/sent Kahve

New York, libve/sent Kakao

New York, libre/sent Londra, cwt/şilinh peni ( + + ) Çay Londra, libre/şilin, peni Şeker

___________ New York, libre/sent

Mehaz ; The International Commodity Position, (B, I. 3.

( + ) 1 kile (bushel) — 27,2 kilo ( + cwt — 112 libre 50 kilo

(Cetvel Xo. I)

Hanı Madde Fiyatları

1954 (1955 A y sonlan] 1954 ve 55 sonları

X I I sonu m y i I X X I X I I itibariyle tahawiillflr %

30 33 — 40 36— 40 4 3 ^ 5 0 43 - 43 4 3 — 50 - r 4 3 ,3 -- 6 6 ,6

291 364 337 1/2 374 389 1 /2 400 37,45 j

8B,0 91,5 9 5 ,0 9 6,62 100,25 108,50 + 2 3 ,3

m 717 729 751 1/2 782 832 ~T 19,2

1 5 ,0 15,0 15,0 15,50 15 ,50 16,0 J- 6 ,6

106 1¡ 2 103 1/2 103 108 109 1/2 120 1 /2 -L

■ 1 13,14

1 1,50 11,50 12,50 13,0 13,0 13,0 “T 13,04

83 3 / 4 88 91 1/2 91 3 / 4 96 100 3 / 4 -t- 2 0 ,2

114 114 112 96 97 99 13,1

72 78 80 63 70 74 + 2,78

34,71 33 ,5 8 33,98 3 2 ,5 8 33 ,49 33 ,37 — 2 ,4

34 ,4 0 31 ,7 0 37 ,4 0 4 6 ,0 41 ,95 45 ,30 + 3 1 ,6

30 1/2 26 3 /4 36 1,2 40 37 1/2 37 1/4 I 22,1

232 202 282 282 282 2S2 —

234 1 /8 214 3 /4 198 3 / 4 204 1/2 205 1 /2 210 l / â 10,2

171 176 176 175 173 171 7 /8 ~r 0 ,5

155 3 / 8 144 3 /8 142 3 3 !32 5 /8 129 7 /8 128 3 / 4 — 17,05

67 ,00 54,61 5 5 ,0 5 6 ,0 54 ,0 53,0 - 20,89

45 ,20 34,05 3 4 ,0 30 ,25 30,25 3 0 ,0 , — 33,6

37 4 /6 286/6 28 7/ — 249, 6 2 5 3 /6 24 4 /6 ^H-- - 34,7

6 / 7 1/2 5 / 0 1/2 3 / 4 1/2 3 , 9 1 /2 3 / 9 3 / 4 4 9 ,6

3 ,1 7 3,30 3,2 0 3 , 2 3 3 ,14 3 ,2 3 ^r 1,89

New York şeker piyasasında fiyatlar bütün sens boyunca gevşeklik göstermiş, yalnız senenin ilk aylarında Sovyetler Birliği tarafından yapı­

lan ehemmiyetli mubayaalar şeker fiyatlarını muvakkaten sağlamlaştır­

mıştır.

Hububat fiyatlarına gelince, ehemmiyetli stokların teraküm etmiş olması dünya fiyat hareketlerine tesir etmiştir.

Şikago Borsasmda 1954 nihayetinde buğdayın bushel’i (27,2 kilo) 234 1 /8 sentten 1955 nihayetinde % 10 nisfoetinde bir fiyat tenezzülü ile 210 1 /8 sente düşmüştür. Mısır da % 17,05 nisbetinde bir fiyat tenezzülü kaydederek 155 3 /8 sentten 128 3 /4 sente inmiş tir.

1955 yılında ziraat mahsûllerinde ve ham madde piyasalarında müşa­

hede olunan bu istikrar ve muvazene eksikliği dünyada ham madde ve gıda maddeleri arz ve talebi arasında bir ahenk tesisi için beynelmilel işbir­

liğine olan ihtiyacı artırmış bulunmaktadır. Umumî Ticaret ve Tarifeler Anlaşması Konferansının 9 ve 10 uncu toplantılarında bu mevzuda bir proje hazırlanmış bulunmaktadır. Bu projeyi kâfi sayıda Devlet kabul ve tasdik ettiği takdirde, gelecek sonbahar toplantısında müsbet bir karara varmanın mümkün olacağı tahmin edilmektedir.

Batı devletlerinde 1953 ve 1954 senelerinde gelişmeğe başlayan sınaî Sınaî Utihsa istihsal, tetkik mevzuumuz sene zarfında müsait bir seyir takip etmiştir.

Birleşik Amerika’da 1953 ortalarında başlıyarak müteakip senenin ilkba­

harına kadar devam eden iktisadı durgunluk neticesinde sınaî istihsalde kaydolunan gerileme, 1955 yılında tamamen zail olarak, Amerikan sanayii yüksek bir istihsal devresine girmiştir. Batı Avrupa devletlerine gelince, kısa bir tevakkuf devresinden sonra 1954 de yeniden başlamış bulunan gelişme sür’atlenerek devam etmiş ve sınaî istihsal 1955 yılında şimdiye kadar kaydedilmemiş bir seviyeye yükselmiştir. Bu memleketlerde smaî istihsaldeki artış bilhassa maden, makine (turizm otomobilleri imalâtı) ve kimya sanayiinde olmuştur.

Ancak sınaî istihsal indekslerinin senelik vasatilerinde kaydolunan artış nisbetleri mukayese olunduğu zaman, Batı Almanya ve Birleşik Amerika müstesna, diğer memleketlerde sınaî istihsaldeki artış sür'atinin 1955 yılında azalarak devam ettiği müşahede olunmaktadır. Meselâ Ingil-

Toplan «gya atları indeksi

tere'de sınai istihsal indeksi senelik vasatisinde 1953 ve müteakip sene arasında % 6,6 nisbetinde bir artış kaydoltmduğu halde, 1955 senesindeki artış % 4,5 e inhisar etmiştir. Aynı vaziyet farklı derecelerle diğer Batı Avz'Upa memleketlerinde de mevcuttur. (Cetvel No. II)

1948 yılı 100 itibariyle, sınaî istihsal indeksi vasatisi Birleşik Ameri­

ka'da 1954 de 120 den 1955 de 133,3 e (11 aylık), Kanada1 da 125 den 134,2 ye (10 aylık) yükselmiştir. Geçen seneye nazaran artış ııisbetleri Birleşik Amerika’da % 11,1, Kanada sanayiinde % 7,4 dür.

Batı Avrupa'da sınaî istihsalde 1954 senesine kıyasen % 15,8 ve

% 12,4 nisbeÜerinde birer artışla Federal Almanya ve Avusturya başta gelmektedir. Filhakika Federal Almanya'nın sınaî istihsal indeksi, 1950 senesi 1Ü0 itibariyle, 1954 de 156 dan 1955 de 180,6 ya (11 aylık) yüksel­

miştir. Fakat bu artış istihlâk emtiası istihsalinden ziyade yatırım emti­

ası istihsalinde kaydolunmuştur. Yine 1950 senesi 100 itibariyle, Avustur- yanm sınaî istihsal indeksi vasatisi 1954 de 133 den 1955 de 149,5 e (10 aylık) yükselmiştir. Bu devletleri Fransa, Belçika, Hollanda ve İtalya takip etmektedir. Diğer Batı Avrupa Devletlerinde senelik sınaî istihsal indeksleri vasatileri geçen seneye kıyasen artmakla beraber bu artış daha mutedü olmuştur.

Gerek bu son memleketlerde gerekse diğer Batı Avrupa memleketle­

rinde ve Birleşik Amerika'da sanayi 1955 yılında sık sık vukua gelmiş olan grevlerden ve yevmiyelere yapılan mükerrer zamlar neticesinde mali­

yet fiyatlarının yükselmesinden müteessir olmuştur.

Sanayi bahsine burada son verirken, atom enerjisi üzerindeki çalış­

malara da kısaca t e m a s etmek isteriz. Hemen hemen her yerde bu yeni sanayiin ham maddesi olan uranyum araştırmaları yapılmaktadır. Birleşik Amerika, İngütere, Fransa ve Sovyet Rusyada 1958 -1960 seneleri arasın­

da tamamlanacak atom enerjisi santralleri inşa halindedir.

1955 senesi boyunca toptan eşya fiyatları indekslerinde tereffü müşa­

hede olunmuştur. Senenin ilk aylarında görülen artış temayülü Temmuz­

dan itibaren yemden belirmiştir. Netice itibariyle, Birleşik Amerika ve Kanada da dahil olmak üsere, ekseri memleketlerde toptan eşya fiyatları indeksleri senelik ortalamalarında % 1 - 4 nisbetinde bir tereffü kaydo-

(Cetvel

No. II)

S I N A Î İ S T İ H S A L İ N D E K S L E R İ

1948 = 100

M em lek etler SENELİK VASATİLER 195 3 - 5 4 1

1955 1954 - 55

1950 1951 j 1952 ¡19531954 artış %

m i i v ¡

JSLi Vti v ı n ı ıx ı

i XI

Vasatı artış % A . B. D . 108 1151119 129 120 - 6,98 127 128 130 j 131 133 134 134 135 137 138 139 — 133,27 11,06 K a n a d a 108 115) 119 127 125 - 1,57 121 126 128 132 ı 135 141!134 138 143 1 ¹⁴⁴ 1 __ — 134,20 7,36 F ra n s a İ l i 125¡ 131 127 139 9,45 150 152 156 1531157 1

J59 1 145 121 ¡151 158 i , — 150,20 3,06 H o l l a n d a 127 131 131 ,144 158 9,72 151 149

176

16fi

165 182'167

167 177 179

181 169,36 7,19 İta ly a '127 i 144 147 161 176 9,32 177 174 | 196 İ185 j 198 j 191'>201 167 201 1ı _ ı — • İH7.78 6,69 B e lçik a 102 117: 114'1114 122 1 7,02 128 1130 ¡129 j 13711331133 ı 119 130 1331m : 137! 1 1132 130,92 T.31 İsv e ç 10Í 113 ! 111 s U 1 11-5 3,60 İ m 1 125 112li 1132; m ı i ! ¡128

; 6T 116 127'İ m ; ¡135¡ — 121,55 5,70 D a n im a r k a 119 120 i 114 ¡119 1 1-5 5,04 İ 1211128 i 130 i 1271130 ,136 1 91 135 140 İl 35 135! 128,Û0 2,40 İn g ilte re 1141117¡ 114 121 j 129 6,61 134 139 i 1411 132, 138 130,121 '117 139¡ 142

! - 134,82 4,51 N o r v e ç 124 133 1135 i 142 ı 151 6,34 ! 152 181 ¡1 7 3 1143 ¡151 165 i! 110 150 1170 ¡ 16ü 171 ¡

- 157,45 4,2 7 B . A lm a n y a i1) ICO H9 1126 i 139 155 12,23 160 163 ¡16') ı 176 185,186!

İM 176 190! 197 20B1 — *rf 180,64 : 15,79 A v u s t u r y a 0 ) 100 114 a s 117 133 13,67 126 144 149 ; Mâ 148 159|¡U 6 148 165 162 _

149,50 : 12,41 J a p o n y a i1) 100 140 156 195 212 Bt72 193 207 226 ! 223 i 224 1227' 231 j 2 34|239! 23 3 1245! — 226,09 6,65

M e h a z : In te r n a tio n a l F in a n cia l Statistics, Ş u b a t 1956

( 1 ⁾ 1950 ^& 100

İş ^tiriiniın i afi Jul 3iu hacmi

Ücretlev

JuıımuşLur. Batı Avrupa’da toptan eşya fiyatlarında tereffü bilhassa İsveç, Avusturya, Danimarka, İspanya ve İngiltere’de olmuştur. Brezilya ve Meksika’daki artışlar ehemmiyet arzetmiş ve sırasiyie % 18 ve % 12 yi bulmuştur. Buna mukabil Fransa, Portekiz ve Japonya’da % I civarında sukut görülmüştür. (Cetvel No. III)

1955 yılında sanayi sahasında görülen yüksek istihsal, istihdam hac­

mini artırmış bulunmaktadır. Denilebilir ki bu yıl hemen hemen bütün Ba­

tı âlemmöe bir tam istihdam senesi olmuştur. Hatta birçok memleketler­

de bazı endüstri şubelerinde vasıfiı işçi noksanı hissedilmiştir. Bu vaziye­

tin tabiî bir ncticesi olarak, işsizlik de büyük ölçüde azalmıştır,

1948 yılı 100 itibariyle, senelik istihdam hacmi vasatisi Amerika Bir­

leşik Devletlerinde {ziraat hariç) 1954 de 109 dan 1955 de 110,7 ye (9 aylık) gıkmış bulunmaktadır. Batı Avrupa memleketlerine gelince, mez­

kûr vasati İngiltere'de 1954 de 111 den 1.955 de 114 e (9 a y lık ), İsviçre’de 105 den 108,6 ya (9 aylık), İsveç'te 97 den 98,7 ye (8 aylık), N orveç’te 112 den 113,7 ye (9 aylık), Avusturya’da 1950 senesi 100 itibariyle, 1954 de 104 den 1955 de 109,7 ye (10 aylık) yükselmiştir. Batı Avrupa’da istih­

dam hacminde en ehemmiyetli artığın Federal Almanya’da kaydedilmiş olduğunda şüphe bulunmamakla beraber, mezkûr memlekete ait 1955 in­

deksleri henüz neşrolunmadığından bu hususta rakam mevcut değildir.

Kayıtlı işçi sayısı Birleşik Amerika’da 1954 senesi Aralık ayı sonun­

da 64,5 milyondan 1955 nihayetinde 66,6 milyona çıkmıştır. Bunların için­

de faal işçi sayısı da 61,2 milyondan 64,2 milyona yükselmiştir. Bu inkişaf neticesinde işsiz sayısı 1954 de vasati 3,2 milyon işçiden 1955 senesi Ara­

lık nihayetinde 2,4 milyon işçiye inmiştir.

Almanya’da işsiz sayısı 1954 senesi nihayetinde 1,2 milyondan 1955 senesi Kkim aymda 510 bine, İngiltere'de aynı devre zarfında 302,9 bin­

den 227,3 bine düşmüş bulunmaktadır.

Birleşik Amerika’da ve Batı Avrupa’da ücretlerde ehemmiyetli artış­

lar kaydolunmuştur. Sene boyunca devam eden bu artış temayülü fiyat­

lardaki istikrarı zedeliyecek mahiyettedir. Artan hayat pahalılığının da tesiriyle Avrupa’da ve Amerika’da ücretlerin yükseltilmesi hususunda grev tehdidine dayanan sürekli talepler, dünya ekonomisindeki muvazeneli

20

(CetTel No, İH)

T O P T A N E Ş Y A F İ Y A T L A R I İ N D E K S İ J 1948 = 100

M em leketler 1 9 5 4 I í> a 3 1955

, ya& atisi

1 9 5 4 e nazaran artış nisheti % yasatieir I 11 m IV 1 V 1 V i l VH IVHI; IX ! X 1 x i Î x n

K a n a d a 112,25 112 132 112 m 113 ! HS ! 113;1 !l 4 j 114 1 1 4 1114 — 113,31 0,94

A . B. D . 105 T 50 106 106 105 10fi 105 ! 106 106j 106 j 107 107 ! 107 107 106,17 U,56

Belçika 105,42 107 107 107 107 i 107 ! 108 107 108

)

B. A lm a n y a (1) 1 1 6 , 0 0 118 118 118 118 118 ' 1J9 119 119 j 119 119 i1 119 — 118.55 2,20

İngiltere 1 5 0 , se 154 154 153 1 152 [ 152 I 153 156 156 j 156 157 ¡ 159 ■l 154,73 2,?6

H o lla n d a 135,50 133 137 ! 136 136 1136 ! 136 |1136 136 13 f1 137; 11

! -■ 136,40 0,66

N o rv eç 154,75 155 153 İ153 153 iI 154 ! 15S 156 156!155 156 , L5Ğ 1 157 154,92 0,11

İsveç ]3H,50 140 ; 141 ¡'H2 143 '1

1 143 )

lU

D a n im a rk a I3t,42 13" ■ 1361ıaö ¡ 1 38 ! 1 1^{i 13ft 137 138} 137 ; 139 ! M l ! U\ ¹⁴² 133,50 3,04

Fransa 752.67 1152' ] 52! 152 i İSİ 1S4 150 151 152 1153 1153 ■,154 jI 154 152,33 — 0,22

İta ly a 97,25 93 i 96 1 98 ) 93 93 98 97 97 1 97 i 9n ' - 97,73 0,49

Y u n an istan <£) 157,75 164 162

1

1 162 ■ 163 167 !6fl!! 169 j 170 I 173 ¡ 1 7 3 : na 1 — 167,04 6,27

İsviçre 99,00 100 j 99 İ 991 99 99

! ^{1 9 9 ;}1 9 9 ¡ 100 ! « i 99 :; 99 99,17 0,17

A vu stu rya (2) 147,00 153 j 152 i 152 ! 152 150 1551 156,1 157 1154 152 ■150 149 152,67 3,06

B rezilya (3) 210,00 £39 '237 238 ¡241 241 246 j¡250 254 262 1 2<'8 I 1 247,60 17,90

Japonya (2) _141,50 140)140 1141

:

M ek sik a 165,17 17& i 1B0 184^{; 136 185} 1&6 189 191 i191 ^{_ I — — 185,56 12,34}

Portekiz 110,25 1091 110 ^{110 110 110} 110 109 109 jno

1111^{I l l i n 110,00 — 0,23}

İsp an y a 176,08 180 ¡179

! 11811 r1

180 180 181 183 184 j 185 187 1

11 i

“ 1 102,00 3,04

Mehaz : International Financial Statistics, Şubat 1956

(D T95° ^ 100 - Mehaz : Bank Deutscher Laender’in Ay]ık Bülteni (3) 1950 = 100

inkişafı tehlikeye düşürecek bir malı iye t almıştır, Iş ihtilâfları bütüıı sene boyunca sürüp gitmiştir, Kollektif anlaşmalar neticesinde işçi yevmiyele­

rine İsveç'tü % 7,3 nisbetinde bir zam yapılmıştır, Amerika’ da saat başı­

na asgarî ücret 1 dolara çıkarılmış, Alman çelik sanayiinde de ücretlerde saat başına 14 Pf. artırma yapılmıştır. Ücretlerdeki bu şişkinlik, sanayi maliyetlerini yükseltmekte, birçok memleketlerde dahildeki maliyet fiyat- lariyle rekabet fiyatları arasındaki marjı daraltmaktadır.

Bu gidişi endişe ile takip eden idareciler, ücretler ve fiyatlar h elezo nımu durdurmak için yevmiyeleri şişirecek yerde fiyatları düşürecek bir politika tâJabiiıe ehemmiyet vermektedirler*

1955 senesine ait indeksler henüz neşredilmemiş olmakla beraber, üc­

retlerdeki şişkinlik hakkında bir fikir edinmek üzere 1954 senesi vasati­

leri ile 1955 yılında mevcut en son indeks rakamlarını mukayese edelim :

(Cetvel No- IV )

Ü C R E T L E R

1948 = 100

M e m l e k e t l e r S E N F. I. t K V A S A T İ L E R 1 9 5 4 - 5 5

% a r t ış 1930 1951 1 J952 | 1953 j 1954 i 1955 (1 )

A. B. D. 109 1 118 | 134 ! 131 133,75 139,09 3 ,9 9

Kanınla

113 i 128 i 142 ! 149 ) 154,(10 i 158,00 2,60

İ ı j g i h r ı n Ki 5 i 113 | m : 123 ! 133,75 i 142,73 6,71

t.SYl'Ç 108 T-26 1 153 i 159 ; 1 , 00 ! 176,33 5 ,0 6

Norveç Kl 9 , 124 138 L4S 151,75 | 159,50 1 5,11

Danimarka 114 || 126 ; 138 143 - i - —

Hollanda 110 l t o i 122 123 136, 92 1 143,00 4 ,4 1

Fıama J 36 173 j 201 ı; 212 2 2 2 ,6 7 i 2 3 8 ,6 4 7 ,1 7

İtalya 111 122 j 135 144 1 17,83 153,60 3 ,9 0

Belçika lOfi i 119 1 124 122 1 2 4 ,5 0 1

İsviçre 101 303 107 . 107 1 108,00 1 09,00 0 ,9 3

B.Almaııya ım> 113 1 122 1 ] 28 134,00 f 139,33 3 ,9 8

A\ usturya (2) 10u ' 131 ! ISO 152 159.00 1 " —

Japonya <2 ) 100 128 148 168 178,58 | 1 6 3 ,0 0 — S t72

. M ehaz : im er nation a) Financial Statistics, Şu b at 1956 ( 1 ) Ekseri m emleketler için to ve ı ı aylık vasatı (2) If^O = IOO

22

1948 senesi 100 itibariyle, ücret indeksi vasatisi 1954 yüı son üç aylık devresin do Birleşik Amerika'da 133,7 den 1955 senesinde 139,09 a (11 ay­

lık) , Kaııada'da 104 deıı 158 e (10 aylık), İngiltere'de 133,7 den 142,7 ye (11 aylık), İsveç'te 166 dan 176,3 e (8 aylık), Norveç'te 151,7 den 159,5 e (6 aylık), Fransa'da 222,7 den 238,6 ya (11 aylık), İtalya’ da 147,8 den 153,6 ya (10 aylık) ve 1950 senesi 100 itibariyle Batı Almanya'da 134 den 139 a (9 aylık) yükselmiştir.

Toptan eşya fiyatları ve ücretlerdeki artışa muvazi olarak, geçinme Geçim indeksleri indekslerinde de tetkik mevzuımıuz sene zarfında, bir kaç memleket müs­

tesna, tereffü müşahede olunmuştur. Senenin ilk aylarında kaydolunan artış temayülü Temmuz ayından itibaren yeniden belirmiştir. Netice itiba­

riyle, başlıca Avrupa memleketleri geçinme indekslerinde % 1 - 4,6 ııis- betinde tereffüler kaydûlunmuştur, Batı Avrupa'da geçinme indekslerin­

de tereffü bilhassa Danimarka, Ingiltere, İspanya, Avusturya ve İtalya'da olmuştur, Brezüya ve Meksika'daki artışlar ehemmiyet arzetmiş ve sıra- siyle % 16,5 ve % 15,8 i bulmuştur, Buna mukabil Japonya, Portekiz ve Belçika'da % 1 civarında sukut görülmüştür.

Birleşik Amerika ve Kanada'da muhtelif maddelerde fiyat artışlarına rağmen bu temayül geçinme indeksleri senelik vasatilerine in’ikâs etme­

miştir. Maamafîh, senenin son aylarında bu memleketler geçinme indeks­

lerinde de bir yükselme temayülü müşahede olunmaktadır. (Cetvel V)

1955 senesinin ekonomi sahasında bariz vasfıT Batı memleketlerinde Para ve kredi İktisadî faaliyetler büyük bir kesafet kazanır ve istüısal yüksek bir sevi- Polltltasl yeye erişirken enflâsyon temayüllerinin de yeniden cihan şümul bir ma­

hiyet arzetmeğe başlamış olmasıdır.

1955 yılının ükbaharmda toptan eşya fiyatlarında ve geçinme indeks­

lerinde müşahede ol™ an hafif yükselme temayülü, Temmuzdan sonra kuvvetlenerek, büyük gayretler neticesinde tahakkuk ettirilmiş bulunan fiyat istikrarını ve dolayısiyle muvazeneli gelişmeyi tehlikeye düşürebile­

cek bir ehemmiyet iktisap etmiştir* Enflâsyonu tahrik eden âmülert büt­

çe açıklan, para ve kredi hacmindeki şişkinlik, tediye muvazenesi zorluk­

ları gibi bir memleketten diğerine farklı mahiyetler arzeden hususlar ol­

makla beraber, aralarında müşterek unsur olarak İkinci Dünya Harbinden sonra takip olunan tam istihdam politikasının ücretlerde tevlid ettiği ehemmiyetli tereffüler zikrolunabüir.

(CetveJ Xo. V)

G E Ç İ N M E İ N D E K S L E R İ 1948 = 100

M e m l e k e t l e r 1 9 5 4 v a s a t i s i

I !* 5 5 _{1 9 5 5}

v a s a t is i

1 9 5 4 e n a z a r a n a r t ı ş n is b e s i % I J L “ L IV i V i W VII VIII ! ıx X X I i X II

Kanada 120,5ü 121 121 120 120 l 120 119 120 120 ,1I 121 121 121 121 120,42 — 0 07

A . lî , D . 111,75 111 111 111 111! m ,111 112 m i 112 112 1 1 2 ' 1 11,36 —0 t 35

Belçika 107,50 107 101 106 106 | 106 i 105 107 103 103 108 i 1 0 8 1 106,91 - 0 ,5 5

B. Almanya 0 } 108,33 110 109 109 1 0 91109 109 111 UO 110 n ı i 112 | — 109,90 1,2 6

İngiltere 1 3 3 ,1 7 135 135 135 136 136 139 |1 139 138 i 139 1 4 1 1 143 | 1 37,82 4,2 7

Hollanda _135,17 137 137 138 137 ı 137 138 138 137 137 137 - | — 137,30 J ,53

Norveç _{H I ,5 B} 143 142 142 1 )2 i 113 J43 j1 144 144 143 143 143 143 142,92 0 ,9 5

İsveç _{131,25 132 131 1 3 ! 133 ' 133 133 | 135 135 136 J}

137 1139 ___ 133,27 1 ,5 4

Danirmırka 124,00 127 .i - i - ! 129 | — - 1^{1 130} _ I! \

133 —► 129,75 4 ,6 4

Fransa _{16B.ÛB U 9} 1 6 9 ! 16B 36& 169 l 168 166!; 166 1 168. 170 ' 170 ! 170 I ö 8 f 42 0 ,2 0

İtalya _{1 1 9 ,B3 121 121 | 121 |1 2 2 |}¹ 124 |124¹ 124 İ 124 . 124 i '2 4 m — 123,00 2 ,6 5

Yunanistan (1) _{u b,o& 152 ISI | 154}

|154 :156 158 1^7 ! 158' 159 160| 160 — 156,27 5,5 3

İsviçre _104,92 106 ! ı « s j 105 105 |106 106 106 1 0 6 ' 106 1 106 107 107 105,92 0 T95

Avusturya (1) 147*00 150 1| 149 I 149 148 |148 150 . 150! ı

i 151: 154 154 15+!1^{154 150,92 2 ,6 7} Brezilya _{1 9 0 ,3 3}

211 212 '^{¡2 1 5} i 22ı ^{222 225} 22a 230! 232 I

2 2 1 ,7ft 16,52

Japonya (1) _{137,33 136}1136! 135 137 136 135 134 135 134 136 134 ; 134 135,17 1 1,57

Meksika _{147,67 158 159} i 161 166 168 170 174 178 180 182 182 “ 171,00 15, G0

Portekiz _{100,12 100 100 101 100 | 99 9it 9Û 99 100 — i|— — ; 9 9 ,4 4 ı - 0 ,9 8} İspanya _{328,92 132 133 | 133 134 ! 134 133 1 133 134 1 135 — i}^I_{1 ^ — 133,44 3,51}

Mehaz : International Financial Statistics, Şubat 1956 t1) 1950 = 100

Enflasyon tazyikine en fazla maruz kalan memleketler İngiltere, İs­

kandinav memleketleri ve Almanya'dır. Birleşik Amerîkada da 1953 niha­

yetinde ve 1954 senesinde recession’u önlemek maksadıyle takip olunan politika piyasanın likiditesini artırmış, ücretler ve ferdî gelirlerde kaydo­

lunan devamlı yükselme de buna inzimam ederek, 1955 yılında smaî istih­

sal maliyetlerinde ve bazı ana maddeler fiyatlarında bir tereffü temayülü belirmeğe başlamıştır.

Enflâsyonla mücadele hususunda 1955 senesi bidayetinden itibaren çeşitli tedbirlere müracaat olunmuş, yaz aylarından sonra mevcut tema­

yül daha büyük bir vuzuh iktisap ettiğinden, bu tarihten sonra tedbirler şiddetlendirilmiştir. Hemen hemen bütün memleketlerde ilk tedbir ola­

rak resmî iskonto haddi arttırılmış, bunu takiben faiz nisbetleri yükseltil­

miştir. Kalitatif kredi tahditlerine verilen ehemmiyet de arttırılmıştır.

Ayrıca devlet masraflarında tasarruf teminine çalışılmakta ve vergilere zamlar yapılmaktadır.

Şubat ayında Ingiltere Bankasının resmî iskonto haddini % 3 den

% 4 1 /2 a çıkarması dünyada para kirasının yükseltilmesine adetâ bir işaret olmuştur. Ingiltere'den kısa bir müddet sonra, İskandinav memle­

ketleri para politikalarında umumî bir şekilde tahdit tedbirleri almışlardır*

Aynı devre zarfında Amerika Birleşik Devletleri de iskonto haddini % 1,5 den, dört merhalede, % 2t5 e yükseltmiş, kredileri tahdit etmiş, tahvilât ve hisse senetleri piyasasında peşin tediye n i sb etler in i % 50 den % 70 e çıkarmıştır.

Senenin İlk yansında ve İngiltere'yi tâkıben resmî iskonto haddini Norveç % 2 1 /2 deaı % 3 1/2 a, îsveç 2 3 /4 den % 3 3 /4 et Avusturya

% 3 1 /2 dan % 4 1 /2 a, Türkiye 3 den f-A 4 1 /2 a çıkarmıştır. Hazi­

randan sonraki devrede resmî iskonto haddi Batı Almanya’ da % 3 den

% 3 1 /2 a, Belçika'da % 2 3 /4 den % 3 e, Japonya’da % 5,84 den % 7,30 a, Yeni Zelanda'da % 4 den % 7 ye, Cenubî A frika7da % 4 den % 4 1 /2 a yükseltilmiştir. Bu arada Avusturya da yeniden bir yükseltme yapmış ve resmî iskonto haddini % 5 e çıkarmıştır. Sene başında resmî iskonto had­

dini % 2 den % 1 1 /2 a indirmiş olan Kanada da bu cereyana tâbi olarak Ağustostan itibaren mezkûr haddi, iki merhalede, % 2 3 /4 e yükseltmiş­

tir.

Milletlerarası

Îşbîıiiiîi İdaresi

(İ. C. A.)

Bu yükseltmelerle müterafık olarak, İngiltere’de krediler tahdit olun­

muş, taksitli satışları tahdit maksadiyle bu nevi satışlarda ilk taksit mik­

tarı % 15 den % 33 e çıkarılmış, kambiyo tevzİn fonunun sterlin piyasa­

sına müdahale etmesi kararlaştırılmış, gelir, veraset vergisi, mubayaa ver­

gileri gibi vergilere zamlar yapılmıştır. Maliye Vekili banka kredilerinin sene nihayetine kadar % 10 nisbetinde kısılmasını bankalardan talep et­

miştir. Sınaî kalkınmasını tamamlamış olan îsveçte, sınaî yatırımlar ver­

giye tâbi tutulmuş, piyasanın likiditesini azaltmak maksadiyle % 4 ve % 4 1 /2 faizli büyükçe iki istikraz aktedilmiş, bankalar kredilerini kısmağa davet olunmuş ve kurumlar vergisi % 40 dan % 50 ye çıkarılmıştır. Nor- veç’de tasarruf mevduatı faizleri % 1,5 den % 2,5 e çıkarılmış, % 10 nisbe- tinde bir yatırım vergisi ihdas olunmuş hayat pahalılığını azaltmak mak­

sadiyle bazı maddeler fiyatlarında tenzilât yapılmıştır. Danimarka’da daha ziyade istihlâki kısıcı tedbirler alınmış ve devamlı istihlâk malları ve men­

sucat satışları vergiye tâbi tutulmuştur. Batı Almanya’da resmî ıskonto haddinin yükseltilmesini müteakip kanunî ihtiyat miktarları arttırılmıştır.

Bu tedbirlerin tabiî bir neticesi olarak faiz hadleri de yükselmiştir, Alman­

ya’nın vaziyeti diğer memleketlerden farklıdır. Filhakika diğer devletlerde dış tediye güçlükleri fiyatlara tesir ederken bu hale Almanya’da dış ticaret bilânçosumm tedavül hacmine tesir eden müsait durumu sebebiyet ver­

mektedir. Bu bakımdan iç piyasaya arz edilen mal miktarım arttırmak maksadiyle ithalât vergilerinde bir kısım indirmeler yapılmıştır. Bu ted­

birlere ilâveten vergi tahsilatından elde olunan mühim meblâğların banka­

lara yatırılmaması kararlaştırılarak para piyasasınm likiditesi daha da azaltılmıştır.

Bu tedbirler sene nihayetine doğru tesirlerini göstermeğe başlamış­

tır. Sterlinin dolara olan durumu iyileşmeğe yüz tutmuş, İskandinav mem­

leketlerinde yatırımlar azalmağa başlamış, inşaat sektörünün faaliyeti ya­

vaşlamış, yatırım emtiası ithalâtı da hafiflemiştir. Ancak bu tedbirlerin muvaffakiyeti ve fiyatlarda yeniden devamlı bir istikrar sağlanması sos­

yal taleplerin is’afında gösterilecek itidale bağlı bulunmaktadır.

Birleşik Amerika’nın 1945 senesinden itibaren tatbik etmeğe başladı­

ğı dış yardım programları, o tarihten beri geçen 10 yıl zarfında muhtelif değişikliklere tâbi olarak devam edegelmektedir. 1953 senesinde mezkûr programları tatbik ile tavzif edilen Dış Muameleler İdaresinin (F. O. A .) vazifesi 30 Haziran 1955 tarihinde nihayet bulduğundan, bu İdarenin sa­

26

lâhiyet ve mesuliyetlerini devralmak üzere, Birleşik Amerika Hariciye Vekâleti Teşkilâtı içinde Milletlerarası İşbirliği İdaresi namiyle (Interna­

tional Cooperation Administration “ I.C.A.) devamlı bir dış yardım teşki­

lâtı kurulmuştur. Bu Teşkilât, Birleşik Amerika'nın müteffiklere doğrudan doğruya yaptığı silâh yardımları gibi Millî Müdafaa Vekâletinin salâhi­

yetlerine giren fonksiyonlar hariç, her türlü yardım programlan tatbikatı ile iştigal etmektedir»

Başlangıçta sırf harbin doğurduğu iktisadı harabinin telâfisi gayesi­

ni istihdaf eden dış yardımların bünyesinde, 1951 Haziranında zuhur eden Kore Harbinin tevlid ettiği buhran, esaslı değişiklikleri mucip olmuştur.

Filhakika o tarihe kadar askerî masraflar umumî yardım programlarının ancak % 5 ini teşkil ederken, 1952-53 Amerikan malî yılında askerî yar- dmılar iktisadı ve teknik yardımları tecavüz etmiş ve müteakip devrelerde senelik yardım yekûnunun 9f 85 ine kadar yükselmiştir. Diğer taraftan Amerikan yardımlarının coğrafi tevezzüünde de bariz bir tebeddül husule gelmiştir, 1952 senesinin 7,3 milyar dolara yükselen Amerikan yardımında Avrupa memleketi erinin hissesi % 75 e bâlığ ohnakta idi. Uzak-Ş&rk ve Pasifik bölgesine % 12, Yakm-Şark, Afrika ve Güney Asya memleketleri­

ne de % 12 nisibetinde bir yardım isabet etmekte idi. 1955 malî yılına ait 2,782 milyon dolarlık Amerikan yardımında Avrupa'nın hissesi

% 25 e inhisar etmiştir. Buna mukabil Uzak-Doğu Pasifik bölgesi mem­

leketlerine yapılan yardım % 53 e, Yakm-Şark, Afrika ve Güney-Doğu A sya memleketlerine yapılan yardım da % 17 ye çıkarılmak suretiyle, dış yardımlar, hür dünya üzerindeki komünist baskısının en fazla hissedil­

mekte olduğu A sya kıt’asında teksif edilmiştir.

Amerikan yardımının başî angıç yılı olan 1945 senesinden 1955 Hazi­

ranına kadar hibe ve kredi şeklinde yapılmış olan yardımlarının tutan, Amerika Ticaret Vekâletinin 22.11.1955 tarihinde yaptığı bir açıklamaya nazaran, 51 milyar 336 milyon dolara baliğ olmaktadır. Bu miktarın 40 milyar 349 milyon dolanın hibe şeklindeki yardımlar teşkil etmekte olup bunun da 25 milyar 686 milyon dolan İktisadî ve teknik yardıma ve 14 milyar 663 milyon doları da askeri yardımlara tahsis edilmiştir. Geriye kalan 10 milyar 987 milyon dolar kredi şeklinde verilmiştir.

30.6.1955 tarihinde sona eren 1955 malî yılı içinde Amerikan Kon­

gresince kabul edilen 2*782 milyon dolarlık yardım tahsisatının % 85 i as­

kerî yardımlara tahsis olunmuştur 1956 malî yılı için Kongrece kabııl edilen tahsisat miktarı ise 2,703 milyon dolardır. Bu meblâğın 1.022 mil­

yon doları Birleşik Amerika Millî Müdafaa Vekâleti tarafından, 1.681 mil­

yon dolarlık kısmı ise Milletlerarası işbirliği İdaresi tarafından tevzi olu­

nacaktır, Büyük kısmı itibariyle yine Asıya kıtasında kullanılacak olan bu tahsisattan 100 milyon dolarlık bir meblâğ, hür Asya devletlerinin, aralarında işbirliği tesis ederek İktisadî gelişmelerine yardım için sarfedil- mek üzere, ihtiyat tahsisat nanu altında Birleşik Amerika Cumhurreisinin emrine verilmiştir.

Birleşik Amerika tarafından yapılan askerî ve İktisadî yardımlar me- yanmda off-shore siparişler son senelerde büyük bir ehemmiyet kazanmış­

tır, Filhakika Avrupa'nın dolar açığı ehemmiyetli ölçüde bu siparişler sa-- yesinde kapatılahilmektedir, Kore Harbiyle başlayan off-shore siparişler, bir taraftan Amerikan ordusunun, diğer taraftan Birleşik Amerika yanın­

da yer alan milletler silâhlı kuvvetlerinin sür’atle teçhizini ve mezkûr mil­

letlerin teslihat sanayiinin takviyesini istihdaf etmekte idi. Bu siparişlerin bedeli dış yardım tahsisatından (direkt siparişler) ve Birleşik Ameri­

kanın millî savunma bütçesinden ödenmek üzere (endirekt siparişler) iki nevidir. Uçak, esliha, mühimmat gibi askerî vasıta ve teçhizatın imalini istihdaf eden direkt off-shore siparişlerden 1.7*1952 - 30.6*1954 tarihleri arasında imza olunan mukavelelerin tutan 2,660 milyon dolara baliğ ol*

muştur* Bu mukavelelerden en büyük hisseyi, cem1 an 1.031 milyon dolar tutarında siparişlerle Fransa almıştır, Bu memleketi İngiltere, İtalya ve Belçika takip etmektedir* Japonya’ya da 115 milyon dolarlık sipariş veril­

miştir. Bu mukaveleler gereğince hazırlanan malzeme ya bunları imâl eden memlekete bırakılmakta veya bir diğer müttefik devlete tahsis olunmak­

tadır*

Almanya'daki Amerikan silâhlı kuvvetlerinin mahallen yaptıkları masraflarla, Avrupada ve Şimal Afrikasında tesis olunan askerî üslerin inşa bedelleri gibi sarfiyatı ihtiva eden endirekt off-shore sipariş­

ler tutarı, aynı devre içinde, 712 milyon dolara yükselmiştir*

Birleşik Amerika, ödediği mubayaa bedelleri ve muhafaza masrafları yüzünden devlet bütçesine ehemmiyetli külfetler tahmil eden müterakim ziraî mahsul stoklarının tasfiyesi maksadiyle, yeni hir siyaset takip et­

mektedir. Filhakika bu maddeler, bir müddettenberi dış yardım program-

28

lan tahsisatından istifade olunarak mubayaa edilmekte ve hür milletler camiasına dahil memleketlere millî paraları mukabilinde satılarak hasılatı dış yardım programının istihdaf ettiği gayelerin tahakkukunda kullanıl­

maktadır. Dış yardım programına taallûk eden kanunda, yardım tahsisa­

tından her sene asgarî 350 milyon dolarlık bir meblâğın bu nevi ihracatın finansmanında kullanılması derpiş edilmiş bulunmaktadır. Muhtelif mem­

leketlere bu şekilde satılmış olan ziraî mahsul fazlası 1954 malî yılında 245,1 milyon dolara, 1955 malî yılında ise 467,2 milyon dolara bâliğ ol­

muştur. Eu meblâğlar iğinde 1954 malî yılında 74,2 milyon dolarlık kısmı hububata, 52,7 milyon dolarlık kısmı pamuğa aittir, 1955 malî yılında bu iki maddeye ait satışlar daha da artmış, hububat satışları 112 milyon do­

lara, pamuk satışları ise 250,3 milyon dolara baliğ olmuştur. .

1951-55 hesap devresi Avrupa İktisadî işbirliği Teşkilâtına üye bulu- Avrup» iMyi nan devletler için birçok noktalardan memnuniyet verici bir devre olmuş­

tur. Bu camiaya dahil devletlerin çoğunda İktisadî faaliyetler kesif bir şekilde cereyan ederken, ticari mübadelelerde de ehemmiyetli bir artış kaydolunmuştur. Filhakika camia olarak tediye muvazenesi kuvvetlenmiş ticaret muvazenesi ise açık vermekte devam etmiştir. Görünmeyen kalem­

lerde ve bilhassa turizm gelirlerindeki inkişaf ticaret açığını ziyadesiyle telâfi eylemiştir. Üye devletlerin diğer memleketlere karşı ticaret açıklan 1954-55 devresinde 3,9 milyar dolara yükselmiştir. (Bir evvelki devre 2,8 milyar dolar idi). Bu açıkta en büyük âmil üye devletlerin genişlemekte olan İktisadî faaliyetlerine gerekli ham madde ithalâtı ve bunlardan bazı­

larının dolar sahasından yaptıkları ithalâtta bir müddetten beri takip et­

tikleri daha liberal politikadır.

Ticaret muvazenesinin bu durumuna mukabil tediye muvazenesinin kuvvetlenmesi, bazı memleketler müstesna, E. P. U. Devletlerinin altın ve dolar ihtiyatlarının 1953-54 devresine nazaran daha yavaş olmakla b e ra b e r artmakta devam etmesine âmil olmuştur, Mezkûr ihtiyatlar 1954 senesi ikinci üç ayında 12,3 milyar dolardan, 1955 senesi ikinci üç aylık devresi nihayetinde 13,7 milyar dolara yükselmiştir. Artış daha ziyade Fransa, Almanya ve Hollanda da olmuştur. Buna mukabil Danimarka, Norveç ve İngiltere'nin ihtiyatları azalmıştır*

Raporumuzun para ve kredi bahsinde temas ettiğimiz kısıntı tedbir­

leri dış ticaret ve liberasyon mevzularına sirayet etmemiş, dış ticaretin