ÜNİTE 2 İŞLETME HESABI ESASINDA TİCARİ KAZANCIN TESPİTİ
Soru 1: Kimler işletme Hesabı Esasına Tabidir?
İşletme hesabı esasına göre vergilendirilenler 2. Sınıf tüccarlardır. 1. Sınıf tüccarlar haricindeki tüccarlara 2. Sınıf tüccar denir. 2. Sınıf tüccar kalabilmek için 1. Sınıfa ait sınırların aşılmaması gerekir. 1. Sınıf değerlerine ulaşılırsa işletme bilanço esasına tabi vergilendirilmeye başlanır.
Not: İşletme hesabında vergilendirilenler, bundan sonra incelenecek olan basit usulde vergilendirilme sınırlarının da üstünde olan işletmelerdir.
Not: İşletme Esasına Tabi İşletmelere Örnek: Berber, Terzi, Bakkal, Fotoğrafçı gibi sanat erbabı.
Not: Bu kazanç türünde vergilendirilenler sadece işletme defteri tutarlar. Defterin sol tarafına giderler, Sağ tarafına hasılat kaydedilir.
Soru 2: İşletme Esasında Ticari Kazanç Nasıl Tespit Edilir?
İşletme Hesabına göre Ticari Kazanç: Hasılatlardan giderleri düşülmesi sonucundaki olumlu farktır.
Mal alım satımı ile uğraşan işletmelerin ticari kazancının bulunması;
Dönem sonu emtia mevcudu gelirlere, dönem başındaki emtia mevcudu ve dönem içinde satın alınan emtia giderlere yazılır.
Ticari Kazanç = Dönem sonu satış geliri + Dönem sonu stokları – Masraflar - Dönem Başı Stoklar - Dönem İçinde Alınan Stoklar
Gider Gelir
Dönem Başı Mal Mevcudu Değeri 90.000 Dönem Sonu Mal Mevcudu 60.00 Dönem İçinde Satın Alınan Mal. Değeri 20.000 Dönem İçi Satış Gelirleri 90.000
Dönem Giderleri 10.000
Toplam 120.000
Safi Kar 30.000
Genel Toplam 150.000 Genel Toplam 150.000
İşletme Esasında Ticari Kazanç Tespitinde Bilanço Esasına Göre Farklılıklar İşletme hesabında gelir tespiti ile ilgili bazı kurallar;
• Dönem Giderleri içinde ödemeler yanında borçlarda vardır.
• Dönem İçi Satış Gelirleri tahsil edilen paraların yanında alacaklarda vardır.
• Alacaklar bilançoda takip edilmek zorundadır. (VUK 323 Md.)
• Gelir olarak kabul edilen alacaklar için karşılık ayıramayan işletmeler şüpheli alacaklarının değersiz hale dönüşmesi sonucu gider göstererek vergi yükünü yok edebilirler. (VUK 322 Md. 3. Fk)
• İşletme esasına bağlı vergilendirilen işletmeler amortisman ayırma imkanından yararlanabilirler. (VUK 194. Md.)
• Bu mükellefler sadece azalan bakiyeler usulü ile amortisman uygulamasından yararlanamazlar.
Not: İşletme esasına bağlı vergilendirilen işletmeler izleyen yılın mart ayında beyanname verirler.
Not: Beyanname üzerinden vergilendirilen gelir vergisi tarifesine göre hesaplanan vergi iki taksit (3.
Ve 7 ay) şeklinde ödenir.
Not: Bu mükelleflerin geçici vergi verme yükümlülükleri de bulunmaktadır.
TİCARİ KAZANCIN BASİT USULDE GÖSTERİMİ
1999 yılına kadar götürü usulde vergilendirilen işletmeler bu tarihte yürürlüğe giren basit usulde vergilendirilmeye başlanmıştır.
Basit Usul: Geliri sınırlı olan küçük ticaret erbabıyla küçük sanat erbabı veya küçük esnaf için getirilmiş sistemdir.
Basit Usulden Yararlanamayan Meslek ve Ticaret Erbabı (GVK 51. Md.)
• Kolektif şirket ortakları ile komandit şirketlerin komandite ortakları
• Sarraflar
• Her türlü reklam ve ilan işleriyle uğraşanlar
• Gayrimenkul alım satım işiyle uğraşanlar
• Şehirlerarası yük ve yolcu taşımacılığı yapanlar
• Büyük belediye sınırları içinde emtia alım satım işiyle uğraşanlar Basit Usule Tabi Olmanın Şartları
Soru: Küçük esnaf (GVK 51. Md. küçük esnaf tanımlanmıştır) haricinde basit usule tabi olabilmek için taşınması gereken şartlar nelerdir?
Genel Şartlar (GVK 47. Md.)
• Kendi iş yerinde bilfiil çalışma şartı (Yanında çırak veya işçi çalıştırmak şartı bozmamaktadır)
Not: Diğer ücret kapsamında vergilendirilenler vergi karnesi bulundurmak zorundadırlar. Bu nedenle basit usule tabi ticaret erbabının yanında çalışanların vergi karnesi almaları gerekmektedir.
(VUK 247, 251)
• İş yeri işletme sahibininse emsal kira bedeli, kira ise yıllık kira bedeli 2. Bentteki tutarı aşmamalıdır.
• Mükellef Başka bir ticari faaliyet dolayısıyla gerçek usule tabi vergiye tabi olmamalıdır.
Özel Şartlar: Yıllık alış, satış ve hasılat tutarlarının Kanunda belirtilen tutarları aşmaması ile ilgilidir.
(GVK 48. Md)
Basit usule tabi vergilendirilen ticari esnaflar yıl içinde taşıdıkları şartları kaybederlerse izleyen yıldan itibaren gerçek usule (İşletme hesabına göre) tabi olurlar. Bu şekilde gerçek usule geçenler bir daha basit usule tabi olamazlar.
Basit Usulde Gelirin Tespiti
Bu usule tabi olanlar alım ve giderlerinde belge almak, satım ve alacaklarında belge vermekle yükümlüdürler.
Not: Belge düzenlenmeyen gün hasılatı için gün sonunda tek bir fatura düzenlenmesine imkan tanımıştır. (VUK 257. Md.)
Not: Bağlı olunan esnaf ve sanatkârlar odasının da yardımıyla gelir tespiti yapılan işletmenin beyannamesi izleyen yılın Şubat ayında çıkarılır.
Not: Geçici beyanname ve Katma Değer Vergisi beyannamesi verme yükümlülükleri bulunmamaktadır.
Not: Basit usulde vergiye tabi olanların defter tutma zorunluluğu yoktur.
Basit Usulde Ticari Kazanç: Hasılat-(Giderler + Satın alınan emtia bedeli)
Dönem sonu mal mevcudu Hasılata, Dönem başı mal mevcudu ise giderler eklenemlidir.
Basit usul gelir vergisine göre vergisi hesaplananlar 2 taksit halinde (2. Ve 6. Aylarında) ödemelerini yapacaklardır.
Basit usul gelir vergisine tabi olanlar Amortisman, Değerleme ve Karşılık Ayırma uygulamalarıyla yükümlü değildirler.
Özürlü olanlar özürlü indiriminden yararlanırlar. (GVK 89/3) (4369 Sayılı Kanunun ilgili maddesi) Yapılacak yardım tutarı sakatlık indiriminin bir yıllık tutarıdır.
TİCARİ KAZANCIN ESNAF MUAFLIĞI
Ticaret ve Sanat erbabından kanunla belirtilen şekil ve suretlerle çalışanlar gelir vergisinden muaftır. (GVK 9. Md.)
Esnaf Muaflığından Yararlananlar
• Motorlu nakil vasıtası kullanmamak kaydıyla gezici olarak çalışan ya da iş yeri açmaksızın perakende ticaret ile uğraşanlar. (Örnek, Seyyar satıcı, İşportacı, Simitçi)
• Doğrudan doğruya tüketiciye hizmet veren gezici esnaf (Örnek, Kalaycı, Çilingir, Overlog, Ayakkabı boyacısı vb.)
• Hayvanla veya hayvan arabası ile nakliye yapanlar
• Dışarıdan işçi almamak ve Makine gücü kullanmadan oturdukları evde çeşitli gıda ev ürünü el işi gibi ürünleri dükkân açmaksızın satışını yapanlardan GVK 47. Md. sinin 1. Ve 3. Fıkrasına haiz bulunanlar.
Bu düzenlemeden GVK 9/1 Maddesinin parantez içi hükümleri gereğince Esnaf Muaflığı kapsamından çıkarılanlar;
Giyim eşyaları, Zati süs eşyaları, Değeri yüksek olan ev eşyalarını satanlar
Pazar takibi süratiyle Gıda, Bakkal ve Temizlik maddelerini satanlar
Sabit iş yeri önünde sergi açmak suretiyle o iş yerinde satışı yapılan malların aynı cinsinden malları satanlar
47. Maddenin 1. Ve 3. Fıkrası;
Kendi işinde bilfiil çalışıyor olmak,
Ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolayısıyla gerçek usulde gelir vergisine tabi olmama şartı
Yukarıda belirtilen şartlar aranmaksızın Esnaf Muaflığından yararlananlar;
Bir iş yeri açmaksızın Milli Piyango bileti satanlar
4077 sayılı Kanuna göre gerçek ve tüzel kişilerin mallarını iş akdi ile bağlı olmaksızın bunlar adına kapı kapı dolaşarak tüketiciye satanlar.
Not: Esnaf Muaflığından yararlanan yukarıda tanımladığımız iki tip gelir sahibi GVK nin 94.
Md. si ile stopaj kapsamına alınmıştır. (GVK 94/10)
GVK 94/10; Yukarıdaki iki tip gelir sahiplerine yapılan komisyon, prim ve benzeri ödemeler üzerinden %20 stopaj yapılır.
Esnaf Muaflığının Sınırı ve Şartı
9. Maddenin 2. Fıkrasına göre Esnaf Muaflığından Yararlanamayacaklar;
Ticari, zirai veya mesleki kazancı dolayısıyla gerçek usulde gelir vergisine tabi olanlar
Yukarıda sayılan meslekleri Gelir ve Kurumlar vergisi mükelleflerine bağlılık arz edecek şekilde yapanlar
Not: Yukarıda saydığımız ticaret erbapları faaliyetleriyle ilgili satın alınan mallar ve giderlere ilişkin Gelir ve Kurumlar Vergisi Mükelleflerinden aldıkları belgeleri saklama zorunluluğu bulunmaktadır.
Vergiden Muaf Esnaflardan Yapılan Tevkifat
Satın alınan mal ve hizmetler karşılığında yapılan ödemelerden 94. Maddeye göre stopaj yapılmaktadır.
94. Maddesinin 13. Bendindeki düzenlemeye göre;
• Söz konusu kişilere havlu, çarşaf, halı, kilim, örgü, turistik eşya, hasır sepet, süpürge vb.
ürünlerin alımı karşılığında ödenen hizmet bedelleri üzerinden %2
• Aynı kişilere değerli kağıt satışları ile ilgili ödenen komisyon bedelleri üzerinden %20
• Bu kişilerden yapılan diğer mal alımları için %5
• Diğer hizmet alımları için %10 stopaj yapılacaktır.
Zirai Kazançların Tanımı ve Başka Kazançlara Dönüşmesi
Zirai faaliyetlerden doğan kazançlar zirai kazançlardır. (GVK 52. Md.) Zirai faaliyetlere örnekler;
Arazi, deniz, göl ve nehirlerde, ekim, dikim, bakım, üretme yollarıyla bitki, orman, hayvan, balık ve bunların mahsullerinin üretilmesini, avlanmasını, taşınmasını, satılmasını ifade eder.
Çiftçiye ait tüm ziraat makine ve aletlerinin, başka çiftçilerin zirai üretim işlerinde çalıştırılması da zirai faaliyetlerden sayılır.
Zirai faaliyetlerin içinde yapıldığı işletme Zirai İşletme, Bu işletmeleri işleten gerçek kişilere Çiftçi,
Faaliyetler sonucunda üretilen maddeler Ürün denir.
Not: Kolektif ve komandit şirketler zirai faaliyetlerle uğraşsalar bile çiftçi sayılmazlar.
Zirai faaliyetler ile uğraşan kolektif şirket ortakları ile komandit şirketlerinin komandite ortakları şirket karından aldıkları paylar Şahsi Ticari Kazanç hükmündedir.
Not: Zirai faaliyet sınai bir müessese büyüklüğünde ise işletme geliri zirai değil ticari kazanç olur.
Not: Çiftçilerin doğrudan doğruya zirai faaliyetlerle ilgili alım satım işlerini yürütebilmek için açacağı yazıhaneler, dükkan ya da mağaza sayılmazlar.
Not: Çiftçi arazisini başkasına kiralar ise bu gelir gayrimenkul sermaye iradı olarak vergilendirilir. (GVK 70/1)
Not: Zirai kazançlar ya stopaj usulüyle ya da gerçek usulde vergilendirilirler.
ZİRAİ KAZANÇLARDA STOPAJ USULÜYLE VERGİLEME 4369 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesiyle;
Küçük esnaf muaflığı
Satış tutarı ölçüleri
Götürü gider indirimi
Uygulamaları yürürlükten kaldırılmıştır.
Varsa Ziraat Odasından yoksa Tarım İl veya İlçe Müdürlüklerinden çiftçi belgesi almayan çiftçilere avans, kredi, sübvansiyon gibi nakdi-ayni desteklemeler yapılmayacaktır. (GVK 56. Md. 6 f)
Stopaj Usulüyle Vergiye Tabi Olmanın Şartları
Zirai kazançların vergilendirilmesinde stopaj esası temel vergileme sistemi olarak görülmektedir. Yasanın ön gördüğü büyüklük sınırları aşıldığı taktirde Stopaj usulün yanında Gerçek Usulde vergilemeye de tabi tutulabilir.
Stopaj Usulünde Dikkat Edilen Unsurlar;
İşletme büyüklüğüyle ilgili Yasanın 54. Maddesi açıklama yapmaktadır. Bu konuda son yasal düzenleme 1999 yılındaki 98/12095 sayılı Bakanlar Kurulu kararıdır.
İşletme Büyüklüğü Şartı;
• Tahıl üretimiyle uğraşılıyorsa ekili arazinin yüz ölçümü toplamı, taban arazide 900 kıraç arazide 1700 dönümü geçmemelidir.
• Pamuk ziraatı 400 dönüm, Pancar ziraatı 300 dönüm
• Büyükbaş hayvan (İş hayvanları ve 2 yaşından küçük büyükbaş hayvanlar hariç) 150 yi, küçükbaş hayvan (Kümes hayvanları ve 1 yaşından küçük küçükbaş hayvanlar) 750 yi aşmaması
Motorlu Araç Şartı;
• Biçerdövere sahip olmamalı,
• On yaşından küçük 2 adet traktöre sahip olmamalı
Not: Biçerdöver veya benzeri bir motorlu araçtan ya da on yaşından küçük iki veya daha fazla traktörden elde edilecek gelirler ticari kazanca girer. (GVK 53. Md. 1 f)
Not: Yukarıda bahsedilen sınırlar dahilinde stopaj usulüne tabi çiftçiler ayrıca beyanname vermeyeceklerdir.
STOPAJ ORANLARI
Yapılacak stopaj oranları GVK 94/11 de açıklanmıştır.
Çiftçilerden satın alınan zirai mahsul ve hizmetler için yapılan ödemelerden;
• Hayvanlar ve bunların mahsullerinde ile kara ve su avcılığı mahsulleri için %1 (Ticaret Borsasında tescil ettirilerek satılıyorsa) veya %2 (Diğer türlü satışlar için)
• Diğer zirai mahsullerden %2 (Ticaret Borsasında tescil ettirilerek satılıyorsa) veya %4 (Diğer türlü satışlar için)
• Zirai faaliyet kapsamında ifa edilen hizmetlerden;
Orman idaresine veya orman idaresine karşı taahhütte bulunan kurumlar adına ağaçlandırma, bakım, kesim ürün toplama hizmetinden %2
Diğer hizmetler için %4 tevkifat yapılacaktır.
ZİRAİ KAZANÇLARIN GERÇEK USULDE VERGİLENDİRİLMESİ Gerçek Usule Tabi Çiftçiler
Yukarıdaki şartlara haiz olmayan çiftçilerin kazançları, gerçek usulde zirai işletme hesabı esasına göre tespit olunur. (GVK 53. Md. 1. F)
Kazançları Gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçiler istekleri üzere bağlı oldukları vergi dairelerine başvuruları sonucu gerçek usulde vergilemeye tabi olabileceklerdir.
Yıl içinde yasada belirtilen sınırların aşılması durumunda izleyen yıldan itibaren Stopaj usulünden gerçek usule, tersi durumda ise gerçek usulden stopaj usulüne geçilmiş olacaktır. (GVK 53.
Md. 5. f.)
Gerçek Usulde Zirai Kazancın Tespiti
Zirai Kazanç; Hasılat-(borç + giderler) > 0 olmalı, (GVK 55. Md.) Kazancın tespitinde indirilebilecek giderler; (GVK 57. Md.)
• İşletme için alınan tohum, gübre, fide, yem, ilaç ve benzeri maddelerin tedariki için yapılan ödemeler
• Personel giderleri
• İşçilerin tedavi, ilaç ve sigorta giderleri
• Zirai makinelerin çalışmasıyla ilgili yapılan giderleri
• Zirai araç ve gereçlerin amortisman giderleri
Not: GVK 41. Md. yazılı gider kabul edilmeyen ödemeler hasılattan indirilemez. (GVK 58.
Md.)
Not: Zirai kazançlarda öz tüketim niteliğindeki giderler hasılattan düşülebilir. GVK 58. Md. ye göre işletmede üretilen mahsullerden teşebbüs sahibi ile eşi ve velayet altındaki çocukları tarafından tüketilen ürünler masraf olarak yazılabilir.
Not: Gerçek usul üzerinden vergilendirilen mükellefler daha önce ödedikleri stop vergileri izleyen yılın mart ayında hasılattan düşeceklerdir.
Not: Gelirlerinin büyük bir kısmını zirai faaliyetlerden elde eden mükellefler için 2 taksiti geçmemek kaydıyla özel ödeme planı çıkarmaya Maliye Bakanlığı yetkilidir. (GVK 177. Md.)
Not: Bu madde ile faaliyetlerinin %75 inden fazlası zirai olan mükellefler vergilerini mart temmuz dönemlerinde değil de, Kasım Aralık aylarında ödeme imkanı getirmektedir.
