Dış Borçlanma ve Osmanlı Mali İflasına Uzanan Yol 8. HAFTA

(1)

8. HAFTA

Dış Borçlanma ve Osmanlı Mali

İflasına Uzanan Yol

(2)

• Kırım Savaşının finansmanını sağlayabilmek

için tarihinde ilk kez dış borçlanma yoluna

giden ve 1854 tarihli bu ilk borcunu müttefiki

İngiltere’nin resmi olmayan garantörlüğünde

oldukça elverişli koşullarda yani düşük faiz ve

komisyon oranları ile alabilen Osmanlı devleti

çok geçmeden bir mali krizin içine düşecektir.

(3)

• Osmanlı devleti için borçlanma her ne kadar yeni bir olgu değildiyse de daha önceki dönemlerde yapılan borçlanmalar Galata Bankerleri olarak bilinen finans kapital sahiplerinden esham adı altında alınan iç borçlar şeklinde gerçekleşmişti.

Tanzimat döneminin başından itibaren başta Mustafa Reşid Paşa olmak üzere bazı sadrazamların ve devlet adamları tarafından saray üzerinde dış borcun gerekliliği ve faydaları konusunda yapılan telkinler sonuçsuz kalmış ve Osmanlı dışarıdan borçlanmama konusunda ısrarlı bir direnç gösterebilmişti ancak Kırım Savaşı’nın aciliyet taşıyan finansman ihtiyacı bu direncin kırılmasına yol açtı.

(4)

• 18542deki ilk borcu neredeyse her yıl alınan

yeni borçlar takip etmiş ve borç bulmakta

zorlanmaya başlayan Osmanlı devleti giderek

daha fahiş hale gelen faiz ve komisyon

oranlarına razı gelmek zorunda kalmıştır. Bir

noktada Osmanlı dış borçlanması kısır

döngüye girmiş ve daha önce alınmış olan

borçların faiz ödemelerinin yapılabilmesi için

yeni borçlar alınmaya başlamıştır.

(5)

• Başlangıçta Avrupa’da elde edebileceği faizden çok daha yükseğini Osmanlı’ya borç vererek kazanabileceğini gören Avrupalı küçük yatırımcı ve büyük finans kapital sahipleri Kırım Savaşı sırasında somutlaşan Osmanlı-İngiliz-Fransız ittifakının yarattığı olumlu havanın da etkisiyle Osmanlı tahvillerini alma konusunda hevesli olmuşlardı. “Geri kalmış-ilkel-tembel”

Osmanlı’ya “ileri-modern-çalışkan Avrupa” tarafından borç verilmesini Oryantalist argümanlarla destekleyen the Times gibi yayın organları, 1860’ların başında Osmanlı dış borçlanmasına verdikleri desteği geri çekmiş ve kamuoyuna Türk tahvillerini almamalarını öğütlemeye ve Osmanlı’nın mali iflasının yakın olduğunu yazmaya başlamışlardı.

(6)

• Alınan dış borcun büyük kısmının reel ve üretken

yatırıma aktarılmaması, gelir getirmeyen kamusal

hizmetlere ilişkin alt yapısal harcamalarda ve bazı

durumlarda da tamamen verimsiz ve gösterişli

tüketime yönelik harcamalarda kullanılması,

komisyon oranlarının fahişliği nedeniyle nominal

borcun sadece yüzde 60 kadarının devlet hazinesine

girebilmesi gibi sebeplerle Osmanlı maliyesi dış borç

yükü altında ezilmeye ve adım adım mali iflasa

ilerlemeye başlamıştır.

(7)

• Nitekim 1860’ların başından beri öngörülmekte olan mali

iflas 1875 yılında gerçekleşmiş ve Osmanlı devleti Ramazan

Kararnamesi olarak bilinen düzenleme ile borçların faiz

ödemelerinin askıya alındığını ilan ederek Avrupalı

alacaklılarına bir borç yapılandırması teklif etmiştir. Çok

geçmeden anapara ödemelerini de gerçekleştiremeyeceğini

açıklayacağı Muharrem Kararnamesi’ni kamuyouna beyan

edecek olan Osmanlı devletinin borçlarını tahsil etmek

üzere 1881 yılında Düyun-u Umumiye (Genel Borçlar)

İdaresi kurulacak ve ülkenin en verimli bazı vergi kaynakları

bu idareye tahsis edilecektir.

(8)

• Osmanlı’nın yirmi yıl gibi kısa bir süre

içerisinde bir felakete dönüşen dış borçlanma

macerası kapitalizmin finans kapital aşamasına

geçişi, Şark Meselesi, modernleşme ve

Oryantalizm gibi olguların kesişim matrisinde

ayrıntılı şekilde ve borçlanmaya giden yolda rol

oynamış olan politik-toplumsal-askeri-

ekonomik-mali tüm veçheleri analize dahil

ederek tartışılması gereken bir meseledir.