BAZI ULUSLARARASI BELGELER VE EĞİTİM

EĞİTİMİN

HUKUKİ TEMELLERİ

TÜRKİYE EĞİTİM SİSTEMİNİN HUKUKİ TEMELLERİ

(EĞİTİM

HUKUKU)

• Dünyada temel eğitim, yaygın olarak bir kamu hizmeti olup devlet okullarında parasızdır.

• Eğitim, temel insan hakları kapsamında yer alıp bunu düzenleyen çeșitli ulusal ve uluslar belgeler

bulunmaktadır.

• Türkiye Eğitim Sistemine ilișkin örgütlenme ve

yönetim yönünden ilk yasal düzenlemeler, Osmanlı Devleti döneminde gerçekleștirilmiștir.

EĞİTİMİ DÜZENLEYEN BELGELER

• Uluslar arası belgeler

• Ulusal belgeler

• Anayasalar

• Eğitimle ilgili yasalar ve diğer hukuki belgeler

BAZI ULUSLARARASI BELGELER VE EĞİTİM

• Türkiye’de mevcut milli eğitim sistemiyle ilgili politika ve uygulamaları belirleyen, Türkiye’nin de üye olduğu ve imza koyduğu uluslar arası düzeyde bazı

düzenlemeler vardır.

• Türkiye, AB sürecinde de, eğitimle ilgili olarak uluslar arası düzenlemelerin getirdiği bir takım standartları ve yükümlülükleri sağlamaya çalıșmaktadır.

BAZI ULUSLARARASI BELGELER VE EĞİTİM SİSTEMİ

• İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi,

• Birleșmiș Milletler Anayasası,

• Çocuk Hakları Bildirgesi,

• Çocuk Hakları Sözleșmesi,

• İnsan Hakları Helsinki Nihai Senedi,

• Paris Anlașması,

• Avrupa Konseyi,

• Avrupa Güvenlik ve İșbirliği Teșkilatı (AGİT),

• Birleșmiș Milletler Eğitim, Bilim, Kültür Örgütü (UNESKO) vd.

İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ

• Birleșmiș Milletler Örgütü’ne üye devletlerce bütün insanlara tanınan temel hakları kapsar.

• 10 Aralık 1948’de kabul edilen ve Türkiye’nin de altına imza koyduğu 30 maddelik bu bildirgenin eğitimle ilgili görülen bazı maddeleri șunlardır:

İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİNDE EĞİTİM

 “Bütün insanlar, hür, haysiyet ve haklar bakımından eșit olarak doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karșı kardeșlik anlayıșıyla hareket

etmelidirler” (madde 1).

 “Herkes, hiçbir yönden, özellikle ırk, renk, cins, dil, din, siyasi veya diğer herhangi bir inanç, milli veya toplumsal köken, servet veya herhangi diğer bir fark gözetmeksizin bu bildirgedeki bütün haklardan ve bütün hürriyetlerden faydalanabilir” (madde 2).

İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİNDE EĞİTİM

• “Herkes, vicdan, din, düșünce özgürlüğüne sahiptir. Bu hak, din ya da kanaat değiștirme özgürlüğünü, dinini ya da kanaatini tek bașına ya da topluca ve açık olarak ya da özel olarak öğrenme, uygulama ve açıkça belirtme özgürlüğüne sahip olmayı gerektirir” (madde 18).

İNSAN HAKLARI BİLDİRGESİNDE EĞİTİM

• Herkes, eğitim hakkına sahiptir. Eğitim, hiç olmazsa temel eğitim evrelerinde parasız olmalıdır. Temel eğitim zorunludur.

• Teknik ve mesleki eğitimden herkes yararlanabilmelidir.

• Yükseköğretim, yeteneklere göre herkese açık olmalıdır.

• .

İNSAN HAKLARI BİLDİRGESİNDE EĞİTİM

• Eğitimin amacı, insan kișiliğini tüm olarak geliștirmek, insan hakları ve temel hürriyetlerine karșı saygıyı güçlendirmek olmalıdır.

• Eğitim, bütün milletler, ırk ve din grupları arasındaki anlayıș, hoșgörü ve dostluğu geliștirmeli, barıșın korunması için birleșmiș milletlerin gayretini teșvik etmelidir.

• Çocukların görecekleri eğitim ve öğretim tarzını tayin etmede ilk olarak aile yetkilidir” (madde 26).

ÇOCUK HAKLARI

SÖZLEȘMESİNDE EĞİTİM

• Çocuk haklarıyla ilgili olarak 1959’da Birleșmiș Milletler Teșkilatı Ekonomik ve Sosyal Haklar Konseyi’nin İnsan Hakları Komisyonu tarafından hazırlanan Çocuk Hakları Bildirgesi, Birleșmiș Milletler Kurulu’nda oybirliği ile kabul edilmiștir.

• Bu bildirge, 10 maddeden olușup çocuklarla ilgili, medeni, sosyal, kültürel, ekonomik ve eğitsel hakları kapsamaktadır.

ÇOCUK HAKLARI

SÖZLEȘMESİNDE EĞİTİM

• Birleșmiș Milletler Örgütünce hazırlanan ve 20 Kasım 1989’da kabul edilen ve 54 maddeden olușan Çocuk Hakları Sözleșmesi’nin eğitimle ilgili 28 ve 29.

maddelerine göre taraf olan ülkeler, çocuğun eğitim hakkını kabul ederler ve fırsat eșitliğinden hareketle șunları gerçekleștirirler:

ÇOCUK HAKLARI

SÖZLEȘMESİNDE EĞİTİM

• İlköğretimi herkes için zorunlu ve parasız hale getirirler.

• Ortaöğretim sistemlerinin genel olduğu kadar mesleki nitelikte de olmak üzere çeșitli biçimlerde örgütlenmesini teșvik ederler ve bunların bütün çocuklara açık olmasını sağlarlar.

• Gerekli durumlarda mali yardım yapılması ve öğretimi parasız hale getirmek için uygun tedbirleri alırlar.

ÇOCUK HAKLARI

SÖZLEȘMESİNDE EĞİTİM

• Uygun olan bütün araçları kullanarak

yükseköğretimi yetenekleri doğrultusunda herkese açık hale getirirler.

• Eğitim ve meslek seçimine ilișkin bilgi ve rehberliği bütün çocuklar için elde

edilebilir hale getirirler.

• Okullarda düzenli bir biçimde öğrenci

devamının sağlanması ve okulu terk etme oranlarının düșürülmesi için gerekli

tedbirleri alırlar (madde 28).

ÇOCUK HAKLARI

SÖZLEȘMESİNDE EĞİTİM

• Ayrıca, taraf olan ülkeler, çocuk eğitiminin așağıdaki amaçlara yönelik olmasını kabul ederler.

• Çocuğun kișiliğinin, zihinsel ve bedensel yeteneklerinin olabildiğince geliștirilmesi,

• İnsan haklarına ve temel özgürlüklere, Birleșmiș

Milletler Anlașması’nda benimsenen ilkelere saygısının geliștirilmesi,

• Çocuğun ana-babasına, kültürel kimliğine, dil ve değerlerine, yașadığı veya geldiği ülkenin ulusal

değerlerine ve kendisinden farklı uygarlıklara saygısının geliștirilmesi,

ÇOCUK HAKLARI

SÖZLEȘMESİNDE EĞİTİM

• Çocuğun anlayıș, barıș, hoșgörü, cinsiyetler arası eșitlik, gerek etnik, ulusal, dini gruplar ve yerli halktan olsun;

gerekse bütün insanlar arasında dostluk ruhuyla özgür bir toplumda yașantıyı sorumlulukla üstlenecek șekilde hazırlanması,

• Doğal çevreye saygısının geliștirilmesi esastır (madde 29).

ÇOCUK HAKLARI

SÖZLEȘMESİNDE EĞİTİM

• Türkiye, Birleșmiș Milletler Çocuk Hakları

Sözleșmesini 29-30 Eylül 1990 tarihinde Birleșmiș Milletler Genel Merkezinde düzenlenen Dünya Çocuk Hakları Zirvesi’nde imzalamıștır.

• Türkiye, sözleșmenin 17, 29 ve 30.maddelerini, 1923 tarihli Lozan Anlașması hükümlerine ve Türkiye

Anayasası’na uygun yorumluma hakkını saklı tutarak 9 Eylül 1994’te onaylamıștır.

ÇOCUK HAKLARI

SÖZLEȘMESİNDE EĞİTİM

• Yukarıdaki iki sözleșmenin dıșında Birleșmiș Milletler Teșkilatınca hazırlanarak genel kurulca kabul edilip çocuklarla ilgili çeșitli konuları

düzenleyen ekonomik, sosyal, kültürel, siyasi,

hukuki bazı konuları kapsayan bașka düzenlemeler de vardır.

EĞİTİMLE İLGİLİ ULUSAL BELİRLEYİCİLER

• Yasalar,

• Kalkınma planları,

• Milli eğitim șuraları,

• Hükümet programları.

EĞİTİMLE İLGİLİ YASAL BELGELER

• Kanunlar,

• Tüzükler,

• Yönetmelikler,

• Kanun hükmünde kararnameler,

• Yönergeler,

• Genelgeler.

EĞİTİMLE İLGİLİ YASALAR

• Tevhid-i Tedrisat Kanunu,

• Maarif Teșkilatına Dair Kanun,

• İlköğretim Kanunu,

• Milli Eğitim Temel Kanunu,

• Milli Eğitim Bakanlığı Teșkilat ve Görevleri Hakkında Kanun vb.

KANUNLAR

• TBMM iç tüzük kurallarına göre çıkarılan ve

toplumsal yașamın çeșitli alanlarını kapsayan yazılı metinler olup kanun yapma yetkisi anayasaya göre TBMM’ne aittir. Eğitimle ilgili konularda çıkarılmıș çeșitli kanunlar vardır.

TÜZÜKLER

• Kanunlardan sonra en güçlü hukuk metinleri olup kanuna uygun olmak kaydıyla bakanlar kurulu tarafından kanunun uygulamasına ilișkin bazı hususları açıklamak üzere tüzükler çıkarılır, Cumhurbașkanının onayından sonra Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girer. Örneğin, Türk Bayrağı Tüzüğü, MEB Teftiș Kurulu Tüzüğü, Sicil Tüzüğü vb.

YÖNETMELİKLER

• Tüzüklerden sonra gelen hukuk metinleri olup

bașbakanlık, diğer bakanlıklar ve kamu tüzel kișileri, kanunlara uygun olarak kendi görevleriyle ilgili kanun ve tüzüklerin uygulamasına ilișkin bazı hususları

açıklamak üzere yönetmelikler hazırlayabilirler.

YÖNETMELİKLER

Eğitimle ilgili birçok yönetmelik vardır.

• İl ve İlçe Eğitim Müdürlükleri Yönetmeliği,

• MEB Aday Memurlarının Yetiștirilmesine İlișkin Yönetmelik,

• MEB Sicil Amirleri Yönetmeliği,

• MEB İlköğretim Müfettișleri Bașkanlıkları Yönetmeliği,

• MEB Disiplin Amirleri Yönetmeliği,

• Okul-Aile Birliği Yönetmeliği,

• Atama ve Yer Değiștirme Yönetmeliği,

• Disiplin Kurulları Yönetmeliği,

• Okullarda Eğitici Çalıșmalar Yönetmeliği vb^.

KARARNAMELER

• Bakanlar kurulu bașta olmak üzere bakan yardımcısı ve genel müdürlerden olușan üst düzeydeki kurullar tarafından bazı konularla ilgili olarak hazırlanan

metinlerdir.

• Üst düzeydeki bazı memurların atama metinlerine de kararname denir ve söz konusu memurlar, bakanın teklifi ve cumhurbașkanı onayı ile atanırlar.

• Milli eğitimle ilgili çeșitli konuları düzenleyen birçok kararname vardır. Okul yönetici ve öğretmenlerinin atama yazılarına kararname denir.

YÖNERGELER

• Yönergeler, belirli bir konuyla ilgili yapılacak ișlemleri ve ișlem basamaklarını düzenleyen metinlerdir.

• Eğitimde bazı konularla ilgili olarak yapılacak ișlemleri düzenleyen çeșitli yönergeler vardır.

• Örneğin, MEB İlköğretim Müfettișleri Bașkanlıkları Rehberlik ve Teftiș Yönergesi, Toplam Kalite Yönetimi Uygulama Yönergesi gibi.

GENELGELER

• Kanun ve yönetmeliklerin kapsamında yer alan bazı hususların uygulanmasıyla ilgili olarak diğer

kurumlarda olduğu gibi Milli Eğitim Bakanlığı’nda da bütün eğitim- öğretim kurumlarını ilgilendiren bazı emir ve duyurular, genelge olarak nitelendirilen yazılı metinlerle ilan edilir ve duyurulur.

• Milli eğitimle ilgili yeni çıkarılan ya da değișiklik yapılan, yasa, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genelgeler, her ay

yayımlanan Tebliğler Dergisi’nde yer alır.

TÜRK ANAYASALARINDA EĞİTİM

• Eğitim hakkı, T.C Anayasası ile güvence altına alınmıș;

eğitimin tür ve kademelerine ve ișleyișe dönük esasları düzenleyen mevzuatla Türk Eğitim Sisteminin bugünkü yapısı kurulmuștur

• Anayasa, devletin kurulușu ile vatandașların temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen temel yasadır.

• Türkiye’nin geçmișinde bugünkü anlamda ilk anayasa Kanun-i Esasi’dir (1876). Bu yasa, daha sonra

yürürlükten kaldırılmıș, 1909’da bazı değișikliklerle yeniden yürürlüğe girmiștir.

TÜRK ANAYASALARINDA EĞİTİM

• Bundan sonra 1921’de ve 1924’te yasada bazı

değișiklikler yapılmıștır. Bu yasalarda ilköğretimin zorunluluğu ilkesi yer almaktadır.

• Diğer taraftan 1961 yılında hazırlanan Anayasada, ilk, orta ve yükseköğretimle ilgili bazı maddeler vardır.

• Türkiye’de, 1960’dan sonra planlı kalkınma dönemine girilmiștir.

• 1961 Anayasasına göre planlama, devletin bir görevi olarak tanımlanmıștır.

• 1982 Anayasasında ise eğitimle ilgili hususlar daha ayrıntıda yer almıștır.

T.C. ANAYASASI’NA GÖRE EĞİTİM

• Eğitimle ilgili hususlar, “Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve

Ödevi” bașlığı altında 42. maddede yer almakla birlikte, diğer bazı maddeler de eğitimle ilgilidir:

• Din ve Ahlak Eğitimi (madde 24),

• Düșünce ve Kanaatleri Açıklama ve Yayma Hürriyeti (madde 26),

• Bilim ve Sanat Hürriyeti (madde 27),

• Ananın ve Çocuğun Korunması ve Aile Planlaması Öğretimi (madde 41),

• Gençliğin Korunması (madde 58),

• Yabancı Ülkelerde Çalıșan Vatandașların Çocuklarının Eğitimi (madde 62).

ANAYASANIN 24. VE 42.

MADDELERİNDE EĞİTİM

 “Herkes, vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir. 14. madde hükümlerine aykırı olmamak șartıyla ibadet, dini ayin ve törenler serbesttir.

Kimse, ibadete, dini ayin ve törenlere katılmaya, dini inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; dini inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz ve

suçlanamaz. Din ve ahlak eğitim ve öğretimi, devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Din kültürü ve ahlak öğretimi, ilköğretim ve ortaöğretim

kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında yer alır. Bunun dıșındaki din eğitim ve öğretimi, ancak kișilerin kendi isteğine, küçüklerin de kanuni

temsilcisinin talebini bağlıdır. . . ” (madde 24).

ANAYASANIN 24. VE 42.

MADDELERİNDE EĞİTİM

• “Kimse eğitim-öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.

Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir.

• Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılâpları

doğrultusunda, çağdaș bilim ve eğitim esaslarına göre, devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz.

• Eğitim ve öğretim hürriyeti, anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldırmaz.

ANAYASANIN 24. VE 42.

MADDELERİNDE EĞİTİM

• İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandașlar için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır. Özel ilk ve orta dereceli okulların bağlı olduğu esaslar, devlet okulları ile erișilmek istenen seviyeye uygun olarak kanunla düzenlenir.

• Devlet, maddi imkânlardan yoksun bașarılı

öğrencilerin öğrenimlerini

sürdürebilmeleri amacı ile burslar ve bașka yollarla gerekli yardımı yapar. Durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır.

ANAYASANIN 24. VE 42.

MADDELERİNDE EĞİTİM

• Eğitim ve öğretim kurumlarında sadece eğitim, öğretim, araștırma ve inceleme ile ilgili faaliyetler yürütülür. Bu faaliyetler her ne suretle olursa olsun engellenemez.

• Türkçeden bașka hiçbir dil, eğitim ve öğretim

kurumlarında Türk vatandașlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez. Eğitim ve öğretim

kurumlarında okutulacak yabancı diller ile yabancı dille eğitim ve öğretim yapan okulların tabi olacağı esaslar kanunla düzenlenir. Milletlerarası anlașma hükümleri saklıdır” (madde 42).

10. VE 42. MADDE DEĞİȘİKLİĞİ

• 42. maddeye "Kanunda açıkça yazılı olmayan herhangi bir sebeple kimse yükseköğrenim hakkını kullanmaktan mahrum edilemez. Bu hakkın kullanımının sınırları kanunla

belirlenir" ifadesi eklenirken; 10. maddenin dördüncü fıkrası da "Devlet organları ve idare makamları bütün ișlemlerinde ve her türlü kamu hizmetlerinden

yararlanılmasında kanun önünde eșitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar" diye değiștirilmiștir.

• Anayasanın 130. ve 131. maddeleri ise yükseköğretim kurumlarına ilișkin hükümleri kapsamaktadır.

Bunlardan birincisinde Üniversiteler, ikincisinde de yüksek öğretim üst kurulușu olarak Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) ile ilgili düzenlemeler yer almaktadır^.