Türkiye de büyümenin çok önemli bir kısmının ihracat tarafından

(1)

MÜZİK ALETİNİ BİZ ÜRETİYORUZ BAŞKASI ÇALIYOR

T

ürkiye’de büyümenin çok önemli bir kısmının ihracat ta- rafından sağlanması ve 2023 yılı için 500 milyar dolarlık ihracat hedefinin konması, ihracatın öneminin ne denli arttığının birer göstergesi olmuştur. Resmi web sitesin- de kuruluş amacı “Dünya ticareti ekonomik bütünleşme süreçleri- nin derinleştiği, küresel ölçekte pazara giriş stratejilerinin yoğun şekilde uygulandığı ve ihracat pazarlarında rakip ülkelerin aktif stratejiler geliştirerek, ihracatta pazar paylarını artırmaya çalıştığı bir dönemden geçmektedir. Bu dönem ve ülkenin 2023 vizyonu;

ekonomi ve dış ticaret politikalarının yeni bir anlayış ve yapıyla yürütülmesini zorunlu kılmaktadır. Bu kapsamda, Cumhuriyet ta- rihinde ilk kez, ihracat dayalı büyüme modeli çerçevesinde, mal ve hizmet sektörlerinde yatırım-üretim-ihracat zincirine ilişkin po- litikaların bir bütün olarak ele alınmasını sağlayacak bir kurumsal yapılanmaya duyulan ihtiyaç dikkate alınarak Ekonomi Bakanlığı kurulmuştur.” şeklinde belirtilen Ekonomi Bakanlığı da ihracatın geliştirilmesine yönelik politikalarıyla bu hedefe ulaşmada destek sağlamaktadır.

Yıllar itibariyle ihracat verilerine bakıldığında Türkiye’nin toplam ihracat miktarının rekor seviyelere ulaşarak 2012 yılında 152,5 milyar $ olduğu görülmektedir. İhracat miktarımız son 20 yılda %894, son 10 yılda ise %223 oranında bir artış göstermiştir. Gayrisafi Yurt İçi Hasılamız ise aynı 20 yıllık dönemde %101 artarken, son 10 yıl- lık dönemde %54 oranında artış göstermiştir.¹ Grafik 1’de ihracat miktarımızın ve bu miktarın milli gelirimiz içerisindeki payının son on yıldaki gelişimleri görülmektedir.

Grafik 1 de görülebileceği üzere, toplam ihracatımız 1993 yılında 15,3 milyar dolar iken bu miktar 2012 yılında rekor kırarak 152,5 milyar dolara yükselmiştir. Ancak bu yükselişe rağmen 2023 hede- finde %25 olarak belirlenen ihracatın toplam milli gelir içerisinde- ki payının 1993-2012 yılları arasında dar bir aralığa sıkışıp kaldığı görülmektedir.

Mert Can DUMan TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi İktisat Bölümü mcduman@etu.edu.tr

(2)

(Cünedioğlu, 2012). Bu iki kavrama benzer olarak bu çalışmada hesaplanan IMPY değeri de malların PRODY değerlerinin her mal için toplam ithalat- tan aldığı pay ile ağırlıklandırılmış hali yani bir ülkenin ithalatının gelir/verimlilik düzeyi olarak yorumlanacaktır.³

Türkiye’nin 2012 yılındaki ihracatının yoğunlaş- tığı bölgeleri incelemek amacıyla ülke grupları itibariyle ihracat dağılımı gösterilmek istenirse: ⁴

n Tablo 1: Türkiye’nin 2012 yılındaki ihracatının konsolide ülke grupları itibariyle dağılımı

Ülke Grubu

tr’nin ihracatındaki payı

Avrupa %42.1

MENA + BDT %41.3

Kuzey Amerika Serbest Ticaret %4.7

Diğer Asya Ülkeleri %3.2

Diğer Avrupa Ülkeleri %2.9

Diğer Amerikan Ülkeleri %2.0

Uzakdoğu Ülkeleri %1.7

Serbest Bölgeler %1.6

Okyanusya Ülkeleri %0.4

Kaynak: Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM)

Türkiye’nin seçilmiş bölgelere ihracatının gelir/

verimlilik düzeyini gösteren EXPY değeriyle böl- gelerin ithalatının gelir/verimlilik düzeyini göste- ren IMPY değerinin durumu aşağıda gösterilmiş- tir:

İhracatımızın rekor seviyelere ulaşması şüphesiz sevindirici bir gelişme olarak görülse de gelişen dünya ekonomileri düzeninde üretim ve ihracat sepetlerinin niteliği de giderek önemini arttırmak- tadır. Hausmann, Hwang ve Rodrik’in (H, H, R) 2005 yılında yayınladıkları “What You Export Matters” başlıklı makalede ihraç ürünlerinin nite- lik düzeyinin öneminden bahsedilmiş ve ihracatın niteliği kavramına paralel olarak orta gelir katego- risindeki ülkeler için yüksek üretkenliğin yüksek büyüme oranına denk geldiği ortaya konulmuş- tur. Bu bağlamda, özellikle Türkiye gibi ihracata dayalı büyüme modelini uygulayan orta düzeyde gelire sahip gelişmekte olan ülkelerin daha hızlı büyüme gerçekleştirmelerinin yolunun daha nitelikli mal üretimi ve ihracatından geçtiği belirtilmiş ve PRODY ile EXPY kavramları literatüre kazan- dırılmıştır (Hausmann, Hwang, Rodrik, 2005).

(PRODY ve EXPY kavramlarının hesaplanma yöntemleri son notta belirtilmiştir.)²

H, H, R’nin What You Export Matters başlıklı ma- kalesinde hesaplanan PRODY değeri bir sektörde ihracatçı olan ülkelerin kişi başına gelirlerinin, ülkelerin sektördeki mukayeseli üstünlük (RCA) değerleriyle ağırlıklandırılmış toplamıdır. Diğer bir deyişle, bir ürünün içindeki gelir/verimlilik dü- zeyini göstermektedir. Aynı çalışmada hesaplanan EXPY değeri de malların PRODY değerlerinin her mal için toplam ihracattan aldığı pay ile ağırlık- landırılmış hali yani bir ülkenin ihracatının gelir/

verimlilik düzeyi olarak karşımıza çıkmaktadır.

n Grafik 1: 1993-2012 yılları arası Türkiye’nin toplam ihracatı ile toplam ihracatın GSYİH içindeki payı (Toplam ihracat sağ eksen, ihracatın GSYİH içindeki payı sol eksen)

0 20 40 60 80 100 120 140 160

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

25,0%

30,0%

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

İhracat/GSYİH İhracat (Milyar $) Kaynak: TÜİK

(3)

Bölgeler itibariyle ortaya konulan nitelikli mal ih- racatı eksikliği kendisini malların gelir/verimlilik düzeyini gösteren PRODY değeri üzerinden de kendisini göstermektedir. Türkiye’nin toplam ih- racatının gelir/verimlilik düzeyi olan EXPY değeri 2005 yılında 13670 olurken 2010 yılında bu değer 13939 olmuştur. Açıklamak gerekirse, Türkiye’nin ihracat sepetinin niteliği 2005 yılı için yıllık 13670

$ kişi başına milli geliri olan ülkelerin ihracat sepetine benzerken 2010 yılı için ise yıllık 13939 $ kişi başına milli geliri olan ülkelerin ihracat sepetine benzemiştir. Genel bir analizle bu beş yıllık dö-

n Tablo 2: Bölgelerin ithalatının IMPY değeri ile Türkiye’nin ihracatının EXPY değerinin bölgeler itibariyle durumu

IMPY₂₀₁₀ eXPY₂₀₁₀

Amerika 17100 14506

MENA + BDT 16678 14280

Avrupa 17216 13809

Diğer 16178 13725

Asya 16274 12767

Kaynak: COMTRADE

n Tablo 3: Seçilmiş malların 2010 yılı için PRODY değerleri, Türkiye’nin EXPY değerine göre durumları ve PRODY değeri itibariyle 1240 mal çeşidi içerisindeki sırası

Malın ismi PrODY₂₀₁₀ Durum Sırası

Bakırdan ince yaprak ve şeritler-kalınlık < 0, 15mm 43924 Yüksek 1/1240

Kol, cep ve diğer saatler 41784 Yüksek 2/1240

Hormonlar, vb. öncelikle hormon olarak kullanılan türevleri 34138 Yüksek 8/1240

Müzik notaları 31083 Yüksek 21/1240

Fotoğrafçılıkta kullanılan levha ve filmler (dolu, banyolu) 30306 Yüksek 26/1240

Gözlük çerçeveleri vb. aksamı-parçaları 26719 Yüksek 87/1240

Işık temini için kullanılan her türlü mumlar vb. 25014 Yüksek 130/1240

Yapma çiçek, yapraklı dal, meyve vb. aksamı 24922 Yüksek 135/1240

Sakat ve hasta taşıtları 24674 Yüksek 142/1240

Piyanolar, klavsenler ve klavyeli diğer telli aletler 24575 Yüksek 145/1240 Plak döndürücüler, pikaplar, kasetçalarlar, kayıt çoğaltıcılar 21123 Yüksek 302/1240

Nefesle çalınan diğer müzik aletleri 20497 Yüksek 339/1240

Harp silahları 19159 Yüksek 419/1240

Büro için diğer makine ve cihazlar 18169 Yüksek 495/1240

Boyun bağı, papyon kravat ve kravatlar 17843 Yüksek 510/1240

Jimnastik, atletizm, diğer spor ve açık hava oyunları eşyası 17088 Yüksek 552/1240 Kurşun kalemler, renkli kalemler, kurşun kalem içleri, tebeşir 14444 Yüksek 716/1240

Türkiye’nin 2010 yılındaki EXPY değeri 13939

Bor oksitleri; borik asitler 13862 Düşük 745/1240

Telli diğer müzik aletleri 13771 Düşük 749/1240

Tarımda, ormancılıkta, bahçecilikte kullanılan el aletleri 12646 Düşük 817/1240 Giyim eşyasının hazır teferruatı, parçaları, aksesuarları 12451 Düşük 827/1240 Defterler, bloknotlar, klasörler, dosyalar vb. kırtasiye eşyası 11921 Düşük 855/1240

Tabii bal 11712 Düşük 865/1240

Makarnalar 11455 Düşük 875/1240

Ayakkabı; yüzü deri, tabanı kauçuk, plastik, tabii, suni vb kösele 10282 Düşük 921/1240

Mısır 9592 Düşük 958/1240

Kilim, halı, masa örtüsü vb. için mensucat ve iplik takımı 8762 Düşük 998/1240 Vurularak çalınan müzik aletleri (davul, ksilofon, zil, kas vs.) 7625 Düşük 1049/1240

Eldiven 6744 Düşük 1087/1240

Çimento 6284 Düşük 1104/1240

Erkek Gömleği 5527 Düşük 1127/1240

NOT: Malın PRODY değeri Türkiye’nin EXPY değerinden yüksek ise durumu “yüksek” olarak kabul edilmiştir.

(4)

nem için Türkiye’nin ihracat sepetinin niteliğini az da olsa arttırdığı söylenebilir. Ancak ihracat sepe- timizin niteliğinin yetersiz oluşu, seçilmiş mallar itibariyle her malın gelir/verimlilik düzeyini gös- teren PRODY değerleri incelendiğinde daha rahat ortaya konabilmektedir.

Tablo 3’te de görüldüğü üzere 1240 mal çeşi- di içerisinde 742 malın gelir/verimlilik düzeyi Türkiye’nin ihracatının gelir/verimlilik düzeyin- den daha büyük bir değere sahiptir. Yani, 1240 mal çeşidi içerisinden 742’sinin niteliği Türkiye’nin ihracat sepetinin niteliğinden daha yüksektir. Ça- lışmaya da ismini veren durum bu noktada karşı- mıza çıkmaktadır. 2010 yılı itibariyle müzik no- taları 31083 PRODY değeriyle 1.240 mal çeşidi içerisinde 21. Sırada yer alırken telli müzik aletleri 13771 PRODY değeriyle kendisine ancak 749. sı- rada yer bulabilmektedir. Türkiye’nin ihracat sepetinin niteliğinin 13.939 olduğu bilindiğine göre, Türkiye’nin yüksek niteliğe sahip müzik notalarını ihraç edebilmek yerine düşük niteliğe sahip telli müzik aletlerini ihraç edebildiği görülmektedir.

Bunun yanında; piyano, nefesli çalgılar gibi yük- sek oranda işçilik gerektiren müzik aletlerinin ni- teliği de Türkiye’nin ihracat sepetinin niteliğinden daha yüksek bir değer almaktadır. İstanbul İhra-

catçılar Birliği’nin 2010 yılında yaptığı bir araştır- manın sonuçları da bu hesaplamaları doğrular ni- teliktedir. Araştırmaya göre Türkiye 2010 yılında Yunanistan’a getirdiği yıllık kazanç 405 dolar olan 3 müzik notası ve Türkmenistan’a getirdiği yıllık kazanç 1.752 dolar olan 2 akordeon ihraç etmiş.

Bunun yanında ise, miktarı 311 ve getirdiği yıllık kazanç 10.686 dolar olan müzik aletlerinin telleri Irak, Yunanistan ve Almanya’ya ihraç edilmiş.

Elbette ki yüksek niteliğe sahip müzik notasının ihraç edilmesinin arkasında filolojik ve kültürel etmenler de yatmakta ancak Güney Kore’den tüm dünyaya ihraç edilen Gangnam Style şarkısı da bahsedilen filolojik ve kültürel engellere bir anti- tez oluşturmaktadır. Kısa bir sürede YouTube üze- rinden 1.557.634.711 kişi tarafından (ve her saniye artmakta) izlenen Gangnam Style Güney Kore’nin özellikle teknoloji alanındaki atılımları yanında yüksek nitelikli ve sofistike bir ihracatı olarak de- ğerlendirilebilir. National Public Radio’nun habe- rine göre Gangnam Style her ne kadar bir çılgınlık olsa da Güney Kore’nin 20 yıldır üzerinde çalıştığı ve ihracat kavramının üzerine yoğunlaşan bir poli- tikanın ürünü olduğu belirtilmektedir. ⁵

EXPY değeri ile büyüme arasındaki ilişki de Ha- usmann vd. (2007) tarafından gösterilmiştir. Aşa-

(5)

olan Polonya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan gibi ülkeler Avrupa pazarında Türkiye’den daha nitelikli mal ihracatı yapmaktadır. Türkiye’nin bu ülkelerle rekabet gücünü koruyabilmesi için ihracat sepetinin niteliğini arttırması gerekmektedir.

1980’lerde neredeyse aynı düzeyde olduğumuz Güney Kore bugün iki katımız kadar kişi başına gelire sahip ve Avrupa pazarında hem bizden daha büyük bir paya hem de daha nitelikli bir ihracat sepetine sahiptir. Kişi başına düşen milli gelir açı- sından bizden bir hayli düşük bir seviyede bulunan Cezayir dahi Avrupa pazarında bizden daha nitelikli bir ihracat sepetine sahiptir.

Bu çalışma sonucunda Türkiye’nin 2023 yolunda hedeflerine ulaşabilmesi ve rakip ülkelerle reka- betçi gücünü koruyabilmesi bağlamında üretim ve ğıdaki şekil, 161 ülke için 2011 yılı kişi başına reel

milli geliri (sabit 2000 ABD $) ülkelerin 1998 yılı EXPY değerleriyle açıklamaktadır. İki değişken arasındaki ilişkiye göre 1998 yılında EXPY değe- rindeki %1’lik bir artış, 2011’deki kişi başına reel milli geliri %2,76 arttırmaktadır. İhracatının içeri- ği zenginleşen ülkenin kendisi de zenginleşmekte- dir (Cünedioğlu, 2012).

Türkiye’nin 2023 ihracat hedefine ulaşması yolunda diğer ülkelerle rekabeti de önem arz etmek- tedir. Bu bağlamda Türkiye’nin ihracat sepetinin niteliğinin diğer ülkelerinkiyle karşılaştırılması ve bu değerin rekabet edilebilir düzeye çekilmesi de ihracatı geliştirme yolunda önemli bir adım olarak karşımıza çıkmaktadır.

Türkiye’nin ihracatını geliştirme yolunda rakip

n Grafik 2: Kişi başına milli gelir - EXPY ilişkisi

8 46Kişi başına reel milli gelirin logaritması, 2011 81012

8.5

EXPY değerinin logaritması, 1998 9

Türkiye

9.5 10

Kaynak: Cünedioğlu, 2012

n Tablo 4: Seçilmiş ülkelerin 2012 yılı için kişi başına düşen milli gelirleri, 2010 yılı için EXPY değerleri, Avrupa pazarının ithalatından elde ettikleri pay ve 2010 yılındaki EXPY değerine göre sıralamaları

Ülke Kişi Başına Milli Gelir eXPY₂₀₁₀ PaY₂₀₁₀ Sıra

Güney Kore 23113 17560 1.204 18/211

Çek Cumhuriyeti 18579 17841 1.993 15/211

Macaristan 12736 17904 1.289 14/211

Polonya 12538 16776 2.25 23/211

Türkiye 10609 13809 1.145 31/211

Cezayir 5694 17057 0.549 22/211

Kaynak: IMF ve COMTRADE

(6)

M_ik: Ülkesinin toplam ithalatı PRODY_k: k sektörünün PRODY de-

ğeri

4 Bu çalışmada Türkiye’nin ihracatı içerisindeki payı en büyük olan Av- rupa ile MENA ve BDT ülkelerinin toplamı olan MENA + BDT grupları esas olarak ele alınmıştır.

5 Sayın okuyucular haberin ayrıntıları- na

http://www.npr.org/blogs/mo- n e y / 2 0 1 2 / 1 0 / 1 2 / 1 6 2 7 4 0 6 2 3 / gangnam-style-three-reasons-k-pop- is-taking-over-the-world adresinden ulaşılabilir.

6 Bu çalışmanın Ege Üniversitesi ta- rafından bu yıl 16.sı düzenlenen

“Uluslararası İktisat Öğrencileri Kongresi”nde “Where You Export Matters” başlığıyla sunulmaya hak kazanan ayrıntılı hali yazardan temin edilebilir.

KAYNAKÇA

Cünedioğlu, H.E., “İhracatın Çeşitliliği Ve Niteliği | Çeşitlilik Artıyor Ama Nitelikte Atalet Var!”, TEPAV Politika Notu, 2012

Cünedioğlu, H.E., “Tamahkarlığı Bırakıp Doğru Sektörlere Odaklanmak Gerek”, TEPAV Politika Notu, 2012 Hausmann, R., Hwang J., and Rodrik,

D.,. What You Export Matters, NBER Working Paper, No. 11905, 2005 Hausmann, R., Hwang J., and Rodrik, D.,

What You Export Matters, Journal of Economic Growth, vol. 12, 1-25, 2007 Hanson, G. H. (2010). “Sources of Export

Growth in Developing Countries.”

Basılmamış metin.

Sak, G., “Irak’a Mal Sattıkça Irak Gibi Olmamak Lazım”, Radikal Gazetesi, 2010

Türkiye İhracatçılar Meclisi İhracat Rakamları Tabloları http://www.tim.

org.tr/tr/ihracat-ihracat-rakamlari- tablolar.html, Erişim Tarihi:

26.04.2013

Türkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri ve Ulusal Hesaplar http://www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi:

26.04.2013 ihracat sepetlerinin niteliğini arttırma amaçlı politikalar izlemesi

önerilebilir. Bu doğrultuda kapsamlı bir reform sürecine ihtiyaç duyulabilir (Sak, 2010). Böylece ileride başkalarının ürettiği müzik aletleri bizim ihraç ettiğimiz notaları çalar; kendi yüksek nitelikli mallarımızı ihraç etmeye başlayarak rakip ülkelerle re- kabetçi gücümüzü koruyarak hedeflerimize ulaşabiliriz.⁶

SONNOTLAR

1 GSYH değişimi hesaplanırken TÜİK’in esas aldığı 1987 yılı ve 1998 bazlı hesaplamalara dikkat edilmiştir.

2

=

∑

ik

i i i i

ik

i i

X PRODY XX Y

X

X_ik: i ülkesinin k sektöründeki ihracat X_i: i ülkesinin toplam ihracatı

Y_i: i ülkesinin kişi başına düşen milli geliri

ⁱ =

∑

^ik ^k

i

EXPY k XX PRODY

X_ik: i ülkesinin k sektöründeki ihracatı X_ik: i ülkesinin toplam ihracatı PRODY_k: k sektörünün PRODY değeri

=

∑

3 ^ik

i k

k i

IMPY M PRODY M

M_ik: i ülkesinin k sektöründeki ithalatı