KADIN VE SAĞLIK
MENOPOZ “Yaş Dönümü”
DERLEYEN: GAMZE KARADAĞ KOÇ
Menopoz; adet kanamalarının doğal yolla bitmesi diğer bir deyişle ilk adet görme ile başlayan doğurgan dönemin bitmesi demektir. Menopoz bir hastalık değildir. Menopoz genellikle hayatın doğal bir aşaması olarak kabul edilmektedir. Kadın hayatının yumurtlama fonksiyonlarının sonlandıktan sonraki doğal bir aşamasıdır. Kadının hayatında yeni bir aşama olarak ifade edebiliriz.
Menopoza girme yaşı ortalama 45–55 civarındadır. 40 yaşından önce menopoza girmek
“erken menopoz” olarak tanımlanmaktadır.
Menopozdaki temel değişiklik kadınlık hormonu olan östrojenin yumurtlamanın durması sonucu azalmasıdır. Kadında menopoz döneminde çeşitli değişikler oluşabilir. Hatta bu dönemde bazı sağlık sorunları ile karşılaşılabilinir. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
•
Ateş basması, terleme, çarpıntı görülebilir.•
Uykusuzluk, sinirlilik, depresyon ( ruhsal çöküntü), unutkanlık, halsizlik, çabuk sinirlenme gibi durumlar oluşabilir.•
Bazen cinsel istekte ( libido) azalma görülebilir.•
Cinsel organlarda çekilme ( atrofi ), kuruluk, ağrılı ilişki oluşabilir.•
Kadınlık hormonları kalp, damar sistemini yaşlanmaktan korur. Azaldıklarında yüksek tansiyon, kalp krizi riski ve damar hastalıklarının daha kolay ve hızlı gelişimi gibi durumlar oluşabilir. Mesela damar sertliğine ( ateroskleroz ) eğilim görülebilir.•
Kadınlık hormonları cildi yaşlanmaktan korur ve azaldıklarında ciltte, saçlarda kuruma ile çatlaklar kolayca oluşabilir.Kadınlık hormonları eklemleri, eklem bağlarını ve kemik yapısını korur; azaldıklarında eklemlerde bozulma, eklem bağlarında sertleşme, eklem yastıklarında hızlı sıvı kaybının gelişmesi görülebilir. Ayrıca, kemikler esnekliğini kaybedip daha kolay kırılabilir. Kemik erimesi (osteoporoz) bu dönemde sık rastlanan bir durumdur.
Menopoz bir dönemdir ve yavaş yavaş gelişir. 40 yaşından sonra kadınlarda önce yumurtlamanın azalmasına bağlı olarak düzensiz adet kanamalrı, aralıklı ateş basma ve terlemeler, psikolojik değişiklikler ortaya çıkmaya başlar. Daha sonra yakınmalar giderek artar ve adet kanamaları tamemen kesilir. Bu dönemde bir yıl adet kanamalarının olmaması menopoz tanısı için yeterlidir. 6 aydan daha fazla adet gecikmeleri araştırılıp kandaki kadınlık hormonu (östrojen) ve yumurtlamayı uyaran hormon (FSH) seviyeleri ölçülerek kesin tanı konulur. Ancak adet düzensizlikleri veya düzensiz kanamalar “menopoza giriyorum”
düşüncesiyle normal karşılanmamalı; hasta doktoruna başvurarak bu değişikliklerin gebelik ve kadın cinsel organlarının kanserlerinde de görülebileceği göz önünde tutularak bu hastalıklar dikkatle araştırılmalıdır.
Sıcak basmaları / gece terlemeleri için bazı öneriler;
Sıcak basmaları sizi rahatsız ediyorsa, rahatlamak için çeşitli yöntemler uygulayabilirsiniz:
• İnce ama bir kaç kat giyinin ki kendinizi nasıl hissettiğinize bağlı olarak kıyafetlerinizi çıkarıp tekrar giyebilesiniz.
• Baharatlı yiyeceklerden, sıcak içeceklerden, alkolden ve kafeinden kaçının çünkü bunların hepsi sıcak basmalarını tetikleyebilir. Kendinize özgü tetikleyicileri belirleyin ve bunlardan kaçının.
• Yanınızda soğuk su taşıyın ve düzenli olarak için. Bulunduğunuz ortamı vantilatör ya da klima yardımıyla serin tutun.
• Stresten mümkün olduğunca kaçının.
• Düzenli olarak spor yapın (sıcak basmalarının azalmasını sağlayabilir).
• Sıcak basması yaşarken düzenli derin nefes almaya çalışın (bu sıcak basmasının şiddetini azaltabilir).
• Yaşınıza ve boyunuza göre bedeninizi sağlıklı bir kiloda tutmaya çalışın. Kilosu fazla olan kadınlar genelde daha hızlı bir şekilde daha sıcak hissedebilmektedir.
• Kadının biri, gece sıcak basmasıyla uyanırsa yastığının tersini çevirip soğuk ve iyi hissedebilsin diye yatarken yastığının altına buz torbası koyarmış. Bunu siz de deneyebilirsiniz.
• Alternatif çareler. Bazen sağlık uzmanları besinsel destek ürünleri (soya ürünleri gibi), bitkisel ilaçlar (kızılyonca gibi), antioksidan vitaminler (E vitamini gibi) ve şifalı bitkilerden hazırlanan karışımlar (karayılan otu ve sarı kantaron gibi) tavsiye ederler ve birçok kadın bunları kullanmaktadır. Kısa süreli (altı aylık) kullanımda bunların güvenli olduğu
görülmüştür. Bu yöntemlerden bazıları işe yarar gibi görünse de, araştırmalar çelişkili sonuçlar vermektedir. Bütün araştırmaların plasebo (yalancı ilaç) etkisi görüldüğü için (kadınların yüzde 30’u ya da daha fazlası, yalancı ilaç kullandıklarında bile kendilerini daha iyi hissetmiştir), kesin sonuçlar çıkartmak mümkün olmamıştır.
• Hormonlar. Bazı kadınlar öyle şiddetli ve bitmek bilmeyen sıcak basmaları yaşar ki doğal östrojen kaybını telafi etmek için, hormon tedavisi görmeyi düşünür. Hormon almanın sıcak basmalarını ve bazı menopoz belirtilerini rahatlattığı görülmüştür ancak bu uygulama, özellikle de uzun kullanımda, bazı sağlık sorunlarıyla karşılaşma riskini artırabilir.
Uyku bozuklukları için bazı öneriler;
Orta yaşta meydana gelen uyku bozukluklarının nedeni menopoz olabilir ama olmayabilir de.
Hormon değişimleriyle uyku mekanizması arasındaki ilişki kesinlik kazanmamıştır, ancak bu konuda çalışmalar vardır. Bazı kadınlar menopoza geçiş sırasında (ama öncesinde ya da sonrasında değil), uyku bozuklukları yaşasa da yaşlanmanın kendisi de uyku sorunlarını tetikleyebilir. En yaygın görülen durum, bir kadının sorunsuz uykuya dalması, sonra da sabahın erken saatlerinde uyanıp tekrar uyumakta zorlanmasıdır. Sıcak basması ya da gece terlemeleri yaşayan kadınlarda uykusuzluk, bunları yaşamayanlara oranla daha sık görülür.
Uykusuzluk yorgunluğa, asabiliğe ve bir tür başa çıkamama hissine neden olabilir.
Bazı kadınlar ilaç (uyku hapları, antidepresanlar ya da hormon tedavisi) kullanmanın faydasını görebilirler. Herhangi bir şey kullansanız da kullanmasanız da şu değişiklikleri uygulamayı deneyebilirsiniz:
• Kafeinli içecek ve gıdaları (kahve, çay, kola türleri ve çikolata) öğleden sonra yaklaşık 3’ten itibaren kesin, çünkü kafein kanda altı saate kadar kalır. Kafein uykuyu engelleyen ve idrar torbasının içindeki idrarın miktarını artıran bir uyarıcıdır. Bu da daha sık idrara çıkacağınız anlamına gelir.
• Sigaradan kaçının, özellikle de akşamları. Tütün uyarıcı bir maddedir.
• Alkolden kaçının ya da alkolü kısın. Alkol bedende işlenirken bir uyarıcıya dönüşür.
Bu da uyku düzeninizin bölünmesine ve geceleri idrar için uyanmanıza neden olur.
• Her gece yaklaşık olarak aynı saatte uyuyun.
• Düzenli olarak spor yapın. Gün içerisinde ya da akşamüzeri spor yapmak gerginliğinizi alarak uykunuzun gelmesine yardımcı olabilir.
• Sıcak bir duş alın, müzik dinleyin ya da bir şey okuyun.
• Gürültünün size ulaşmasını engelleyin. Kapıları ve pencereleri kapatın, kulak tıkacı kullanın ya da yatıştırıcı bir müzik dinleyin.
• Uyandığınız zaman keyifle yapacağınız bir şeyler bulun. Günlük ritminizi uyku durumunuza göre ayarlayın.
Uyku bozuklukları devam ederse doktorunuzla ilaç yoluyla sorunu çözme konusunu konuşabilirsiniz. Bazen anksiyolitikler ve düşük dozlu antidepresanlar bazı kadınlarda uykusuzluk ve sıcak basmasının yanı sıra, depresyon sorununu da çözebilir. Kediotu da uzun zamandan beri bitkisel bir uyku ilacı olarak kullanılmaktadır. Uyku hapları alışkanlık yapabildiği için ilacın yanında gelen açıklama kâğıtlarını dikkatlice okuyun ve bu hapları düzenli olarak değil, ara sıra kullanın.
Vajinadaki değişimler için bazı kolaylaştırıcılar;
Östrojen seviyesi düştükçe vajina duvarları daha ince, daha kuru hale gelerek yırtılmalara ve çatlamalara daha yatkın olabilir. Vajinanın ıslanması daha yavaş ve az miktarda olabileceğinden sevişme sırasında ıslanmak da daha uzun zaman alır. Cinsel birleşme rahatsız edici, hatta acı verici hale gelebilir ve bazen tahrişe yol açarak enfeksiyon riskini artırır.
Dokular çok hassaslaşırsa cinsel birleşme vajina duvarında kanamaya yol açabilir. Doktorların vajinal atrofi (vajina dokusunun zayıflaması) dediği bu sorunun görüldüğü kadınlar bu rahatsızlık nedeniyle cinsel birleşmeden ya da başka aktivitelerden kaçınır hale gelebilir.
Menapozun dışında bazı ilaçlar da vajina kuruluğuna neden olabilir ya da bunu artırabilir.
Örneğin antihistaminik ilaçlar (özellikle alerji ve kaşıntı için kullanılır) hem vajina dokularını hem de burun dokularını kurutur. Vajinanın içini yıkamak, vajina spreyleri kullanmak, renkli ya da parfümlü tuvalet kâğıdı kullanmak ve vajinayı sabunla yıkamak da vajina girişindeki dokuları tahriş edebilir.
Vajina kuruluğunu hafifletmenin yolları arasında şunlar vardır:
• Kayganlaştırıcılar ve vajina nemlendiricileri sevişme sırasında yardımcı olabilir.
Vajinanızı kaşımaktan kaçının çünkü bu hassas dokuları tahriş edebilir ve enfeksiyona ve başka sorunlara neden olabilir. Kasık ve vajina bölgesine E vitamini yağı ya da doktorunuzun vereceği merhemleri sürmek kaşıntıyı giderebilir. Kaşıntı aynı zamanda tedavi gerektiren mantar enfeksiyonunun da belirtisi olabilir
• Islanmanız çok daha fazla zaman alsa da düzenli cinsel aktivite vajina sağlığını korumaya yardımcı olur.
• Gün içinde daha fazla sıvı (sekiz ya da daha fazla bardak) tüketmenin faydası olabilir.
• Düşük dozlu bölgesel östrojen kremleri kuruluğu önler. Silastik halka, vajina tabletleri ve vajina kremleri gibi bu türlerde daha az östrojen kana karışır ve bu da uzun vadeli riskleri azaltabilir. Halka kana çok az miktarda östrojen salgılar, tabletler biraz daha çok salgılar, kremse ne sıklıkta ve ne kadar kullanıldığına bağlı olarak daha fazla ve beklenmedik miktarda salgılayabilir. Birçok kadın cinselliklerini ya da hayatlarını aksatan vajina değişimleri nedeniyle hormon almaktadır.
Herhangi bir yaşta vajinada kuruluk yaşamanız aslında cinsel birleşmeye hazır olmadığınız anlamına gelebilir. Yaşı daha ileri olan insanların daha yavaş tahrik olmasınınsa telafisi vardır.
