EKRAN ZAMANI VE YÖNETİMİ Özgür TANRIVERDİ
Rehber Öğretmen
Özellikle içinde bulunduğumuz salgın hastalık riski koşullarında çocuklar, ekrana dayalı teknolojiyle daha çok zaman geçiriyor. Uzaktan eğitim süreci ile birlikte ilave olarak da ekran süresi arttı. Sağlık güvenliği sağlanması, salgın hastalığı kontrol altına alma gibi nedenlerle sokağa çıkma yasakları ve kısıtlamaları olması durumlarına paralel ‘pandemi yorgunluğu ve ya tükenmişliği’
durumları ile karşı karşıyayız. Karşı karşıya kalınan yeni yaşam biçimi ( kontrollü sosyal hayat, izolasyon) bizlerin fiziksel ve ruh sağlığını etkilediği gibi çocuk ve ergenlerin de etkilemiştir. Yeni yaşam düzeni (esnek çalışma, uzaktan çalışma, uzaktan eğitim) ve rutinlerimizin değişime uğraması konuları içinde ekran zamanı ve yönetimi konusu daha çok önem kazanmıştır.
Ekranların, dijital dünyanın, şu anda yaşadığımız çağın gerekliliği olduğu ve onlarsız olmayacağı tartışma götürmez. Buradaki odağımız, ekran zamanı ve bu süreci nasıl yöneteceğimiz, çocuk ve ergenlere bu konuda nasıl mentörlük (düzenleyicilik) yapacağımızdır. Yasaklayıcı bir dil kullanmak ve tavır sergilemek doğru değildir. Öğretmen ve ebeveyn olarak buradaki rolümüz, olumlu model olan düzenleyen ve rehber olan şeklinde olmalıdır.
Genellikle ekran süreleri konusunda endişe duyan ebeveynler çocuklarının ekran başında geçirdikleri zamanı kısıtlama yoluna başvuruyor. Salgın sebebiyle evde kalınan bu günlerde, dış dünya ile tek bağlantıları dijital ortam olan çocuklar ve ergenler için bu durum doğru bir fikir değildir. Çünkü internet ve ekran, bu gündemde uzaktan sosyalleşme için dünyanın en iyi aracı olup çocuklara ihtiyaç duyulan odak değiştiriciliği sunabilir. Konuyla ilgili Amerikan Pediatri Akademisi (AAP), pandemi sırasında çocukların ekran süresinin muhtemelen artacağını kabul ederek, olağan önerilerini esnetmiş bulunuyor. AAP, bu esnetmenin nedenini sadece çocukları meşgul etmek için değil, aynı zamanda ebeveynlerin iş ve çocuk bakımı sorumluluklarını dengelemelerine katkı sağlamak için de olduğunu belirtiyor.
AAP, bu noktada önemli olanın, ebeveynlerin ekranın geçici çocuk bakıcısı olmadığını
hatırlamaları gerektiğini belirten ekran süresinin yapıcı yollarla düzenlenmesini gerektiğini vurguluyor.
Olumlu Ekran Süresi
Dijital teknoloji, yaşa uygun ve bilinçli kullanıldığında çocukların gelişimini destekleyip güçlendirir.
Lahana yemeği, çocukların çok tercih etmediği bir gıdadır. Ancak besleyici olması, vitamin ve mineral yönünden zengin olması sebebi ile faydalıdır. Dijital dünyada, metaforik olarak çocuk ve ergenler için yararlı lahana yemekleri bol ve çeşitli türlerde var. Önemli olan cezbedecek, yaşa ve ihtiyaca uygun etkili sunum yapmaktır.
Dijital teknolojilerin yararlı amaçlar için
kullanımında ekran süresinin biraz uzaması sorun olmaz. Bazen çocuklar ve ergenler teknolojiyi kullanırken yararsız şeylerle de uğraşabilir. Bunu da metaforik olarak dijital cips olarak ifade edebiliriz. Bu noktada ebeveynler düzenleyici (mentör) olmalıdır. Çok aşırı olmadıkça bazen çocuklar cips de yiyebilirler. Yeter ki dengeli, sınırlı olsun.
Ekran, çocuk ve ergenlerin evde kalınan bu süreç içerisinde eğitime devam etmesi, dış dünya ile başkalarıyla bağlantıda kalmasını sağlamaya hizmet ediyor. Eğitim ile ilgili ekran süresi konusunda formal olarak bir düzenleme öğretmenler tarafından
yapılmaktadır. Akrabalarla görüntülü sohbet olumlu ekran süresi olarak görülebilir. Özellikle sosyal izolasyon sürecinde, ilişkiler ve sağlıklı bağlar geliştirme noktasında ekranları bir avantaj olarak görebiliriz.
Ebeveynler sosyal izolasyon sürecini, çocuklarının dünyalarını tanımak için bir fırsat olarak görebilirler. Çünkü çocukların çevrimiçi ortamda gördüklerini izleyip neler öğrendiklerini takip edebilirler. Çocuklarla birlikte bilgisayar oyunu oynamak, film izlemek gibi ekranlı etkinlikleri zaman zaman birlikte kullanmak ve ardından ekranı birlikte kapatmak ilişki ve bağ kurma konusunda olumlu etkiler yaratır. Çocukların ne yaptıkları konusunda gözlem yaparak ve bilgi alarak (tersine mentörlük ), bu süreci onları anlamak için kullanılabilir. Özellikle ebeveynler de uzaktan çalışıyorsa, süreci “birlikte zaman geçirecek alan” olarak görmek de fayda sağlayacaktır. Ebeveynlerin,
çocuklarıyla birlikte yüzlerce oyun oynayabileceği gibi izleyebilecekleri sayısız TV programları ve filmler de var. Film, video, oyun, tv de program seçerken çocuğa ve ya ergene eğlencenin yanında sosyal-duygusal, fiziksel, bilişsel gelişimine katkıda bulunacak içeriklere yönlendirmek olumlu etki yaratacaktır. Dijital dünyada fiziksel gelişime katkı sunacak binlerce içerik var.Evde geçirilen zaman uzadı. Bu duruma paralel harekete olan ihtiyaç artı. Spor, jimnastik fiziksel ve psikolojik sağlamlık için dijital içeriklerden yararlanmak mümkündür. Ebeveyn ile birlikte ekran karşısında nitelikli zaman geçirme, duygusal, sosyal ve bilişsel alanlarda olumlu etkiler yaratacaktır. Örneğin çocuklar ve ergenler Youtube’a girip daha iyi fotoğraf çekme , yemek yapma, karmaşık bir oyunun kurallarını öğrenme ,bilimsel deneyler yapma, dünyadaki hayvan türleri, farklı coğrafyalar, kültürler hakkında bilgi edinme, müzik aleti çalma, kodlama, yazılım ve çok daha fazlasını öğrenebiliyorlar.
Çocuklar ve ergenler dijital teknolojiler aracılığıyla, yirmi birinci yüzyıl için gerekli olan iletişim, yaratıcılık, sorumluluk, dirençlilik, yeniliklere açıklık ve medya okuryazarlığı gibi alanlarda becerilerini geliştiriyorlar.
Çocuklar ve ergenlerin ekran başında geçirdiği sürenin niteliğine odaklanın. Çocuğunuz ekranları nasıl, nerede ve ne amaçla kullanıyor? Bu zaman dilimi, onun ilgi alanlarına ve arkadaşlıklarına yardımcı oluyor mu?
Ekran süresi, çocuğunuzun yaşadığı öğrenme eksikliği, uykusuzluk, beslenme bozukluğu, sağlıklı ilişkiler kuramama ve hareketsizlik gibi sorunlarla bağlantılı olabilir. Ekranın olumsuz etkilerinden korunmak DENGE ve DÜZEN sağlamak gerekiyor. Ebeveynlerin bu konuda görevi denetçi değil,DÜZENLEYİCİ olmaktır.
Kendi ailenize özgü bir medya kullanma planı oluşturun. Bu planın içerisinde, çocuklar ve ebeveynleri için uyulacak kurallar ve dijital medyasız zamanlar da belirlenmiş olsun.
Ekransız alanlar, aile kuralları, rutinler Mutfak
Yatak Odası
Tuvalet
Şarj noktası belirlemek
Aile medya planımız içinde, bütün aile üyeleri için geçerli olan kurallar olmalıdır. Kurallar oluşturulurken bütün aile üyelerinin görüşleri alınmalı, kesin çizgi ve sınırlar belirlenmeli, aile kültürü içine yerleştirilmelidir.
Mutfak , yemek saatleri yüz yüze iletişim için kullanılmalı, dijital teknolojilerin olmadığı bir alan olması aile ilişkileri ve sağlıklı bağlar için gereklidir. Yemek masası, sohbet edilen, hal hatır sorulan, aile üyelerinin birbirinin yüzüne baktığı yer olmalıdır.
Yatak odası ekranların hiç girmediği bir alan olmalıdır. Uyumadan en az 90 dakika önce ekranla bağlantıyı kesmek, uykunun sağlıklı olmasına hizmet edecektir. Sağlıklı uyumak için gerekli olan melatonin hormonu salgılamasını ekrandan yayılan ışık, ‘jet lag’ etkisi nedeniyle olumsuz etkilemektedir. Yatak odalarına kitap ve ya dergi koyabilirsiniz.
Tuvalet, özellikle hijyen ve sağlık açısından dijital teknolojilerin sokulmaması gereken mekanlardır. Üstelik dijital teknolojilere çok para ödüyoruz. Çoğumuz tuvalete düşen cep telefonları olayları duymuşuzdur.
Yeşil Zaman
Aile medya planımız içinde, doğa, bağ, bahçe gibi etkinlikler olmalıdır. İmkanlarımız ölçüsünde doğal yaşam alanlarına, köyümüz varsa köyümüze gitmeli, şehir yaşamı içinde küçük bir bahçemiz varsa bu alanları etkin bir şekilde psikolojik sağlamlığımıza yapacağı olumlu katkılar karşılığı için kullanabiliriz.
Parklar, kent ormanı, şehrin yakınlarında bulunan mesire yerleri aile kültürümüzün bir parçası olmalıdır.
Sağlık güvenliğimiz konusunda tedbirleri dikkate almamız gerektiğini unutmayarak bir denge kurmak gerekiyor.
Oyun Alanları
‘Bizim çocukluk anılarımızda ağaçlarda sallanmak ve bisiklet sürmek var, ekranlara tıklayıp
sürüklemek değil’ Kristy Goodvin
Çocuklar ve ergenler için oyun ve yüz yüze iletişim alanı olarak sokaklar ebeveynler için güvenli alanlar olarak görülmeyebilir.. Ancak okul bahçeleri, açık alan spor tesisleri daha güvenli mekanlardır. Çocuklar ve gençler doğru yönlendirildiğinde ve seçenekler sunulduğunda dijital aygıtlar yerine bu mekanları oyun alanı olarak kullanacaklardır. Bütün bunları yaparken içinde bulunduğumuz salgın hastalıkla mücadele süreci içine sağlık güvenliği MASKE-MESAFE-HİJYEN kurallarını da göz önünde bulundurmalıyız.
Artık çocuklar siber dünya içinde oyun oynuyorlar. Tetikte olmak gerekir ama asla panik yapılmalıdır. Bazen birlikte oynamak eğlenceli olur. İlişki ve bağ kurma açısından dönemin oyunlarını ebeveyn olarak bilmekte yarar var. Çocuk ve gençlerin siber dünya içinde oynadıkları oyunlar hakkında bir fikrimiz olması gerekir.
Ekransız aktiviteler sırasında ekrandan uzak durmak
Çocuklara ve ergenlere model olmak,
telefonlarımızın bildirimlerini sessize almak, evde çocuk oyun oynarken tv kapatmak sağlıklı
olacaktır. Ekransız bir aktivite içinde arka planda tv sesi, dil gelişimi de dahil olmak üzere gelişim alanlarını olumsuz etkiler. Yapılan etkinliklerden alınan keyfi düşürür.
Sıfır ekransız zaman dilimleri belirlemek
Aile olarak haftada bir günü hiç ekran olmadan, kitap okuyarak ,doğada ve hayvanlarla geçirmek gibi bir rutin oluşturulabilir.
Sonuç olarak; ekran sürelerimizi kontrol altında tutmanın sağlıklı ve pozitif yaşam deneyimlerimiz için bize daha fazla zaman kazandıracağı bir gerçektir. Hayatımızdan ekranları çıkarmamız tabi ki de mümkün değil, burada dikkat edilmesi gereken nokta, makul sürelerde pozitif yaşam
deneyimlerimizden bizi alıkoymayacak şekilde ekranlardan fayda sağlayabilmektir.
EKRAN TAVSİYE SÜRELERİ
Ekran başında geçirilecek zaman güvenli süreleri vardır. Ancak burada temel parametre denge ve düzendir. Uzaktan eğitim süreci ile birlikte ekran süresi arttı. Ekran süreleri konusunda katı bir tutum şu andaki ortamda olanaksız gözüyor. Ekranı bilinçli kullanıp kullanmadıkları ve günlük başka faaliyetleri aksatıp aksatmadığı nerde kullandıklarıyla daha çok ilgilenmek gerekiyor. Bu konuda tavsiye niteliğinde bir süre sınırı bilimsel olmayacaktır. Ekran süresinin güvenli dilimlerini şöyle açıklamak yerinde olacaktır:
Çocuk ve ergen yeterince kaliteli uyuyor mu?
Fiziksel aktivitelere zaman kalıyor mu?
Günlük yaşam içindeki sorumluluklarını yerine getiriyor mu?
Beslenme alışkanlığı normal seviyeler içinde mi?
Teknoloji ile ilişkisi saplantılı mı? Teknolojisiz zamanları var mı ve bu zamanları güzel kullanıyor mu?
Bütün bu soru işaretleri ile ilgili bir sorun yoksa güvenli zaman süreleri, sınırları
içindedir. En önemlisi, dijital aygıtları kullanırken psiko-sosyal, bilişsel ihtiyaçları konusunda yarar elde edebiliyor mu?
DİJİTAL TEKNOLOJİ İLE EVDE YAPILABİLECEK BAZI YARARLI ETKİNLİKLER
Storytel uygulamasından çocuk kitaplarını beraber dinleyebilirsiniz.
YouTube’da çocuklarla beraber tiyatro izleyebilirsiniz. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi, Şehir Tiyatroları da bir çok oyunu erişime açmıştır.
YouTube’da pilates, jimnastik gibi spor aktivitelerine katılabilirsiniz.
İnternet üzerinden kitap okuma saati gerçekleştiren siteleri keşfederek yararlanabilirsiniz.
TÜBİTAK Bilim Genç ve Bilim Çocuk dergilerini www.tubitak.gov.tr adresinden ücretsiz beraber inceleyebilirsiniz.
Çocuklarınızla beraber kodlama yapabilirsiniz.
Çocukların tablet veya internetten eğitici olarak oynayabileceği zeka oyunları bulabilirsiniz.
Televizyon üzerinden birlikte oyun oynanabilir.
Beraber patlamış mısır eşliğinde film gecesi yapılabilir.
Birlikte müzik eşliğinde dans edilebilir.
Birlikte internet üzerinden çocuk tiyatroları izlenebilir.
Birlikte basit spor egzersizleri yapılabilir.
İnternette bazı müzeler gezilebiliyor. Bu müzelere örnek olarak: Rahmi M. Koç Müzesi ve Uluslararası Çocuk Sanatı Müzesi (The International Museum of Children’s Art).
YouTube’da çocuklarla beraber yapılabilecek kolay deneylerin videolarına erişebilirsiniz.
Daha milyonlarca yararlı içeriklerden faydalanabilirsiniz.
KAYNAKLAR
1. Goodwin, K. (2018). Dijital Dünyada Çocuk Büyütmek: Teknolojiyi Doğru Kullanmanın Yolları. (Çeviri:Tülin Er). İstanbul: Aganta Kitap
2. Family Online Safety Institüe.(2018). Good Digital Parenting (https://www.fosi.org/
adresinden erişim 11.12.2020)
3. Aksakallı,G.(2019).Dijitalleşen Dünyada Ekran Süresi Yönetimi ( https://www.guvenliweb.org.tr adresinden erişim 11.12.2020)
4. Alicia Blum-Ross, Sonia Livingstone (2017). Çocuklar İçin Ekran Süresi (Çeviri : Derya Özbalcı, Birol Şevki Tavlı).( https://dijitalmedyavecocuk.bilgi.edu.tr/ adresinden erişim 11.12.2020)
5. Kırık, A. M. (2014). Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi: Aile ve Çocuk İlişkisinde İnternetin Yeri: Nitel Bir Araştırma
