Diyarbakır Đli Çermik Đlçesi Bağcılığı ve Üzüm Üreticilerinin Örgütlenmeye Bakış Açıları Songül AKIN

(1)

526

Diyarbakır Đli Çermik Đlçesi Bağcılığı ve Üzüm Üreticilerinin Örgütlenmeye Bakış Açıları

Songül AKIN¹ Gültekin ÖZDEMĐR²

ÖZET

Ülkemiz ekonomisi açısından oldukça önemli bir tarımsal ürün olan üzüm hemen hemen tüm bölgelerimizde rahatlıkla yetiştirilmektedir. Bölgelerimiz içerisinde Güneydoğu Anadolu bölgesi bağ alanlarımızın yaklaşık %25’i, üzüm üretimimizin ise yaklaşık %15’ini karşılaması nedeniyle önemli bir potansiyele sahiptir. Bu bölgede Diyarbakır ili Çermik ilçesi ülkemizin en kaliteli şaraplık üzüm çeşitlerinden olan Öküzgözü ve Boğazkere yetiştiriciliğinin yoğunlaştığı bir yöredir.

Bu çalışma ile bu yöredeki üzüm üreticilerinin üretimden pazarlamaya kadarki tüm aşamalarda yaşadıkları sorunlar ile bu sorunların çözümüne yönelik örgütleneme biçimleri ile bu örgütlenme yapılarına bakış açılarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla Çermik ilçesinde bağcılık yapan üzüm üreticileri ile yapılan anket çalışmaları ve nitelikli sohbetlerden elde edilen birincil kaynaklı veriler ile Tarım ilçe müdürlüğü ile üzüm üreticileri birliği ve kalkınma kooperatifinden elde edilen ikincil kaynaklı veriler kullanılmıştır.

Çalışma sonucunda, üreticilerin %68.4’ünün pazarlama konusunda bireysel hareket ettikleri anlaşılmıştır. Üreticilerin %70.8’inin bağcılığın “kazançlı olmaması nedeniyle bağ alanlarının gelecekte azalacağı” görüşünde oldukları belirlenmiştir. Ayrıca, araştırma kapsamına alınan kooperatif veya birlik üyesi olan veya olmayan tüm üreticilerin “kooperatifin hiçbir faydası yoktur” düşüncesinde oldukları belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Örgütlenme, bağcılık, üzüm üreticileri, Çermik

Vıtıculture Of Cermık Dıstıct Of Dıyarbakır Provınce And Grape Growers Perspectıves In Organızatıonal Types

ABSTRACT

Many crops can be grown easily in Turkey due to its suitable soil and climate conditions. Among these crops, production amount of grape is greater than amount of other fruits. South East Anatolian region of Turkey comprises 25 % of total vineyard area of Turkey and supply % 15 of total grape production of Turkey. In this region, Diyarbakır province Çermik district is the main grape growing location for Öküzgözü ve Boğazkere varieties for vine production.

The present study aims to determine problems of grape growing and problems of grower’s organizations. For this purpose, surveys data from Cermik county vineyard grape growers and direct conversations with them used as the primary source, information from Agriculture district offices, the grape growers association and development cooperation, are used.

In conclusion, 68.4% of the graper growers make decision related to marketing individually.

While, 70.8% of growers thought that vineyard areas will decline in future due to profitability of grape growing.

Key Words: Organization, Viticulture, Grape Grower’s, Çermik

GĐRĐŞ

Tarım sektöründe kaynakların sınırlı olması, doğal koşullara bağımlı olarak yüksek risk faktörü taşıması, ürünlerin muhafaza koşullarının özel olması, pazarlama alt yapısındaki aksaklıklar ve arz talep uyumsuzluğundan kaynaklanan fiyat dalgalanmaları nedeniyle örgütlenme gerekliliği önem kazanmaktadır (Kiracı ve Özdemir, 2005).

Dünya’nın birçok ülkesinde özellikle tarımsal üretim, işleme ve pazarlama kooperatiflerinin başarılı örnekleri mevcuttur. Örneğin Danimarka’da süt ve ürünlerinin

% 97’si, Finlandiya’da et ürünleri ve pazarlamasının % 69’u, komşumuz Yunanistan’da portakal ve şeftali üretiminin %80’i kooperatifler tarafından gerçekleştirilmektedir (Anonim, 2010a).

Ülkemizdeki tarım sektörünün örgütlenme deseni ve örgüt yelpazesinin oldukça geniş olduğu görülmektedir. Ancak, Türkiye'de tarım sektöründe mevcut organizasyon modellerinin yeterli ölçüde etkin olamadıkları ve mevcut organizasyonlar açısından bir

1 Arş.Gör.Dr.; Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, 21280 Diyarbakır

2 Yrd.Doç.Dr.; Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, 21280 Diyarbakır

(2)

527

kavram karmaşasının olduğu da açıkça görülmektedir (Yercan, 2007). Diyarbakır ilinde tarımsal kooperatifler sayısal olarak diğer gelişmiş illerin çok gerisinde olmamasına karşılık, mevcut örgütlenmelerin nitelik ve etkinlikleri açısından diğer illere göre çok daha evvelki bir düzeyde olduklarını söylemek mümkündür. Yörede kooperatif örgütlerinin genel olarak ortaklarına pazarlama girdi temini ve teknik destek sağlamadığı 2009 yılı içerisinde ilde mevcut kooperatiflerin % 23’nün muaccel olduğu bilinmektedir (Anomin, 2010b ).

Bu çalışma ile Diyarbakır ili Çermik ilçesinde üzüm yetiştiriciliği yapan üreticilerin üzüm üretiminden, ürünlerin değerlendirilmesi ve pazarlanmasına kadarki tüm aşamalarda yaptıkları uygulamalar, üretim sırasında karşılaştıkları sorunlar ile üreticilerin örgütleneme yapıları ve örgütlenmeye bakış açılarının belirlenmesi amaçlanmıştır.

MATERYAL VE YÖNTEM

Çalışmanın ana materyalini Diyarbakır ili Çermik ilçesinde bağcılık yapan üreticiler ile yapılan anket ve nitelikli sohbetler ile elde edilen birincil kaynaklı veriler ve Tarım il Müdürlüğü, Çiftçi Kayıt Sistemi ve Türkiye Đstatistik Kurumundan elde edilen ikincil kaynaklı veriler oluşturmaktadır. Çalışmanın sosyo kültürel çerçevesinin de bulunması nedeniyle nicel deneysel çalışmanın yanında nitel bilimsel araştırmaya da başvurulmuştur. Niteliksel araştırmada; görüşme katılımcı gözlem, doküman analizi veya diğer tekniklerle birlikte kullanılabildiği için (Özdamar, 1999) nicel araştırma tekniği ile birlikte kullanılmıştır. Yapılan nitelikli sohbetlerin soruları ise anket uygulamasına çıkmadan önce yapılandırılmıştır.

Araştırmanın ana kütlesi ÇKS kayıtlarına göre 300 dekarın üzerinde bağ arazisi olan 311 köydeki üreticiler olup örneklem büyüklüğü tesadüfî örneklem yöntemiyle bulunmuştur. Hesaplamada şu formül kullanılmıştır;

n= Z^2*N^*P^*Q/(N^*D²+Z^2*P^*Q

Bu formüle ait açıklamalar aşağıdaki gibidir.

n= Örnek büyüklüğü

Z= Güven katsayısı(%95’lik güven için bu katsayı 1.96 alınmaktadır) N= Ana kütle büyüklüğü

P= Ölçmek istediğimiz özelliğin ana kütlede bulunma ihtimali Q= 1-P

D= Kabul edilen örnekleme hatası (Çıngı, 1994)

Yukarıdaki formül ile yapılan hesaplamada örneklem büyüklüğü 84 olarak belirlenmiştir. Elde edilen veriler, SSPS bilgisayar programında, çok değişkenli analiz tekniklerinden faydalanarak yorumlanmıştır. Ayrıca birbiri ile ilişkisi olduğu düşünülen bazı sorular arasında cevapların cevapları arasındaki sıklıkların tespiti için Chi-Square Tests kullanılmıştır (Püskülcü ve Đkiz, 1989).

BULGULAR VE TARTIŞMA

Diyarbakır Đli Çermik Đlçesi Bağcılığının Genel Durumu

Diyarbakır ilinin toprak yapısı ve iklim özellikleri incelendiğinde bu özelikler bakımından ilin bağcılık için son derece uygun bir ekolojik yapıya sahip olduğu görülmektedir (Özdemir ve Tangolar, 2005; Özdemir, 2009). Güneydoğu Anadolu Bölgesi illeri içerisinde önemli bir bağcılık potansiyeline sahip olan Diyarbakır ilinde 24 126 ha bağ alanında yaklaşık 130 741 ton üzüm üretilmektedir (Atalay ve ark., 2003;

Anonim, 2009; Özdemir ve Karataş, 2009). Diyarbakır ili Çermik ilçesi üzüm üretimi bakımından ilin en önemli kaliteli üzüm üretim merkezidir. Đlçede en çok yetiştirilen ürünler sırasıyla; üzüm, antepfıstığı, nar, badem ve cevizdir. Đlçenin sahip olduğu bağ alanları Diyarbakır ili bağ alanlarının yaklaşık %10’unu oluşturmaktadır (Anonim, 2010b).

Üreticiler Đle Đlgili Genel Bilgiler

Anket yapılan işletme sahiplerinin yaşları 20-75 arasında değişmekle birlikte ankete katılanların %31’nin 41-50 yaş aralığında olduğu görülmüştür. 20-30 yaş aralığında bulunan üreticilerin oranın % 8.3 olması genç üreticilerin bağcılığa bakış

(3)

528

açılarını göstermesi açısından dikkat çekicidir. Üreticilerin bağcılık deneyimleri 5 ve 40 yıl arasında değişmekle birlikte, katılımcıların % 57.5’nin 21 ile 30 yıl arasında bağcılık deneyimine sahip oldukları tespit edilmiştir. Üreticiler ile yapılan nitelikli sohbetlerde katılımcılar “bağcılığı kendilerini bildiklerinden beri, kimse öğret demeden” öğrendikleri ve çevrelerinde başka bir üretim olmadığından mecburen öğrendiklerini belirtmişlerdir (Çizelge1).

Çizelge 1. Üreticilerin yaş dağılımları ve bağcılık deneyimleri.

Yaş dağılımları Sayı % Oran Bağcılık

deneyimleri Sayı % Oran

20-30 7 8.3 5-10 8 9.5

31-40 15 17.9 11-15 13 15.5

41-50 26 31.0 16-20 10 11.9

51-60 17 20.2 21-30 48 57.5

61-75 19 22.6 40-50 5 6.0

Toplam 84 100 Toplam 84 100

Çalışmada, üreticilerin %60.7’sinin ilkokul mezunu, %27. 4’nün okuryazar bile olmadığı işletmecilerin sadece %4.8’lik bir kısmının lise mezunu olduğu tespit edilmiştir(Çizelge 2).

Çizelge 2. Üreticilerin eğitim düzeyi.

Eğitim düzeyi Sayı % Oran

Okuryazar değil 23 27.4

Okuryazar 1 1.2

Đlkokul 51 60.7

Oratokul 5 6.0

Lise 4 4.8

Toplam 84 100

Ankete katılan üreticilerin % 64.3’ünün bağcılık, bitkisel üretim ve hayvansal üretim yaparak geçimlerini sağladıkları saptanmıştır. Toplam gelir içinde bağcılıktan elde edilen gelirin oranı incelendiğinde üreticilerin %63.1’inin toplam gelirlerinin %10’unu bağcılıktan elde ettikleri belirlenmiştir (Çizelge 3).

Çizelge 3. Tarımsal faaliyetin üretim şubeleri arasında dağılımı ve bağcılık gelirinin toplam gelir içindeki payı.

Tarımsal faaliyetin üretim şubeleri arasında dağılımı

Bağcılık gelirinin toplam gelir içindeki payı

Sayı % Oran Sayı % Oran

Sadece bağcılık 14 16.7 %10 53 63.1

Bağcılık ve bitkisel üretim 14 16.7 %20 10 11.9

Bağcılık, bitkisel üretim ve hayvansal üretim

54 64.3 %40 6 7.1

Farklı meslek ve bağcılık 1 1.2 %50 1 1.2

Farklı bir meslek bağcılık ve diğer bitkisel üretim

1 1.2 %60 3 3.6

%70 11 13.1

Đşletmeler Đle Đlgili Genel Bilgiler

Araştırma kapsamına alınan işletmelerin büyüklüğü 0–10 da ile 101 da ve üzeri arasında değişmekle birlikte işletmelerin % 26’lık bir kısmının 0–5 da bir büyüklüğe sahip olduğu görülmektedir. Bitkisel üretim yapılan araziler içinde bağ arazilerin miktarı 2–4 da ile 51 da arasında değişmektedir (Çizelge 4).

(4)

529

Çizelge 4. Đşletmelerin toplam üretim alanı ve bağ alanı genişlikleri.

Toplam üretim

alanı (da) Sayı % Oran Bağ alanı (da) Sayı % Oran

0-5 22 26.2 2-4 10 11.9

6-10 12 14.4 5-10 20 23.8

11-30 17 20.2 11-20 18 21.4

31-40 7 8.3 21-30 12 14.3

41-50 5 6.0 31-40 7 8.3

51-60 7 8.3 41-50 9 10.7

61-80 6 7.1 51-60 8 9.5

81-100 8 9.5 61 üzeri 0 0

Üreticilerin bağ parsel sayıları 1-9 parsel arasında olup toplam üretici sayısının

%20.2 sinin 1 adet parseli olduğu belirlenmiştir. Üreticilerin parsel büyüklüğü 1 ile 25 da arasında olup %25’lik bir çoğunlukla üreticilerin parsel büyüklüğü 4-5 dekar grubunda yoğunlaşmıştır (Çizelge 5).

Çizelge 5. Parseller ile ilgili bilgiler.

Parsel

sayısı Sayı

% Oran

Parsel büyüklüğü

(da) Sayı

% Oran

En genç parsel yaşı

(Yıl) Sayı % Oran

1 17 20.2 1 1 1.2 1 4 4.8

2 12 14.4 2-3 9 10.7 2 7 8.3

3 15 18.0 4-5 21 25.0 3 2 2.4

4 9 10.8 6-8 13 15.5 4 10 11.9

5 10 12.0 9-10 10 11.9 5 16 19.0

6 7 8.4 11-15 5 6.0 10 12 14.3

7 8 9.6 16-20 13 15.5 15 15 18.0

8 5 6.0 21-24 12 14.3 20 18 21.6

9 1 1.2 25 Üzeri - - 25 - -

Toplam 84 100 Toplam 84 100 Toplam 84 100

Bağlarda yetiştirilen üzümlerin çeşitlere göre arazi dağılımına bakıldığında Boğazkere çeşidini yetiştiren üreticilerin %15.6’sı, Tahannebi çeşidini yetiştiren üreticilerin ise %1.2’sinin parsel büyüklüğünün 16-25 da arasında olduğu saptanmıştır (Çizelge 6).

Çizelge 6. Yetiştirilen çeşitlerin dağılımı ve üretim alanı miktarları.

Çeşitlere göre üretim alanı miktarları

Tahannebi Şire Öküzgözü Boğazkere Banki

Dekar Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

0- 26 30.1 18 20.7 73 86.9 41 48.8 57 67.9

1-5 31 22.7 44 52.3 12 13.1 1 1.2 23 27.6

6-15 2 2.4 23 27.0 8 9.6 3 3.6

16-25 1 1.2 13 15.6 2 2.4

26- 35

10 12.0

36-45 8 9.6

46-50 4 4.8

Çermik ilçesi araştırma alanı içerisinde yer alan Kuyu, Kalecik, Konuksever, Elifuşağı, Merkez, Aynalı, Artuk, Eskibağ köylerinde ağırlıklı olarak Boğazkere ve Öküzgözü şaraplık üzüm çeşitlerinin yetiştirildiği belirlenmiştir. Đlçede ÇKS kayıtlarına göre 4.150 da’lık bir alanda şaraplık üzüm üretimi yapılmaktadır. 2005 yılında Elazığ ve Diyarbakır’daki Tekel fabrikalarının kapanması ile birlikte özellikle şaraplık üzüm yetiştiren üreticiler ürünlerini yörede oluşan oligopson piyasa koşullarından olumsuz bir şekilde etkilendikleri bilinmektedir (Sarıözkan, 2006).

(5)

530

Üreticilerin şaraplık üzüm çeşitlerine bakış açıları incelendiğinde sadece

%27’sinin şaraplık üzüm yetiştirmenin günah olduğunu düşündüğü belirlenmiştir (Çizelge 7).

Çizelge 7. Üreticilerin şaraplık üzüm çeşitlerine karşı bakış açıları.

Şaraplık çeşitlerinin tercih edilmeme nedeni Sayı %

Cevap Yok 20 24.0

Günah 23 27.0

Satması zor 41 49.0

Toplam 84 100

Araştırma kapsamına alınan üreticilerin % 48.8’inin toprak işleme aletlerine sahip olmadıkları görülmüştür (Çizelge 8).

Çizelge 8. Toprak işleme aletlerinin mülkiyet durumları.

Sahip olduğunuz toprak işleme aleti var mı? Sayı %

Var 39 46.4

Yok 41 48.8

Ortak kullanıyoruz 4 4.8

Toplam 84 100

Araştırma kapsamında üreticilerin %30’nun genel anlamda tarımsal desteklemelerden faydalandıkları ve bu desteğin genelde gübre ve mazot desteği olduğu, sertifikalı fidan desteğinden ise % 2.4 oranında faydalandıkları tespit edilmiştir (Çizelge 9).

Çizelge 9. Tarımsal desteklemeler ve fidan desteğinden faydalanma durumları.

Tarımsal destekleme aldınız mı? Sayı %

Evet 26 31.0

Hayır 58 69.0

Toplam 84 100

Fidan Desteği Sayı %

Evet 2 2.4

Hayır 82 97.6

Toplam 84 100

Yetiştiricilik Đle Đlgili Genel Konular

Araştırma kapsamına alınan üreticilerin %81’nin terbiye şekli olarak serpeneyi tercih etmekle birlikte %17.9’luk bir kısmın terbiye şekli olarak Goble’yi tercih ettikleri görülmüştür (Çizelge. 10).

Çizelge 10. Terbiye sistemleri ve budama şekilleri.

Terbiye şekli Budamada bırakılan göz sayısı

Sayı % Sayı %

Goble 15 17.9 3 göz 10 12.0

Telli 1 1.2 5-7 göz 44 52.0

Serpene, yerel 68 81.0 Karışık 30 36.0

Araştırma kapsamına alınan üreticilerin % 83.3’ü bağlarındaki asmaların anaç üzerine aşılı olmadığını belirtmişlerdir (Çizelge 11). Yapılan nitelikli sohbetlerde üreticilerin anaç üzerine aşılı olan asmaların özellikle filoksera zararlısına karşı önemli bir mücadele olduğu konusunda yeterli bir bilgiye sahip olmadıkları tespit edilmiştir.

Üreticilerin %63.1 asmalar arasındaki dikim mesafesinin sıra üzeri 3 m sıra arası 3 m olduğunu belirtmiştir. Araştırma kapsamına alınan işletmelerin %97.2’sinin bağda sulama yaptırmamakla birlikte, üreticilerin %86.9’nun toprak analizi de yaptırmadıkları saptanmıştır. Üreticilerin %17.9’unun gübre kullanmadıklarını tespit edilmiştir. Ayrıca bağ alnı büyüklüğü ile gübre kullanımı arasındaki ilişki incelendiğinde ve Pearson Chi- Square esas alındığında p= 0.013 düzeyinde yüksek bir anlamlılık tespit edilmiştir.

Üreticilerin %86.9’unun yaprak gübresi kullanmadıklarını belirtmiştir.

(6)

531 Çizelge 11. Yetiştiricilik ile ilgili genel konular.

Anaça aşılı fidan kullanımı Asmaların dikim mesafesi Gübreleme zamanları

Sayı % Sayı % Sayı %

Evet 14 16.7 Düzensiz 15 18.0 Asmalar uyanmadan

önce

62 73.8 Hayır 70 83.3 Sıra üzeri 2 sıra arası

3

16 19.0 Asmalar uyandıktan sonra

7 8.3 Toplam 84 100 Sıra üzeri 3 sıra arası

3

53 63.1 Gübre kullanmıyorum 15 17.9

Bağda sulama yapılıyor mu? Toprak analizi yaptırıyor musunuz? Yaprak gübresi kullanma durumları

Sayı % Sayı % Sayı %

Evet 3 3.6 Evet 11 13.1 Evet 11 13.1

Hayır 81 97.2 Hayır 73 86.9 Hayır 73 86.9

Toplam 84 100 Toplam 84 100 Toplam 84 100

Üreticilerin, %56’sı bağlarda en çok külleme hastalığına rastladıklarını belirtirken

%22.6’lık bir kesim söz konusu hastalıkların hepsinin bağlarında olduğunu belirtmişleridir. Üreticilerin %20.2’sinin ilaçlama yapmadığı tespit edilirken, bağ alanı ve ilaç kullanım miktarı arasındaki ilişkinin p=0.23 düzeyinde anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Üreticilerin %64’lük bir kesiminin ilaçlamayı kendi düşüncesine göre yaptıkları tespit edilmiştir (Çizelge 12).

Çizelge 12. Görülen hastalık, zararlılar ve mücadele şekilleri.

Hastalıklar Sayı % Zaralılar Sayı %

Mildiyö 11 13.1 Salkım Güvesi 21 25.0

Külleme 47 56.0 Filoksera 40 47.6

Ölü Kol 7 8.3 Sinek, Arı 23 27.4

Hepsi 19 22.6 Hepsi 0

Đlaçlama yapılma düzeyi Đlaçlama şekli

Sayı % Sayı %

Evet 67 79.8 Kendi bilgime göre 43 64.0

Hayır 17 20.2 Đlaçtaki talimata göre 22 32.7

Ziraat mühendisine göre 2 3.3

Üretici Örgütlerinin Varlığı Tanıma Düzeyleri ve Bakış Açıları

Çermik’te üzüm üreticilerinin yoğun olarak bulunmasına rağmen bu alanda görülen ilk örgütlenme olan “Çermik Üzüm Üretici Birliği“ 14.02.2005 tarihinde kurulmuştur. Kurulduğundan bu yana ortak sayısı 22 olan birlik son genel kurullunu toplayamadığı için fes edilme aşamasındadır. Şaraplık üzüm yetiştiriciliğinin yoğun olarak yapıldığı Kuyu köyünde de 2005 yılı itibari ile 30 ortaklı bir kooperatif kurulmasına rağmen, etkinleşememiş ve araştırmanın yapıldığı Mayıs 2010 tarihi itibariyle muaccel olmuştur. Araştırma kapsamındaki üreticilerin %13.2’si ziraat odasına

%13.2’si Kuyu Köyü Tarımsal kalkınma Kooperatifi’ne ortaktır. Üreticilerin %74.4’ü ise herhangi bir tarımsal amaçlı örgüte üye değildir (Çizelge 13).

Çizelge 13. Ortak oldukları üretici örgütleri ve bu örgütlerden memnuniyet dereceleri.

Üretici örgütleri Sayı % Memnuniyet derecesi Sayı %

Ziraat odası 11 13.2 Çok memnunum

Tarımsal kalkınma kooperatifi 11 13.2 Memnunum

Üretici birliği 0 0 Hiç memnun değilim 11 100

Hiç birine üye değilim 62 74.4 Bilmiyorum

Araştırma kapsamına alınan üreticilerin tamamının kooperatiflerin hiçbir faydası olmadığı konusunda görüş beyan ettikleri saptanmıştır (Çizelge 14).

(7)

532 Çizelge14. Kooperatif hizmetleri konusundaki bakış açıları.

Kooperatiflerin en faydalı hizmeti hangisidir? Sayı %

Girdi temini _ _

Pazarlama _ _

Depolama _ _

Hiçbir faydası yoktur 84 100

Toplam 84 100

Üreticilerin %45.6’sı kooperatif başkanına karşı duydukları güvensizliği ifade etmişlerdir (Çizelge 15). Yapılan nitelikli sohbetlerde kooperatif başkanlarının sınırsız yetkileri varmış gibi bir kanının varlığı saptanmıştır.

Çizelge15. Kooperatif örgütlerine bakış açılarının nedenleri.

Bakış açıları Sayı %

Kooperatifin genel işleyişini bilmiyorum 10 12.0 Kooperatif başkanına güvenmiyorum 38 45.6

Başarılı bir örnek hiç görmedim 35 42.0

Toplam 84 100

Görüşülen üreticilerin %21.6’sı bağcılığın kazançlı bir üretim dalı olduğu ve gelişeceği görüşündedir. Ayrıca yeni bağ tesis edecek üreticilerin % 38.1’inin sofralık üzüm yetiştirmeyi tercih edeceği saptanmıştır (Çizelge16).

Çizelge 16. Bağcılığın geleceği konusundaki bakış açıları ve yeni bağlarda çeşit tercihleri.

Sayı % Sayı %

Bağcılık kazançlı bir üretim dalı gelişecek

18 21.6 Yeni bağ kurmayı düşünmem

7 8.4

Bağcılık kazançlı değil üretim alanları azalacak

59 70.8 Sofralık 32 38.1

Hiçbir üretim yapamayan bağcılık yapacak

7 8.4 Şaraplık 6 7.1

Kurutmalık 2 2.4

Şirelik 37 44.0

Ürün Đşleme Değerlendirme ve Pazarlama Đle Đlgili Bilgiler

Üreticilerin %3’ünün elde ettikleri ürünün tamamını sattıkları, %66.7’sinin ise üzümü pekmez, pestil ve kesmeye işledikleri tespit edilmiştir. Yapılan nitelikli görüşmelerde üreticiler, üzümü taze olarak satmanın daha karı olmasına rağmen, ürünün nakliye ve depolama masraflarının yüksek olmasının bunu engellediğini beyan etmişlerdir. Üreticilerin %14.3’ü pestilin, % 11.9’u pekmezin karlı olduğunu düşünmektedir. Üreticilerin hiç birisi sözleşmeli üretim yapmamaktadır. Ürünü perakende olarak kendisi satan üreticilerin oranı %68.4’dur (Çizelge 17).

Çizelge 17. Üzümün işleme, değerlendirme ve pazarlanması.

Değerlendirme şekli Sayı % Đşleme şekline göre

karlılık durumu

Sayı %

Tamamını satıyorum 3 3.6 Taze 45 54.0

Aile içi tüketimden arta kalanı perakende olarak satıyorum

25 29.8 Pekmez 10 11.9

Đşleyip satıyorum

(pekmez, pestil, kesme, sirke)

51 60.7 Pestil 12 14.3

Şaraba işleyip satıyorum - - Kesme 3 3.6

Cevap yok 5 6.0 Şaraplık 14 16.7

Pazarlama Şekli Sayı %

Şözleşmeli üretim yapıyorum - - Perakende olarak kendim satıyorum 57 68.4 Hale götürüp komisyoncuya satıyorum 14 16.7 Yerel toplayıcılara bağda satıyorum 13 15.7

Toplam 84 100

(8)

533 SONUÇ

Diyarbakır ili Çermik ilçesi üzüm yetiştiriciliği bakımından son derece uygun bir ekolojik yapıya sahiptir. Đlçede çok uzun yıllardır yöreye adapte olmuş farklı üzüm çeşitleri ile üzüm yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu çeşitlerin başında ülkemizin en kaliteli şaraplık üzüm çeşitlerinden olan Öküzgözü ve Boğazkere gelmektedir. Son yıllarda ilçede bu çeşitler dışında farklı çeşitleri yetiştirme isteklerinin olduğu görülmektedir. Ancak ilçe her ne kadar farklı çeşitlerin yetiştiriciliği için uygun olsa da bu konuda bir planlamanın olmaması üreticilerin özellikle pazarlama anlamında sıkıntılar yaşamalarına neden olmaktadır. Ayrıca Đlçede uygulanan yetiştirme teknikleri incelendiğinde çoğunlukla kendi kökleri üzerinde olan yaşlı asmalar üzerinde yetiştiriciliğin yapılması, dengeli bir bitki beslenme programının oluşturulmaması, hastalık ve zararlıklar konusunda etkili ve çevre dostu uygulamaların yapılmaması, budama, terbiye şekli seçimi gibi konularda yeterli bilgiye sahip olunmaması bağcılığın gelişmesini güçleştirmektedir.

Üzüm üreticilerimizin yaşadıkları tüm bu sorunların çözümüne katkıda bulunmak amacıyla yörede daha etkin üretici örgütlerine ihtiyaç duyulduğu görülmektedir. Ayrıca, bölgede görev yapan Üniversite, Araştırma Enstitüsü, Tarım Đl Müdürlüğü gibi kamu kuruluşları ile şarap fabrikaları ve üzüm işleme sanayi gibi özel sektör kuruluşları arasında üzüm üreticilerimiz, üretici birliklerimiz ve kooperatiflerimizin de dahil edilecekleri üzümün üretiminden pazarlanmasına kadarki tüm aşamalarda yaşanan sorunların çözümünü sağlayacak ortak projelerin yürütülmesinin gerektiği düşünülmektedir.

KAYNAKLAR

Anonim, 2009. TUĐK Bitkisel Üretim Đstatistikleri.

http://www.tuik.gov.tr/AltKategori.do?ust_id=13 (11.08.2010).

Anonim, 2010a. Kooperatif Avantajı. Kooperatiflerin Ulusal Ekonomiler Açısından Önemi. http://www.turkiyemillikoop.org.tr/kooponemi.htm (11.08.2010).

Anonim, 2010b. Diyarbakır Tarım Đl Müdürlüğü Tarım Đstatistikleri ve Çiftçi Kayıt Sistemi Verileri.

Atalay, D.A., Özdemir, G. ve Karataş, H. 2003. Diyarbakır Bağcılığının Mevcut Durumu Sorunları ve Çözüm Önerileri. GAP III.Tarım Kongresi. 02-03 Ekim 375-378 s., Şanlıurfa.

Çıngı, H. 1994. Örnekleme Kuramı, Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi, Basımevi Yayını No: 20, Ankara.

Kiracı, M. A. ve Özdemir, G. 2005. Tekirdağ Đli Şarköy Đlçesi Bağcılığında Örgütlenme Olanakları. 6.Türkiye Bağcılık Sempozyumu. Cilt: I, s:223, 19-23 Eylül, Tekirdağ.

Özdamar, K. 1999. Paket Programlarla Đstatistiksel Veri Analizi, c. 1, 2. bs., Kaan Kitabevi, Eskişehir.

Özdemir, G ve Karataş, H. 2008. Diyarbakır Đli Bağcılığı. Ulusal Bağcılık-Şarap Sempozyumu ve Sergisi. 6-8 Kasım 2008, s. 405-413, Denizli.

Özdemir, G. 2009. Diyarbakır Đlinde Bağcılığın Mevcut Durumu ve Geliştirilmesi için Bazı Öneriler. Tarım il müdürlüğü dergisi, 5(17): 18-19.

Özdemir, G. ve Tangolar, S. 2005. Diyarbakır ve Adana Koşullarında Yetiştirilen Bazı Sofralık Üzüm Çeşitlerinde Fenolojik Devreler ile Etkili Sıcaklık Toplamı Değerleri ve Bazı Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi. Türkiye VI. Bağcılık ve Şarapçılık Sempozyumu. Cilt 2:446-453, 19-23 Eylül, Tekirdağ.

Püskülcü, H. ve Đkiz, F. 1986. Đstatistiğe Giriş, Ege Üniversitesi Basımevi, Đzmir.

Sarıözkan, S. 2006. Türkiye’de Hayvansal Ürün Fiyatları ve Girdi Maliyetleri (1995- 2004), Erciyes Üniv Vet Fak Derg 3(2) 105-110, Kayseri,2006.

Yercan,M. 2007. Türkiye ve Avrupa Birliğinde Tarımın Örgütlenme Deseni ve Tarımsal Kooperatifler, Tarım Ekonomisi Dergisi 13(1): 19 – 29.