Temiz Üretim ve Eko-Verimlilik

(1)

1 1

Temiz Üretim ve Eko-Verimlilik

Prof.Dr. Göksel N. Demirer Orta Doğu Teknik Üniversitesi

Çevre Mühendisliği Bölümü

UNIDO Eko-Verimlilik Programı

UNIDO, TTGV

5 Mart 2009, Kayseri Organize Sanayi Bölgesi, Kayseri 6 Mart 2009, Nigde Ticaret ve Sanayi Odası, Niğde

12 Mart 2009, Adana Sanayi Odası, Adana

(2)

2 2

ÇİP ÜRETİMİ

(3)

3 3

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

Endüstriyel süreç

Hammadde Ürün

Atıklar

Diğer girdiler

Arıtma

Doğal Alıcı Ortamlara Deşarj

ENDÜSTRİYEL ETKİNLİKLERİN ÇEVRE İLE ETKİLEŞİMİNİN BASİTLEŞTİRİLMİŞ MODELİ

“Sürdürülebilirlik” kavramı

bu tür bir süreç için somut

olarak ne anlama gelir ?

(4)

4 4

TEMİZ ÜRETİM (KİRLİLİK ÖNLEME) NEDİR ?

Bütünsel önleyici bir çevre stratejisinin ürün ve süreçlere sürekli olarak uygulanması ile insanlar ve çevre üzerindeki risklerin azaltılması (Birleşmiş Milletler Çevre Programı,

UNEP).

Ya da diğer bir deyişle:

Geri dönüşüm, arıtım ya da depolama aşamaları öncesinde herhangi bir atığın önlenmesi, azaltılması ya da yok edilmesi.

Ve böylelikle hammadde, enerji ve su kullanımında

verimliliğin arttırılarak, doğal kaynakların korunması.

(5)

5 5

TEMİZ ÜRETİM NEDİR ?

Ürün/hizmet kalitesi ve

verimlilik İşçiler/Halk/Tüketiciler/

Gelecek kuşaklar üzerindeki Çevresel Riskler

Üretim/Arıtma/Sağlık Maliyetleri

ve

(6)

6 6

KİRLİLİK ≡ HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK KULLANILAMAMASI KAYNAKLI, ÜRETİM SÜRECİNi

ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞEMEDEN TERK ETMESİ TEMİZ ÜRETİM (TÜ) ≡ HAM

MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK

KULLANILARAK, OLASI EN YÜKSEK ORANDA ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞTÜRÜLEBİLMESİ

TÜ≡ KİRLİLİK AZALTIMI

+ ENDÜSTRİYEL VERİM ARTIŞI

ATIK

MİKTARI VERİMLİLİK

(7)

7 7

Çevre Yönetiminin Tarihsel Gelişimi

Seyreltme

Arıtma

Geri

Dönüşüm

Temiz Üretim

1960

Kirlilik Kontrolü

1990 Kirlilik Önleme Temiz Üretim

Sürdürülebilir Atık ya da

Çevre

Yönetimi

(8)

8 8

TEMİZ ÜRETİM Uygulamaları 1990 yılında bu yana:

√ 80 milyar tondan fazla atığın oluşmasını önlemiş ve

√ 217 milyon kWh enerji tasarrufuna

√ 1 milyon tondan fazla su tasarrufuna

√ 1,2 milyar ABD Doları mali tasarrufa

yol açmıştır.

(9)

9 9

Temiz Üretim kavramı Türkiye gündemine ilk kez 1999’da TÜBİTAK tarafından getirilmiştir.

Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun öncelikli alanları arasında “Temiz Üretim Yapabilme Yeteneği Kazanma” biçiminde yer alan Temiz Üretim kavramı TÜBİTAK’ın Vizyon 2023 projesi kapsamında hazırlanan Enerji ve Çevre Teknolojileri stratejjisi raporunda da vurgulanmıştır.

İmalat sanayinin bu konuda bilinçlendirilmesi ve Temiz Üretimin teşviki 8. Beş Yıllık ve 9. Yedi Yıllık Kalkınma Planlarında ve ülkemizin AB’ye uyumu için hazırlanan dokümanlarda yer alan temel politikalardır.

10 Mart 2005 tarihinde yapılan Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulun toplantısında alınan karar gereğince Çevre ve Orman Bakanlığı ile TÜBİTAK tarafından gelecek 10 yıl içinde AR-GE yapılacak alanlar arasında temiz üretim teknolojileri, atık azaltma, vb.nin olması gerektiği vurgulanmıştır.

Ülkemizin bilim, teknoloji, kalkınma, vb. alanlarda en üst düzey

kurum/kuruluşlarının politika ve strateji dökümanlarında bahsi geçmekle birlikte,

Temiz Üretim kavramı ülkemizde –ne yazık ki- yeterince bilinmemekte ve

uygulanamamaktadır. Bunun en önemli nedeni ülkemizde konu üzerinde yeterli

bir kapasitenin mevcut olmamasıdır.

(10)

10 10

TEMİZ ÜRETİM’İN ARAÇ VE METODLARI:

√ İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi,

√ Ekoverimlilik,

√ Atık Denetleme,

√ Enerji Denetleme,

√ Risk Denetleme,

√ Çevresel Yasa Yönetmeliklerle Uyum Değerlendirmesi,

√ Çevresel Etki Değerlendirme,

√ Yaşam Döngüsü Analizi,

√ Teknoloji Değerlendirme,

√ Kimyasal Değerlendirme,

√ Endüstriyel Ekoloji,

√ Çevre için Tasarım,

√ Çevre için ya da “Yeşil” Satın Alma,

√ Çevre Yönetim Sistemleri,

√ Çevresel Performans Değerlendirmesi

(11)

11 11

Bir şirketin ekoverimli olabilmesi için:

►

Mal ve hizmet üretiminde kullandığı hammadde miktarını azaltması

►

Enerji ve su kullanımını azaltması

gereklidir.

►

Toksik atık miktarını azaltması

►

Geri-kazandığı atık miktarını arttırması

►

Enerji kullanımını azaltması

►

Ürün dayanıklılığını arttırması

Ekoverimli Üretim

(12)

12 12

Eko-Verimlilik

Eko-Tasarım Temiz Üretim

Yönetim Araçlarının Belirlenmesi ve Eko- Verimlilik Olanaklarının

Seçimi Toplam Kalite

Yönetimi

Yaşam Döngüsü Analizi

Çevre Yönetim Sistemleri

(EMAS, ISO 14000 )

Çevresel Maliyet Yönetimi

Çevresel Muhasebe ve Denetim

İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi

Ekoverimliliğin Kavramsal Çerçevesi

(13)

13 13

1. Hammadde ve Malzemelerin Verimli Kullanımı 2. Bilinçli Atık Yönetimi

3. Malzeme ve Ürünlerin Etkin Taşınımı ve Korunumu

4. Su Tasarrufu 5. Enerji Tasarrufu

Üretim süreçlerine uyarlanabilecek kütle (materyal) dengesi yaklaşımı ve ilgili kontrol listeleri aracılığıyla aşağıdaki

konularda gelişmeler sağlanabilir:

(14)

14 14

Ω Veri toplama

Ω Nerede ve neden atık üretiyoruz ?

Ω Temiz Üretim Seçeneklerinin Belirlenmesi Ω Fizibilite

Ω Uygulama

Ω Kontrol, süreklilik, ÇYS

BİR TEMİZ ÜRETİM PROJESİNİN BİLEŞENLERİ:

•Kütle Dengesi

•Enerji Dengesi

•Maliyet ve Güvenlik

(15)

15 15

MATERYAL AKIM ANALİZİ

boya

tiner tiner

uygulama

temizleme

atık boya patlayıcı kullanılmış tiner

yüzeydeki kuru boya

buharlaşan solvent

Sprey ile boyama esnasında kaybedilen miktar

(16)

16 16

Ø Ø Hangi atı Hangi at ı k ve emisyonlar oluş k ve emisyonlar olu ş maktad maktad ı ı r ? r ?

Ø Ø Hangi hammaddeler kaybolmaktad Hangi hammaddeler kaybolmaktad ı ı r ? r ?

Ø Ø Bu nerede ve nas Bu nerede ve nas ı ı l meydana gelmektedir ? l meydana gelmektedir ?

Ø Ø Zay Zay ı ı f noktalar nelerdir ? f noktalar nelerdir ?

Ø Ø İ İ yile yile ş ş tirme potansiyeli nerelerdedir ? tirme potansiyeli nerelerdedir ?

Ø Ø Hangi maddeler yeniden kullan Hangi maddeler yeniden kullan ı ı labilir ? labilir ?

MATERYAL AKIM ANALİZİ

Madde ve enerji kullanımının detaylı analizi

(17)

17 17

Ø Üretim proseslerinde, ham madde ve enerji

kayıplarının meydana geldiği pekçok nokta vardır.

Ø Bu noktalar aynı zamanda çevresel ve ekonomik

olarak “zayıf” noktalardır.

Ø Materyal akım analizi malzeme kayıplarının

gerçekleştiği noktaları ve

bu kayıpların miktarlarını

belirlemede kullanılan bir

araçtır.

(18)

18 18

Ø “Mevcut En İyi Teknikler” ile yapılacak bir karşılaştırma, değerlendirilen proses ya da tesisin “zayıf” noktalarını

ortaya koyar.

Ø Materyal Akım Analizi atık ve emisyonlar kaynaklı “üretim maliyetleri” de ortaya koyar.

Ø Eko-verimlilik:

Ham maddelerin verimli

kullanılması ve emisyonların

azaltılması.

(19)

19 19

Önleyici Entegre Çevre Koruma

Atık ve emisyonların azaltılması Atık ve emisyonların yeniden kullanılması

Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3

Biyolojik döngüler Kaynakta azaltma Tesis içi geri dönüşüm Tesis dışı geri dönüşüm

Ürün

Modifikasyonu

Proses

Modifikasyonu

Yapılar Materyaller

İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik

Çevre Yönetimi

Yeni Ham Madde Seçimi

Yeni Teknoloji Seçimi

TEMİZ ÜRETİM STRATEJİLERİ

(20)

20 20

Success Stories

Please find below a selection of some of our cleaner production success stories.

Status is end of the year 2006:

ARMENIA

Establishment and Operation of a National Cleaner Production Programme in Armenia. more...

BULGARIA

The official launching took place in Sofia on 11 February and was combined with a hotel acquisition workshop. The aim of the event was to introduce the project to the public and to provide information to the hoteliers in Sofia about the CP and CSR concepts... more...

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SINAİ KALKINMA TEŞKİLATI TEMİZ ÜRETİM BAŞARI HİKAYELERİ

Diğer Ülkeler: Kamboçya, Kosta Rika, Küba, El Salvador, Guatamala, Hindistan, Kenya, Lübnan, Makedonya, Fas, Nikaragua, Peru, Romanya, Sırbistan, Güney Afrika, Sri Lanka, Viyetnam ve Özbekistan

Kaynak: http://www.unido.org/index.php?id=o4545

(21)

21 21 Endüstriyel İşletmelerin Ekonomik ve Ekolojik

Koşullarının Geliştirilmesi

Özbek Temiz Üretim Merkezi - ÖZBEKİSTAN

26 firmaya çevresel ve iş geliştirme konularında danışmanlık ve teknik destek sağlandı.

İkisi Taşkent Üniversitesi’nde öğretim üyesi olmak üzere 7 Uzman Slovak TÜ Merkezi tarafından eğitildi.

2006 yılında Edinilen Çevresel Kazanımlar:

⇒

İçme Suyu Tasarrufu: 23,156.8 m3

⇒

Elektrik Enerjisi Tasarrufu: 130,293 kW

⇒

Doğal Gaz Tasarrufu: 15,000 m3

⇒

Atık Bertarafında Azalma: 41.029 ton

Sürdürülmekte olan projelerden Elde Edilmesi Öngörülen Çevresel Kazanımlar:

⇒

Doğal Gaz Tasarrufu: 16,542 m3/yıl

⇒

Atık Bertarafında Azalma: 110 ton/yıl

⇒

Atıksu Miktarında Azalma: 315 m3/yıl

⇒

Hava Emisyonlarında Azalma: 3.172 kg/yıl

İlgili Kişi: Mr. N. Abijanov, Director, Özbek Temiz Üretim Merkezi

Tel. +998-71-1391847, Faks: +998-71-1391847

(22)

22 22

ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ’NDE

GERÇEKLEŞTİRİLEN

TEMİZ ÜRETİM ÇALIŞMALARI

(23)

23 23

TEMİZ ÜRETİM KONUSUNDA

GERÇEKLEŞTİRİLMİŞ PROJELERE ÖRNEKLER:

√ Çeşitli Endüstriyel Sektörlerde (Kağıt ve Kağıt Hamuru, Süt ve Peynir, Tekstil, vd. Üretimi) Temiz Üretim Olanaklarının Belirlenmesi

√ Arıtılmış Atıksu ve Arıtma Çamurlarının Tarımda Yeniden Kullanılması

√ Sürdürülebilir İnovasyon için Mikroeğitim

√ Organik Atıklardan Biyoürün ve Biyoenerji Eldesi

√ Yerel Yönetimler için Bütünsel Önleyici Çevre Yönetimi

√ KOBİ’lerde İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi

(24)

24 24

TEMİZ ÜRETİM KONUSUNDA İŞBİRLİĞİ YAPILAN KURULUŞLAR

√ Villenova University, Pennsylvania, USA.

√ Delft University of Technology, Delft, The Netherlands.

√ Rheinisch Westfälische Technische Hochschule, Aachen, Germany.

√ Technical University of Catalonia, Barcelona, Spain.

√ Royal Institute of Technology, Stockholm, Sweden.

√ Universitaet Stuttgart, Stuttgart, Germany.

√ Technical University of Braunschweig, Braunschweig, Germany.

√ Regional Activity Centre for Cleaner Production, Mediterranean Action Plan, UNEP, Barcelona, Spain.

√ University of Girona, Spain.

√ TTGV

√ UNIDO

(25)

25 25

AKADEM

AKADEM İ İ K YAYINLAR: K YAYINLAR:

(26)

26 26

Özellikle 20. Yüzyıl’ın ikinci yarısında baş döndürücü bir hıza ulaşan teknolojik ve endüstriyel gelişmelerin beraberinde getirdiği çevresel değerlerin tahribi ve yenilenemeyen kaynakların hızla azalması günümüzde ivmelenerek sürmektedir.

Endüstrileşme ve yaşam biçimlerindeki değişmeye paralel olarak ortaya çıkan atıklar, zaman içinde logaritmik bir artış göstermiş ve bu atıklardan kaynaklı yaşanılan yerel çevre sorunları küresel bir boyut kazanmıştır. Ozon tabakasındaki delinme, küresel ısınma, asit yağmurları, çeşitli doğal alıcı ortamlara -özümseme kapasitelerinin çok üzerindeki miktarlarda- yapılan toksik ve tehlikeli atık deşarjları bu kapsamda sayılabilir.

ØØAnasayfaAnasayfa ØØTemizTemizÜretimÜretim

ØØTemizTemizÜretimÜretimAraAraççlarlarıı ØØTemizTemizÜretimÜretimSSöözlzlüüğğüü ØØEndEndüüstriyelstriyel

Uygulamalar Uygulamalar ØØİİlgililgiliKurumlarKurumlar ØØYararlYararlııKaynaklarKaynaklar ØØİİletişletişimim

Anasayfa

Kaynaklar

Prof. Dr. G

Prof. Dr. G ö ö ksel Demirer ksel Demirer Orta Orta Do Do ğ ğ u u Teknik Teknik Ü Ü niversitesi niversitesi

Ç Ç evre evre M M ü ü hendisli hendisli ğ ğ i i B B ö ö l l ü ü m m ü ü

T T ÜRK Ü RK Ç Ç E E İ İ NTERNET SAYFASI NTERNET SAYFASI

(27)

27 27

Presentation and Discussions of the Term Projects 13-14

Life Cycle Assessment (LCA) 12

Environmental Performance Indicators 11

Guest Speaker 10

Environmental Management Systems 9

Waste Reduction Audit: Case Study for Leather Manufacturing 8

Waste Reduction Audit: Methodology 7

Cleaner Production Success Stories from Small and Medium Sized Enterprizes, Local Governments, Industry, Agriculture, and Service Sectors

6

Cleaner Production Tools II (Chemical Assessment; Green procurement; Design for Environment; Energy Audit)

5

Cleaner Production Tools I (GHK, Environmental Compliance Audit; Waste Reduction Audit; Environmental Impact Assessment; Life Cycle Analysis)

4

Role of Different Actors of Society in Promoting Cleaner Production

3

Historical Development of Waste Management Elements of Cleaner Production

2

Introduction 1

Topic Week No

EnvE 428 Temiz Üretim/Kirlilik Önleme Dersi

(28)

28 28

Middle East Technical University

Regional Activity Centre for Cleaner Production Ministry of Environment

and Forestry

Cleaner Production ^:

A tool for Green Competitiveness in the Turkish Industry

Workshop and Short Course

Middle East Technical University

Department of Environmental Engineering Workshop Series

31 March-2 April 2008

Middle East Technical University Culture and Convention Center

Ç Ç E E Şİ Şİ TL TL İ İ ETK ETK İ İ NL NL İ İ KLER: KLER:

(29)