Taşıma ve İletim Düzenleri

Taşıma ve İletim Düzenleri

 Mekanik götürücüler

 Pnömatik götürücüler

 Hidrolik götürücüler

Mekanik Götürücüler

 Çeşitli gıdaların ham, yarı işlenmiş ve son ürün olarak taşınma ve iletilmeleri için

kullanılan hareketli mekanik parçalardan oluşan düzenlerdir.

 Götürücü, iki nokta arasındaki sonsuz

hareketli bir sistemdir.



Her iki nokta arası amaca göre düz-dikey, düz-

yatay veya düz-eğimli bir hat olacağı gibi helezon

şeklinde de olabilir.

Yaygın olarak kullanılan götürücüler

 Bantlı Götürücüler

 Helezonlu Götürücüler

Bantlı Götürücüler

 Bantlı götürücünün birbirinden ayrı belirli uzaklıktaki iki uç noktasına sonsuz dönü hareketi yapan birer tambur, kasnak veya makara yerleştirilmiştir. Sonsuz dönü

hareketi bir bant ile düz harekete

dönüştürülür.

Bantlı götürücüler

 İlke olarak bantlı götürücü, bir ucundaki kasnaktan tahrik edilir. Tahrik kaynağı genellikle bir elektrik motorudur.

 Tahrik edilen kasnağın devir sayısı, istenildiği gibi değiştirilebilir.

 Yük taşıyan avara merdaneler en az sürtünmeli dönüş yapacak şekilde yataklanmıştır.

 Bantın diğer ucundaki kasnak ayarlanabilir. Bunun için

“ gergi ” vidası kullanılır.

 Düz ve lastik kayışlar, keten dokuma veya lastikle kaplanmış keten dokuma kayışlar, metal elemanların

oluşturduğu mafsallı, paslanmaz çelikten veya plastikten

yapılmış hasır-örgü veya zincirler kullanılır.

 Bant kenarından dökülebilir nitelikteki ürünlerde ürün kaybını önlemek için taşıyıcı ana merdanenin iki yanına eğimli olarak konumlandırılmış iki merdane daha

eklenmiştir.

 Taşınan ürünün hafif, dökülüp saçılmayan veya ambalajlı nitelikte olması halinde de ana bantın iki yanına dikey

koruyucu klavuzlar konulmuştur.

Bant presler

 Bazı meyve suyu üretimi yapan işletmelerde ön pres olarak kullanılmaktadır.

 Genellikle yatay olarak hareket eden iki banttan altta olanı deliklidir.

 Başlangıçta iki bant arasındaki aralık giderek

bantın öteki ucuna doğru daralmakta ve böylece

mayşe, aşamalı olarak artan bir basınç altında

kalmaktadır.

Mıknatıslı düzenler

 Üretim hattında boyut küçülten örneğin

değirmen gibi makinaların bulunması halinde, makinanın arızalanmaması için götürücü banta bir elektromıknatıs düzeni eklenebilir.

 Hammaddeye karışmış metal parçaları varsa

bunlar ya bantın üzerine monte edilmiş mıknatıslı düzen tarafından veya bantın elektromıknatıslı

merdanesi yardımıyla tutulur.

Elevatörler

 Şeker pancarının iletiminde kullanılan

götürücülerde dikey paletli veya zincir bant

üzerine yerleştirilmiş kovalar yada banta dikey sabit kanatlar taşıma görevini yaparlar.

 Genellikle dikey olanlara elevatör adı verilen bu götürücüler, besleme yaptıkları yapıya bitişik

olarak kurulurlar. Kovalar en üst noktaya

ulaştıklarında kendiliklerinden boşalırlar.

Kovalı ve bantlı elevatör

 Çoğunlukla et işleyen gıda endüstrisi tesislerinin

kesimhanelerinde kullanılan bir diğer mekanik sistem,

üzerinde çengel veya çeşitli bağlama elemanları bulunan

zincir bantlı götürücülerdir.

Helezonlu Götürücüler

 Gıda endüstrisi işletmelerinde dikey, yatay veya belli bir eğimle taşınmak ve iletilmek istenen hammadde veya son ürünleri,

sonsuz hareketli bir vida ( Arşimet Vidası )

yardımıyla götüren mekanik düzenlerdir.

Helezonlu götürücülerin kullanımı

 Tahıl işleyen un ve makarna fabrikaları ile değirmenlerde

 Tereyağı ve margarin ambalaj makinalarında yarı katı durumda olan yağın makinanın haznesinden paketleme ağzına doğru iletilmesinde

 Et ve et ürünleri işleyen fabrikalardaki makinalarda

 Yağlı tohumlardan yemeklik yağ üretiminde ekstraksiyon yöntemiyle tohumların yağını çıkaran makinalarda

 Meyve suyu üretimi yapan işletmelerdeki vidalı

preslerde kullanılmaktadır.

Pnömatik Götürücüler

 Gıdaların belirli bir noktaya itici bir hava

akımı (vantilasyon) veya bir hava emişi

(aspirasyon) sağlanarak iletilmesinde

kullanılan götürücülerdir.

Tipik bir pnömatik götürücü

 Pnömatik götürücü sistemlerde genellikle havanın itilmesini sağlamak için

vantilatörler ve üfleyiciler, emilmesini

sağlamak için de aspiratör veya vakum

pompaları kullanılır.

Vantilatörlerin büyük tipleri santrifüj pompalara benzer.

Çalışma ilkeleri aynıdır. Pervane, hafif metalden yapılmış

ve saçtan bir gövde içerisine yerleştirilmiştir.

Hidrolik Götürücüler

 Hidrolik götürücüler, işletmelerin besleme, işlem ve ambalajlama hatlarındaki sıvı ve yarı sıvı

ürünlerin iletiminde kullanılan düzenlerdir.

 Başta pompalar olmak üzere çeşitli hortum ve borular, vanalar, çeşitli fiting (boru elemanları) ve filtreler sistemin başlıca elemanlarıdır. Güç

kaynağı genellikle pompaya doğrudan bağlanmış

bir elektrik motorudur.

Pompalar

 Dışardan aldığı enerjiyi kinetik enerjiye

dönüştürerek ve sıvının enerjisini arttırarak hareketini ve iş görmesini sağlayan hidrolik düzenin en önemli elemanıdır.

 Pompalar çalışma ilkelerine ve yapılarına göre çok çeşitlidirler

 1. Volumetrik pompalar

 · Karşıt hareketli

 · Döner hareketli

 2. Santrifüj pompalar

 · Aksiyal emişli

 · Radyal emişli

Volumetrik Pompalar

 Volumetrik pompaların çalışması, belirli

hacimdeki sıvının pompa içerisinde sıkıştırılması ve basıncının yükseltilmesi ilkesine dayanır.

 Sabit bir gövde ile bunun içinde ileri geri hareket eden veya dönen bir eleman pompanın, sıvıya basınç kazandıran önemli iki ana parçasıdır.

 Gıda endüstrisi işletmelerinde kullanılan

volumetrik pompalar karşıt hareketli ve döner

hareketli pompalar olarak ikiye ayrılır

Karşıt Hareketli Pompalar

 Tek ve çift etkili pompalar olarak iki tiptir. Sıvı, pistonun birbirini izleyen her strok’undan birinde basılıyorsa tek etkili, her strok’ta basılıyorsa çift etkili pompa olarak tanımlanır.

 Tek etkili pompanın sıvı iletimi kesikli

olduğundan, bunu önlemek için sıvı önce bir hava basmalı tanka sevk edilir. Tankın

değişmeyen basıncı ile sıvının kesiksiz iletimi

sağlanır.

Döner Hareketli Pompalar

 Gıda endüstrisinde sıvı ürünlerin daha düzenli olarak

iletilmesinin gerektiği yerlerde ve viskozitesi yüksek olan örneğin krema ve teleme gibi yarı sıvı ürünlerin

iletilmesinde kullanılır.

 En yaygın olarak kullanılan döner hareketli pompalara örnek döner dişli pompalardır.

 Karşıt hareketli pompadaki pistonun ileri geri hareketi, bu pompalarda çok duyarlı imal edilmiş döner hareketli iki dişli hareketine dönüştürülmüştür.

 Dişliler birbirlerine ve pompa gövdesine çok az bir

sürtünme oluşturacak kadar temas ederler ve ilettikleri sıvı ile yağlanırlar.

 Sıvının basınç kazanması ve iletimi, dişler arasında

oluşan sıkışma ve genleşme ile sağlanır.

Çeşitli döner dişli volumetrik pompalar

Ürünün fiziksel özelliği bozulmasın isteniyorsa, diş-

gövde arası boşluğun fazla olduğu tek vidalı döner

pompa tercih edilir

• Dolum makinalarında sıklıkla kullanılır.

• Yüksek basınç gerektiren durumlarda

• Ayran gibi yapının bozulmasının istenmediği durumlarda

kullanılırlar

Santrifüj Pompalar

 Santrifüj pompalar, volumetrik pompalar gibi yüksek basınç sağlamamalarına karşın yüksek debiye gerek duyulan işlere çok

uygundurlar.

 Bir santrifüj pompa basit olarak pompa gövdesi ve bu gövde içinde dönen bir çark’tan oluşur. Genellikle fan olarak

tanımlanan bu çarka hareket veren elektrik

motoru, pompaya doğrudan bağlanmıştır.

Santrifüj pompa çeşitleri

 Santrifüj pompalar sıvı ürünün pompadaki akış yönüne göre

 Sıvının giriş ve çıkışı aynı yönde ve fan miline paralel ise aksiyal emişli santrifüj pompa

 Giriş ile çıkış arasında 90º’lik bir yön değişimi oluyorsa radyal emişli santrifüj pompa

olarak adlandırılmaktadır.

Emiş hattı:

Pompa tanka yada transfer edeceği sıvıya mümkün olduğunca yakın monte edilmelidir.

Emiş hattında vana fitting ve dirsek sayısı az olmalıdır Emme boğazının çapı mümkün olduğunca büyük olmalıdır

Basma hattı:

Basınç ayar valfi Çek valf

Monte edilmelidir.

Kavitasyon (oyuk açma)

 Sıvıların kapalı borulu sistemler ile iletilmesi sırasında karşılaşılan sorunlardan birisidir.

 Sıvıların kaynama noktaları, basınçla ilişkili olarak değişir. Basıncın düşmesi buharlaşma noktasını düşürür. Sıvının basıncı, pompa emiş ağzına giriş sırasında çok düşük olursa o noktada bir

buharlaşma oluşur. Sıvının buharlaşarak

oluşturduğu çukurluğa kavitasyon denir.

 Basıncı çok düşük olan sıvının pompanın emiş

ağzında oluşan buhar kabarcıkları, sıvı ile birlikte emilerek sürüklenirler.

 Pompa sıvının basıncını yükselttiğinde bu buhar kabarcıkları çok ani olarak yoğuşurlar.

 Yoğuşmanın olduğu yerde 100.000 atm değere varan yüksek bir basınç oluşur.

 Oyuk açma pompa içinden gelen vuruntu ile anlaşılır.

 Kavitasyon pompa fanında ve pompa

malzemesinde aşınmalar oluşur ve pompa verimi

düşer.

Kavitasyonu önlemek için

 Pompanın emme boğazındaki basınç

yükseltilebilir. Bu amaçla emme borusu çapı büyültülebilir ve boyu kısaltılabilir.

 Gereksiz dirsek ve vanalar kaldırılarak yük kayıpları azaltılabilir.

 Sıvının düzeyi pompa emiş ağzı düzeyinden yüksek tutulabilir.

 Akışkanın sıcaklığı işlemin izin verdiği

ölçüde düşük tutulabilir.

 KAYNAK: Saldamlı, İ. ve Saldamlı, E., Gıda Endüstrisi Makineleri, Savaş Yayınevi,

2004.